göl, çöl, öl Doç. Dr. İskender Gülle Mehmet Akif Ersoy Üniv. Fen-Ed. Fak. Biy. Böl. igulle@mehmetakif. edu.tr. Doç. Dr. Ömer Elitok SDÜ Jeotermal Enerji, Yeraltısuyu ve Mineral Kaynakları Araştırma ve Uygulama Merkezi 27 Mart 2013 Isparta
Burdur da önemli gündem
Balıkçılık yapılmaz! Suyu içilmez! Tarımda Kullanılmaz! Sanayide kullanılmaz! Rekreasyon özelliği sınırlı! Öyleyse???
Gerçekten öyle mi? İklimsel etkileri (Şehrin sıcaklık-nem dengesini sağlar) ile enerji tasarrufu ve toplum sağlığına katkı yapması Tarımsal üretimi olumlu yönde etkilemesi Yer altı su rezervini desteklemesi ve koruması Yaban hayatını desteklemesi; tarımsal zararlılar ve portörlere karşı doğal mücadele (kuşlar ve böcekler aracılığıyla) Başta turizm olmak üzere diğer ekonomik kültürel değerlere katkı sağlaması İnsanlara psiko-terapi sağlaması
Bölgede ilk insan yerleşiminin izleri 8000-9000 yıl öncesine dayanmaktadır. 1970 li yıllarda başlayan insan etkisi 2000 li yıllarda en yüksek dereceye ulaşmıştır. Gizli kirlilik dönemi (1970-2000) Görünür kirlilik dönemi (2000 li yıllar) Gizli kuraklık dönemi (1970-2000) Görünür kuraklık dönemi (Günümüz)
Burdur Gölü Resmi Tarihi 1993 de Su Kuşları Yaban Hayatı Koruma Sahası 1994 yılında yarısı, 1998 yılında tamamı RAMSAR alanı 1998 yılında I. Derece Doğal SİT alanı 2006 yılında Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ilan edilerek; Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında, ülkemizde bir sulak alanın sahip olabileceği en yüksek yasal koruma statüleri ile yönetilmektedir. 2008-2012 yılı Burdur Gölü Yönetim Planı 2013-2018 yılı yönetim planı yapım sürecindedir. USAK a bağlı YSAK gölü izlemektedir.
Gölün suyu acı Tuzlu ve yüksek Alkalin (sodalı) dır. İyonik tipi: Na-Mg-(Cl)-SO 4 -HCO 3 Tuzluluk sınıfı: C5S5 Tuzluluk: 20 ppt ph:9,1-9,2 Su Sıcaklığı: 5-27 C N Foto: Mustafa Sabri TÜRKAY, Burdur Gölü-2006
K ı ş Kış ve Yaz Aylarında Dikey yönde Sıcaklık-Oksijen Dağılımı Y a z
Dip suyu Yüzey sularında 6-16 mg/l arasında değişen O 2 değeri, 20. m den sonra canlı yaşamını sınırlandıracak düzeye inmektedir. Özellikle gölün sığ bölgelerinde düşük oksijen değerinin göstergesi olan Chironomus Sineği larvaları (kan kurdu) çok yoğun bir gelişim göstermektedir. Göl Yüzeyi Yaz dönemi O2 Kış dönemi O2 20.m 30. m Dip O2
FİTOPLANKTON Amphiprora sp. Nitzschia sp. Campylodiscus sp. Peridinium sp. Chaetoceros sp.
ZOOPLANKTON Arctodiaptomus burduricus (Kiefer, 1939)
Balık Aphanius sureyanus (Neu 1937) Türkçe adı: Burdur yosun balığı
2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 1989 A SINIF SULAK ALAN Kuşlar Dikkuyruk ördek (O. leucocephala): Bir zamanlar kış populasyonun %70 i Burdur Gölü ndeymiş. maks. 10927 (1991) 12000 -maks 10000 8000 6000 4000 2000 235 tür (GÖL VE ÇEVRESİNDE, ekseri transit veya kış göçmeni) maks. 300.000 kuş nüfusu Meke, batağan ve göçmen ördek Nadir yırtıcılar(akkuyruklu ve şah kartal) Nadir üreyen(mahmuzlu kızkuşu, Uzunbacak) 0
Bu Kuşlar gölde ne buluyor? Kopepot sinekler ve larvaları Balık Potamogeton Su şamdanı Su böcekleri
SORUNLAR Sorun Göl ün değil, Burdur un sorunudur.
