OECD ÜLKELERİNDEKİ ENERJİ AR-GE HARCAMALARININ ANALİZİ

OECD ÜLKELERİNDEKİ ENERJİ AR-GE HARCAMALARININ ANALİZİ Nazif Hülâgü SOHTAOĞLU Hatice KOCAÖZ İ.T.Ü. - Elektronik Fakültesi Mühendisliği Bölümü Maslak, 34469 İSTANBUL Özet: zinciri kapsamındaki her bir halkaya yönelik araştırma ve geliştirme faaliyetleri, enerji arz güvenliği, ekonomik büyüme, çevresel koruma vb. diğer temel enerji politikası amaçlarının gerçekleştirilebilmesi yönünde önemli roller üstlenmektedir. Özellikle son yıllarda enerji, doğrudan ya da dolaylı bütün ayrıntılarıyla, tüm Dünya ülkelerinin gündeminde çok önemli bir yer tutmasına karşın, enerji sektörüne ilişkin ar-ge yatırımlarında, konunun ağırlığına uygun gelişmeler gözlenememekte, kamu ve özel kesim enerji ar-ge faaliyetlerinin mevcut düzeyleri oldukça yetersiz kalmaktadır. Geçtiğimiz yirmi yılda, yeni enerji teknolojilerinin araştırılması, geliştirilmesi ve piyasalara sunulması süreçlerinde, kamu ve özel kesimi bir araya getiren, finansman, yatırım, istihdam vb. sorumlulukların birlikte paylaşıldığı geniş ölçekli faaliyetlerin azaldığı, kesimler arasındaki işbirliği olanaklarının daraldığı görülmektedir. Ulaşılan nokta, geleceğe yönelik ciddi endişeleri beraberinde getirmektedir. Bu çalışma kapsamında, küresel ölçekteki geleneksel ve yenilenebilir enerji piyasalarının, üretim, arz, talep vb. tüm boyutlarında çok büyük ağırlığa ve öneme sahip olan OECD ülkelerinin enerjiye yönelik ar-ge harcamalarında gözlenen eğilimler sunulmuş, kişi başına düşen enerji ar-ge harcamaları ile enerji ar-ge harcamalarının ulusal gelirden aldıkları paylar ortaya konmuş, enerjinin etkin ve verimli kullanılması, fosil yakıtlar, yenilenebilir enerji kaynakları, nükleer fizyon ve füzyon, elektrik enerjisi ve enerjinin depolanması vb. diğer temel enerji ar-ge konu başlıkları altında, ülkelerin gerçekleştirdikleri enerji ar-ge harcamaları tarihsel süreçte karşılaştırmalı irdelenmiştir. 1. Giriş Sürdürülebilir büyüme, günümüz insanlarına, toplumlarına yönelik temel ihtiyaçların ve gelişmelerin, gelecek kuşakların kendilerine özgü gereksinimlerini karşılama olanaklarını tehlikeye atmaksızın, riske sokmaksızın sağlanabilmesi olarak tanımlanmaktadır. Ülkelerin kurumsal yapılarına bağlı olarak uzun dönemli desteklerle, ekonomik ve çevresel boyutlarda sürdürülebilirlik sağlanmaya çalışılırken, aslında yaşam kalitesinin kesintisiz olarak artırılması hedeflenmektedir. Sürdürülebilir büyümenin, sosyal, ekonomik, çevresel ve kurumsal olarak sıralanabilecek dört temel boyutu bulunmaktadır. Sürdürülebilir

büyümenin birbiriyle yakından ilişkili ekonomik, sosyal, çevresel ve kurumsal boyutları, birbirlerini tamamlayıcı olabildikleri gibi, aralarında çatışmalar ortaya çıktığında akılcı ve sürdürülebilir dengelerin kurulmasını gerektirmektedir. sektörü, sürdürülebilir büyüme kapsamında özel önem taşıyan temel sektörlerin başında yer almakta, sürdürülebilirliğin birincil ve ikincil sayılabilecek tüm boyutlarını doğrudan ve/veya dolaylı yollardan ayrımsız etkilemektedir. Dolayısıyla, enerji strateji ve politikaları, sürdürülebilir