ZEMİN ETÜDÜ MEVZUATI
13 Temmuz 1944 tarihinde çıkarılan, 4623 sayılı "Yer Sarsıntılarından Evvel ve Sonra Alınacak Tedbirler hakkında Kanun" ile imar planına esas jeolojik etüt çalışmaları yapılmaya başlanmıştır. Ancak bu gerçekliğe rağmen gerek 1985 yılında çıkartılan 3194 sayılı imar yasasında gerekse daha önceki 1956 yılında çıkartılan 6785 sayılı yasada jeolojik etütlerden bahsedilmemiştir.
Bu konudaki boşluk İller Bankası Genel Müdürlüğü(İBGM) ve Afet İşleri Genel Müdürlüğü (AİGM) ile doldurulmaya çalışılmıştır. İBGM tarafından imar planı yapılmadan önce belediyelere, gözlemsel olarak imar planına esas jeolojik etütler yapılmış ve bu etütler de yerleşime uygun olmayan alanlar belirlendiğinde raporlar AİGM'ne gönderilerek bir kez de bu kurumun incelemesi sağlanmıştır. AİGM tarafından sınırları kesinleştirilen bu tip alanlar için Bakanlar Kurulu kararı ile Afete Maruz Bölge kararı alınarak yapılaşma dışı bırakılmıştır. Diğer alanlarda ise gözlemsel etüt sonuçlarına göre planlama yapılmıştır.
Ayrıca, Köy Gelişim Alanlarının gözlemsel jeolojik etütleri AİGM tarafından yapılarak köy yerleşik alan içinde yeni yapılaşma ihtiyacı doğan sahaları tehdit eden doğal afet riskleri belirlenmeye çalışılmış ve sakıncalı alanlar yapılaşma dışına alınmıştır.
Ancak İBGM ve AİGM tarafından yürütülen bu çalışmalara rağmen 3194 sayılı yasa gereği planlama yetkisini alan belediyelerde verilen yerleşim kararları o günün, ekonomik, siyasal koşullarının da yönlendiriciliği altında sağlıklılığını yitirmiş. 1985 sonrasında, özellikle turizm bölgelerinde hızlı ve kontrolsüz bir yapılaşma başlamıştır.
Yapılaşma dışı bırakılan alanların, kontrolsüz olarak yerleşime açılması olaylarının yaşanması üzerine BİB tarafından çıkarılan 17.08.1987 tarih ve 1634 sayılı, genelge ile gerek yerleşime uygun olmayan alanların açılması gerekse belediye imar planı sınırları dışındaki sahalarda mevzii imar planı yapılmasi durumunda Jeolojik-Jeoteknik etüt raporu hazırlatılması ve raporların AİGM veya İBGM'ne onaylatılması hükme bağlanmıştır.
Hazırlanacak etüt raporların içeriği ise 31.05.1989 tarih ve 4343 sayılı, genelge ile düzenlenmiştir. Ancak bu genelgelere tüm Valiliklerce aynı ilginin gösterildiği söylenemez.
17.08.1999 Kocaeli Depreminden sonra çıkartılan genelge ve yönetmelik değişiklikleri ile etüt raporlarının içeriğine ve hazırlayan meslek disiplinlerine yönelik yeni düzenlemeler getirilmiştir. Bu konuda yapılan düzenlemelerin imar planlarına ve raporlara yönelik yaklaşımları tarih sırasıyla konumuz açısından aşağıda özetlenmiştir:
1)23.08.1999 gün ve 1999/5 sayılı genelge: Deprem bölgesindeki her tür ve ölçekte imar planı yapımı ile her türlü inşaat ruhsatı işleri durdurulmuştur.
2) 02.09.1999 gün ve 2304 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 3030 sayılı Kanun Kapsamı dışında kalan Belediyeler Tip İmar Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik". Bu yönetmeliğin 34. maddesinde yapı ruhsatı, için yapılacak başvurularda statik projenin yanında jeoloji ve jeofizik mühendisi veya jeolog tarafından hazırlanan jeolojik etüt raporu ve zemin etüt raporu isteneceği belirtilmiştir.
3)08.09.1999 gün ve 1999/10 sayılı genelgeler: Deprem bölgesi illerinde mevcut imar planlarının revizyonu çalışmalarının başlaması ifade edilerek eski ruhsatlarla ilgili işlemlere kontrollü olarak izin verilmiştir.
4) 15.10.1999 gün ve 1999/10 sayılı Genelge: Bu genelge ile 23.08.1999-1999/5 genelgesi iptal edilerek Deprem bölgesindeki imar planlarının yeniden, değerlendirilmesi sırasında göz önüne alınacak ilkeler ve anlayışlar belirtilmiştir.
Ayrıca Jeolojik/Jeoteknik Etüt-Raporlarıyla da ilgili olarak: a-) Jeolojik etütlerinin jeoloji mühendisi, jeoteknik etütlerin jeoloji ve/veya jeofizik mühendislerince yapılacağı b-) Alanların yerleşime uygunluk açısından - Yerleşime Uygun Alanlar - Önlemli Alanlar - Jeoteknik Etüt gerektiren Alanlar - Yerleşime Uygun olmayan Alanlar Şeklinde ayrılacağı ifade edilmiştir.
