TR22 GÜNEY MARMARA BÖLGE PLANI (2010-2013)

TR22 GÜNEY MARMARA BÖLGE PLANI (2010-2013) Beşeri ve sosyal sermayesini geliştirmiş, girişimcilik ruhunu canlandırarak tarım ve turizm sektörlerinde küresel rekabet seviyesine ulaşmış, sanayisi katma değeri yüksek sektörler lehine gelişmiş; Kaz Dağları, Truva, Gelibolu, Manyas Kuş Cenneti gibi kültürel ve doğal zenginlikleriyle çevreye duyarlı kalkınmış YAŞANACAK BÖLGE Aralık 2010

SUNUġ Bugünün beklenti ve ihtiyaçlarını, gelecek kuģakların beklenti ve ihtiyaçlarını da düģünerek karģılama anlayıģıyla ortaya konulan TR22 Düzey 2 Bölge Planı, bölgesel geliģmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliği sağlamak, ulusal düzeyde üretilen politika, plan ve stratejiler ile yerel düzeyde yürütülen faaliyetler arasındaki bütünlüğü sağlamak, bölgesel program ve projelere temel oluģturmak üzere hazırlanan strateji, koordinasyon ve yönlendirme belgesidir. 3194 sayılı Ġmar Kanunu nun 8. Maddesi kapsamında Devlet Planlama TeĢkilatı nın uygun görmesi üzerine Balıkesir ve Çanakkale illerini içine alan TR22 Düzey 2 Bölgesi için Güney Marmara Kalkınma Ajansı nın (GMKA) koordinasyonunda hazırlanan bu plan, Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı nca (DPT) onaylanarak yürürlüğe girmiģtir. Uzun vadeli geliģme stratejisinin ilk dört yıllık dönemini kapsayan TR22 Düzey 2 Bölge Planı; bölgenin vizyonuna, bu vizyona giden yoldaki önceliklere ve stratejilere yer vermektedir. Bölgedeki kurum ve kuruluģların, üniversitelerin, sivil toplum örgütlerinin katılımıyla ilk kez yapılan bu planlama çalıģması; uzun vadede ulaģılmak istenen yer doğrultusunda atılacak adımların stratejisini ortaya koymaktadır. Bu kapsamda, ilk bölge planı döneminde aģağıda belirtilen geliģme eksenleri doğrultusunda çalıģmalar yapılacaktır: Çevreye duyarlı, yenilikçi, rekabet gücü yüksek sektörlerin oluģturulması için Ar-Ge, Yenilikçilik ve MarkalaĢma bilincinin geliģtirilmesi ve bunun için gerekli olan altyapı çalıģmalarının yapılması Bölgenin doğal güzelliklerinin, tarihi mirasının ve kültürel kaynaklarının sağladığı potansiyelleri harekete geçirerek bölgesel geliģmenin sağlanması Bölgedeki nitelikli iģ gücünün bölgenin öncelikleri doğrultusunda yönlendirilerek bölge halkının refah düzeyinin yükseltilmesi ve sosyal dayanıģmanın geliģtirilmesi DeğiĢimin çok daha yoğun bir Ģekilde yaģandığı, küreselleģmenin her alanda etkili olduğu, fırsatların ve tehditlerin de çoğaldığı bu dönemde plan, bölgenin gerçekleģecek dönüģümlerinin senaryosunu oluģturmaktadır. i

TR22 Düzey 2 Bölge Planı, kamu kesimi ile özel kesim ve sivil toplum arasında iletiģime ve belirlenen stratejik amaçlar temelinde iģbirliğine katkıda bulunacaktır. Bu anlamda plan, sadece kamu kurum ve kuruluģları için değil, toplumun her kesiminden paydaģlar için hedef ve strateji birliği sağlayarak yol gösterici olacaktır. Katılımcılık esası temelinde oluģturulan bu planın hazırlık aģamasında desteğini esirgemeyen herkesin, planı içselleģtirme ve uygulama aģamalarında da aynı anlayıģla birlik ve bütünlük içinde hareket etmeleri ortak temennimizdir. Bölge planımızın hazırlanmasında katılımlarıyla, çalıģmalarıyla, görüģ ve önerileriyle katkı sunan tüm kiģi ve kuruluģlara, emeği geçen herkese teģekkürlerimi sunarım. Abdülkadir ATALIK Çanakkale Valisi GMKA Yönetim Kurulu BaĢkanı ii

ĠÇĠNDEKĠLER SUNUġ i ĠÇĠNDEKĠLER iii TABLOLAR vi GRAFĠKLER viii HARĠTALAR ix KISALTMALAR x YÖNETĠCĠ ÖZETĠ 1 1 PLAN HAZIRLAMA SÜRECĠ VE KATILIMCILIK 9 1.1 GiriĢ 9 1.2 Hazırlık Süreci ve Yöntem 10 1.2.1 Arama Konferansı 10 1.2.2 Derinlemesine GörüĢmeler 11 1.2.3 Anket ÇalıĢması 11 1.2.4 Ġkincil Veriler 12 1.2.5 Bölge Planının Hazırlanmasında Dikkate Alınan Belgeler 12 2 MEVCUT DURUM ANALĠZĠ 14 2.1 Bölgenin Tanımlanması 14 2.2 BeĢeri ve Sosyal Sermaye 15 2.2.1 Nüfus ve Demografik Yapı 15 2.2.1.1 Nüfus Yapısı ve Dağılımı 15 2.2.1.2 Göç 19 2.2.2 Sağlık 22 2.2.3 Eğitim 24 Üniversiteler 29 Balıkesir Üniversitesi 29 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 30 2.2.3.1 Kütüphaneler 30 2.2.4 ĠĢgücü, Ġstihdam ve ĠĢsizlik 30 2.2.4.1 Dezavantajlı Gruplar, Sosyal Ġçerme ve Sosyal Uyum 41 2.3 Ekonomik Yapı 42 2.3.1 Genel Ekonomik Yapı 42 2.3.2 Sektörel Analizler 48 2.3.2.1 Tarım ve Hayvancılık Sektörü 48 2.3.2.1.1 Bitkisel Üretim 49 2.3.2.1.2 Hayvansal Üretim 62 2.3.2.1.3 Su Ürünleri Üretimi 66 2.3.2.2 Sanayi Sektörü 67 Organize Sanayi Bölgeleri 72 2.3.2.3 Hizmetler Sektörü 75 2.3.2.3.1 Turizm 75 2.3.2.3.2 Ticaret 89 2.3.2.3.2.1 Ġç Ticaret 89 2.3.2.3.2.2 DıĢ Ticaret 91 2.3.2.3.3 Bankacılık ve Finans 96 2.3.2.3.4 UlaĢım ve Lojistik 98 2.3.2.3.4.1 Karayolu 99 2.3.2.3.4.2 Denizyolu 102 iii

2.3.2.3.4.3 Demiryolu 106 2.3.2.3.4.4 Havayolu 108 2.3.2.4 Diğer Sektörler 110 2.3.2.4.1 Madencilik 110 2.3.2.4.1.1 Metalik Madenler 114 2.3.2.4.1.2 Endüstriyel Hammaddeler 115 2.3.2.4.1.3 Yarı Kıymetli Mineraller 118 2.3.2.4.1.4 Enerji Hammaddeleri 119 2.3.2.4.2 Enerji 121 2.3.2.4.2.1 Yenilenebilir Enerji Kaynakları 122 2.3.2.4.2.2 Enerji Verimliliği 128 2.3.3 ĠĢ Demografisi 129 2.3.4 Bölgede Yatırımlar ve Finansman Kaynakları 132 2.3.4.1 Yabancı Sermaye 132 2.3.4.2 Kamu Yatırımları 138 2.3.4.3 Diğer Finansman Kaynakları 140 2.3.5 Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler (KOBĠ) 141 2.4 Çevresel Sürdürülebilirlik 148 2.4.1 Doğal Kaynaklar ve Biyolojik ÇeĢitliliğin Korunması 149 2.4.2 Su Kaynakları ve Atıksu Yönetimi 150 2.4.3 Atık Yönetimi 153 2.4.4 Hava Kalitesi 157 2.4.5 Çevre Düzeni Planları 158 2.4.6 Doğal Risk Faktörleri 158 2.5 GZFT Analizi 160 3 VĠZYON, AMAÇ, HEDEF VE STRATEJĠLER 164 AMAÇ 1 : REKABET EDEBĠLĠRLĠĞĠN ARTIRILMASI 165 HEDEF 1 : Tarım Sektörünün Rekabetçi Bir Yapıya KavuĢturulması 166 HEDEF 2 : Turizm Sektörünün Rekabet Gücünün Artırılması 168 HEDEF 3 : GiriĢimciliğin GeliĢtirilmesi 170 HEDEF 4 : Sınai ve Ticari ĠĢletmelerin Kurumsal Yapılarının GeliĢtirilmesi 171 HEDEF 5 : UlaĢım Yapısının ve Lojistiğin Güçlendirilmesi 172 HEDEF 6 : Ar-Ge, Yenilikçilik ve MarkalaĢma Bilincinin GeliĢtirilmesi 174 HEDEF 7 : DıĢ Ticaretin GeliĢtirilmesi 174 HEDEF 8 : OSB lerin Etkinliklerinin Artırılması 175 AMAÇ 2 : BEġERĠ SERMAYENĠN VE SOSYAL YAġAMIN GELĠġTĠRĠLMESĠ 176 HEDEF 1 : Ġnsan Kaynaklarının Bölgenin Önceliklerine Paralel Kanallara Yönlendirilmesi 177 HEDEF 2 : ToplumsallaĢmanın ve Sosyal DayanıĢmanın GeliĢtirilmesi: 178 HEDEF 3 : Eğitim ve Sağlık Hizmetlerinin Kalitesinin Yükseltilmesi 179 AMAÇ 3 : ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠĞĠN SAĞLANMASI 181 HEDEF 1 : Atık Yönetimine ĠliĢkin Altyapı Eksiklerinin Giderilmesi 181 HEDEF 2 : Çevre Bilincinin Yükseltilmesi ve Bilgi Birikimin Artırılması 183 HEDEF 4 : Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının YaygınlaĢtırılması 184 HEDEF 5 : Enerji Verimliliğinin Artırılması 185 HEDEF 5 : Doğal Risk Faktörlerine KarĢı Hazırlıklı Olunması 185 4 BÖLGE MEKÂNSAL GELĠġME ġemasi 186 5 FĠNANSMAN 196 iv

