Türkiye de Orta Sınıfı Proje Yürütücüsü: Y Doç.. Dr. Hakan YılmazY Araştırma rma Sonuçlar ları Sunumu 22 Ekim 2007 Araştırmay rmayı Destekleyen Kurumlara Teşekk ekkürlerimizle... 1
Çalışmanın Künyesi Kamuoyu yoklaması, ve Açık Toplum Enstitüsü için, Infakto Research Workshop tarafından gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın veri toplama aşaması 7 Eylül-1 Ekim 2007 tarihleri arasında, Türkiye nin kentsel nüfusunu temsil eden 18 ilin merkez ve çevre ilçelerinde gerçekleştirilmiştir. Türkiye nin 18 yaş ve üstü kentsel nüfusunu temsil eden 1809 kişilik bir örneklem kullanılmıştır. Basit rassal örnekleme varsayımı altında hata payı ± yüzde 2,3 tür. 2
Örneklemin Profili İl Anket Sayısı Adana 157 Ankara 145 Antalya 56 Bursa 95 Diyarbakır 112 Edirne 66 Erzurum 53 Gaziantep 58 İstanbul 375 İzmir 112 Kayseri 97 Kocaeli 64 Konya 59 Malatya 82 Manisa 113 Samsun 64 Trabzon 63 Zonguldak 36 Toplam 1809 Yüzde 50 si erkek, yüzde 50 si kadınlardan oluşan 1809 kişi ile yüzyüze görüşüldü. 18-24, 25-34, 35-44 ve 45+ yaş gruplarında yaklaşık yüzde 25 erlik dilimler oluşturuldu ve ortalama yaş 35; Yüzde 46 sı ilkokul ve altı, yüzde 43 ü orta ve lise, yüzde 11 i de üniversite ve üstü eğitim almış. Yüzde 41 i çalışıyor, yüzde 34 ü ev kadını, yüzde 9 u öğrenci, yüzde 9 u emekli ve yüzde 7 si de işsiz. Ortanca aylık gelir 750-1000 YTL arasında ve 450 YTL altındakilerin oranı yüzde 7,5; 2400 YTL üzerindekilerin oranı yüzde 7,2. 3
BÖLÜM M A: Genel GözlemlerG Beklentiler, Gelir, Yatırım, Tüketim, Eğitim, E Siyasal Konum, Avrupa 4
Toplumda Kendinizi Nerde Görüyorsunuz? Orta Hallileri Nesinden Tanırs rsınız? 5
Toplumda Kendinizi Nerde Görüyorsunuz? En üstte görüyorum %0,2 Ortanın biraz üstünde görüyorum %8,0 Tam ortada görüyorum %58,3 Ortanın biraz altında görüyorum %24,8 En altta görüyorum %7,8 Maddi Durumlar ve Hayat Seviyeleri Açısından Kendini Konumlandırma Yüzde Dağılım Toplumumuzda yaşayan insanlar, maddi durumları ve hayat seviyeleri bakımından alt sınıf, orta sınıf, üst sınıf gibi gruplara ayrılabilir. Siz, kendinizi bu gruplardan hangisine ait görüyorsunuz? 6
Haliniz-Vaktiniz Yerinde mi? Durumumuz çok iyi %1,4 Halimiz-vaktimiz yerinde %16,6 İhtiyaçlarımızı karşılıyoruz, elimizde de biraz para kalıyor %30,7 Kazandığımız para, ev kirasına ve karnımızı doyurmaya ancak %41,6 Yarı aç-yarı tok dolaşıyoruz; çok zor durumdayız %8,6 Ailenin Maddi Durumunun Tanımlanması Yüzde Dağılım Okuyacağım ifadelerden hangisi hanenizin şu anki maddi durumunu daha iyi tanımlar? 7
Orta Hallileri Nesinden Tanırs rsınız? Kazandığı para Oturduğu semt veya mahalle %55,3 %55,2 Oturduğu ev Çalıştığı iş veya sahip olduğu meslek Aldığı eğitim ve mezun olduğu okullar Çocuklarının gittiği okullar Giyim-kuşam tarzı Dünya görüşü ve değerleri %37,9 %30,2 %26,5 %25,5 %22,3 %15,5 Kültürlü ve zevk sahibi bir insan olması Dini inançları %3,9 %8,7 Orta Hallileri Tanımlayan Özellikler Üç Yanıt/Yüzde Dağılım Sizce, toplumumuzun orta halli kesimlerinin insanlarını, daha alttaki ve daha üstteki kesimlerden ayıran en belirgin özellik aşağıdakilerden hangisidir? 8
Kaç Para Kazanıyoruz? Kaç Para Kazanmak İsterdik? Paramızı Nasıl l Kazanıyoruz? Elimize Geçen en Bir Parayı Nasıl Harcardık? Nasıl l Zengin Olunur? 9