5)31.01.2000 tarih ve 2023 sayılı Genelge: Bu genelge daha önceki düzenlemelere yönelik bazı konulara açıklık getirmek için hazırlanmıştır: a-) İmar planına esas jeolojik etüt raporlarının ruhsat başvurusu yapılan parsele ait bölümü talep sahibine ilgili idarece (belediye) verilecektir b-)talep sahibi zemin etüdü yaptıracak ve statik proje bu rapor sonuçlarına gere hazırlanacaktır. c-) Zemin etütleri ile ilgili Jeolojik etütler zemin/kaya mekaniği deneyleri, sondajlar jeoloji mühendisi tarafından yapılacaktır.
d-)temel kayanın bozuşmuş olduğu durumlarda bozuşmuş kesim ve sağlam kayaya kadar derinlik deprem riski, dinamik yükler, sismik dalga hızı değerleri, hakim periyot, zemin büyütmesi araştırmaları jeofizik mühendisince yapılacak, e-)jeofizik çalışma yapıldığında rapor jeoloji ve jeofizik mühendisince ortak hazırlanacak f-)zemin mekaniği,dinamiği ve zemin emniyet gerilmesi hesapları uzman inşaat mühendislerince yapılacaktır.
g-) Zemin etütleri koşulu için bazı muafiyetlerde getirilmiştir. Eğer ruhsat talep edilen parsel I. ve II. Deprem belgesi dışında yerleşime uygun alanda ise toprak zeminde 2, kaya zeminde 4 katı geçmeyen konutlarda zorunlu değildir. I. ve II. Derece Deprem bölgesinde jeolojik etüt raporlarında parselin bağlı bulunduğu bölge kaya zemin homojen ise 2 katın altındaki binalarda zemin etütleri zorunlu değildir.
6)04.02.2000 gün ve 2360 sayılı Genelge: Aynı konularda hatırlatmalar yapılmıştır.
7)13.07.2000 gün 24108 sayılı Resmi Gazetede Yayınlanan Yönetmelik Değişikliği: Yapı Ruhsatı için yapılacak işlemlerde "Zemin ve Temel Etüdü Raporlarının Hazırlanmasına İlişkin Esaslara (Bayındırlık ve iskan Bakanlığı-1993) uyulması, belirtilmiştir.
8) 02.08.2000 gün ve 10490 sayılı Genelge: Afet İşleri Genel Müdürlüğünce hazırlanan bu genelgede imar planına esas jeolojik etütlerin jeoloji mühendisi, imar planı Revizyonuna esas jeoiojik/jeoteknik etüt raporlarının jeoloji ve/veya jeofizik, zemin etütlerinin ise jeolojiinşaat ve jeoloji-jeofizik-inşaat mühendislerince hazırlanacağı konusunu bir kez daha hatırlatmıştır.
4, 5, 6'da ifade edilen genelgelerde belirtilenleri hatırlatan bu genelgede konuya açıklık getirmek amacıyla yapılacak, çalışmaları kimlerin yapacağı şu şekilde sıralanmıştır: 1-) İmar Planına Esas Jeolojik Etüt Raporları jeoloji mühendislerince hazırlanacaktır. 2-) İmar Planı Revizyonuna esas jeolojik/jeoteknik Etüt Raporları Jeoloji ve/veya jeofizik mühendislerince hazırlanacaktır.
3-)İmar Planına esas Jeolojik veya Jeolojik/Jeoteknik etüt raporu bulunan ve imar planı yapılmış alanlarda parsel veya imar adası bazında hazırlanacak olan zemin etüdü raporları; 3.1-) Zemin etütleri ile ilgili jeolojik etütler,yerinde ve/veya laboratuarda yapılacak zemin/kaya mekaniği deneylerini ve gerekli görülmesi halinde sondajları kapsayan araştırmalar, jeoloji mühendislerince yapılacaktır.
3.2-) Temel kayanın bozuşmuş veya örtülü olduğu durumlarda; bozuşmuş kesim ve sağlam kayaya kadar olan derinlik, deprem riski, olası bir deprem anında zemine gelecek dinamik yüklere karşı zeminin davranışının ve zemin-temel-yapı etkileşiminin belirlenmesinde esas teşkil eden sismik dalga hız değerlerinin, zemin hakim titreşim periyodunun,zemin büyümesinin belirlendiği araştırmalar jeofizik mühendislerince yapılacak.
3.3-) Yukarıda belirtilen duruma göre 3.1 ve 3.2'deki araştırmalar yapılmış ise, rapor jeoloji ve jeofizik mühendislerinin ortak çalışması ile hazırlanacaktır. 3.4-) Temel kaya yüzeyde bozuşmamış olarak gözleniyorsa 3.1'de belirtilen araştırmalar yapılacak ve rapor ilgili mühendisçe hazırlanacaktır.
3.5-) Söz konusu araştırmalardaki jeoteknik verilere göre; statik projelerin hazırlanmasına temel teşkil edecek, zemin mekaniği, zemin dinamiği ve zemin emniyet gerilmesi hesaplamaları bu konuda uzmanlaşmış inşaat mühendislerince yapılır ve 3.3 ve 3.4'de belirtilen rapora eklenir. Böylece jeoloji-inşaat ve jeoloji-jeofizik-inşaat mühendislerinin ortak raporu ortaya çıkacaktır. Statik projelerin tüm kabul ve hesaplarında bu raporun verileri esas teşkil edecektir.
9)31.05.2001 tarih ve 13620 sayılı Teknik Araştırma Genel Müdürlüğü Genelgesi 10)04.04.2003 tarih ve 4256 sayılı Afet İşleri Genel Müdürlüğü Genelgesi 11)02.08.2007 tarih ve 13062 sayılı Afet İşleri Genel Müdürlüğü Genelgesi
19.01.2010 tarih ve 8181 sayılı Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığının genelgesi: Bundan böyle Jeolojik Etüt raporları ile ilgili hususlar afet ve acil durum yönetiminin daha etkin olarak yürütülmesi amacıyla İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğünce yapılacaktır.