büyümenin ekonomik, sosyal ve çevresel boyutları arasında sağlıklı dengeler kurmak zorundadır. Küresel, bölgesel ve ulusal ölçeklerde, enerji sektöründeki sürdürülebilir büyümeye yönelik strateji ve politika amaçları kapsamında ayrıntılara inildiğinde, üretimden tüketime kadar enerji zincirinin bütün halkalarına yönelik ar-ge faaliyetlerinin önemi, büyük dikkat çekmektedir. Uluslararası normlarda üretilen, şeffaf, ayrıntılı, eksiksiz, kaliteli, karşılaştırılabilir, güvenilir ve sürekli niteliklere sahip enerji istatistikleri, uluslararası ve bölgesel düzeylerde olduğu gibi, ülkeler ayrımındaki enerji durumunu, eğilimlerini izlemek, enerji piyasalarına yönelik sağlıklı analizler yapabilmek, akılcı, dengeli ve sürdürülebilir enerji stratejileri ile politikalarını geliştirebilmek için zorunlu ve vazgeçilemez temel bir unsur olarak öne çıkmaktadır. üretimine, arzına, ticaretine, stoklarına, dönüşümüne, tüketimine vb. diğer konu başlıklarına yönelik enerji istatistikleri, sağlıklı enerji stratejilerinin geliştirilebilmesi, enerji politikasının ana ilkelerinin bilimsel temelde doğru olarak ortaya konulabilmesi yönünde büyük önem taşımaktadır. Dünya ülkelerinin, bağlı olarak küresel sistemin gelişiminde enerjinin önemi ve üstlendiği roller dikkate alındığında, uluslararası ve ulusal ölçeklerdeki temel enerji verilerinin, güvenilir ve ulaşılabilir olması beklenmektedir. Buna karşın enerji ile ilgili konularda, belirtilen niteliklerdeki verilere her zaman ulaşabilmek, bunlara güvenip her koşulda kullanabilmek mümkün değildir. Ayrıca, son yıllardaki enerji istatistiklerinin kalitesinde, kapsamında ve sürekliliğinde ciddi bir gerileme eğilimi gözlenmektedir. ye ilişkin verilerin kapsamında ve kalitesinde gözlenen gerileme eğilimlerinin ardında, çok değişik gerekçeler bulunmaktadır. Bunları, enerji piyasalarının serbestleştirilmesine bağlı olarak sektördeki tarafların çok büyük sayılara ulaşması, temel verilerin bile ticari sır kapsamında değerlendirilmesi sonucunda, eksik bilgiler verilmesi ya da bilgilerin hiçbir şekilde paylaşılmaması, ek veri gereksinimlerinin artması ve ayrıntıların çoğalması, bütçe kesintileri ve uzman personel istihdamında gözlenen azalma, temel tanımlama ve ölçüm yöntemlerinin ülkeden ülkeye önemli farklılıklar göstermesi vb. diğer başlıklar altında özetlemek mümkündür. Anılan gerekçelerin sonucunda, enerjiye ilişkin verilerin kalitesinde, kapsamında ve sürekliliğinde gözlenen gerileme eğilimleri, enerji politikalarına yönelik karar alma süreçlerinde çok önemli sorunlar yaratmaktadır. Bu çalışma kapsamında ülkeler ayrımında analiz edilen, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü nün (Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD) kurucu üyeleri, Almanya, Amerika, Avusturya, Belçika, Danimarka, Fransa, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İtalya, İzlanda, Kanada, Lüksemburg, Norveç, Portekiz, İspanya, İsveç, İsviçre, Türkiye ve Yunanistan dır. Daha sonraki yıllarda, Japonya (28 Nisan 1964), Finlandiya (28 Ocak 1969), Avustralya (7 Haziran 1971), Yeni Zelanda (29 Mayıs 1973), Meksika (18 Mayıs 1994), Çek