Gölün çekilmesi Son 40 yılda ~18 m 2012 2012 göl seviyesi (Şener vd, 2005, değiştirilerek)
Burdur Gölü Alanı (km 2 ) Alan kaybı 230 km 2 den 140 km 2 ye: 40 yılda 90 km 2 230 228,3 225,4 224,2 228,3 km 2 220 210 206,6 200 190 185,6 180 170 171,7 168,4 160 150 140 154,6 153,5 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2011 Yıllar Kaynak: DSİ 182. Şube Müdürlüğü 153,5 km 2
Burdur Gölü Hacmi (hm 3 ) Hacim kaybı 7 milyar m 3 den 4 milyar m 3 e: 40 yılda 3 milyar m 3 7000 6876 6762 6723 6876 hm 3 6500 6098 6000 5500 5000 4500 5450 5068 4986 4609 4564 36 Yılda 2112 hm 3 4564 hm 3 4000 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2011 Yıllar Kaynak: DSİ 182. Şube Müdürlüğü
Son 40 yılda Göl alanının ve hacminin yaklaşık 40 kaybedildi
Neden?
BURDUR İLİ YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARI Türkiye Yıllık Ort. Yağış Miktarı= 643 mm Burdur Yıllık Ort. Yağış Miktarı= 415 mm
Su Kullanımı profili: %75-80 i tarımhayvancılık amaçlı Burdur Gölü su toplama havzası sınırlarının belirlenmesi. Burdur Ovası Çine Ovası Yazı Ovası Tefenni Ovası Keçiborlu Ovası
19 yapılmış, 4 inşaat halinde 5 proje-planlamada Toplam 28 su tutma yapısı Depolanan su: 180-200 milyon m3
Su yapılarıyla; 15 km 2 yüzey alanında, 200 Milyon m 3 su depolanmakta, Bu miktarın ancak 100 milyon m 3 ü sulamada kullanılmaktadır.
Gölün su tablası ve çevreye yararı Kuru bölge Karasal yüzey Doygun bölge Su tablası Yer altı suyu Su yüzeyi
Sondajların göle etkisi ne kadar? Su seviyesinde azalma yağış buharlaşma kuyu sızma göl Kapalı Ünite Yeraltı suyu akışı Havzadaki sondajlar denetim altına alınmalı
BUHARLAŞMA GÖLET VE BARAJLAR BURDUR GÖLÜ YER ALTI SUYU ÇEKİMİ
Roma kaya mezarı MS 2.-3.YY 1970 de: 858 m 2012 de:840 m
Su kaynakları üzerindeki baskılar Yer altı suyu çekimi, binlerce sondajdan birkaçı
Dramatik süreç Sebep:????? 1-) 20 kadar gölet ve baraj 2-) Sayıları binlerle ifade edilen sondaj kuyuları 3-) İklimsel değişimler
Gidişat nereye? ATAOL, M. (2010) Gölün 80 KM2 YE KADAR KÜÇÜLMESİ ÖNGÖRÜLMÜŞTÜR.
Aral Gölü=Burdur Gölü 68.000 km2 Aral Gölü gölü kurur da; 150 km2 burdur gölü kurumaz mı?
Hassas topraklar!
Ne yapmalı?
Tek seçenek: Tasarruf!!! Eğer Burdur Gölü Havzası nın tamamında damla sulama ve yağmurlama sulama gibi akılcı sulama yöntemleri kullanılırsa Tasarruf edilecek su miktarı: 62,6 hm 3. Havzada 200 Milyon m 3 su tutuluyor; sadece 100 mil. M3 kullanılıyor 100 mil.m3 kayıp var.