Üst ölçek planlar ile her tür ve ölçekteki İmar Planlarına altlık olmak üzere hazırlanan Jeolojik, Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporlarının format, içerik ve onay işlemlerine yönelik esaslar, madde 10 ve 11 deki genelgeler iptal edilerek 19.08.2008 tarih ve 10337 sayılı Afet İşleri Genel Müdürlüğünün genelgesi yeniden düzenlenmiştir.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında 644 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname 04.07.2011 tarih ve 27984 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu KHK gereği, 10337 sayılı Afet İşleri Genel Müdürlüğünün genelgesi kapsamında tanımlı Plana Esas Jeolojik, jeolojik-jeoteknik etüt raporları ile Mikrobölgeleme etüt raporlarının değerlendirme ve onay işlemleri 28.09.2011 tarihinden itibaren Bakanlığımız Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır.(mekânsal Planlama Genel Müdürlüğünün 28.09.2011 tarih ve 102732 sayılı genelgesi)
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğünce Uyulacak Esaslar: 1-) Sakıncalı alan, Uygun Olmayan Alan (UOA), Jeoteknik Etüt Gerektiren Alan (JEGA) ve/ veya Ayrıntılı Jeoteknik Etüt gerektiren alan (AJE) değerlendirmesi içeren sahaları kapsayan raporlar, 2-) İlk defa imar planı çalışması yapılacak sahaları kapsayan İmar Planına Esas jeolojik, Jeolojik- Jeoteknik etüt raporlarından uygun olmayan alan (UOA) ve/veya Ayrıntılı Jeoteknik Etüt (AJE) gerektiren alan değerlendirmesi içeren raporlar, 3-) Mikrobölgeleme Etüt raporları ve belediyenin bütüncül imar planına esas Jeolojik-Jeoteknik etüt raporları Bakanlığımız Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü tarafından onaylanacaktır.
Valiliğince (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) Uyulacak Esaslar: 1-) Uygun alan ve/veya önlemli alan değerlendirmesi yapılan sahalar için hazırlanacak İmar Planı tadilatına esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt raporları, 2-) İlk defa İmara açılacak alanların İmar Planına esas Etüt raporlarından sadece uygun alan ve/veya önlemli alan değerlendirmesi yapılan sahalar için hazırlanacak raporlar Valiliğince (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) onaylanacaktır.
Bu kapsamda raporların değerlendirme ve onay işlemlerinin yürütülmesi için jeoloji mühendisi, jeofizik mühendisi ve önlem projesi içeren raporlarda inşaat mühendisinden teşekkül edecek, üye sayısı tek sayı olacak şekilde belirtilen meslek disiplinlerinden olmak üzere sayı artırılarak bir rapor inceleme komisyonu oluşturulacaktır. Rapor formatları,mevzuatı yeniden düzenlenerek yürürlüğe girene kadar, Mülga Bayındırlık ve İskan Bakanlığının (Afet İşleri Genel Müdürlüğü) 19.08.2008 tarih ve 10337 sayılı genelgesinde belirtilen hususlara göre düzenlenecektir.
Mülga Bayındırlık ve İskan Bakanlığının (Afet İşleri Genel Müdürlüğü) 19.08.2008 tarih ve 10337 sayılı genelgesi: Mevcut veya olası yerleşim alanlarında afet zararlarının azaltılması ve afete duyarlı planlamanın etkin hale getirilmesi için İmar Mevzuatı nda tanımlı planların hazırlanmasından önce, plan ölçeğiyle uyumlu nitelikte, Jeolojik Etüt,Jeolojik-Jeoteknik Etüt ve Mikrobölgeleme Etüt Raporları nın hazırlanması ve sonuçlarının ilgili idarelerce plan kararlarına yansıtılması gerekmektedir. Belirtilen planlar için deprem bölgeleri nüfus kriterleri göz önünde tutularak yerleşim birimleri (A) ve (B) Grubu olarak iki bölüme ayrılmıştır.
(A) Grubu Alanlar : Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasında 1., 2. ve 3. Derece Deprem Bölgesinde kalan ve nüfusu 30.000 den büyük-eşit olan yerleşim alanlarını, (B) Grubu Alanlar: Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasında 1., 2. ve 3. Derece Deprem Bölgesinde kalan ve nüfusu 30.000 den küçük olan yerleşim alanları ile, Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasında 4. ve 5. Derece deprem Bölgesinde kalan yerleşim alanlarını tanımlamaktadır.
Yapılacak etüt türleri ise plan türü-ölçeği, muhtemel afet tehlikesi ve muhtemel mühendislik problemleri göz önünde tutularak 4 kategoriye ayrılmıştır. Bu kategoriler ; Format 1: 1/25.000-1/250.000 arası üst ölçekli planlar için Arazi Kullanımına Esas Jeolojik Etüt Raporu, Format 2: 1/1000-1/5000 ölçekli imar planları için Jeolojik Etüt Raporu Format 3: 1/1000-1/5000 ölçekli imar planları için Jeolojik - jeoteknik Etüt Raporu Format 4: 1/1000-1/5000 ölçekli imar planları için Mikrobölgeleme Etüt Raporudur.