6 PERFORMANS GÖSTERGELERĠ 197 7 KOORDĠNASYON, ĠZLEME VE DEĞERLENDĠRME 202 TERĠMLER SÖZLÜĞÜ 203 EKLER 208 KAYNAKÇA 221 v

TABLOLAR Tablo 2.1 ADNKS Verilerine Göre TR22 Düzey 2 Bölgesi ne ĠliĢkin Bölge ve Ġller Bazında Temel Nüfus Göstergeleri (2009)... 16 Tablo 2.2 YaĢ Grubuna Göre Doğum (31/08/2010)... 18 Tablo 2.3 ADNKS Verilerine Göre YaĢ Bağımlılık Oranları (2009)... 18 Tablo 2.4 ADNKS Verilerine Göre TR22 Düzey 2 Bölgesi nde Bölge ve Ġller Bazında Nüfus Projeksiyonu (2008)... 21 Tablo 2.5 Sağlık Personeli Sayıları ve Bir Sağlık Personeline DüĢen KiĢi Sayısı (2006)... 23 Tablo 2.6 6 YaĢ ve Üzeri Nüfusun Okuma Yazma Durumu ve Cinsiyete Göre Dağılımı (2009) (KiĢi)... 25 Tablo 2.7 Cinsiyete Göre Bitirilen Eğitim Düzeyi (2009)... 29 Tablo 2.8 TR22 Düzey 2 Bölgesi nin Türkiye Geneli ile KarĢılaĢtırmalı ĠĢgücü Durumu (15+) (2009)... 33 Tablo 2.9 15+ Nüfusun ĠĢgücüne Katılma Oranları (2009)... 34 Tablo 2.10 15+ Ġstihdamın Sektörel Dağılımı... 36 Tablo 2.11 Genel ĠĢ Durumu (2009) (KiĢi)... 37 Tablo 2.12 TR22 Düzey 2 Bölgesi 15+ ĠĢgücüne Dahil Olmama Nedenine Ve Eğitim Durumuna Göre ĠĢgücüne Dahil Olmayan Kadınlar (Bin) (2009)... 38 Tablo 2.13 TR22 Düzey 2 Bölgesi Eğitim Düzeylerine Göre Ġstihdam Dağılımı (2009)... 39 Tablo 2.14 15 YaĢ Üstü ĠĢsiz Rakamları (bin)... 39 Tablo 2.15 TR22 Düzey 2 Bölgesi Eğitim Durumuna ve GeniĢ YaĢ Grubuna Göre ĠĢsizler, (2009) (bin)... 40 Tablo 2.16 ĠĢteki Durumuna Göre Ġstihdam (2009) (bin)... 40 Tablo 2.17 TR22 Düzey 2 Bölgesi nin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Bakımından Türkiye Genelindeki Konumu... 42 Tablo 2.18 Balıkesir ve Çanakkale Ġlçelerinin Türkiye Genelindeki 872 Ġlçe Ġçindeki GeliĢmiĢlik Sıraları, (2004)... 44 Tablo 2.19 Cari Fiyatlarla Bölgesel Gayrisafi Katma Değer Ġktisadi Faaliyet Kollarına Göre Temel Fiyatlarla (bin TL) (2006)... 45 Tablo 2.20 Bölgenin yıllara göre tarımsal üretiminin Türkiye toplam tarımsal üretimine oranı (yüzde )... 49 Tablo 2.21 Balıkesir ve Çanakkale Ġlleri Arazi Dağılımı... 49 Tablo 2.22 Balıkesir ve Çanakkale Ġllerinde Tarım Sektöründe Faaliyet Gösteren ĠĢletme Sayıları... 52 Tablo 2.23 TR22 Bölgesindeki ĠĢlenebilir Arazinin Ġller Bazında Dağılımı... 53 Tablo 2.24 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Üretilen Bazı Önemli Tarla Bitkilerine ĠliĢkin Değerler (2008)... 54 Tablo 2.25 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Üretilen Bazı Sebzelere ĠliĢkin Değerler, 2008... 54 Tablo 2.26 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Üretilen Bazı Meyvelere ĠliĢkin Değerler, 2008... 55 Tablo 2.27 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Zeytin Üretimine ĠliĢkin Değerler (2008)... 57 Tablo 2.28 Diğer Bitkisel Ürünlerin Üretimine ĠliĢkin Değerler (2008)... 58 Tablo 2.29 TR22 Düzey 2 Bölgesi BaĢlıca Örtü Altı Ürün Üretimi (2008)... 59 Tablo 2.30 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Organik Tarım (2008)... 60 Tablo 2.31 Tarımsal Alet ve Makineler (Adet) (2008)... 61 Tablo 2.32 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Canlı Hayvan Sayıları (2008)... 64 vi

Tablo 2.33 Balıkesir ve Çanakkale Ġllerinde Üretilen Hayvansal Ürünlerin Dağılımı (2008)... 65 Tablo 2.34 TR22 Bölgesi nde Su Ürünleri Üretimi (2008)... 66 Tablo 2.35 TR22 Düzey 2 Bölge Sanayisine ĠliĢkin Temel Göstergeler... 71 Tablo 2.36 TR22 Düzey 2 Bölgesi OSB leri (2009)... 74 Tablo 2.37 TR22 Düzey 2 Bölgesi ne ĠliĢkin Konaklama Tesis, Oda ve Yatak Sayıları... 76 Tablo 2.38 Balıkesir Ġli Termal Tesis Yatak Durumu... 78 Tablo 2.39 Çanakkale Ġli Termal Tesis Yatak Durumu... 79 Tablo 2.40 Güney Marmara Bölgesinde Bulunan Milli Parklar ve Özellikleri... 81 Tablo 2.41 Tesislere GeliĢ, Geceleme, Ortalama KalıĢ Süresi Ve Doluluk Oranının Ġllere Ve Ġlçelere Göre Dağılımı (2009)... 88 Tablo 2.42 TR22 Düzey 2 Bölgesi ne ĠliĢkin Bazı DıĢ Ticaret Göstergeleri (2008)... 94 Tablo 2.43 Türkiye ve TR22 Düzey 2 Bölgesi Ġhracat Değerlerinin Ekonomik Faaliyetlere Göre Dağılımı (bin $) (2008-2009)... 94 Tablo 2.44 TR22 Düzey 2 Bölgesi nde Faaliyet Gösteren Banka ve ġube Sayıları, (Katılım Bankaları Hariç)... 96 Tablo 2.45 TR22 Düzey 2 Bölgesi nde Banka Kredilerinin Sektörel Dağılımı (2008)... 98 Tablo 2.46 Karayollarının Türü ve Uzunlukları... 99 Tablo 2.47 TR22 Düzey 2 Bölgesi UçuĢ Trafiği... 109 Tablo 2.48 TR22 Düzey 2 Bölgesi Havaalanları Yıllık Yolcu Trafiği (KiĢi)... 110 Tablo 2.49 TR22 Bölgesi Elektrik Tüketimi (2009)... 122 Tablo 2.50 TR22 Düzey 2 Bölgesi nde Üretime Geçen Rüzgar Santralleri... 126 Tablo 2.51 TR22 Düzey 2 Bölgesi nde ĠnĢa Halindeki Rüzgar Santralleri... 126 Tablo 2.52 Türkiye de ve TR22 Bölgesi nde Mevcut GiriĢimlerin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı (2008)... 131 Tablo 2.53 Türkiye ye 2006, 2007, 2008 Yıllarında GerçekleĢtirilen Toplam Uluslararası Doğrudan Yatırımın TR Düzey 2 Bölge Ġlleri Bazında Dağılımı... 133 Tablo 2.54 Balıkesir ve Çanakkale Ġllerinde Faaliyet Gösteren Yabancı Sermayeli Firmaların MenĢeleri (31.12.2009)... 136 Tablo 2.55 Balıkesir Ġli Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (2004-2008) (bin TL)... 139 Tablo 2.56 Çanakkale Ġli Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (2004-2008) (bin TL)... 139 Tablo 2.57 TR22 Düzey 2 Bölgesi nde Avrupa Birliği Hibe Desteklerinden Faydalanma Oranları... 140 Tablo 2.58 AB KOBĠ Tanımı ve Türkiye deki Yeni KOBĠ Tanımı (Tüm Sektörler Ġtibariyle)... 142 Tablo 2.59 TR22 Düzey 2 Bölgesi nde Sanayi Alanındaki KOBĠ lerin Sektörlere Göre Dağılımı... 143 Tablo 2.60 Yıllar Ġtibariyle Bölgede Verilen KOBĠ TeĢvik Belgelerine ĠliĢkin Bilgiler... 144 Tablo 2.61 Kanalizasyon Ģebekesi ve arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu (2008)... 150 Tablo 2.62 Ġçme ve kullanma suyu Ģebekesi ve arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısı ve nüfusu (2008)... 152 Tablo 2.63 Bertaraf Yöntemine Göre Belediye Atık Miktarı (2008)... 155 Tablo 4.1 2023 Yılı Nüfus Projeksiyonuna Göre Nüfus Tahminleri (ADNKS)... 189 vii