Su yönetimi veya Akılcı Su Kullanımı Akılcı sulama yöntemleri ile tasarruf edilecek su miktarı 62,6 hm 3 = Burdur Gölü nün son 1 yılda çekilme nedeniyle kaybettiği suyun yaklaşık 1,5 katı. Bu suyun Burdur Gölü ne ulaşması halinde göl seviyesi tekrar yükselmeye başlayacak, ve belki gölün kurumasının önüne geçilecek.
Gölü besleyen hiç akarsu yok mu?
Önemli Bir kaynak 200 L/sn Burdur arıtma suları
1984 2012 artış Nüfus 44 bin 80 bin 2 kat Atıksu (L /s) 40 L/s 200 5 kat AKM (ton/yıl) 235 400 2 kat Top. Azot (ton/yıl) 28,7 437,7 15 kat Top. Fosfor(ton/yıl) 2,3 45,22 20 kat N/P oranı 12,5/1 10/1 %20 fosfat lehine Deterjan (ton/yıl) 3,5 70 20 kat TÇKM (ton/yıl) 446 8893 20 kat Tuzluluk (g/l) Göl-1984 14 20,4 % 50 Cl g/l (göl)-1950 5 6,5 %30 Na g/l (göl)-1950 7 6,3 -%18 SO4 g/l (göl)-1950 8 11,5 %44
Gölümü geri verin!
Yapay sulak alan arıtma tesisi kurulması Bitkili yapay sulak alan arıtım sistemi ile; Ön arıtması göle giden arıtma sularının ikinci kez arıtılması son derece yararlı olacaktır.
IOSB atık suları
Yasaklar çiğnenmek için midir?
Ekolojik Etkilenme Bölgesi nde sürüler ve ağılları
Hassas bölgede uygunsuz gübre depoları Sadece aşağı havzada 49 Bin-50 Bin hayvan varlığı; Günde 615,5 ton, Yılda 224.657 ton gübre açığa çıkarıyor.
Organik kirleticiler: Göl alanında taze gübre şerbetleri
Sulu dereden bir görüntü
Burdur da Erozyon ve Siltasyon Burdur Gölü havzasındaki toprakların % 80-90 ı erozyona maruzdur (*). 673.450 Ton/yıl sediment! gidiyor??? Dünyanın en hızlı dolan göllerinden biri Nereden geliyor-nereye (*)Burdur Gölü Yönetim Planı
Burdur Gölün de ötrofikasyon süreci Burdur Gölü Trofik Düzey Değişimi PO4-P Klo-a 8 6 Burdur Gölü Secchi d. değişimi 23,5 4 2 4,1 0 1995 2004 2008 19950,5 2004 2008 TDİ Carlson Değeri TROFİK DURUM 0,001 0,077 0,102 T.P. TDİ 82 ötrofik Klo-a TDİ 59 ötrofik Secchi D. TDİ 47 ötrofik
Ağustos 2011, Burdur Gölü
ÇORBA HAZIR, YOLCULAR NEREDE KALDI? Ağustos 2011, Burdur Gölü, 4,65 µg/l Nodülarin
Burdur Gölü nde berraklık? Oligotrofik göl mezotrofik göl ötrofik göl İleri ötrofik göl
Arsenik Civa Kurşun Krom Kadminyum Çok düşük (ort. 110 µg/l) Çok düşük Çok düşük Düşük Çok düşük Ağır Metal değerleri, Arsenik dışında, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Sınır Değerlerinin altında bulunmuştur.
Tarım ilacı kalıntısı Klorlu pestisitler Fosforlu Pestisitler Tespit edilemedi Tespit edilemedi
Bakteriyolojik incelemeler Özellikle Çevre sağlığı ve suyun yüzme amaçlı kullanımında öne çıkan Coliform ve E.coli bakterileri yönünden incelenmiştir. Sonuç: Yalnız Atıksu Arıtma Tesisi civarında düşük risk belirlenmiş olup, gölün diğer bölgeleri temiz olarak bulunmuştur.