Rapor Formatları; bir ilin, ilçenin ya da beldenin planlamasına esas olmak üzere, genel bir kapsam için hazırlanmıştır. Söz konusu Raporlarda;çalışmanın amacı, çalışma alanının büyüklüğü ve alanın özelliklerine göre format başlıklarında da belirtilen çalışmaların ve konuların tamamının bulunması zorunlu olmadığı gibi, Raporlarda, Formatlarda belirtilmeyen ek çalışmalar ve konu başlıkları ilgili idare veya rapor müellifi tarafından eklenebilir.
Farklı etüt seçeneği olan (B) Grubu alanlarda; çalışma alanının büyüklüğü, jeolojik durum, alanın afet tehlikesi (muhtemel şev duraylılığı problemi, sıvılaşma, taşkın vb.) ile muhtemel mühendislik problemleri çerçevesinde (örtü-yapay dolgu bulunması, oturma-şişmesıvılaşma potansiyeli vb.) ve büro ve ön etüt çalışması sonucunda; hangi formatın kullanılması gerektiği Onay Makamının görüşü alınmak suretiyle rapor müellifi tarafından belirlenecektir.
Parsel bazında bir mevzi imar çalışmasında, homojen bir kaya zemin, ana kayanın yüzeyde veya yüzeye yakın olduğu ve eğimin düşük olduğu bir alan için Jeolojik Etüt; bir beldenin imar planına esas çalışmasında, heterojen bir zemin (alüvyonkalın örtü tabakası vb.), eğim ve diğer bazı özellikler nedeniyle stabilite-sıvılaşma vb. analizlere ihtiyaç duyulacağı düşünülen alanlarda ise, Jeolojik-Jeoteknik Etüt seçilmelidir.
Ülkemizin depremselliği ve diğer doğal afetlere açık olması nedeniyle; (B) grubu alanlarda da, Nazım İmar Planı ve Uygulama İmar Planı na esas etütlerde Jeolojik- Jeoteknik Etüt veya Mikrobölgeleme Etüt tercih edilmelidir. Jeolojik Etüt Raporları nın ise, doğal afet tehlikesi ve yerel zemin koşulları nedeniyle herhangi bir mühendislik problemi beklenmeyen alanlarda yapılmasına özen gösterilmelidir. Mikrobölgeleme Etütleri nin plan bütünlüğünü sağlayacak kapsamda ve plan sınırları veya plan etapları dikkate alınarak hazırlanması esastır. Bir üst ölçek plan altlığı olarak Mikrobölgeleme Etüdü yapılmış ise, alt ölçek planlama altlığı olarak yeniden Mikrobölgeleme Etüdü yapılmasına gerek yoktur.
(A) grubu yerleşim birimlerinde, bir ya da birkaç parsel veya yapı adasından oluşan Mevzi İmar Planları için Mikrobölgeleme Etüdü gerekmemektedir. Ancak, Organize Sanayi Bölgeleri, Patlayıcı Madde Depolama Alanları ile Dolgu Alanları dahil her tür ve ölçekli kıyı yapısına ait plan çalışmaları öncesinde mikrobölgeleme etüdü ilgili İdare tarafından yaptırılır.
1. 2. ve 3. Deprem Bölgeleri içinde, fakat nüfusu 30.000 den az olan yerleşim alanlarının Nazım ve Uygulama İmar Planları na esas çalışmaları için de Mikrobölgeleme Etüdü tercih edilmelidir. Nüfus kriteri kullanılırken dönemsel nüfus değişikliği olan yerleşim alanlarında (turizm bölgeleri vb.) nüfusun en yüksek olduğu dönem dikkate alınmalıdır. Genel olarak açıklanan hususlar dışında tereddüde düşülen durumlarda Onay Makamından görüş alınmalıdır
Format 3 Jeolojik Jeoteknik Etüt Rapor Formatı İÇİNDEKİLER ŞEKİLLER ÇİZELGELER EKLER AMAÇ VE KAPSAM İNCELEME ALANININ TANITILMASI VE ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ II.1. Mekansal Bilgiler Coğrafi Konum II.2. İklim ve Bitki Örtüsü II.3. Sosyo Ekonomik Bilgiler II.4. Arazi, Laboratuar, Büro Çalışma Yöntemleri ve Ekipmanları İNCELEME ALANININ MEVCUT PLAN, YAPILAŞMA DURUMU VE DİĞER ÇALIŞMALAR III.1. Tüm Ölçeklerde Mevcut Plan Durumu ve Mevcut Yapılaşma III.2. Mevcut Plana Esas Yerbilimsel Etütler, Sakıncalı Alanlar Afete Maruz Bölgeler III.3. Taşkın Sahaları, Sit Alanları, Koruma Bölgeleri vb. III.4. Değişik Amaçlı Etütler ve Veriler
JEOMORFOLOJİ JEOLOJİ V.1. Genel Jeoloji V.1.1. Stratigrafi V.1.2. Yapısal Jeoloji V.2. İnceleme Alanı Jeolojisi JEOTEKNİK AMAÇLI ARAŞTIRMA ÇUKURLARI, SONDAJ ÇALIŞMALARI VE ARAZİ DENEYLERİ VI.1. Araştırma Çukurları VI.2. Sondajlar VI.2.1. Sığ Sondajlar VI.2.2. Derin Sondajlar VI.3. Arazi Deneyleri VI.4. Heyelan İzleme Çalışmaları JEOTEKNİK AMAÇLI LABORATUVAR DENEYLERİ VII.1. Zemin Index Fiziksel Özelliklerinin Belirlenmesi VII.2. Zeminlerin Mekanik Özelliklerinin Belirlenmesi VII.3. Permeabilite VII.4. Kaya Mekaniği Deneyleri