GRAFĠKLER Grafik 2.1 Bölge Nüfusunun YaĢ Gruplarına Göre Dağılımı... 17 Grafik 2.2 TR22 Düzey 2 Bölgesi nin Düzey 1 Sınıflamasında Yer Alan 12 Bölge ile olan Göç ĠliĢkisi Göç Aldığı Bölgeler (2008-2009)... 20 Grafik 2.3 TR22 Düzey 2 Bölgesi nin Düzey 1 Sınıflamasında Yer Alan 12 Bölge ile Olan Göç ĠliĢkisi Göç Verdiği Bölgeler (2008-2009)... 20 Grafik 2.4 Türkiye Geneli ve TR22 Düzey 2 Bölgesi Bazında Yüz Bin Kişiye Düşen Hastane Yatak Sayıları, (2004-2007)... 23 Grafik 2.5 TR Düzey 2 Bölgelerinde ĠĢsizlik ve ĠĢgücüne Katılma Oranları (2009)... 31 Grafik 2.6 ÇalıĢan Sayılarının Düzey 2 Bölgeleri Bazında Türkiye Toplamı Ġçindeki Payı (yüzde) (2006)... 32 Grafik 2.7 TR Düzey 2 Bölgeleri YaĢ Gruplarına Göre Kadın Ġstihdamı... 35 Grafik 2.8 TR22 Düzey 2 Bölgeleri Gayri Safi Katma Değerlerinde Tarım, Sanayi ve Hizmetlerin Payları... 47 Grafik 2.9 TR22 Düzey 2 Bölgelerinde KiĢi BaĢına DüĢen Gayri Safi Katma Değerler ($) (2006)... 48 Grafik 2.10 Canlı Hayvan Mevcudunun ve Hayvansal Ürünlerin Değerleri (bin TL) (2008)... 63 Grafik 2.11Ġller Bazında Limanlarımızı Ziyaret Eden Kruvaziyer Yolcu Sayısı... 84 Grafik 2.12 TR22 Düzey 2 Bölgesi Ġllerinde Ticaret Hacmi Cari Fiyatlarla (TL)... 90 Grafik 2.13 TR22 Düzey 2 Bölgesinde Ticaretin Bölge GSYH sindeki Payı (Yüzde)... 90 Grafik 2.14 Türkiye ve TR22 Düzey 2 Bölgesi Ġhracat Değerleri (milyon $) (2002-2009)... 91 Grafik 2.15 Ġller Bazında Liman Tesislerinde ĠĢlem Gören Gemi Sayıları... 103 Grafik 2.16 Türkiye de Kurulan-Kapanan ġirket ve Kooperatif Sayıları (adet) (2003-2009)... 129 Grafik 2.17 TR22 Düzey 2 Bölgesi nde Kurulan-Kapanan ġirket ve Kooperatif Sayıları... 130 Grafik 2.18 Türkiye de Kurulan-Kapanan Ticaret Ünvanlı ĠĢyeri Sayıları (adet) (2003-2009)... 130 Grafik 2.19 Balıkesir Ġlinde Faaliyet Gösteren Yabancı Sermayeli Firmaların Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı (adet) (31.12.2009)... 134 Grafik 2.20 Çanakkale Ġlinde Faaliyet Gösteren Yabancı Sermayeli Firmaların Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı (adet) (31.12.2009)... 135 Grafik 2.21 TR22 Bölgesi nde Verilen KOBĠ Yatırım TeĢvik Belgeleri nin Sektörel Dağılımı (2006-2008 arası, toplam)... 145 viii

HARĠTALAR Harita 2.1 TR22 Düzey 2 Bölgesi, Balıkesir ve Çanakkale Ġlleri... 14 Harita 2.2 Balıkesir ve Çanakkale illeri Jeotermal Haritaları... 77 Harita 2.3 Güney Marmara Bölgesi Turizm Potansiyelleri Haritası... 86 Harita 2.4 BölünmüĢ Yol Ağı... 100 Harita 2.5 Bölgedeki Uluslararası Avrupa Yol Ağı ġebekesi... 101 Harita 2.6 Bölgedeki Türkiye TEM Yol Ağı... 102 Harita 2.7 Balıkesir Liman Haritası... 104 Harita 2.8 Çanakkale Liman Haritası... 105 Harita 2.9 TCDD Demiryolu ġebeke Haritası... 107 Harita 2.10 Balıkesir Ġli Maden Haritası... 112 Harita 2.11 Çanakkale Ġli Maden Haritası... 113 Harita 2.12 Balıkesir Ġli Jeotermal Alanları... 120 Harita 2.13 Çanakkale Ġli Jeotermal Alanları... 120 Harita 2.14 Türkiye Rüzgar Enerjisi Potansiyeli Atlası... 123 Harita 2.15 Türkiye nin 50 m Yükseklikte Rüzgar Hızı... 124 Harita 2.16 Çanakkale ve Balıkesir Ġlleri Rüzgar Dağılımı... 124 Harita 2.17 Türkiye nin 50 m Yükseklikte Rüzgar Kapasite Faktörü... 125 Harita 2.18 Çanakkale Ġli Kapasite Faktörü Dağılımı... 125 Harita 2.19 Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası... 159 Harita 4.1 Güney Marmara Bölgesi UlaĢım Bağlantıları... 188 Harita 4.2 Güney Marmara Bölgesi için Öngörülen Merkezler ve Etki Alanları... 190 Harita 4.3 Güney Marmara Bölgesi Termal Turizm Master Planı... 192 Harita 4.4 Güney Marmara Bölgesi Mekânsal GeliĢme ġeması... 194 ix

KISALTMALAR AAT AB ADNKS AR-GE BM ÇED ÇOMÜ DHMĠ DPT DTM EPDK EĠE GMKA GSKD GSYĠH GZFT HACCP ĠGEME ĠGĠAD ĠKG ĠġKUR KGF KOBĠ KOSGEB MTA OSB POYD STK TBMM TEDAġ TEPAV TEYDEB : Atıksu Arıtma Tesisi : Avrupa Birliği : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi : AraĢtırma - GeliĢtirme : BirleĢmiĢ Milletler : Çevresel Etki Değerlendirme : Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi : Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi : Devlet Planlama TeĢkilatı : DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı : Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu : Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi : Güney Marmara Kalkınma Ajansı : Gayri Safi Katma Değer : Gayri Safi Yurt Ġçi Hasıla : Güçlü-Zayıf Yönler; Fırsatlar ve Tehditler : Hazard Analysis Critical Control Points : Ġhracatı GeliĢtirme Etüd Merkezi : Ġktisadi GiriĢim ve ĠĢ Ahlakı Derneği : Ġnsan Kaynakları GeliĢtirme : Türkiye ĠĢ Kurumu : Kredi Garanti Fonu : Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler : Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi GeliĢtirme ve Destekleme Ġdaresi BaĢkanlığı : Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü : Organize Sanayi Bölgesi : Profosyenel Otel Yöneticileri Derneği : Sivil Toplum KuruluĢları : Türkiye Büyük Millet Meclisi : Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim ġirketi : Türkiye Ekonomi Politikaları AraĢtırma Vakfı : Teknoloji ve Yenilik Destek Programları BaĢkanlığı x