Cumhuriyeti (21 Aralık 1995), Macaristan (7 Mayıs 1996), Polonya (22 Kasım 1996), Güney Kore (12 Aralık 1996) ve Slovakya (28 Eylül 2000), OECD üyesi olmuştur. Günümüzde, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü üyesi ülkeler; Almanya, Amerika, Avustralya, Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Güney Kore, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Japonya, Kanada, Lüksemburg, Macaristan, Meksika, Norveç, Polonya, Portekiz, Slovak Cumhuriyeti, Türkiye, Yeni Zelanda, Yunanistan dır. Bu ülkelerden, İzlanda, Meksika, Polonya ve Slovakya OECD üyesi olup, OECD çatısı altında faaliyet gösteren Uluslararası Ajansı na (IEA) dahil olmayan ülkelerdir. Son yıllarda, güçlü, kaliteli ve güvenilir enerji bilgi sisteminin küresel, bölgesel ve ulusal ölçeklerdeki önemi daha belirgin hale geldiğinden, Uluslararası Ajansı (International Energy Agency, IEA), AB İstatistik Kurumu (Statistical Office of the European Communities, EUROSTAT) ve Birleşmiş Milletler in (United Nations Economic Commission for Europe, UNECE) ortak katılımları ve işbirliğinde başlatılan çalışmalarla, mevcut gerileme eğilimlerinin tersine döndürülmesi, ülkeler ayrımındaki enerji istatistiklerinin niteliğinin yükseltilmesi yönünde girişimlerde bulunulmaktadır [1]. Sunulan çalışma başlığının kapsamında gereksinim duyulan enerji teknolojilerine yönelik, her türdeki kamu ve özel kesim ar-ge bütçelerini birlikte barındıran verilere eksiksiz ulaşabilmek mümkün olmadığından, çalışma kapsamında zorunlu olarak, yalnızca OECD ülkelerinin resmi bütçelerine dayalı enerji ar-ge harcamalarının irdelenmesi yoluna gidilmiştir. Çalışma kapsamında kullanılan ar-ge ifadesi, enerji zincirinin bütün halkalarına yönelik, bilimsel, teknolojik ve endüstriyel alanlarda gerçekleştirilen, araştırma, geliştirme ile uygulama faaliyetlerini içermektedir. 2. Ar-Ge na İlişkin Temel Tanımlar Bu çalışma kapsamında incelenen OECD ülkelerinin, temel enerji ar-ge harcama alanları ile bunların ayrıntılarına yönelik genel niteliklerdeki tanımlamalar aşağıda özetlenmiştir [1,2]. nin etkin ve verimli kullanılması başlığı altında; sanayi sektörü yanma işlemini içeren tüm endüstriyel süreçlerdeki enerji tüketiminin azaltılması; metalürji, petrokimya, kimya, cam, kağıt, tekstil, gıda vb. sanayi kollarında yeni yöntemlerin, yeni süreçlerin ve yeni donanımların geliştirilmesi yoluyla mevcut enerji tüketiminin azaltılması, konutlar ve hizmetler sektörü güneş enerjisi teknolojileri dışında kalan, kapalı hacimlerin ısıtılması, soğutulması, nemlendirilmesi, havalandırılması ve aydınlatılmasına yönelik sistemler; düşük enerji tüketimi sağlayacak konut tasarımları; yeni inşaat ve yalıtım malzemeleri; konutlar ile ofislerde kullanılan gereçler, ulaştırma sektörü ulaştırma sektöründeki enerji tüketiminin analizi ve optimizasyonu; hafif ve ağır taşıtlar ile motorlardaki verimliliğin artırılması; toplu taşıma sistemleri; motor-yakıt optimizasyonu; alternatif yakıtlar; yakıt katkıları; elektrikli araçlar; melez araçlar, diğer dönüşüm alanları atık ısının tekrar kullanılması ve atık ısıdan farklı alanlarda yararlanılması; ayrık ısıtma; kentsel atıklar ile sanayi atıklarının geri