JEOFİZİK ÇALIŞMALAR VIII.1. Sismik Kırılma VIII.2. Sismik Yansıma VIII.3. Yüzey Dalgası Yöntemleri VIII.4. Mikrotremor VIII.5. Jeoradar VIII.6. Kuyuiçi Sismiği VIII.7. Elektrik Özdirenç VIII.8. Diğer jeofizik yöntemler ZEMİN VE KAYA TÜRLERİNİN JEOTEKNİK ÖZELLİKLERİ IX.1. Zemin ve Kaya Türlerinin Sınıflandırılması IX.2. Mühendislik Zonları ve Zemin Profilleri IX.3. Zeminin dinamik elastik parametreleri IX.4. Şişme Oturma ve Taşıma Gücü Analizleri ve Değerlendirme IX.5. Karstlaşma HİDROJEOLOJİK ÖZELLİKLER X.1. Yer Altı Suyu Durumu X.2. Yüzey Suları X.3. İçme ve Kullanma Suyu
DOĞAL AFET TEHLİKELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ XI.1. Deprem Durumu XI.1.1. Bölgenin deprem tehlikesi ve Risk Analizi XI.1.1. Aktif Tektonik XI.1.2. Paleosismolojik Çalışmalar XI.1.3. Sıvılaşma Analizi ve Değerlendirme X.1.4. Zemin büyütmesi ve hakim periyodunun belirlenmesi XI.2. Kütle Hareketleri (Şev Duraysızlığı) XI.3. Su Baskını XI.4. Çığ XI.5. Diğer Doğal Afet Tehlikeleri (Çökme Tasman, Karstlaşma, Tsunami, Tıbbi Jeoloji vb.) ve Mühendislik Problemlerinin Değerlendirilmesi İNCELEME ALANININ YERLEŞİME UYGUNLUK DEĞERLENDİRMESİ XII.1. Uygun Alanlar (UA) XII.2. Önlemli Alanlar (ÖA) XII.2.1. Önlemli Alan 1: Deprem Tehlikesi Açsından Önlemli Alanlar XII.2.2. Önlemli Alan 2: Kütle Hareketleri Tehlikeleri ve Yüksek Eğim Açısından XII.2.3. Önlemli Alan 3: Su Baskını Tehlikesi Açısından XII.2.4. Önlemli Alan 4: Çığ Tehlikesi Açısından XII.2.5. Önlemli Alan 5: Mühendislik Problemleri Açısından (Şişme oturma, taşıma gücü vb.) XII.3. Ayrıntılı Jeoteknik Etüt Gerektiren Alanlar (AJE) XII.4. Uygun Olmayan Alanlar (UOA)
XIII. SONUÇ VE ÖNERİLER XIV. EKLER 1.Yerbulduru Haritası (Çalışma alanının açık bir şekilde görülebileceği ölçekte 2.İnceleme alanına ait uydu görüntüsü, hava fotoğrafı vb. 3.Genel Jeoloji Haritası ve Genel Stratigrafik Kesiti (1/25.000) 4.İnceleme Alanının Jeoloji Haritası ve Jeolojik Kesitler(1/1.000 veya1/2.000, 1/5.000) 5.İnceleme Alanının Deprem Bölgeleri Haritasındaki Yeri 6. Mühendislik Jeolojisi Haritaları (1/1.000 veya 1/2.000, 1/5.000) 7.İnceleme Alanının Eğim Haritası (1/1.000 veya 1/2.000, 1/5.000) 8.Sondaj ve araştırma çukuru logları 9.Arazi ve laboratuvar deney ve analiz föyleri 10. Jeofizik ölçümler ve kesitler 11. Yerel Zemin Sınıfları Haritası (TDY 2007 ye göre)(1/5.000, 1/10.000) 12. Kayma Dalgası Hızı Haritası (VS30) (1/5.000, 1/10.000) 13. Zemin Büyütmesi Haritası (1/5.000, 1/10.000) 14. Zemin Hakim Titreşim Periyot Dağılım Haritası (1/5.000, 1/10.000) 15. Batimetri Haritası (Dolgu İmar Planına Esas Etütler için) 16. İnceleme Alanının Yerleşime Uygunluk Haritası (1/1.000 veya 1/2.000,1/5.000) 17.Tapu Örneği ve Kadastro Paftası 18.Fotoğraflar (Genel görünüm, problemli kısımlar, araştırmaçukurları, yarmalar) 19. Belediye Meclis Kararı (Plan değişikliği, ilave imar vb. çalışmalar için) 20.Valilik ya da Belediyeye başvuru belgesi (Mevzi imar planları için) 21. DSİ ve diğer kurum görüşleri (Varsa, inceleme alanı için)
KONU BAŞLIKLARI İÇİN AÇIKLAMALAR A M A Ç V E K A P S A M: Raporun hangi tür ve ölçekte (Bölge, Çevre Düzeni, Nazım, Uygulama, Mevzi ve Kırsal Yerleşim Planı) planlamaya esas bir çalışma olduğu, kime veya hangi kurum kuruluş için yapıldığı, genel planlama amaçları vurgulanmalı ve genel kapsamı açıklanmalıdır. İN C E L E M E A L A N I N I N T A N I T I L M A S I: Coğrafi Konumu:İnceleme alanının yeri, temel altlık haritası içindeki yatay ve düşey koordinatları, kullanılan harita ölçeği ile pafta numaraları, etüt alanın büyüklüğü bilgileri verilmelidir. İklim ve Bitki Örtüsü:Çalışma alanı ve bölge genelinde hakim bitki örtüsü ile iklim hakkında genel bilgi verilmeli ve yağış alma (yağmur-kar) durumunun belirtilmesi gerekmektedir. Sosyo Ekonomik Bilgiler:Çalışma alanı ve bölge genelindeki sosyal ve ekonomik yapı hakkında genel bilgi verilmelidir.
ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ:Etüt kapsamında yapılmış olan arazi, laboratuar ve büro çalışma yöntemlerinin ve ekipmanlarının anlatılması ve gerekçelerinin verilmesi gerekmektedir. İNCELEME ALANININ MEVCUT PLAN, YAPILAŞMA DURUMU VE DİĞER ÇALIŞMALAR: Mevcut Plan Durumu ve Yapılaşma:Bu kapsamda, inceleme alanına ait, varsa ve elde edilebiliyorsa, her tür ve ölçekte mevcut plan/planlar hakkında genel bilgi verilmeli ve varsa mevcut yapılaşmaya yönelik (yapı tipi, kat yüksekliği, ayrık/bitişik vb.) genel bilgiler verilmelidir. Mevcut Plana Esas Yerbilimsel Etütler, Sakıncalı Alanlar Afete Maruz Bölgeler:İnceleme alanı ile ilgili olarak tüm kurum ve kuruluşların daha önceki plana esas yerbilimsel etüt çalışmaları ve bu çalışmalarına göre yapı ve yerleşme için yasaklanmış bölge ve/veya afete maruz bölge kararlarının olup olmadığı hakkında genel bilgi verilmelidir.
Taşkın Sahaları, Sit Alanları, Koruma Bölgeleri:İnceleme alanı içinde ilgili kurumlar tarafından, taşkın sahaları, sit alanları ve özel statülü koruma alanlarına yönelik alınmış kararların olup olmadığı hakkında genel bilgi verilmelidir. Değişik Amaçlı Etütler:İnceleme alanı içinde diğer kurum ve kuruluşlar tarafından çeşitli amaçlar için yapılan ve elde edilebilen çalışmalar varsa bu çalışmaların, amaçları, verileri, sonuçları hakkında bilgi verilmelidir. JEOMORFOLOJİ: İnceleme alanının genel morfolojik özellikleri, topoğrafik durumu, drenaj ağları, topoğrafik eğimler ve topoğrafik anomaliler bu kısımda özetlenmelidir. JEOLOJİ Genel Jeoloji:İnceleme alanını çevreleyen yeterli büyüklükte bir bölgenin genel jeolojisi anlatılmalı ve alanın 1/25,000 lik genel jeoloji haritası verilmelidir.
Stratigrafi:İnceleme alanını çevreleyen yeterli büyüklükteki bir sahanın genel stratigrafisi anlatılmalı, genel stratigrafik kesiti verilmelidir. Yapısal Jeoloji:Bölgede etkin jeodinamik süreçler (kıvrımlar, fay ve kırık sistemleri, genel kütle hareketleri vb) belirtilir. İnceleme Alanının Jeolojisi:İnceleme alanının, genel jeoloji başlığı altında anlatılan stratigrafik kesitin neresinde olduğu, inceleme alanı içindeki yapı ve temel zeminleri (litolojiler) ve bunların jeolojik özellikleri detaylı olarak verilmelidir. İnceleme alanının 1/5000 ölçeğinde jeoloji haritası hazırlanmalı ve sunulmalıdır. JEOTEKNİK AMAÇLI ARAŞTIRMA ÇUKURLARI, SONDAJ ÇALIŞMALARI VE ARAZİ DENEYLERİ Araştırma (Gözlem) Çukurları:Gözlem çukurları geçici olarak desteksiz durabilen zeminlerde, çoğunlukla bir hidrolik kepçe aracılığıyla kazılır. Numune alınmasına ve saha deneyleri yapılmasına izin veren gözlem çukurları, yatay ve dikey olarak zemin koşullarının daha detaylı incelenmesini sağladığı gibi, zeminlerdeki süreksizlerin belirlenmesi için de etkili ve ekonomik bir yöntemdir.
Sondajlar: İnceleme alanındaki birimlerin fiziksel ve mekanik özellikleri ile davranış karakteristiklerini ortaya çıkarmakta esas alınacak veriler sağlamak, yanal ve düşey yöndeki litolojik değişimleri ortaya koymak, kayma yüzeyi derinliğini belirlemek, yeraltı su seviyesini belirlemek, jeoteknik parametrelerin belirlenmesi ve tehlike analizlerinde kullanılacak tüm verilerin belirlenmesi amacıyla yapılacak laboratuvar deneyleri için gerekli örselenmiş / örselenmemiş örnekler almak, SPT yapmak vb amaçlarla yeterli sayıda sığ ve derin sondajlar yapılmalıdır. Sondajlar sonucu elde edilen veriler tablolar halinde ve yorumlanarak verilmelidir. Arazi Deneyleri: Kaya ve zeminlerin mühendislik özelliklerinin yerinde belirlenebilmesi amacıyla yapılan deneylerdir.