TMMOB : Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TPE : Türk Patent Enstitüsü TTGV : Türk Teknoloji GeliĢtirme Vakfı TUROB : Türkiye Otelciler ĠĢletmeciler ve Yatırımcılar Birliği TÜBĠTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu TÜĠK : Türkiye Ġstatistik Kurumu TÜRKONFED: Türk GiriĢimci ve ĠĢ Dünyası Konfedarasyonu TÜROFED : Türkiye Otelciler Fedarasyonu TÜRSAB : Türkiye Seyahat Acentaları Birliği TYD : Türkiye Turizm Yatırımcıları Derneği UNESCO : BirleĢmiĢ Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) xi

YÖNETĠCĠ ÖZETĠ DeğiĢimin her alanda ve hızlı bir Ģekilde yaģandığı, rekabetin gittikçe yoğunlaģtığı bir ortamda büyüme çabaları doğal kaynakları tehlikeye sokmaktadır. Bunun önüne geçilmesi sürdürülebilir ve çok merkezli bir kalkınma anlayıģı ile mümkündür. Mevcut kaynakların en etkin Ģekilde kullanıldığı ve ortaya çıkacak geliģmelerin doğru yönlendirildiği bir bölgede kalkınma süreci hızlanacaktır. Bu yaklaģımın esas alındığı TR22 Düzey 2 Bölge Planı nda uzun vadede istenen; doğal, tarihi ve kültürel varlıklarını kaybetmeden ulusal ve küresel ortamda rekabet edebilen, fırsatlar yaratan, bu fırsatları değere dönüģtürebilen bir bölge olmaktır. Türkiye, bölgesel geliģme politikalarının etkin bir Ģekilde uygulanması ve AB ye uyum sağlanması amacı doğrultusunda 26 Ġstatistiki Bölge Birimi Düzey 2 Bölgesine ayrılmıģtır. Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasına göre TR22 Düzey 2 Bölgesi olarak isimlendirilen Güney Marmara Bölgesi, Balıkesir (TR221) ve Çanakkale (TR222) illerinden oluģmaktadır. Yüzölçümü 24.232 kilometrekare olan Bölgede 31 ilçe, 87 belediye ve 1457 köy bulunmaktadır. 2009 yılı verilerine göre Bölgenin toplam nüfusu 1.617.820 dir. Nüfus yapısı ve dağılımı bakımından değerlendirildiğinde bölgede kilometrekare baģına düģen insan sayısı 67 kiģi olmakla birlikte bu oran 94 kiģi olan Türkiye nüfus yoğunluğu ortalamasının altında kalmaktadır. Bu durum Türkiye toplam nüfusunun yüzde 2,2 sini oluģturan Bölgenin yoğun göç baskısına maruz kalmamasının sonuçlarından biri olarak değerlendirilebilir. 2009 yılı verilerine göre Bölge binde 7,9 nüfus artıģ hızıyla binde 14,5 olan Türkiye nüfus artıģ hızı ortalamasının altında kalmaktadır. Bu artıģ hızıyla Bölge, 26 Düzey 2 Bölgesi arasında nüfus artıģ hızı sıralamasında 18. sırada yer almaktadır. Bağımlı nüfus oranına bakılacak olursa, genç (0-14 yaģ) bağımlı nüfus oranı yüzde 26,68 dir. Bu oran yüzde 38,79 olan Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. YaĢlı (65+ yaģ) bağımlı nüfus oranı, yüzde 16,83 ile yüzde 10,46 olan ülke ortalamasının üzerindedir. Bölgede genç bağımlı nüfus oranının ülke ortalamasından düģük olması, doğurganlık oranının Türkiye ortalamasının altında olduğunu göstermektedir. Bölgenin az göç alması sanayileģme oranının yetersizliğine iģaret etmektedir. Nitekim bölgede göç alan yerler, sanayinin görece geliģmiģ olduğu merkezlerdir. SanayileĢme oranının düģük olmasının bir sonucu olarak, Bölgede yüzde 58 olan ĢehirleĢme oranı, yüzde 76 olan 1

Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. SanayileĢme ve ĢehirleĢmenin yetersiz olması, bölgesel geliģim açısından olumsuz bir tablo olarak düģünülmektedir. Diğer taraftan, doğal nüfus artıģının yüksek olmaması ve göçün olumsuz etkilerinin bulunmaması dengeli ve sürdürülebilir kalkınma için avantajlı bir durumdur. Mevcut durum itibariyle, TR22 Düzey 2 Bölgesi sosyo-ekonomik geliģmiģlik göstergelerinden biri olan sağlık altyapısı açısından 26 Bölge arasında 14. sıradadır. Bebek ölümleri oranının Türkiye ortalamasının oldukça altında olması nedeniyle Balıkesir ve Çanakkale illeri Altın Bebek Dostu iller arasında yer almaktadır. TR22 Düzey 2 Bölgesi nde nüfusun büyük bir kısmının kırsal alanda yaģadığı düģünülecek olursa sağlık hizmetlerinin bölge içinde eriģilebilirliği ve homojenleģtirilmesi önemlidir. Balıkesir ve Çanakkale de geliģime açık iki üniversite araģtırma hastanesinin olması, sağlık standartlarının yükselmesi açısından olumludur. Eğitim seviyesi bakımından Bölge oldukça ileri düzeydedir. Bölgede okullaģma oranları üniversite düzeyinde okullaģma hariç olmak üzere Türkiye ortalamasının üzerindedir. Okul öncesi eğitimde okullaģma oranı Balıkesir de yüzde 24,29 iken Çanakkale de yüzde 43 tür. Bu oran, yüzde 39 olan Türkiye ortalaması ile karģılaģtırıldığında Çanakkale ili Türkiye ortalamasının üzerinde, Balıkesir ili ise bu ortalamanın altında yer almaktadır. Bölgede net ilköğretim okullaģma oranı oldukça yüksektir. Mesleki ve teknik eğitim seviyesinde okullaģma oranı Balıkesir de yüzde 36,08, Çanakkale de ise yüzde 42,42 ile Türkiye ortalaması olan yüzde 29,30 dan yüksektir. Bölgede yüzde 10 olan üniversite bitirme oranı, yüzde 12 olan Türkiye ortalamasından düģüktür. Bölgede özellikle üniversite eğitimini yaygınlaģtırmaya yönelik özendirici faaliyetlerin yapılması ve okul öncesi eğitimde bölge içi dengesizliklerin giderilmesi bölgenin sosyo-ekonomik geliģmiģlik seviyesine olumlu katkılar sağlayacağı öngörülmektedir. Bölgede yüzde 8,5 olan iģsizlik oranı, yüzde 11,4 olan Türkiye ortalamasının altındadır. Bölgede en yüksek istihdam oranına sahip ve ayrıca öncelikli sektör olan tarımda 2004 yılından beri istihdamda azalma gözlemlenmektedir. Bu azalma, sanayi ve hizmet sektöründeki artıģ ile karģılanmıģtır. Katma değeri yüksek organik tarım uygulamalarına yönlendirilen tarım sektörünün bu alandaki nitelikli eleman eksikliğinin giderilmesiyle istihdama katkı sunması beklenmektedir. Diğer öncelikli sektör olan turizmde ise bölgede nitelikli eleman yetiģtiren eğitim programları mevcuttur. Tarım sektörüne yönelik verilecek 2

eğitimler ile bireysel kapasite ve becerilerin geliģtirilmesi, ihtiyaç duyulan kalifiye elemanların yetiģtirilmesi ve istihdam oranının artırılması düģünülmektedir. Devlet Planlama TeĢkilatı nın yayımlamıģ olduğu Ġller Arası GeliĢmiĢlik Sıralamasına göre Balıkesir ve Çanakkale illeri sırasıyla 15. ve 24. sırada yer almaktadır. TR22 Düzey 2 Bölgesi ise Ġstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasına göre sosyo-ekonomik geliģmiģlik sıralamasında 26 bölge içinde 10. sırada bulunmaktadır. Ġller arası rekabetçilik açısından Balıkesir ilinin ticaret kapasitesi, üretim potansiyeli, tarım ve tarıma dayalı sanayi alanlarında Çanakkale iline göre geridedir. TR22 Düzey 2 Bölgesinde tarım sektörü öne çıkmaktadır. Tarımın bölge GSKD sinde (Gayri Safi Katma Değer) payı yüzde 22,4 ile yüzde 9,4 olan Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir. Sanayi ve hizmet sektörlerinde bu oran Türkiye ortalamasının altındadır. Son dönemlerde tarımın Bölge GSKD sindeki payındaki azalma sanayi ve hizmet sektörünün Bölge GSKD sindeki artıģ gözlenmektedir. Bitkisel ve hayvansal üretim değerleri bakımından yıldan yıla bir artıģ mevcuttur. Bölgede yaygın olarak tarımı yapılan ürünler arasında zeytin, biber, domates ve tahıllar sayılabilir. Süt ve süt ürünleri ile beyaz et ise baģlıca hayvansal ürünlerdir. Parçalı ve dağınık tarım arazilerinin varlığı, örgütlenme faaliyetlerinin etkin olmaması, modern tarım uygulamalarına yönelik eğitim ve bilinç düzeyinin yetersizliği tarımdaki baģlıca sorunlardır. Parçalı ve dağınık tarım topraklarının yapısı, sulama faaliyetlerinde de maliyetin artması, toprağın veriminin ve kalitesinin düģmesi gibi birtakım sorunlara yol açmaktadır. Yeraltı ve yer üstü sularının dengesiz kullanılması, yanlıģ sulama yöntemleri sulamadaki baģlıca sorunlardandır. Çanakkale de sulu tarım yapılan toprakların yüzde 90 ında damlama ve yağmurlama sulama sistemleri kullanılmaktayken, Balıkesir ilinde bu oran daha düģüktür. Basınçlı sulama sistemlerine geçiģte en büyük engel finansman ve bilinç eksikliğidir. Ayrıca bölgede ekonomik ömrünü tamamlamıģ olan gölet ve sulama tesislerinin yenilenmesi gerekmektedir. Arazi toplulaģtırma çalıģmaları ile sulamada ve tarımsal üretimde verimlilik artıģı sağlanabilir. Bu konuda faaliyetlerin yapılması ve bölge halkının eğitilmesi hem verim artıģını sağlayacak hem de rekabet edebilirlik kapasitesini artıracaktır. 3

