Türkiye de Simental Genotipinin Yaygınlaştırılması Araş. Gör. Ayşe Övgü ŞEN Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Dünyada yaklaşık Simental varlığı 42 milyon baştır. Dünyada yetiştiriciliği yapılan en yaygın ırklardan biridir. Simental Almanya, Avusturya ve Çek Cumhuriyetinde önemli bir sürü büyüklüğüne ulaşmıştır. Simental ve melezlerinden Avusturya, Slovenya, Fransa, Almanya, Türkiye, İtalya, Hollanda, Kanada, Kolombiya, Kosta Rika ve İngiltere önemli miktarda süt elde etmektedir. 8.10. 2
Simental Genotipinin Genel Özellikleri Süt ve et verimi yeterli ve yer yer yüksek Uzun ömürlü ve sağlıklı Güçlü meme yapısı Mastitise yakalanma ihtimali daha az ve SHS düşük Üreme özellikleri yeterli Sürüye uyumu iyi ve yumuşak huylu Analık özellikleri iyi Buzağıların günlük canlı ağırlık artışı yüksek ve et kalitesi yüksek Buzağı ve erginlerde yaşama gücü yüksek Çevre isteklerinde görece kanaatkar Melezlemede oldukça yeterli bir genotip Canlı damızlık ve sperma temini görece kolay. 8.10. 3
8.10. 4
Saf Yetiştirme İthal edilen canlı hayvanların kendi içerisinde ya da Türkiye de halihazırda yetiştirilen Simentallerle yetiştiriciliği ve/veya ıslahı yapılarak saf bir Simental popülasyonu oluşturmak hedeflenebilir. Amaç; bu aşamada gelişme hızı ve besi performansını yükseltmek, süt verimi kalitesini korumak olmalıdır. 8.10. 5
Melezleme Melezleme çalışmalarında amaç; 1. Irkın eklemeli genotipik değerinden ve/veya tamamlayıcı etkisinden 2. Heterozisten (Melez Azmanlığı) yararlanmaktır. Simental her iki amaca da uygundur, bazı bölgelerimizde bu yöntemi uygulamak zorunluluktur. 8.10. 6
Irkın eklemeli etkisinden yararlanmak için; Simental Kendinden küçük cüsseli, Süt verimi kendisinden düşük veya kendisiyle aynı, ama %süt yağı ve %süt proteini daha düşük genotiplerle melezlenebilir. *Bu durumda melezler ana genotipinin yaşadığı çevrede daha fazla ürün ve daha fazla gelir sağlayabilirler. 8.10. 7
Simental genotipi, sperma ve boğa kullanılarak melezleme çalışmalarıyla yaygınlaştırılabilir. Melezleme çalışmaları Kullanma melezlemesi Rotasyon melezlemesi Yeni genotipler elde etmek üzere yürütülecek melezleme ve Çevirme melezlemesi şeklinde gerçekleştirilebilir. 8.10. 8
Kullanma melezlemesi Heterozisten yararlanmanın bir yolu kullanma melezleri elde etmektir. Kullanma melezi elde etmek için uygun strateji; Sütçü sürülerin ayıklanacak ineklerini Simental ile gebe bırakıp, erkek ve dişileri besiye almak ya da Erkekleri besiye alıp dişilerin bir kısmını uygun bölgelere damızlık olarak satmak. 8.10. 9
Heterozisi sürekli ve yüksek kılmada Rotasyon Melezlemesi etkin bir yoldur. İki ya da fazla ırk kullanılarak yürütülebilir Bu sistemde her generasyonun dişileri kendilerinden daha farklı genotiple yani kendilerine uzak olan bir baba ırkıyla çiftleştirilirler. Böyle bir sistemde, kırmızı et açığı da olan Türkiye gibi ülkelerde Simental oldukça etkin bir şekilde kullanılabilir. 8.10. 10
