Dijital Koruma Kültürü Yaşar Tonta H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html 28 Mart 3 Nisan 2005-1
Plan Kültür tanımı Dijital Koruma - Tanımlar Dijital Koruma yaklaşımları Açık Arşiv Bilgi Sistemi (OAIS) Referans Modeli (ISO standardı 2002) Dijital Koruma Politikası Çerçevesi Sonuç 28 Mart 3 Nisan 2005-2
Kültür Yaptığımız her şey (entellektüel ve sanatsal eserler, performanslar, vs. ); geçici, zamanla unutuluyor Kayıtlı kültür ürettiğimiz nesneler; daha uzun ömürlü ama eskiyor Lyman ve Kahle (1998) 28 Mart 3 Nisan 2005-3
Web kültürü Web in ortaya çıkardığı temel sorun; tüm kültür tarihinin süzgeçlerin kurulmasından ibaret olduğudur. Kültür belleği iletiyor, ama tüm belleği değil süzerek iletiyor. İyi süzebilir, kötü süzebilir, ama toplumsal olarak etkileşmemize olanak veren bir şey varsa o da hepimizin aşağı yukarı aynı süzgeçlere sahip olmamızdır. Umberto Eco 28 Mart 3 Nisan 2005-4
Dijital belgeler / nesneler Sonradan olma dijital belgeler Kitap, gazete, dergi, teknik rapor, ders notları, resimler, vs. Anadan doğma dijital belgeler Web, benzetim yazılımı (SimCity), görselleştirme ve senaryo yazılımları, sanal topluluklar, vs. Kopyalanması, dağıtımı, işlenmesi kolay 28 Mart 3 Nisan 2005-5
Tanımlar I Dijitalleştirme - dijital olmayan (analog) formdaki materyalleri dijital forma dönüştürme Dijital arşivleme dijital bilgiyi depolama (ör., kurumsal/dijital bir arşiv yaratma) Dijital koruma uzun süre bit ve bayt ları güvenli ve değiştirmeden saklama Dijital arkeoloji - Sistematik arşivleme yapılmadığı durumlarda depolanan dijital bilgilerin nasıl okunacağını ve bu bilgilerin ne anlama geldiğini anlamaya çalışmak 28 Mart 3 Nisan 2005-6
Tanımlar II Yenileme - bir dijital nesneyi işletim sistemi ve donanım çevresi aynı kalmak suretiyle aynı depolama ortamının yeni bir türüne aktarma Göç - bir programın belli bir sürümü, işletim sistemi ya da donanımı üzerinde çalışan bir dijital ürünü zamanla başka bir donanıma/yazılıma aktarma Yakalama - kaynakta yapılan değişiklikleri kopyalayarak arşiv sürümüne yansıtma Öykünme (emulation) - gerçekte eski donanım ve yazılımı kullanmadan eski donanım ve yazılım çevresini yeniden yaratarak eski ürünleri çalıştırma 28 Mart 3 Nisan 2005-7
Geleneksel koruma Dijital koruma Geleneksel bilgi taşıyan nesneyi ve çevresini korumak entellektüel içeriği korumak ve bu içeriğe erişimi garantilemek demek Dijital nesnelerin ömrü kısa Dijital içerik teknolojiyle birlikte bohçalanıyor Hem içeriğin hem teknolojinin korunması gerekli Dijital bilginin korunması kopyalamaya dayalı 28 Mart 3 Nisan 2005-8
Modern medya (bilgi kayıt ortamı) ikilemi 28 Mart 3 Nisan 2005-9
Modern medya (bilgi kayıt ortamı) ikilemi 28 Mart 3 Nisan 2005-10
Dijital koruma yaklaşımları Donanım / yazılım müzesi Eski sistemleri, tüm modelleri, platformları ve işletim sistemlerini koruma Dijital arkeoloji Kazançlı bir iş olabilir Yenileme / İkileme Verileri ve üstverileri yeni ortamlara kopyalama, aralarındaki ilişkileri koruma Öykünme Veri ve yazılımı saklayıp, bir işletim sistemi ve donanım öykünücüsü üzerinde çalıştırma Göç Eski donanım/yazılım ile yazılmış olan belgelerin zaman geçtikçe eskimesi ve erişilmez olması Potansiyel veri kaybı 28 Mart 3 Nisan 2005-11