kazanımı; tarımsal atıkların kullanımı vb. alanlardaki ar-ge faaliyetleri yer almaktadır. yakıtlar başlığı altında; petrol ve doğal gaz ile kömür ayrımında, fosil yakıtların üretimi; petrol ve gaz üretiminin artırılması; petrol ve gazın arıtılması, taşınması ve depolanması; boru hatları ve deniz yolu ile petrol ve doğal gaz taşıma sistemleri ile teknolojileri; ileri yöntemlerle petrol ve gaz üretimine yönelik teknolojiler; jeofizik, jeokimya, sismik, manyetik temele dayalı ileri petrol ve doğal gaz arama yöntemlerinin geliştirilmesi; yeni petrol ve doğal gaz depolama yöntemleri; petrol ve doğal gaz yakma yöntemleri; petrol ve doğal gaz dönüşüm teknolojileri; kömür üretim, cevher hazırlama ve taşıma; kömür yakma yöntemleri; kömürün dönüştürülmesi; kömür çeşitleri ayrımında değişik araştırma ve geliştirme faaliyetleri bulunmaktadır. enerji kaynakları başlığı altında, güneş enerjisiyle ısıtma ve soğutma; foto elektrik; termal elektrik; rüzgâr; okyanus; biyokütle; jeotermal enerji; büyük ve küçük ölçekli hidroelektrik santraller vb. yönelik ar-ge etkinlikleri, nükleer fizyon (parçalanma) ve füzyon (kaynaşma) başlığı kapsamında kapsamında, reaktör çeşitlerine yönelik güvenlik, çevresel etki vb. araştırma ve geliştirme faaliyetleri; yakıt zinciri içinde yer alan maden cevheri, uranyum ve toryum çıkarılması, dönüştürülmesi, zenginleştirme, işleme; radyoaktif maddelerin taşınması; nükleer atıkların ayrıştırılması; nükleer atıkların depolanması; nükleer güvenlik; nükleer reaksiyon başlatıcılar ile nükleer füzyon uygulamaları vb. konular bulunmaktadır. ve enerji depolama teknolojileri başlığı altında, elektromekanik enerji dönüşümü; birleşik ısı ve elektrik üretimi; turbo makineler; çok yakıtlı gaz türbinleri; enerji üretim sistemleri ile bileşenleri; elektrik enerjisi iletimi ve dağıtımı; elektrik şebekelerine yönelik sorunlar; tüm formlarda enerjinin depolanması vb. diğer alanlara yönelik ar-ge faaliyetleri kapsanmaktadır. disiplinler arası teknolojiler veya araştırmalar kapsamında ise, enerji araştırma ve geliştirmeye yönelik sistem analizi; enerjinin sosyal, ekonomik ve çevresel etkileriyle ilgili konular; hidrojen üretimi, depolanması, taşınması, dağıtılması, kullanılması; sabit ve mobil niteliklerdeki yakıt hücreleri; yukarıda belirtilen teknoloji alanlarından herhangi biriyle ilişkili olmayan konu başlıklarına yönelik araştırma ve geliştirme faaliyetleri bulunmaktadır. 3. Ar-Ge Harcamalarındaki Gelişmeler 1973 yılında OPEC üyesi ülkelerin uyguladıkları petrol ambargosu, uzun yıllar dar bir aralıkta değişim gösteren petrol fiyatlarında ani ve aşırı artışlara neden olmuş, 1972 de varil başına 1.84 US$ olan Arabistan hafif petrolünün fiyatı, 1974 yılında varil başına 10.77 US$ a yükselmiştir. 1973 petrol krizinden etkilenen tüm Dünya ülkeleri, enerji konusunu gündemlerinin en ön sırasına almışlar, enerji arz güvenliği ile enerji arz çeşitliliğinin sağlanabilmesine yönelik girişimlerde bulunulması dışında farklı seçenekler aramaya yönelmişler, bu kapsamda enerjiye yönelik araştırma ve geliştirme faaliyetlerini kendi olanakları ölçüsünde kuvvetle desteklemişlerdir. Dolayısıyla, 1970 li yıllarda küresel ölçekteki enerji arge harcamalarında ciddi artışlar kaydedilmiştir. Bu dönemde, petrol fiyatlarındaki