Bölgenin bitkisel üretim değeri ise Türkiye nin toplam üretiminin yüzde 4,5 lik kısmını oluģturmaktadır. Tarımda verimliliği ve tarıma dayalı sanayide kaliteyi artırmak için genetik açıdan güçlü tohum kullanımının özendirilmesi, çiftçilerin bu konuda eğitim faaliyetlerine ağırlık verilmesi gerekmektedir. Bölgede hayvansal üretim kapasitesine bakıldığında, modern entegre tesisler ile geleneksel yöntemlerle üretim yapan iģletmeler bir arada bulunmaktadır. Küçük iģletmelerin örgütlenerek toplu bakım merkezlerinin kurulması, verimliliği artırıcı bir unsur teģkil edecektir. Kırsal bölgelerde yaygın olan mikro ölçekli hayvan yetiģtiriciliğinin toplulaģtırılarak ölçek ekonomisinden yararlanılması gerekmektedir. Ayrıca, rekabet edebilirliği artırmak için hayvansal ürünlerin kalitesini yükseltici faaliyetlerde bulunulması önemlidir. Standardizasyon eksikliği, markalaģma, ambalajlama, paketleme, ulaģım, uluslararası pazarlara eriģim gibi konulardaki mevcut sıkıntılar ihracatı, ticaret hacmini ve rekabet edebilirliği olumsuz etkilemektedir. Bölgeye yüksek katma değer sağlama potansiyeli olan; Ayvalık Zeytinyağı, Ezine Peyniri gibi coğrafi iģaret sahibi olan ürünlerin tanıtım faaliyetlerinin artırılması gerekmektedir. Ayrıca, uluslararası pazarları tanıma, ürün tanıtımı ve pazarlaması konularında bilgilendirme çalıģmaları dıģ ticaret kapasitesini artırabilecektir. Su ürünleri üretiminde ise bölgenin üretim potansiyeli etkin bir Ģekilde harekete geçirilememiģtir. Bunun için gerekli olan altyapı ve nitelikli insan kaynağı eksikliği baģlıca sorunlar arasındadır. Kısa vadeye yönelik olarak hazırlanan bu plan döneminde tarım ve turizm sektörlerine öncelik verilmesi, bölgenin mevcut durumu dikkate alındığında anlamlı görülmektedir. Ancak, sanayi sektörü; uzun vadede bölgenin stratejik konumu ile cazibe merkezi olma potansiyeline sahip olduğundan ağırlık kazanması beklenen sanayi politikalarına hazırlık yapılması gerekmektedir. Bölgede sanayi potansiyelinin tam olarak gerçekleģmemesinin yanında tarım ve hayvancılığa yönelik sanayi ön plandadır. Tarıma dayalı sanayi, yem ve gübre sanayi ile ziraat aletleri ve makinelerine yöneliktir. Diğer taraftan yüksek yenilikçilik kapasitesine sahip dondurulmuģ gıda ve su ürünleri sanayisi oldukça geliģmiģtir. Bu sektördeki iģletmelerin 4

çeģitli uluslararası pazarlara yönelik ihracat kapasitesine sahip olması, bölgenin rekabet gücünü artırıcı niteliktedir. Bölgede büyük ölçekli iģletmeler bulunmasına rağmen bu iģletmeler ile KOBĠ ler arasındaki iletiģim zayıftır. Bölge illerinde giriģimcilik kültürünün geliģmemiģ olması ve ilk kez giriģimde bulunmanın zorluğu KOBĠ lerin diğer sorunları arasındadır. Finans kaynakları ve destekler hakkında bilgilendirme çalıģmalarına ağırlık verilmesi ve KOBĠ lerde farkındalık oluģturulması için teknik desteğin sağlanması gerekmektedir. Bölge sanayisinde büyük iģletmeler bazında ihracat miktarının yüksek olmasına rağmen bölgenin toplam ihracat miktarı düģüktür. ġirket merkezlerinin Ġstanbul da olması da ticaret hacminin belirlenmesinde istatistiki yanılgılara neden olmaktadır. Ancak Bölgedeki illerin dıģ ticaret gelirlerinde yıldan yıla bir artıģ söz konusudur. Yapılan yatırımlar açısından bakıldığında doğrudan yabancı sermaye yatırımları oldukça düģüktür. Ar-Ge ve yenilikçilik odaklı faaliyet gösteren yabancı yatırımcıların bölgeye çekilmesine yönelik uluslararası tanıtım faaliyetlerinin yapılması gerekmektedir. Yabancı sermayenin bölgeye çekilmesiyle yereldeki iģletmeler ile etkileģime geçen yabancı yatırımcılar sağlamıģ oldukları finansmanın yanı sıra bölgedeki iģletmelerin rekabet gücünü olumlu yönde etkileyecektir. Diğer taraftan, yabancı sermayenin Bölgede yatırım yapması durumunda çevresel değerlerden kaynaklı sorunlar karģımıza çıkabilecektir. Bölgeye yatırım yapacak yabancı sermaye konusunda seçici davranılacaktır. Bölgeyi kirli sanayi sığınağı olarak gören yabancı sermaye karģı bölgenin çevreye duyarlı kalkınma vizyonu kapsamında gerekli olan doğa dostu yüksek teknolojili sistemleri dikkate alanlara daha uygun koģullar çerçevesinde imkanlar oluģturulacaktır. Ekonomik yapıya bakıldığında önemli bir yer tutan hizmetler sektöründe bölgede turizm öne çıkmaktadır. Bölgenin turizm potansiyeli olarak uzun sahil Ģeridi, birçok endemik türe ev sahipliği yapan ekosistemi, doğal ve tarihi milli parkları ile mitolojik mirası gösterilebilir. Özellikle Kaz Dağları sahip olduğu zenginliklerle baģlı baģına bir değerdir. Ayrıca bölgenin jeotermal kaynakları sağlık turizmini ön plana çıkarmaktadır. Trekking, yamaç paraģütü, doğa turizmi gibi alternatif turizme yönelik son dönemde artan ilgi bölgenin turizm potansiyelini daha da artırmaktadır. 5