Neler kayıp? 1960 ABD nüfus sayımı sonuçları (sonradan kurtarıldı) Amerikan Havacılık ve Uzay Ajansı nın (NASA) ilk dijital fotoğrafları Mars ın ilk fotoğrafları Dünyanın Uzaydan çekilen ilk fotoğrafları İlk elektronik posta mesajı Brezilya nın 1970 lerdeki uydu gözlemleri 28 Mart 3 Nisan 2005-12
Alexa Internet 28 Mart 3 Nisan 2005-13
Internet Archive 28 Mart 3 Nisan 2005-14
Internet Archive 28 Mart 3 Nisan 2005-15
ULAKBİM - 1996 28 Mart 3 Nisan 2005-16
ULAKBİM - 1997 28 Mart 3 Nisan 2005-17
ULAKBİM - 1997 28 Mart 3 Nisan 2005-18
Özel ULAK 28 Mart 3 Nisan 2005-19
Özel ULAK 28 Mart 3 Nisan 2005-20
KÜTÜP-L tartışma listesi, 1991-28 Mart 3 Nisan 2005-21
Millî Kütüphane - 1996 28 Mart 3 Nisan 2005-22
Millî Kütüphane - 2000 28 Mart 3 Nisan 2005-23
Millî Kütüphane - 2004 28 Mart 3 Nisan 2005-24
Açık Arşiv Bilgi Sistemi (OAIS) Referans Modeli Preservation Planning P R O D U C E R SIP Descriptive Info Ingest AIP Data Management Archival Storage Descriptive Info AIP Access 4-1.2 queries result sets orders DIP C O N S U M E R Administration MANAGEMENT SIP Submission Information Packet (what is submitted or acquired from the producer) AIP Archival Information Packet (the object that is archived) DIP Dissemination Information Packet (the object that is distributed based on access requests) Descriptive Info metadata 28 Mart 3 Nisan 2005-25
OAIS Referans Modelinin bileşenleri Elektronik bilginin üretilmesi ve yaratılması Sağlama ve derme geliştirme (Ingest) Veri yönetimi koruma üst verisi (metadata) Arşivsel depolama koruma formatları Koruma planlama göç ve öykünme Erişim Erişim mekanizmaları Hakların yönetimi ve güvenlik gerekirlikleri 28 Mart 3 Nisan 2005-26
Örnekler NEDLIB (Networked European Digital Library) ERPANET (Electronic Resources Preservation and Access Network) DPC (Digital Preservation Coalition) NINCH (National Initiative for Networked Cultural Heritage) CALIMERA (Cultural Applications: Local Institutions Mediating Electronic Resources) DIAS (Digital Information Archive System) PANDAS (PANDORA Digital Archiving System) LOCKSS (Lots of Copies Keep Stuff Safe) CEDARS (CURL Exemplars in Digital Archives) 28 Mart 3 Nisan 2005-27
Yönelimler ve sorunlar Pratik dijital arşivleme uygulamaları İşbirliği Dijital bilgiyle ilgili entellektüel mülkiyet hakkı yasaları Dijital arşivlemenin faturasını kim yüklenecek? Teknolojik değişme, dijital nesne türlerinin çeşitliliği, nesne türlerinde standart olmaması, neyin önemli/önemsiz olduğuna karar verilmesi 28 Mart 3 Nisan 2005-28
Dijital koruma politikası çerçevesi Seçim ölçütleri neyi atıp neyi saklayacağız? Desteklenecek dosya formatları Üst veri Mimari Tarihi değer Birden fazla kopya 28 Mart 3 Nisan 2005-29
Ne yapılmalı? I Alt yapı teknolojileri geliştirilmeli Dijital kütüphane, arşiv ve müzelere karşı hoşgörülü yasal bir alt yapı geliştirme Hızlı bir veri ağı geliştirme Dijital yayın teknolojileri Dijital kütüphane, arşiv ve müze teknolojileri Toplama, depolama, veri madenciliği, hizmete sunma, düşük fiyatlı-uzun dönemli depolama Zaman kapsülü teknolojileri 28 Mart 3 Nisan 2005-30
Ne yapılmalı? II Kurumsal arşivler kurulmalı Bir ya da daha çok üniversite topluluğunun entellektüel çıktısını yakalayan ve koruyan dijital derme KURUMSAL ARŞİV 28 Mart 3 Nisan 2005-31
Dijital Koruma Kültürü Yaşar Tonta H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html 28 Mart 3 Nisan 2005-32