JEOTEKNİK AMAÇLI LABORATUVAR DENEYLERİ Jeoteknik saha çalışmalarında elde edilen verilerin yanı sıra, mühendislik sınıflaması ve tasarım amacıyla toprak ve kaya zeminlerin, a) indeks özellikleri, b) dayanım, c) permeabilite,( geçirgenlik) d) deformasyon, e) sıkışabilirlik-konsolidasyon ve f) kırılma dayanımı gibi özelliklerinin tayini için laboratuar deneyleri yapılır. Kaya Mekaniği Deneyleri:Kayaçların jeomekanik özelliklerinin tayini amacıyla yapılan; birim hacim ağırlık deneyleri, görünür gözeneklilik (porozite) ve boşluk oranı tayini, tek eksenli sıkışma dayanımı deneyi, üç eksenli sıkışma deneyi, nokta yükü dayanım indeksi,doğrudan makaslama deneyi vb. Deneylerinden elde edilen sonuçlar bu başlık altında açıklanabilir.
JEOFİZİK YÖNTEMLER Jeofizik yöntemlerin genel amacı yeryüzünde veya kuyu içersinde yapılan aletsel ölçümlerle yeraltının yapısını ve fiziksel özelliklerini belirlemektir. Sismik Kırılma:Kullanılan sismik ölçü tekniği (aynı hat, yanal gibi) ve enerji kaynağını türü (patlatma, çekiç,kütle düşürme gibi) belirtilmelidir. Sismik Yansıma:Yeraltı yapılarının haritalanması ve özelliklerinin belirlenmesi, 2 veya 3 boyutlu jeolojik modellerinin çıkarılması, gömülü faylar, anakaya derinliği ve topoğrafyası, yeraltı boşlukları saptanması için kullanılabilir. Elektrik Yöntemlerin Kullanımı:Elektrik yöntemler aşağıdaki özellikleri değerlendirmek için kullanılabilir: - Yeraltı jeolojik yapısı, taban kaya derinliği ve özellikleri - Hidrojeofizik özellikler; yeraltı suyu seviyesi ve kirliliği -Potansiyel heyelan ve sıvılaşma analizleri -Gömülü fayların araştırılması ve yer altı boşluklarının tayini
Mikrotremor Çalışmaları (çok küçük yer sarsıntıları ):Mikrotremor yöntemi, aşağıda belirtilen amaçlar için kullanılabilir: -Depreme dayanıklı bina yapımı için sismik faktörlerin saptanabilmesi -Zemin hakim periyodunun ve zemin büyütme katsayısının belirlenmesi -Rüzgar, dalga ve kültürel gürültülerin tespiti ve analizi -Bölgelerin deprem duyarlılıklarına göre sınıflandırılması -Sarsıntı sırasında zemin ve yapı davranışlarının saptanması Jeoradar: Bu yöntem başlıca jeolojik yapıların, hidrojeofizik özelliklerin ve yeraltı anormal koşullarının yüksek çözünürlüklü kesitlerini elde etmede ve zemin iyileştirme testinde kullanılabilir.
Kuyu İçi Sismiği:Aşağıda belirtilen özellikleri saptamak için kullanılabilir: -Kuyular arasındaki jeolojik korelasyonu artırmak -İnce ve kalın katmanların kalınlık ve derinlikleri saptamak - Formasyonların gözenekliliği ve geçirgen seviyeleri sa ptamak -Gerçek sismik hız ve özdirenç değerlerini saptamak - Yeraltı jeolojik kesitleri saptamak ZEMİN VE KAYA TÜRLERİNİN JEOTEKNİK ÖZELLİKLERİ Yerel Zemin Sınıflandırması:Zemin sınıflandırmasında, Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik yaklaşımı esas alınmalıdır.
ZEMİN GRUPLARI
YEREL ZEMİN SINIFLARI
Mühendislik Zonları ve Zemin Profilleri:Yapılan tüm arazi ve laboratuar çalışmalarından elde edilen veriler ışığında inceleme alanının amaca yönelik zonlamalarının yapılması ve zemin profillerinin çıkarılması gerekmektedir. Şişme-Oturma Analizleri:Çalışma alanı içinde üstteki mühendislik yapısına zarar verebilecek oranda şişme özelliği olabilecek killi malzemelerin deney analiz sonuçlarına göre yorumu yapılmalı, gerekiyorsa uygun önlem yöntemleri ve öneriler genel olarak verilmelidir. Taşıma Gücü Analizleri:Çalışma alanı içindeki zemin ve kaya türlerinde deney ve analiz sonuçlarına göre yorumu yapılmalı, gerekiyorsa uygun önlem yöntemleri ve öneriler genel olarak verilmelidir. Dinamik Kayma Modülü:Deprem veya benzer olayların meydana getireceği makaslama kuvvetine karşı zeminin dayanımı belirlenmelidir. Karstlaşma:İnceleme alanı içerisinde, karstlaşma ve karstik boşluk özelliği gösteren birimlerin varlığının araştırılması ve özelliklerinin belirlenmesi gereklidir.
HİDROJEOLOJİK ARAŞTIRMALAR İnceleme alanında yer altı suyu düzeyi, hidrolik eğim, birimlerin hidrojeolojik özellikleri (akifer, iletim katsayısı), suyun kimyasal ve fizikokimyasal özelliklerinin belirlenmesi (ph, elektirik iletkenlik, sıcaklık, asite ve alkanite değerleri), yeraltı suyunun yapı temellerine etkisine yönelik hidrojeolojik çalışmalar yürütülür. DOĞAL AFET TEHLİKELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Bu bölümde raporun önceki bölümlerinde verilen tüm arazi ve laboratuar çalışmaları ile analiz, literatür tarama vb. çalışmalar sonucunda, çalışma alanının doğal afet tehlikeleri açısından değerlendirilmesi yapılmalıdır. İNCELEME ALANININ YERLEŞİME UYGUNLUK DEĞERLENDİRMESİ Bu bölümde etüt raporlarının önceki kısımlarında yapılan tüm çalışmalar ve ulaşılan sonuçların birlikte değerlendirilmesi ile çalışma alanının yerleşime uygunluk durumu belirlenmelidir.