İki ırka dayalı* Siyah Alaca (SA) ve Simental (Sİ) Rotasyon Melezlemesinde Korunan Heterozis Irkların Payı, % Korunan Generasyon Baba ırkı Heterozis, Sİ SA % Başlangıç SA 0 100 0 1(F1) Sİ 50 50 100 2 SA 25 75 75 3 Sİ 62.5 37.5 63 4 SA 31.25 68.75 69 5 Sİ 65.625 34.375 66 6 SA 32.8 67.2 67 7 Sİ 66.4 33.6 66 8 SA 33.2 66.8 66 KH (1 n i 1 P a i.p b i ). H F 1 8.10. 11
İkili Rotasyon Melezlemesi SA A Irkından Sİ B Irkından X Sürü yenileme X B ırkının payı yüksek Sİ SA A ırkının payı yüksek Sürü yenileme 8.10. 12
İKİLİ ROTASYON MELEZLEMESİ ANA SA 1 0 BABA Sİ 0 1 ANA Sİ*SA 0,5 0,5 BABA SA 1 0 ANA SA*(Sİ*SA) 0,75 0,25 BABA Sİ 0 1 ANA Sİ*(SA*Sİ*SA) 0,375 0,625 BABA SA 1 0 SA Sİ DÖL KH, %H OLARAK %50 SA+%50 Sİ 1 %75 SA+ %25 Sİ 0,5 %37,5 Sİ+%62,5 SA 0,75 %68,75 SA +%31,25 Sİ 0,625 8.10. 13
Üçlü rotasyon melezlemesi Esmer (ES), Siyah Alaca (SA), Simental (Sİ) ES A Irkından SA B Irkından X Sürü yenileme X Sİ C ırkının payı yüksek Sürü yenileme Sİ C Irkından SA B ırkının payı yüksek ES A ırkının payı yüksek Sürü yenileme 8.10. 14
ÜÇLÜ ROTASYON MELEZLEMESİ Esmer (ES), Siyah Alaca (SA), Simental (Sİ) ANA SA 1 0 0 BABA Sİ 0 1 0 ANA Sİ X SA 0,5 0,5 0 BABA ES 0 0 1 ANA ES X (Sİ X SA) 0,25 0,245 0,5 BABA SA 1 0 0 ANA %62,5 SA+%,12.5 Sİ+%25 ES 0,625 0,125 0,25 BABA Sİ 0 1 0 SA Sİ ES DÖL KH, %H OLARAK %50 Sİ +%50 SA 1 %25 Sİ+ %25 SA +%50 ES 1,000 %62,5 SA+%12,5 Sİ+%25 ES 0,75 %31,25 SA+%56,25 Sİ+%12,5 ES 0,875 8.10. 15
Yapılan birçok çalışmada F1 melezlerinde; Süt veriminde Sütteki yağ ve protein veriminde Sütteki SHS Mastitis vakalarının görülme sıklığı Buzağı doğum ağırlığında Gebelik başına tohumlama sayısında Buzağılama aralığı Karkas özelliklerinde iyileşme olduğu belirtilmiştir. 8.10. 16
8.10. 17
Almanya da sütçü sürülerden et üretmek amacıyla, Jersey ile Simental ırkı melezlemesinden elde edilen sonuçlar (Muller, 2014); Melezler, Jersey ırkına göre kesim ağırlığına 1 ay daha erken ulaşmıştır (6.2 ay-7.3 ay). Melezlerin GCAA fazla olmuştur (0.865 gr-melez, 0.754-Jersey). Melez buzağılar, saf ırkların buzağılarına göre daha fazla talep edildiği belirtilmektedir. Aynı çalışmada Siyah Alaca X Simental melezi tosunlar da 18 aylık yaşta canlı ağırlık bakımından aralarında %5 lik bir fark oluşmuştur. 8.10. 18
Rusya da yapılan çalışmada Simental ırkı ve Siyah Alaca X Simental melezinde erkek danalarında karkas özellikleri incelenmiş; Özellik Genotip Simental Siyah Alaca X Simental SA X Sİ /Sİ 12 aylık yaş Kesim öncesi ağırlık, kg 333.7 ± 1.75 367.6 ± 1.43 110 Sıcak karkas ağırlığı, kg 171.5 ± 2.46 190.8 ± 2.39 111 Randıman, % 51.4 51.9 102 İç yağ ağırlığı, kg 3.7 ± 0.22 4.4 ± 0.24 119 İç yağ oranı, % 1.1 1.2 100 18 aylık yaş Kesim öncesi ağırlık, kg 464.1 ± 1.68 493.3 ± 2.03 106 Sıcak karkas ağırlığı, kg 248.8 ± 1.72 268.4 ± 1.46 108 Randıman, % 53.6 54.4 101 İç yağ ağırlığı, kg 16.1 18.3 114 İç yağ oranı, % 3.4 3.7 109 Kaynak: Bel kov ve Panin 8.10. 19