Bölge, bu büyük turizm potansiyelinden yeterince yararlanamamaktadır. Yeterli konaklama imkânlarının olmaması, tanıtım yetersizliği, büyük turizm yatırımları için arazi temininde zorluklar yaģanması, çok fazla yazlık evin olması ve dolayısıyla yazlıkçı kültürünün yaygınlığı turizmdeki rekabet gücünü sınırlandıran sorunlar arasındadır. Sosyo-ekonomik geliģmede çok önemli bir role sahip olan turizm sektörüne yönelik yoğun faaliyetler, çevresel sürdürülebilirliği tehdit altına almaktadır. Bu sebeple, çevrenin korunması ile turizme yönelik faaliyetlerin bir uyum içinde yürütülmesi gerekmektedir. Sahip olunan turistik zenginliklere yönelik tanıtım faaliyetleri turizm sektörünün rekabetçi bir yapıya kavuģmasında önemli bir yer tutmaktadır. Bu zenginliklerin değere dönüģtürülmesi bölgenin kalkınmasını hızlandıracaktır. Rekabet edebilirliğin artırılması bakımından önemli bir husus da ulaģım ve lojistik yapısının güçlendirilmesidir. TR22 Düzey 2 Bölgesi, gerek bölge içi gerekse bölgelerarası ulaģım bağlantısı açısından zayıftır. Önümüzdeki plan dönemlerinde Gebze-Orhangazi-Ġzmir ve Kınalı-Tekirdağ-Çanakkale-Balıkesir Otoyolu projelerinin tamamlanması bu zayıflığı tersine çevirecektir. Nitekim otoyol gibi büyük ölçekli kamu yatırımları, bölgenin geliģme dinamiklerini önemli ölçüde etkileme gücüne sahiptir. Bölgenin Ġstanbul-Ġzmir arası karayolu ve Ankara-Ġzmir arası demiryolu üzerinde bir transit merkezi olması ise avantajlı bir durumdur. Hava ve deniz limanlarının altyapı eksikliklerinin giderilmesine yönelik yapılacak araģtırma ve çalıģmalar, ulaģım ve lojistik bağlamında bölgesel kalkınmanın ivmesini artıracaktır. Maden kaynakları bakımından bölge oldukça zengindir. Bölgede önümüzdeki yıllarda madenciliğin öne çıkan bir sektör olacağı düģünülmektedir. Bölgede bor ve kaolin bakımından çok zengin kaynaklar yer almaktadır. Özellikle endüstriyel kullanım alanları yaygın olan maden rezervlerinin çevreye duyarlı sürdürülebilir kalkınma dahilinde değere dönüģtürülebilmesi bölgenin vizyonu açısından önemlidir. Bölge rüzgâr, jeotermal, biyokütle gibi yenilenebilir enerji kaynakları açısından avantajlı bir konumdadır. Daha önce de belirtildiği üzere Bölgenin ekonomik değeri artırılırken ekolojik değerinin azaltılmaması hedeflenmektedir. Çevreye verilen tahribatın minimuma indirilmesi bakımından enerji verimliliğine yönelik çalıģmaların desteklenmesi gerekmektedir. 6

Mekânsal geliģim açısından Güney Marmara Bölgesi nin kuzeyi sanayi, güneydoğusu ise madencilik alanları ile ön plana çıkmaktadır. Ġç kesimler baģta olmak üzere bölge genelinde tarım alanları bulunmaktadır. Mevcut durumda bölge doğusu doğrultusunda geliģme göstermekte olup Biga-Bandırma ve Susurluk üzerinden Bursa ilinin etkisi altında kalmaktadır. Bölgenin mekânsal geliģmesine bu yönde devam edeceği düģülmektedir. Bölgenin Ġstanbul, Bursa ve Ġzmir gibi büyük sanayi merkezleri arasında bulunması yeni fırsatlar oluģturmaktadır. Büyük sanayi merkezleri; hızlı nüfus artıģı ve çarpık kentleģme gibi nedenlerle yoğun bir baskıya maruz kalmaktadır. TR22 Düzey 2 Bölgesi, coğrafi konumu, merkezlere yakınlığı ve sahip olduğu geliģme potansiyelleri bakımından aģırı büyüyen bu merkezlere alternatif oluģturmaktadır. Diğer taraftan Bölgenin metropollerden kaçmak isteyen ağır sanayinin yer arama baskısı altında olması doğal, tarihi, kültürel mirası için bir tehdittir. Bu tehdidin ekolojik kalkınma, istihdam ve refah anlamında dengelenmesi gerekmektedir. Bölgenin vizyonu; arama konferansları, derinlemesine görüģmeler ve anket araģtırmaları ıģığında paydaģların katılımıyla belirlenmiģ olup Beşeri ve sosyal sermayesini geliştirmiş, girişimcilik ruhunu canlandırarak tarım ve turizm sektörlerinde küresel rekabet seviyesine ulaşmış, sanayisi katma değeri yüksek sektörler lehine gelişmiş; Kaz Dağları, Truva, Gelibolu, Manyas Kuş Cenneti gibi kültürel ve doğal zenginlikleriyle çevreye duyarlı kalkınmış, YAŞANACAK BÖLGE Ģeklinde ifade edilmiģtir. Vizyona ulaģmak için geliģme eksenleri doğrultusunda belirlenen stratejik amaçlar üç baģlık altında toplanmıģtır. Bunlar; Rekabet Edebilirliğin Artırılması, BeĢeri Sermayenin ve Sosyal YaĢamın GeliĢtirilmesi ve Çevresel Sürdürülebilirliğinin Sağlanması dır. 7

TR22 GÜNEY MARMARA BÖLGE PLANI (2010-2013) VİZYON BEŞERİ VE SOSYAL SERMAYESİNİ GELİŞTİRMİŞ, GİRİŞİMCİLİK RUHUNU CANLANDIRARAK TARIM VE TURİZM SEKTÖRLERİNDE KÜRESEL REKABET SEVİYESİNE ULAŞMIŞ, SANAYİSİ KATMA DEĞERİ YÜKSEK SEKTÖRLER LEHİNE GELİŞMİŞ; KAZ DAĞLARI, TRUVA, GELİBOLU, MANYAS KUŞ CENNETİ GİBİ KÜLTÜREL VE DOĞAL ZENGİNLİKLERİYLE ÇEVREYE DUYARLI KALKINMIŞ YAŞANACAK BÖLGE Rekabet Edebilirliğin Artırılması Beşeri Sermayenin ve Sosyal Yaşamın Geliştirilmesi Çevresel Sürdürülebilirliğin Sağlanması Tarım Sektörünün Rekabetçi Bir Yapıya Kavuşturulması Ulaşım Yapısının ve Lojistiğin Güçlendirilmesi İnsan Kaynaklarının Bölgenin Önceliklerine Paralel Kanallara Yönlendirilmesi Atık Yönetimine İlişkin Altyapı Eksiklerinin Giderilmesi Turizm Sektörünün Rekabet Gücünün Artırılması Ar-Ge, Yenilikçilik ve Markalaşma Bilincinin Geliştirilmesi Toplumsallaşmanın ve Sosyal Dayanışmanın Geliştirilmesi Çevre Bilincinin Yükseltilmesi ve Bilgi Birikimin Artırılması Girişimciliğin Geliştirilmesi Dış Ticaretin Geliştirilmesi Eğitim ve Sağlık Hizmetlerinin Kalitesinin Yükseltilmesi Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımının Yaygınlaştırılması Sınai ve Ticari İşletmelerin Kurumsal Yapılarının Geliştirilmesi OSB'lerin Etkinliklerinin Artırılması Enerji Verimliliğinin Artırılması Doğal Risk Faktörlerine Karşı Hazırlıklı Olunması 8

1 PLAN HAZIRLAMA SÜRECĠ VE KATILIMCILIK 1.1 GiriĢ Güney Marmara Bölge Planı nın amacı; bölgenin güçlü ve zayıf yönlerinin ortaya konması, fırsat ve tehditlerin tespiti, yapılan tespitler neticesinde bölgeye iliģkin tüm kısıt ve potansiyellerin dikkate alınarak bölge vizyonunun ve bu vizyona ulaģmaya yönelik amaç, hedef ve stratejilerin belirlenmesidir. Balıkesir ve Çanakkale illerini içeren Güney Marmara Bölgesi, önceliklerin tespit edilmesi ve fark yaratabilecek kaynakların etkin kullanımı neticesinde özelde bölgenin kalkınmasına, genelde Türkiye ekonomisine anlamlı katkılarda bulunulabilecektir. Hazırlanan bölge planında ekonomik ve sosyal yapının hızla değiģtiği bir ortamda bölgenin fırsat ve tehditlerinin, güçlü ve zayıf yönlerinin GZFT analizi ile ortaya konulduğu stratejik bir yaklaģım benimsenmiģtir. Yeni fikirler üretilmesini teģvik edecek Ģekilde gerek beyin fırtınası gerekse bölgenin önemli aktörlerinin bilgi ve deneyimlerini esas alan derinlemesine görüģmeler yapılmıģ, ayrıca yapılan çalıģmanın her aģamasına kamu sektörü, özel sektör ve sivil toplum kuruluģları (STK) temsilcileri dahil edilmeye çalıģılmıģtır. GerçekleĢtirilen çalıģmalar neticesinde bölge için vizyon, beşeri ve sosyal sermayesini geliştirmiş, girişimcilik ruhunu canlandırarak tarım ve turizm sektörlerinde küresel rekabet seviyesine ulaşmış, sanayisi katma değeri yüksek sektörler lehine gelişmiş; Kaz Dağları, Truva, Gelibolu, Manyas Kuş Cenneti gibi kültürel ve doğal zenginlikleriyle çevreye duyarlı kalkınmış, YAŞANACAK BÖLGE olarak belirlenmiģtir. AĢağıdaki ilkeler, bu vizyona ulaģırken temel alınacak ilkelerdir: Doğal ve kültürel varlıklar ile çevrenin gelecek nesilleri de dikkate alan bir anlayıģ içinde korunması esastır. Katılımcılık güçlendirilerek, toplumsal katkı ve sahiplenmenin sağlanması esastır. Ekonomik, sosyal ve kültürel alanlara bütüncül bir yaklaģım esastır. Ġnsan odaklı bir geliģme ve yönetim anlayıģı esastır. Rekabetçi bir piyasa, etkin bir kamu yönetimi ve demokratik bir sivil toplum geliģme sürecinde birbirini tamamlayan kurumlar olarak iģlev görecektir. Uygulamanın vatandaģa en yakın birimlerce yapılması esastır. 9