ani ve aşırı artışlara karşı enerji arz bileşiminin çeşitlendirilmesinin yanında, enerji ar-ge faaliyetlerinin sonuçlarına dayanan önemli kazanımlar elde edilebilmiştir. 1973 petrol krizinden sonra, 1979 ile 1981 yılları arasında İran daki rejim değişikliği ve İran-Irak Savaşı, 1990 da Irak ın Kuveyt i işgali ile başlayan 1. Körfez Krizi, 1997 de Asya ülkelerinde yaşanan finansal krizler, 2000 li yılların başında 2. Körfez Krizi nedeniyle, petrol fiyatlarında ani ve aşırı değişimlerin gözlenmesine karşın, belirtilen gelişmelerin yarattıkları sonuçlar, 1973 krizindeki kadar kapsamlı, derin ve sarsıcı olmamıştır. Geçtiğimiz kırk yılı kapsayan süreçte, ülkelerin enerji ar-ge harcamalarında saptanan eğilimler ile petrol fiyatlarında kaydedilen değişimler arasında kuvvetli ilişkiler gözlenmektedir. 1980 yılından sonra ham petrol fiyatlarında gözlenen azalışlar, enerji piyasalarının göreceli de olsa istikrar kazanmasını sağlamıştır. etmenler göz ardı edilemese bile, petrol fiyatlarındaki azalmaya koşut olarak, enerji ar-ge harcamalarında 1985 yılı sonrasında başlayan ve 2000 lere kadar süren kararlı bir azalış eğiliminden söz edebilmek mümkündür. 1964-2004 dönemini kapsayan kırk yıllık süreçte, varil başına ham petrol fiyatlarındaki gelişmeler [3], cari yıl ve 2004 yılı fiyatlarıyla karşılaştırmalı olarak, Tablo 1 de verilmiş, Şekil 1 de gösterilmiştir. Petrol fiyatlarında ve enerji ar-ge harcamalarında gözlenen benzer eğilimlerin birlikte ortaya konması amacıyla, OECD ülkelerinin toplam enerji ar-ge harcamaları [4-21], ülkelerin ilgili yıldaki enerji ar-ge harcamaları 2004 yılı US$ döviz fiyatlarıyla belirtilerek Tablo 2 de ve 2004 yılı US$ satın alma gücü paritesiyle ifade edilerek Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 1 ile Tablo 2 ve Tablo 3 karşılaştırmalı irdelendiğinde, enerji ar-ge harcamalarındaki eğilimlerin, petrol fiyatlarındaki değişim eğilimleri ile oldukça uyumlu gelişmeler kaydettiği açık olarak gözlenebilmektedir. Tablo 1: Ham petrol fiyatlarının cari yıl ve 2004 yılı fiyatlarıyla karşılaştırmalı gelişimi. Yıllar Nominal fiyat (US$/varil) (Cari yıl fiyatlarıyla) Gerçek fiyat (US$/varil) (2004 yılı fiyatlarıyla) 1964 1.80 11.01 1965 1.80 10.83 1966 1.80 10.50 1967 1.80 10.23 1968 1.80 9.82 1969 1.80 9.32 1970 1.80 8.79 1971 2.24 10.50 1972 2.48 11.26 1973 3.29 14.05 1974 11.58 44.55 1975 11.53 40.66 1976 12.38 41.26 1977 13.30 41.62 1978 13.60 39.55