Güney Afrika da yapılan çalışmada iki genotip arasında önemli fark bulunmazken, melezlerde laktasyon sonrası CAA daha fazla olduğu tespit edilmiş ve 200 gün içerisinde gebe kalanların oranı daha yüksek bulunmuştur. Özellik Siyah Alaca Simental X Siyah Alaca Süt Verimi 6519 ± 261 6109 ± 289 Sütteki Yağ, % 4.02 ± 0.07 4.29 ± 0.06 Sütteki Yağ Verimi, kg 259 ± 8 260 ± 11 Sütteki Protein, % 3.32 ± 0.05 3.49 ± 0.44 Sütteki Protein Verimi, kg 215 ± 8 213 ± 9 Sütteki Laktoz, % 5.58 ± 0.24 5.16 ± 0.17 Persistensi 105 ± 4 100 ± 4 Kaynak: Muller ve ark. (2009) 8.10. 20
Muller, C. (2011) Güney Afrika da sütçü sürünün performansını Simental genotipi ile artırma yönünde yaptıkları çalışma sonucunda; Siyah Alaca ırkı ile melezlemeye ilişkin sonuçlar: Melezlerin süt verimi SA ya göre düşük bulunmuş ancak sütün fiyatından değerlendirme yapıldığında melez genotipin sütü daha yüksek değer bulmuştur. Buzağı doğum ağırlığı melezlerin daha yüksek bulunmuş (SA=38.5 SİXSA=39.2). Melezlerde güç doğum gözlenmemiştir. Gebelik için tohumlama sayısı SA=2.79, SİXSA=1.93 ve buzağılama aralığı melezlerde oldukça düşük bulunmuştur. Jersey ırkı ile melezlemeye ilişkin sonuçlar: Buzağı doğum ağırlığı melezlerin daha yüksek bulunmuş (J=25.1 SİXJ=31.9). Melezlerde güç doğum gözlenmemiştir. Gebelik için tohumlama sayısı J=2.9, SİXJ=2.5 ve buzağılama aralığı melezlerde oldukça düşük bulunmuştur. 8.10. 21
İrlanda da Siyah Alaca (SA) ırkı ile Kanada Herefordu X SA ve Simental X SA melez erkek danaların büyüme ve karkas kompozisyonu incelenmiştir. Çalışma sonucunda; Genotip Yaş, gün Karkas ağırlığı, kg Karkastaki kas oranı (g/kg) Siyah Alaca (SA) 404 301 602 Kanada Herefordu X SA 433 320 577 Simental X SA 449 330 628 Kaynak: Keane ve O Ferrall (1992), özet 8.10. 22
Finlandiya da saf Siyah Alaca ile Siyah Alaca X Etçi Irk boğaların et ve karkas özellikleri üzerine yapılan çalışma sonuçları; SA X SA SA x AA SA X BA SA X CH SA X H SA X Lİ SA X Sİ N Ortalama Kesimhane verileri N 87323 783 621 562 349 1691 570 Kesim Yaşı, gün SA X Sİ / SA X SA SA X Sİ/ Ortalama 587 592 582 575 592 586 582 91899 587 98 101 GCAA, g/gün 542 580 627 649 594 611 634 91899 545 117 116 Karkas ağırlığı, kg 333 357 379 387 366 372 383 91889 335 115 114 Yağ skoru 2.4 3 2.1 2.5 3.2 2.5 2.7 91885 2.4 112 112 Ticari Kesim verileri N 8806 57 29 22 15 111 58 Karkas ağırlığı, kg 321 340 354 364 327 354 362 9098 322 113 112 Yağ skoru 2.4 2.8 2 2.6 3.3 2.5 2.9 9098 2.4 120 121 Kaynak: Huuskonen ve ark. (2013) SA: Siyah Alaca, AA: Aberdeen Angus, BA: Blonde d Aquitane, CH: Charalois, H: Hereford, Lİ: Limousin, Sİ: Simental 8.10. 23