Kaç para kazanıyoruz? Kaç para kazanmak isterdik? 2400 YTL üstü %7,2 % 38,8 1201-2400 YTL %21,7 % 34,9 751-1200 YTL % 20,2 %26,5 % 3,5 750 YTL ve Altı Geçinmek İçin İhtiyaç Duyulan Gelir Şu Andaki Aylık Hane Geliri %39,2 Elde Edilen Gelir, İstenen Gelir Karşılaşması Yüzde Dağılım 10
Paramızı nasıl l kazanıyoruz? Maaş veya ücret (devletten veya özel sektörden alınan; emekli maaşları dahil) %78,9 Sanayi ve ticaret faaliyetinden elde edilen kazanç (sahip veya ortak olunan fabrika, atölye, dükkan, mağaza, otel, pansiyon v.b. işyerlerinden kazanılan gelir) %7,8 Yüksek eğitim gerektirmeyen serbest meslek kazancı (şoför, tesisatçı, tamirci, boyacı, tayfa v.b. işlerden elde edilen gelir) %2,9 Birincil Gelir Kaynakları Yüzde Dağılım Evinize bir ayda giren toplam geliri göz önüne aldığınızda, okuyacağım gelir türlerinden hangisinin toplam aylık gelirinizin içinde en büyük payı oluşturduğunu söyleyebilir misiniz? 11
Elimize bir miktar para geçse, nereye yatırırız? Gayrimenkul alırdım %51,5 Yeni bir iş kurardım %14,4 Bankada değerlendirirdim %11,6 Varolan bir işyerini satın alırdım veya ortak olurdum Halen yapmakta olduğum işimi geliştirirdim %3,6 %3,6 Altın alırdım Hayır İşlerdim %2,3 %2,0 Yüzbin YTL Nasıl Değerlendirilirdi? Yüzde Dağılım Elinize bir yerden 100 Bin YTL geçtiğini düşünelim. Bu parayı, sayacağım yatırım araçlarının hangisinde değerlendirirdiniz? 12
Elimize bir miktar para geçse, nereye harcarız? Ev alırdım %28,9 Araba alırdım %20,8 Çocuklarımın ihtiyaçlarını karşılamak için kullanırdım %14,1 Varolan borçlarımı öderdim %12,8 Yirmibeşbin YTL Nasıl Değerlendirilirdi? Yüzde Dağılım Peki, diyelim ki elinize bir yerden 25 Bin YTL geçti. Bu parayı, öncelikle hangi tüketim ihtiyacınızın karşılanmasında kullanırdınız?? 13
Zengin nasıl l zengin olmuş? Çok çalıştıkları ve çaba gösterdikleri için %47,2 İyi bir aileden geldikleri için İyi bir eğitim aldıkları için Şanslı, talihli oldukları için Yolsuzluk yaptıkları, çalıp-çırptıkları için...torpil yapacak etkili ve güçlü tanıdıkları olduğu için Yoksulları sömürdükleri için Zeki ve yetenekli oldukları için Devlet onlara yardım ettiği için Dürüst ve güvenilir oldukları için %22,5 %22,5 %21,0 %20,4 %14,4 %13,2 %12,0 %7,8 %6,5 İnsanlar Neden Zengin? İki Yanıt-Yüzde Dağılım Size şimdi zengin insanların neden zengin olduğu hakkında çeşitli görüşler okuyacağım. Siz, bu görüşlerden hangisini kendinize en yakın bulduğunuzu söyleyebilir misiniz? Peki, ikinci olarak? 14
Yoksul nasıl l yoksul kalmış ış? Yeterince çalışmadıkları ve çaba göstermedikleri için %55,3 İyi bir eğitim alamadıkları için %34,3 Devlet onlara yeterince yardım etmediği için İyi bir aileden gelmedikleri için Yolsuzluk yapmadıkları, çalıp-çırpmadıkları için Zenginler tarafından sömürüldükleri için Kaderleri, alınyazıları böyle olduğu için Kendilerine iltimas geçecek, torpil yapacak etkili ve güçlü Dürüst ve güvenilir olmadıkları için Zeki ve yetenekli olmadıkları için %20,9 %14,5 %13,5 %11,8 %11,1 %9,9 %7,3 %6,3 İnsanlar Neden Yoksul? İki Yanıt-Yüzde Dağılım Çevremizdeki yoksul insanlara baktığımızda, onların nasıl ve neden yoksul olduklarını anlamaya çalışırız. Size şimdi yoksul insanların neden yoksul olduğu hakkında çeşitli görüşler okuyacağım. Siz, bu görüşlerden hangisini kendinize en yakın bulduğunuzu söyleyebilir misiniz? Peki, ikinci olarak? 15