Hazıra dağ dayanmaz!!!
Umut verici adımlar var Kapalı devre sulama yöntemleri konusunda önemli yatırımlar ve gelişmeler var. Ancak bunun hızlandırılması ve yaygınlaştırılması lazım.
Ekolojik Etkilenme Bölgesi içerisinde, izinsiz tarım faaliyetleri
Sulak Alan Faaliyet İzin Belgeleri BURDUR 69 SAHA daha TAHSİS EDİLECEK Burdur'da ise 18-19 Eylül ile 7-8 Kasım 2012 tarihlerinde yapılacak ihaleler ile 69 sahadan oluşan toplam 8 bin 252.21 hektarlık alanın tahsisi yapılacak.
Sınırların fazlalığı ve karmaşıklığı sorunları Burdur Gölü Sulak Alan Sınırı, Mutlak Koruma Sınırı, Ramsar Sınırı, Tampon Bölge Sınırı, Ekolojik Etkilenme Sınırı Sit alanı sınırı vb.
Göl Çevresinde Kıyı Kenar Çizgisi ve koruma alanları ihlalleri Konut yapımı, Özel hüküm Bölgeleri ( ad. OSB) Hava Alanı ve diğerleri
Uygulamalar doğru mu? Vatandaş ne düşünüyor?
Çevreye verilen önem, uygarlığın ölçüsüdür
Olanaklar 1 Tarla balıkçılığı, sazan balığı yetiştiriciliği
Olanaklar 2. Su ürünleri için Canlı Yem Üretimi Acı ve Tuzlu su özelliğindeki Burdur gölü canlı yem üretimi için uygun bir kaynaktır (Gülle ve diğ. 2010).
Olanaklar 3. Mikro-alg yetiştiriciliği
Olanaklar 4. Kil kaynakları.. Göl kenarındaki kil örneklerinin seramik yapımı ve çimento üretimine uygun olduğu görüldü
Olanaklar 5. Eko turizm (Kumluca-Karakent-İlyas Hattı) Doğa turizmi: (kamp, traking, ata binme, bisiklet (Kumluca-ilyas Köy hattı) Su sporları : Kano, yelken, yüzme Doğa Gözlemi: Soğanlı sazlığı Rekreasyon alanları: Karakent Köyü Çamur Banyoları: Karakent Köyü Doğa Okulu: Lisinia proje alanı (Karakent Köyü)
Burdur Gölü ÇAMUR BANYOLARI İÇİN UYGUN MU?
Önlemler ve uygulamalar-1 1.) Göl kenarındaki istilacı ağaçlarla mücadele edilmeli. Kokar Ağaç ve istilacı Ilgın Çalılıkları temizlenmeli. 2.) Bunların yerine bölgenin yapısına uygun İğde, Fıstık Çamı gibi rüzgar kesici bitkiler ile; 3.) kapari, saz-kamış, geven vb. örtücü bitki gelişimi arttırılmalıdır. 4.) Göl kenarındaki aşırı otlatmanın mutlaka önüne geçilmelidir.
Önlemler ve uygulamalar-2 1. Göl havzasındaki tarımsal ürün deseni ve sulama programları acil olarak yeniden düzenlenmelidir. 2. Su savurganı yem bitkileri yerine, kuraklığa dayanıklı bitki türleri yetiştirilmelidir. 3. Havzadaki kavak ve ceviz ağaçları sayısı sınırlandırılmalı, bunun yerine Bağcılık, gülcülük ve lavanta üretimi teşvik edilmeli 4. Yağmur sularından yüksek oranda yararlanma yolu araştırılmalı
Yapay sulak alan arıtma tesisi kurulması Bitkili yapay sulak alan arıtım sistemi ile; Ön arıtması göle giden arıtma sularının ikinci kez arıtılması son derece yararlı olacaktır.
İleriye dönük düşüncelerimiz:
Burdur Gölü Sürekli gözlem istasyonu kurulması