Kuzey Almanya da 30 yıldır Siyah Alca ırkı Simental ile melezleme yapmaktadır. Yetiştiriciler melez buzağıları SA erkek buzağılarına ve kesime giden ineklere göre daha yüksek fiyata satabiliyor. Üreme kabiliyeti yüksek olduğu için sürü yenilemeye katkı sağlayacak dişi oranı %40 a ulaşabiliyor. Sağlam meme yapısı, kaliteli ve kuru madde içeriği yüksek süt elde edildiği belirtilmiştir. İyi bir vücut yapısı ve sütün kalitesinden dolayı sağlanan kazanç, ve dayanıklılık inek bakım ücretlerini düşürmektedir. Sütün yanında et üretiminden dolayı ekonomik üstünlük sağlanmaktadır. 8.10. 24
Sırbistan da yapılan çalışmada yerli Simental ırkının Siyah Alaca ile melezlenmesinden elde edilen sonuçlar: Genotip Siyah Alaca Oranı, % İnek sayısı Yaşam boyu Süt Verimi, kg Gerçekleşen Heterozis, Kg Yaşam boyu Sütteki Ortalama Yağ Verimi, kg Yaşam boyu Sütteki Yağ Verimi, kg Simental 0.00 277 13980 a ± 353-3.68 e ± 0.020 514 a ± 11.4 F1 50.00 254 17470 b ± 354 594 3.53 c ± 0.020 617 b ± 11.4 G1 75.00 243 18860 c ± 347 537 3.58 d ± 0.020 675 c ± 11.2 G2 87.50 223 19120 c ± 332 72 3.55 cd ± 0.019 675 c ± 10.7 G3 93.75 265 19950 d ± 308 538 3.46 a ± 0.018 690 c ± 10.2 G4 96.87 967 20000 d ± 199 408 3.43 a ± 0.011 686 c ± 6.4 G5 98.45 2053 10850 d ± 175 168 3.44 a ± 0.010 683 c ± 5.6 Siyah Alaca 100.00 6996 19870 d ±143-3.49 b ± 0.008 690 c ± 4.6 Kaynak: Nemes ve ark. (2014) 8.10. 25
Kaliforniya sürüsünde yapılan SA X Montbeliard melezine ait ilk laktasyon süt verimine (305 günlük) ilişkin sonuçlar SA Montbeliard X SA İnek Sayısı 380 494 Süt verimi, kg 9766 9169 Toplam Yağ verimi, kg 346 334 Toplam Protein verimi, kg 306 293 Toplam (Yağ + protein verimi), kg 652 627 Kaynak: Heins ve ark. (2005) 8.10. 26
Genotip İtalya da yetiştirilen genç İtalyan Simental ırkı boğalarıyla farklı seviyelerde Montbeliard ırkıyla melezlenmesinin et kalitesine etkileri incelenmiştir: Montbeliard geni oranı, % Yaş, gün Canlı Ağırlık, kg 5-12 ay GCAA, g/gün 12 aylık yaştan kesime kadar GCAA, g/gün 5 aylık yaştan kesime kadar GCAA, g/gün Etteki KM oranı, % Etteki protein oranı, % Simental 0 546 677±42.5 1370 1130 1260 26.5 21.9 SİM25M 24 538 678±44.9 1320 1150 1240 26.7 21.7 SİM50M 50 548 686±60.1 1320 1130 1230 27.1 21.8 SİM75M 75 543 674±44.7 1350 1220 1290 26.9 21.8 Montbeliard 95 555 663±45.4 1340 1100 1240 26.8 21.9 Ortalama 47 545 676±47.7 1340±132 1150±196 1250±111 26.8±1.98 21.8±1.10 Kaynak: Piasentier ve ark. (2003) 8.10. 27
Ceylanpınar Tarım İşletmesinde Kilis, Simental X Kilis F1, G1 ve F1XG1 genotiplerin melezlemesinden elde edilen verim sonuçları (Koçak ve Özbeyaz, 2005); Üreme özellikleri bakımından; Çalışmada İlk tohumlama yaşı (gün), İlk buzağılama yaşı (gün), Gebelik başına tohumlama sayısı, Gebelik süresi, Buzağılama oranı ve aralığı, İkiz doğum ve Ölü doğum oranı genotipler arasında fark önemsizdir. Servis periyodu, Gebelik oranı, İki doğum arası süre bakımından genotipler arasında fark önemli bulunmuştur. F1XG1 melezlerinin en iyi değerlere sahip olduğu gözlemlenmiştir. 8.10. 28
Süt Verim Özellikleri bakımından; 305 günlük LSV bakımından; G1>F1>F1XG1>Kilis, LS bakımından; G1>F1XG1>F1>Kilis, Kuru Dönem; F1XG1<G1<F1<Kilis olduğu tespit edilmiştir. 8.10. 29