Nereye kadar okuduk? Bıraksalar, nereye kadar okumak isterdik? Eğitimin bize ne faydası var? 16
Nereye kadar okuduk? Yüksekokul ve Üniversite %11,4 Alınan Eğitim Düzeyi Yüzde Dağılım Orta ve Lise %42,5 İlkokul ve Altı %46,0 17
Bıraksalar, nereye kadar okumak isterdik? Yüksek lisans veya doktora mezunu %46,8 Üniversite mezunu %34,5 Lise mezunu %3,5 Aynı düzey / Fark etmez %9,6 Ne Kadar Eğitim Almak İsterlerdi? İki Yanıt-Yüzde Dağılım Elinizde imkân ve fırsat olsaydı, eğitiminizi nereye kadar sürdürmek isterdiniz? 18
Eğitimin bize ne faydası var? Daha geniş bir bakış açısı (vizyon) sahibi olmak Daha iyi bir maddi duruma ve hayat seviyesine kavuşabilmek %51,7 %51,0 Daha iyi bir iş bulabilmek %48,4 Çevresinde sözü dinlenen ve sayılan bir insan olmak %29,1 Ailesinden bağımsız bir hayat kurabilmek %8,4 Eğitimin İnsana Kazandırdıkları İki Yanıt-Yüzde Dağılım Sizce, eğitimin bir insana kazandırdığı en önemli özellik sayacaklarımdan hangisidir? Peki ikinci olarak? 19
KUTUPLAŞMALARIN NERESİNDEY NDEYİZ? SAĞ-SOL SOL DEMOKRASİ-DARBE DARBE LAİK-ANT ANTİLAİK ETNİK K HAKLARDAN YANA-KAR KARŞI AB DEN YANA-AB AB YE KARŞI 20
Sağ-Sol Sol Kutuplaşmas masının Neresindeyiz? Genel olarak sağcıların tarafına yakın... %34,9 Genel olarak solcuların tarafına yakın... %14,9 Hem sağın, hem solun değerlerini uzlaştıran merkeze yakın... %24,1 Böyle bir kutuplaşma olduğuna inanmıyorum %10,1 Fikri Yok / Bilmiyor %16,1 Sağ Sol Çatışmasında Konumlanma Yüzde Dağılım Bir görüşe göre, son zamanlarda ülkemizde sağcılar ve solcular arasında bir kutuplaşma ve gerginlik yaşanmaktadır. Siz, bu kutuplaşmada kendinizi nereye yakın gördüğünüzü söyleyebilir misiniz? Genel olarak sağcıların tarafına mı yakınsız, yoksa solcuların tarafına mı? 21
Demokrasi-Darbe Darbe Kutuplaşmas masının Neresindeyiz? FY/Bilmiyor/CY; %5,8 Uymuyor; %12,3 Uyuyor; %81,9 Şimdi size bazı özellikler sayacağım. Bu özelliklerin sizin hayatınıza ve değerlerinize ne ölçüde uyduğunu bize söyleyebilir misiniz? - Her ne sebeple olursa olsun, askeri darbeleri ve baskı rejimlerini asla desteklemem 22
Laik-AntiLaik Kutuplaşmas masının Neresindeyiz? Laikliği hiç değiştirmeden, eksiksiz uygulamak isteyenlerin... %44,9 Laikliği yeniden yorumlamak isteyenlerin... %12,3...hiç değiştirmemek isteyenlerin, hem de laikliği yeniden yorumlamak isteyenlerin...uzlaştıran merkeze %8,5 Böyle bir kutuplaşma olduğunu düşünmüyorum %9,5 Fikri Yok / Bilmiyor %24,8 Laik-Dindar Çatışmasında Konumlanma Yüzde Dağılım Bir görüşe göre, son zamanlarda ülkemizde laiklik konusunda bir kutuplaşma ve gerginlik yaşanmaktadır. Bazıları, laikliğin hiç değiştirilmeden, eksiksiz uygulanmasından yana iken, bazıları da laikliğin günümüz şartlarına göre yeniden yorumlanmasını istemektedir. Siz, bu kutuplaşmada kendinizi nereye yakın gördüğünüzü söyleyebilir misiniz? 23