Toplumsal yapımızın ve bütünlüğümüzün ortak miras ve paylaģılan değerler çerçevesinde güçlendirilmesi esastır. Kamusal hizmet sunumunda; Ģeffaflık, hesap verebilirlik, katılımcılık, verimlilik ve vatandaģ memnuniyeti esastır. 1.2 Hazırlık Süreci ve Yöntem Bölgenin değerlerinin daha gerçekçi olarak ortaya konulması amacıyla, Balıkesir ve Çanakkale illerinde geniģ katılımın sağlandığı ortak akıl arama konferansları gerçekleģtirilmiģtir. Güney Marmara Kalkınma Ajansı uzmanlarınca hazırlanan bölge planına yönelik çalıģmalar kapsamında ortak akıl arama konferanslarına ek olarak bölge paydaģları ile görüģmeler gerçekleģtirilmiģ, bölge planı taslak metninin internet sitesinde yayınlanması neticesinde Ajansa ulaģtırılan yazılı öneriler dikkate alınmıģ ve anket çalıģmaları yapılmıģtır. Bölge planına iliģkin yürütlen çalıģmalar esnasında, Yönetim Kurulu nun görüģ ve önerilerine baģvurulmuģ ve bu öneriler dikkate alınmıģtır. Hazırlanan bölge planının, diğer stratejik planlarla uyum içerisinde olmasına önem verilmiģ, bu kapsamda bölge planına iliģkin hazırlık çalıģmaları esnasında hem ulusal hem de bölgesel birçok belgeden faydalanılmıģtır. Ayrıca genelde Türkiye ye, özelde ise Güney Marmara Bölgesi ne iliģkin ikincil veriler incelenmiģ ve kıyaslamalar yapılmıģtır. Böylelikle bölgenin değerlerinin daha gerçekçi olarak ortaya konulması hedeflenmiģtir. Yapılan çalıģmalar kapsamında Neredeyiz? sorusunun yanıtına ulaģmak için bölgenin içinde bulunduğu koģulların gerçekçi bir saptaması yapılmıģtır. Güçlü, zayıf yönlerin; fırsat ve tehditlerin tespiti (GZFT) ve sorun analizi çalıģmaları gerçekleģtirilmiģ, mevcut durum ortaya konmuģtur. Ġkinci aģamada, Nereye Gitmek Ġstiyoruz? sorusuna yanıt arayıģı sonucunda bölgenin vizyonu tanımlanmıģtır. ÇalıĢmaların son aģamasında Nasıl Gideceğiz? sorusunun yanıtı aranırken bölge için öngörülen geleceğe nasıl varılacağını ortaya koyan amaç, hedef ve stratejiler üretilmiģtir. 1.2.1 Arama Konferansı Arama konferansları; bölgenin kamu sektörü, özel sektör ve STK temsilcilerinin geniģ katılımıyla gerçekleģtirilmiģtir. Bu konferansların amacı yerel paydaģların planın hazırlanması sürecine katılımlarını sağlamak, ortak görüģ yaratmak, ortak sorunlara çözüm bulmak, daha 10

iyiye ulaģmak, geliģmek için neler yapılması gerektiğini ve bölgeye iliģkin ortak hedefleri belirlemektir. Ġlgili yerel paydaģlar, 16 Mayıs 2010 tarihinde Çanakkale de, 17-18 Mayıs 2010 tarihlerinde ise Balıkesir de, 3 gün süreyle bir araya getirilerek ortak akıl araması yapılmıģtır. Bunun için önce herkesin katıldığı ortak akıl arama yöntemi uygulanmıģ, sonrasında ise grup çalıģmaları yapılmıģtır. Grup çalıģmaları sonrasında ortak paylaģımları içeren bölümlerde, ortak sorunlar, toplanacak veriler, karģılaģılabilecek engeller, çözüm ve uygulama önerileri gibi daha spesifik konularda bir fikir listesi oluģturularak beyin fırtınası tekniğinden yararlanılmıģtır. 1.2.2 Derinlemesine GörüĢmeler Planın oluģturulmasında uygulanan derinlemesine görüģme yönteminde, açık uçlu ve keģif odaklı bir metot uygulanmıģtır. Derinlemesine görüģme yönteminde; özel sektör, kamu sektörü ve STK lardan temsilciler seçilmiģtir. Bu yöntem ile bölge illerinden seçilen kiģilerin tecrübeleri, deneyimleri, duyguları, bakıģ açıları, bölgenin kalkınması ve refahına yönelik kiģisel görüģleri ortaya çıkarılmaya çalıģılmıģtır. Tüm bu görüģmeler bölgenin vizyonunun Ģekillendirilmesinde önemli rol oynamıģtır. Derinlemesine görüģme yönteminde kiģisel görüģün bölge planındaki önemini yakalayabilmek adına özellikle görüģülecek kiģilerin araģtırılan konunun uzmanı olmasına ve o konuda karar verici olmalarına dikkat edilmiģtir. 1.2.3 Anket ÇalıĢması Bölge kalkınmasına iliģkin önceliklerin belirlenmesi ve bu çerçevede bölge planı kapsamında ele alınması gereken amaç ve stratejileri saptamak üzere Bölge Ticaret ve Sanayi Odalarının üyeleriyle Güney Marmara Kalkınma Ajansı, Bölge Planı Beklenti Anketi çalıģması yapılmıģ ve anket sonucunda elde edilen bilgiler derinlemesine görüģmeler neticesinde elde edilen bilgilere ek olarak birincil veri kaynağı olarak kullanılmıģtır. Yapılan anket toplam 203 kiģiye uygulanmıģ, belli bir sistematiğe göre hazırlanmıģ soru listesi ile katılımcıların bölgesel kalkınma hakkındaki duygu, düģünce ve deneyimleri ortaya çıkarılmaya çalıģılmıģtır. 11

1.2.4 Ġkincil Veriler Ġkincil veri yöntemi ile Türkiye ve Güney Marmara Bölgesi ne yönelik daha önce yazılmıģ kitaplar, süreli yayınlar, raporlar, istatistiki verilerden yararlanılmıģtır. Ġkincil verilerden yararlanılırken bunların güvenilir veriler olmasına dikkat edilmiģ, veriler resmi kurum ve kuruluģlardan temin edilmiģtir. 1.2.5 Bölge Planının Hazırlanmasında Dikkate Alınan Belgeler Güney Marmara Bölge Planı nın diğer stratejik belgeler ile uyum içerisinde olmasına dikkat edilmiģ ve bu kapsamda aģağıda sıralanan belgeler çeģitli konularda kaynak teģkil etmiģtir: 2009-2011 Dönemi Yatırım Politikası ve Öncelikleri Atık Yönetim Eylem Planı (2008-2012), Çevre ve Orman Bakanlığı Atıksu Arıtımı Eylem Planı (2008-2012), Çevre ve Orman Bakanlığı Binyıl kalkınma Hedefleri Raporu, DPT; BM, 2010 Balıkesir Ġl Özel Ġdaresi 2010-2014 Stratejik Planı Çanakkale Ġl Özel Ġdaresi 2010-2014 Stratejik Planı Çanakkale Ġl Özel Ġdaresi Performans Programı 2010-2012 Çanakkale Rekabet Analizi, Bölgesel Kalkınma AraĢtırma Raporu, 2010 Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü 2010-2014 Stratejik Planı DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı 2009-2013 Stratejik Planı Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Stratejik Plan, 2010-2014 Faaliyet Raporu, Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü, 2009 Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı Kırsal Kalkınma (IPARD) Kırsal Kalkınma Planı 2010-2013 KOBĠ Stratejisi ve Eylem Planı 2007-2009 Kyoto Protokolü, BirleĢmiĢ Milletler, 1998 Maliye Bakanlığı Orta Vadeli Mali Plan 2009-2011 Mesleki ve Teknik Eğitim Eylem Planı 2008-2012 Orta Vadeli Program 2010-2012 Ön Ulusal Kalkınma Planı 2004-2006 12

Sekizinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı T.C AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi, 2007-2023 Temiz Hava Eylem Planı (2010-2013) Çevre ve Orman Bakanlığı Termal Turizm master Planı, Kültür ve Turizm Bakanlığı TR2 Batı Marmara Bölgesi Tarım Master Planı, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı, 2007 Türkiye için Enerji Verimliliği Stratejisi, EĠE Genel Müdürlüğü, Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi ve Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu, 2003 Türkiye Sanayi Politikası (AB Üyeliğine Doğru) DPT, 2003 Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planı 2007-2013 UlaĢtırma Bakanlığı Stratejik Planı 2009 2013 Ulusal Biyolojik ÇeĢitlilik Stratejisi ve Eylem Planı, Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Doğa Koruma Dairesi BaĢkanlığı Biyolojik ÇeĢitlilik SözleĢmesi Ulusal Odak Noktası, 2007 Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi, Tarım Stratejisi 2006-2010 13