Çevirme Melezlemesinden elde edilen sonuç 8.10. 30 Bayern-Genetik
Kısaca sütçü sığırlarda yapılan Si ile melezlenmesi sonucunda; Heterozis etkisinden yararlanarak, melez bireylerde ömür uzunluğu ve fonksiyonel özelliklerde %10 luk bir iyileşme beklenmektedir. Bunun yanı sıra melezlerin yaşama güçlerinin daha yüksek olması, ölüm oranlarını azaltmakta ve karlılığı arttırmaktadır. Bu nedenle, melezlerin sağlayacağı üstünlükten yararlanmak isteyen ticari süt sığırcılığı işletmelerinde sistematik melezleme programlarının sayısı Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Danimarka, Yeni Zelanda, Kanada gibi ülkelerde giderek artmaktadır. Nitekim Yeni Zelanda da süt verim kayıtları tutulan sütçü sığırların %36 sı, ABD de %10 u ve Hollanda da %9 u melezlerden oluşmaktadır. 8.10. 31
Simental Melezlerin avantajları Kaliteli süt üretimi Sağlam meme yapısı sayesinde mastitis olasılığı azalır SHS sayısı düşük süt üretimi Daha düşük sağlık masrafı Uzun ömürlü Yaşama gücü yüksek buzağılar elde edilmesini sağlıyor 8.10. 32
Öneriler Melezleme çalışmalarının yürütüldüğü bölgelerde besi kooperatifleri ve ürün değerlendirmeye yönelik örgütlenme desteklenmelidir. Simental ve Simental den köken alan ırkların en iyi performansı sağlayabileceği besleme çalışmalarına ağırlık verilmeli 8.10. 33
Simental ırkının sütteki yağ ve protein oranı yüksek olmasının avantajını kullanarak, özellikle sütün değerinden satılamadığı bölge/yörelerde sütün ürüne işlenerek pazarlanması sağlanarak daha yüksek gelir elde edilebilir. Kaba yemin uygun olduğu bölgelerde, kaba yem ile beslenen sütçü Simental sürüleri oluşturularak, özel süt ürünleri üretimi teşvik edilebilir. Simental ırkının yaygınlaştırılması sonucunda erkek buzağı sayısı artacak bu da ülkeye kırmızı et sağlanması, ayrıca melezlerin de karkas ve et kalitesini artırması açısından ayrı önem taşımaktadır. 8.10. 34
Deneme sürüleri oluşturularak Simentalin Türkiye koşullarında en iyi performansı gösterdiği ırk ve bölge belirlenerek yetiştiriciliği teşvik edilebilir. Melezlemeden tam anlamıyla faydalanabilmek amacıyla sürülerde saf hayvanların da bulundurulmasına özen gösterilmelidir. Sütün kalitesine göre değer verilen bölgelerde de sütteki %yağ ve %protein içeriğinin yüksek olmasından dolayı Simental melezi kullanılması teşvik edilebilir. 8.10. 35
Boğa dağıtmak, özellikle brucella hastalığının yaygınlığı dikkate alınırsa uygun bir strateji değildir. Simental melezleri boğa olarak kullanılabilmelidir. Küçük yerleşim birimlerinde kızgınlık senkronizasyonu ve yapay tohumlamadan yararlanılmalıdır. Yapay tohumlamacılarla ilgili sınırlamalar kaldırılmalı ve kısa süreli eğitime tabii tutulan çiftçilerin kendi sürülerinde yapay tohumlama yapmaları sağlanmalıdır. Boğa vermek yerine yapay tohumlama ekipmanı sağlama tercih edilmelidir. 8.10. 36
Beni dinlediğiniz için Teşekkür Ederim 8.10. 37