Uygun Alanlar:Çalışma alanı içinde, deprem koşulları hariç, hiçbir doğal afet tehlikesi potansiyeli taşımayan, jeolojik-jeoteknik özellikler açısından yerleşime uyguluğu etkileyebilecek hiçbir mühendislik problemi bulunmayan, herhangi bir önlem alınmasına gerek olmadan yapılaşmaya gidilebilecek alanlar olarak düşünülmeli ve söz konusu nedenler detaylı olarak verilmelidir. Rapor içerisinde ve Yerleşime Uygunluk Paftalarında UA simgesiyle gösterilmelidir.
Önlemli Alanlar: Çalışma alanı içinde, doğal afet tehlikeleri ve/veya jeolojik-jeoteknik özellikleri nedeniyle yerleşime uygunluğu etkileyebilecek, belirli önlemleri yapılaşma öncesi ve/veya esnasında almak şartıyla planlamaya ve yapılaşmaya gidilebilecek alanlar olarak düşünülmeli, önlem alınması gereken konular, nedenleri ve alınması önerilen önlemler alt başlıklarda verilmelidir. Rapor içerisinde ve Yerleşime Uygunluk Paftalarında ÖA simgesiyle gösterilmelidir.
Ayrıntılı Jeoteknik Etüt Gerektiren Alanlar:Yapılan jeolojik etütler sonucunda, jeoteknik çalışmalar (sondaj, laboratuar deneyleri, tehlike analizleri, vb.) yapılmadan yerleşime uygunluk değerlendirilmesinin sağlıklı olarak yapılamayacağı öngörülen alanlar olarak düşünülmelidir. Daha sonra yapılacak jeolojik jeofizik-jeoteknik etüt esnasında üzerinde durulması gereken konular vurgulanmalıdır. Rapor içerisinde ve Yerleşime Uygunluk Paftalarında AJE JEGA simgesiyle gösterilmelidir.
Uygun Olmayan Alanlar: Çalışma alanı içinde doğal afet tehlikeleri ve/veya jeoteknik problemler, diğer kanunlar vb. nedenler veya teknik ve ekonomik olarak önlem alınması uygun bulunmamış alanlar olması nedeniyle, planlanmaması ve herhangi bir sebepten ötürü yapılaşmaya gidilmemesi gereken alanlar olarak nedenleri ile birlikte açık olarak alt başlıklarda düşünülmelidir. Rapor içerisinde ve Yerleşime Uygunluk Paftalarında UOA simgesiyle gösterilmelidir. UOA olarak belirlenen alanlar verilmelidir.
SONUÇ VE ÖNERİLER Rapor içerisinde verilen tüm başlıkların genel bir sıralaması verilerek, varılan sonuçlar ile yapılan öneriler açık bir şekilde verilmelidir. Bu kısım raporun genel bir özeti olarak düşünülmelidir.
ZEMİN ETÜDÜ NEDİR? NASIL YAPILIR? Yer altı tabakalarının durumlarını, konumlarını, hangi tür jeolojik yapıdan müteşekkil olduklarını, derinliklerini, kalınlıklarını, yoğunluklarını, elektrik özdirençlerini, sismik hızlarını, ivmesini, yeraltı suyu derinliğini ve bu tabakaların diğer dinamik parametrelerini, deprem karşısında gösterecekleri davranışları, tespit etmek amacıyla yapılan etütlere zemin etütleri denir. Zemin etüdü, zeminin cinsine ve aranacak şeye göre çeşitli yöntemlerle yapılır. Bu yöntemlerin en önemlileri: Sismik, Elektrik, Manyetik, Elektromanyetik, Gravite, Radyoaktivite başlığı altında toplanabilir.
ZEMİN ETÜDÜNDE,SAPTANMASI GEREKEN PARAMETRELER - Sismik kayma dalgası, (Vs) ve sıkışma dalgası, (Vp), (Zemin Hakim periyodunu, katman sıklığını, elastik parametreleri, katman konumlarını ve zeminin deprem şiddeti arttırma özelliklerini saptamak için) - Zemin ivme spektrum katsayıları (Tb-Ta) (Deprem yükü azaltma katsayısı saptanması için.) - Zemin Hakim Periyodu (Zemin hakim periyodu ile bina öz periyodunun rezonansa girmemesi için.) - Olası bir depremde inşaat zemininde oluşabilecek deprem ivmesi.
- Zemin emniyet gerilmesi. (Zemin deformasyonunu önlemek ve deprem yatay yükünü optimum seviyede tutmak için.) - Yer altı suyu seviyesi. (Deprem şiddetini arttırır, zemin emniyet gerilmesi indirgenmesi ve sıvılaşma potansiyeli irdelemesi için.) - Dinamik Elastik Parametreler. (Kayma ve Elastisite Modülleri, Poisson Oranı) (Zeminin makaslanma, katılık, gözeneklilik, suya doygunluk ve dinamik deformasyona, oturmaya karşı direncinin tespiti için.) - Yerel zemin sınıflaması.
İmara yeni açılacak bölgeler ile geniş alanların sismik mikro bölgelendirme haritalarının hazırlanması (Yer seçimi) Yapılacak Zemin etüdlerinde,yukarıda sıralanan şıkların yerine getirilmesi deprem bölgelerinde hasarın en aza inmesi açısından şarttır.