Etnik Haklardan Yana-Kar Karşı Kutuplaşmas masının n Neresindeyiz? Her etnik grubun Türk kimliğini eksiksiz kabul etmesi gerektiğini isteyenlerin tarafına... %42,0 Etnik grupların kendi dillerinin ve kültürlerinin tanınmasını isteyenlerin tarafına... Hem Türk kimliğini, hem de etnik grupların...uzlaştıran merkeze... %13,8 %16,3 Böyle bir kutuplaşma olduğunu düşünmüyorum %8,1 Fikri Yok / Bilmiyor %19,8 Etnik Çatışmada Konumlanma Yüzde Dağılım Bir görüşe göre, son zamanlarda ülkemizde etnik kimlikler konusunda bir kutuplaşma ve gerginlik yaşanmaktadır. Bazıları, ülkemizde yaşayan her etnik grubun Türk kimliğini eksiksiz kabul etmesi gerektiğini öne sürerken, bazıları da etnik grupların kendi dillerinin ve kültürlerinin tam anlamıyla tanınması ve kabul edilmesi gerektiğini savunmaktadırlar. Siz, bu kutuplaşmada kendinizi nereye yakın gördüğünüzü söyleyebilir misiniz? 24
AB den Yana-AB AB ye Karşı Kutuplaşmas masının n Neresindeyiz? FY/Bilmiyor/CY; %1,0 Türkiyenin Avrupa Birliğine Üyeliğine Karşı Oy; %32,4 Türkiyenin Avrupa Birliğini Destekler Yönde...; %57,4 Bugün Türkiye nin Avrupa Birliği ne tam üyeliği hakkında bir halk oylaması yapılacak olsa, siz Türkiye nin Avrupa Birliği üyeliği için mi, yoksa bunun karşısında mı oy kullanırdınız? 25
AB Sürecinden S Fayda GördG rdük... FY/Bilmiyor/CY; %10,6 Uymuyor; %30,5 Uyuyor; %58,9 Şimdi size bazı özellikler sayacağım. Bu özelliklerin sizin hayatınıza ve değerlerinize ne ölçüde uyduğunu bize söyleyebilir misiniz? - Son yıllarda, ülkemizin Avrupa Birliği ile bütünleşme sürecinde yapılan reformlardan ve yaşanan gelişmelerden ben ve benim gibi insanlar genel olarak fayda gördük 26
AB ye Karşı Tutumlar Bazında Kümeleme % AB Karşıtı AB Yanlısı Parokyal AB Yanlısı Zayıf AB Yanlısı Güçlü AB yi destekler yönde oy kullanacaklar arasında 18 10 31 Küreselleşmeden karlı çıktık diyenler arasında 11 3 26 60 AB reformlarından karlı çıktık diyenler arasında 1 3 24 71 Bir kişi hem ulusal değerlerimizi, hem de Avrupa Birliği nin temel siyasi ve kültürel değerlerini tam anlamıyla benimseyebilir diyenler arasında 23 3 11 62 Bir kişi hem iyi bir Müslüman olabilir, hem de Avrupa Birliği nin temel siyasi ve kültürel değerlerini tam anlamıyla benimseyebilir diyenler arasında 25 5 13 56 Yüzde 22 12 32 34 41 27
BÖLÜM M B: Sınıfsal Kümelenmeler K ve Orta SınıflarS Algılar lar-beklentiler... Siyasal Görüşler... G Mülkiyet... Dinsel Değerler... erler... Yaşam am Tarzı... 28
Algılar lar-beklentiler Bazında Kümeleme Orta Üst %25,2 Orta %27,8 Orta Alt %26,8 En Alt %20,2 29
Siyasal Görüşler G Bazında Kümeleme Parokyal-Etnik %9,5 Geleneksel Sol (Demokrasi Yanlısı-Batı Şüphecisi) Geleneksel Sağ (Demokrasi Şüphecisi- Batı Şüphecisi) %23,4 %23,2 Yeni Sağ (Demokrasi Yanlısı-Batı Yanlısı %43,9 30
Mülkiyet Bazında KümelemeK Mülkiyet Üst %35,9 Mülkiyet Orta %47,9 Mülkiyet Alt %16,2 31
Dinsel Değerler erler Bazında KümelemeK Modern Dindarlar %62,7 Geleneksel Dindarlar %37,3 32
Hayat Tarzı Bazında KümelemeK Dışa Dönük %42,4 Yerel-İçe Dönük %57,6 33
Türkiye'de Ana Sınıfsal Kümelenme (Gelir, Mülkiyet, Ekonomik Durumun Değişme Yönü, Algılar-Beklentiler, Siyasi-Dinsel Yönelimler...) 50,0 45,0 44,5 Yetişkin Nüfus İçindeki Pay 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 33,1 22,4 10,0 5,0 0,0 Geleneksel-Sağcı-Düşük Gelir-Düşük Mülk-Orta Hızla Yükselen (Zayıf AB'ci- Geleneksel Sağ+Parokyal+Etnik) Modern-Solcu-Yüksek Gelir-Yüksek Mülk-Yavaş Yükselen (AB Karşıtı- Geleneksel Sol) Modern-Sağcı-Orta Gelir-Orta Mülk- Hızlı Yükselen (Güçlü AB'ci-Yeni Sağ) Sınıfsal Kümeler 34