2 MEVCUT DURUM ANALĠZĠ 2.1 Bölgenin Tanımlanması Balıkesir ve Çanakkale illerini kapsayan Güney Marmara Bölgesinin (TR22 Düzey 2 Bölgesi) yüzölçümü 24.232 km² ve adrese dayalı nüfus kayıt sistemi verilerine göre 2009 yılı nüfusu 1.617.820 dir. Bölge nüfusunun yüzde 57,7 sini Ģehir nüfusu oluģturmaktadır. 2009 yılı itibariyle bölgede 2 il, 87 belediye, 31 ilçe ve 1.457 köy bulunmaktadır. Marmara Denizi ve Ege Denizi olmak üzere iki denize kıyısı bulunmaktadır. Harita 2.1 TR22 Düzey 2 Bölgesi, Balıkesir ve Çanakkale Ġlleri Bölgenin en önemli geçim kaynakları tarım, hayvancılık, turizm ile tarım ve toprağa dayalı sanayidir. Tarım ve hayvancılık sektörünün bölge GSKD deki payı Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde yer almaktadır. Sanayi ve hizmet sektörü ise bölge GSKD sine katkıları bakımından Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Bölgede tarım ve 14

hayvancılık öne çıkmaktadır. Bunun yanı sıra bölgede ağır sanayi, küçük sanayi ve organize sanayi siteleri geliģmeye baģlamıģtır. Bölge Türkiye deki en büyük sanayi kutupları arasında bulunmaktadır. Bu yakınlık bölgeye ticari ve kültürel etkileģimler açısından önemli bir avantaj sağlamaktadır. Bölgede Akdeniz ile Karadeniz iklimleri etkilidir. Kuzeyde Marmara Denizi nin etkisi görülür. Geçici iklim özelliklerinin etkisiyle yazlar sıcak, kıģlar yağıģlıdır. Çevredeki yüksek sahalarda iklim biraz daha karasaldır. 2.2 BeĢeri ve Sosyal Sermaye 2.2.1 Nüfus ve Demografik Yapı 2.2.1.1 Nüfus Yapısı ve Dağılımı 2009 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre, bölgenin toplam nüfusu 1.617.820 kiģi ile 72.561.312 olan Türkiye nüfusunun yüzde 2,2 sini oluģturmaktadır. Balıkesir ili toplam nüfusu 1.140.085 kiģi ile Türkiye nüfusunun yüzde 1,57 sine tekabül etmekte iken; Çanakkale ili toplam nüfusu ise 477.735 kiģi ile Türkiye nüfusu içerisinde yüzde 0,66 lık paya sahiptir. 2009 ADNKS verilerine göre, bölgede kilometrekare baģına düģen insan sayısı 67 kiģidir. Bu nüfus yoğunluğu ile bölge 94 kiģi/km 2 olan Türkiye Nüfus Yoğunluğu ortalamasının altındadır. 26 Düzey 2 Bölgesi arasında Bölge, bu oranla 17. sıradadır. Ġller bazında ise Balıkesir ili, kilometrekare baģına düģen 80 kiģi ile nüfus yoğunluğu bakımından 30. sırada; Çanakkale ili, 48 kiģi ile 56. sırada bulunmaktadır. 1 1 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, Ankara: TÜĠK, 2009, s.4-28. 15

Tablo 2.1 ADNKS Verilerine Göre TR22 Düzey 2 Bölgesi ne ĠliĢkin Bölge ve Ġller Bazında Temel Nüfus Göstergeleri (2009) Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye Toplam Nüfus (KiĢi) 1.140.085 477.735 1.617.820 72.561.312 ġehir Nüfusu (KiĢi) 678.732 255.220 933.952 54.807.219 Köy Nüfusu (KiĢi) 461.353 222.515 683.868 17.754.093 Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızı 2009 (binde) 8,6 6,2 7,9 14,5 Nüfus Yoğunluğu (KiĢi) 80 48 67 94 Kaynak: TÜĠK, ADNKS Verileri, 2009 2009 yılı nüfus artıģ hızı Türkiye genelinde binde 14,5 olarak gerçekleģirken, bölgenin nüfus artıģ hızı binde 7,9 olarak hesaplanmıģtır. 2 Bu artıģ hızı ile Bölge, 2009 yılında 26 bölge arasında nüfusu en hızlı artan 18. bölge olmuģtur. Ġl bazında nüfus artıģ hızına bakıldığında ise Türkiye genelinde Balıkesir ilinin binde 8,6 ile 43. sırada, Çanakkale ilinin ise binde 6,2 ile 48. sırada olduğu görülmektedir. 3 Bölgede yüzde 58 olan ĢehirleĢme oranıyla yüzde 76 olan Türkiye ortalamasının altındadır. ġehir nüfusu açısından il düzeyinde Balıkesir ili 46. Sırada, Çanakkale ili 62. sırada bulunmaktadır. Bölge düzeyinde ise, 26 Düzey 2 bölgesi arasında 19. sırada yer almaktadır. 2 TÜĠK, Demografik İstatistikler. 3 TÜĠK, Bölgesel Göstergeler TR22 Balıkesir, Çanakkale 2009, s.4-28. 16

Yaş Grupları Grafik 2.1 Bölge Nüfusunun YaĢ Gruplarına Göre Dağılımı 90+ 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 Kadın Erkek -10.0% -8.0% -6.0% -4.0% -2.0% 0.0% 2.0% 4.0% 6.0% 8.0% 10.0% Kaynak: TÜĠK Yukarıdaki nüfus piramidi incelendiğinde, bölge nüfusunun en yoğun olduğu yaģ aralığının 20-24 olduğu görülecektir. Daha sonraki en yoğun yaģ aralığı ise 25-29 dur. 20-24 yaģ aralığına bakıldığında erkek nüfusun kadın nüfusundan belirgin olarak fazla olduğu görülmektedir. Yine nüfus piramidi incelendiğinde görülecektir ki bölge nüfusu azalarak artan bir eğilim göstermektedir. 4 : 4 Azalarak artan nüfus hakkında detaylı bilgi için bkz. http://www.metagora.org/training/encyclopedia/agesex.html 17

Tablo 2.2 YaĢ Grubuna Göre Doğum (31/08/2010) Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye 15 den az 2-2 380 15-19 970 374 1.344 103.318 20-24 3.820 1.418 5.238 352.257 25-29 4.036 1.870 5.906 396.577 30-34 2.456 1.066 3.522 241.718 35-39 866 366 1.232 111.912 40-44 145 61 206 24.215 45-49 13 2 15 3.702 50 ve üzeri 2-2 667 Bilinmeyen 95 19 114 6.871 Toplam 12.405 5.176 17.581 1.241.617 Kaynak: TÜĠK, ADNKS Verileri, 2009 Bölgedeki doğum sayılarına bakıldığında en çok doğumu 25-29 yaģ aralığındaki kadınlar yapmıģtır. Tablo 2.3 ADNKS Verilerine Göre YaĢ Bağımlılık Oranları (2009) Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye 0-14 yaģ grubu nüfus (ADNKS) 218.499 82.238 300.737 18.859.334 65 yaģ ve üzeri nüfus (ADNKS) 131.620 58.144 189.764 5.083.414 Toplam yaģ bağımlılık oranı (yüzde) 44,32 41,61 43,51 49,25 YaĢlı bağımlılık oranı (65+ yaģ) 16,66 17,24 16,83 10,46 Genç bağımlılık oranı (0-14 yaģ) 27,66 24,38 26,68 38,79 Kaynak: TÜĠK, ADNKS Verileri, 2009 YaĢ bağımlılık oranları incelendiğinde Bölge ile Türkiye oranları arasında bir dengesizlik göze çarpsa da; Bölge, bağımlı nüfusu oluģturan grupların büyüklüğü açısından Türkiye ile benzer özellikler göstermektedir. Türkiye de olduğu gibi Bölgede de bağımlı nüfusun büyük kısmını, genç bağımlı nüfus oluģturmaktadır. Genç bağımlı nüfus oranında bölge Türkiye ortalamasının yaklaģık 12 puan gerisine düģerken, yaģlı nüfusta Türkiye ortalamasının yaklaģık 6 puan üzerindedir. Bölgenin yaģ bağımlılık oranı toplamda Türkiye ortalamasından düģüktür. BaĢka bir ifadeyle bölgenin 0-14 yaģ grubundaki nüfusu Türkiye ortalamasının altında kalırken, yaģlı nüfus ortalaması üzerindedir. Ayrıca genç bağımlılık oranının Türkiye ortalamasının altında olmasından da bölgenin doğurganlık oranının Türkiye ortalamasından düģük olduğu söylenebilir. 18