1979 30.03 78.46 1980 35.69 82.15 1981 34.28 71.47 1982 31.76 62.36 1983 28.77 54.73 1984 28.78 51.12 1985 27.56 48.46 1986 14.43 24.79 1987 18.44 30.64 1988 14.92 23.90 1989 18.23 27.75 1990 23.73 34.44 1991 20.00 27.84 1992 19.32 26.09 1993 16.97 22.33 1994 15.82 20.38 1995 17.02 21.31 1996 20.67 25.08 1997 19.09 22.74 1998 12.72 15.20 1999 17.97 20.71 2000 28.50 31.80 2001 24.44 26.44 2002 25.02 26.47 2003 28.83 29.61 2004 38.27 38.27 Yıllık ortalama fiyatlar; 1964-1983 Arap hafif petrolü ve 1984-2004 Brent petrolü için verilmiştir. Kaynak: [3] Şekil 1: (US$/varil). Ham petrol fiyatlarındaki değişim eğilimlerinin karşılaştırılması Tablo 2: 2004 yılı döviz fiyatlarıyla, OECD ülkelerinin toplam enerji ar-ge harcamaları (milyon US$). Ülkeler 1975 1980 1985 1990 1991 1992 1993 1994 Almanya........ 674.238 528.305 513.679 410.720 Amerika 3,484.040 7,844.500 3,674.298 3,310.933 3,331.124 2,723.159 2,659.223 2,925.629 Avustralya.. 85.376 93.084...... 103.301 Avusturya.. 57.941 58.679 15.819 27.128 22.528 29.877 32.985 Belçika 285.368 239.017 172.003........ 60.186 Çek Cum............... Danimarka 31.245 48.837 19.090 47.621 56.465 64.916 62.390 52.5 Finlandiya...... 52.240 56.625 58.923 59.887 71.221

Fransa.... 1,147.919 717.505 705.676 659.614 650.648 604.245 Güney Kore.............. Hollanda 189.920 304.070 310.910 240.337 233.537 224.702 249.327 263.215 İngiltere 1,127.487 1,148.361 1,048.256 456.399 366.899 329.520 237.414 120.462 İrlanda 4.056 16.459 6.209 1.764...... İspanya 150.468 205.863 126.494 71.578 160.637 127.329 107.181 113.796 İsveç 129.543 218.135 178.582 109.272 96.190 120.030 90.166 95.253 İsviçre 14.163 134.385 133.594 179.380 180.369 195.710 193.393 188.307 İtalya.. 822.586 1,535.789 835.855 767.065.. 398.182 377.665 Japonya 1,459.552 3,332.140 3,552.571 3,260.646 3,299.390 3,331.876 3,412.577 3,655.540 Kanada 342.607 455.552 594.744 376.112 349.488 349.913 296.354 298.809 Lüksemburg.............. Macaristan.............. Norveç 9.526 80.373 50.391 72.051 80.230 85.793 78.507 76.194 Portekiz.. 14.233 20.931 17.534 11.436 9.452 6.029 4.761 Türkiye.. 0.000 4.016 2.348 2.957 4.334 4.413 2.190 Yeni 11.042 29.434 23.094 1.716 1.698.. 3.806 3.064 Zelanda Yunanistan.. 104.563 29.377 15.400 13.636 9.103 7.412 6.745 Ülkeler 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Almanya 378.567 341.967 365.533 243.760 349.499 375.883 334.771 472.569 Amerika 2,477.355 2,229.455 2,270.070 2,535.154 2,452.620 2,973.824 2,959.397 2,807.123 Avustralya.. 138.975.. 119.143.. 125.658.. 115.832 Avusturya 33.031 34.949 37.081 35.735 30.884 38.858 37.515 31.627 Belçika 80.224 76.391 96.949 67.549...... Çek Cum............... 7.200 Danimarka 42.366 49.234 59.643 57.924 58.862 57.672 29.103 30.071 Finlandiya 79.556 110.251 109.868 104.541 85.397 79.273 88.035 67.063 Fransa 667.081 665.493 712.246 830.730 783.800 580.507 517.782 Güney Kore............ 101.576 Hollanda 195.267 220.328 207.473 205.227 177.414 212.425 181.416 161.226 İngiltere 81.204 107.014 92.541 88.371 97.698 60.500 68.093 63.917 İrlanda............ 5.046 9.064 İspanya 97.013 96.448 73.934 75.954 72.386 70.023 61.696 71.955 İsveç 62.985 70.251 65.648 87.226 94.503 109.056 119.924 119.969 İsviçre 174.858 166.905 155.065 151.868 139.665 143.691 146.717 149.013 İtalya 360.282 328.283 319.980.. 364.678 382.537 393.642 371.409 Japonya 3,920.268 3,726.517 3,765.567 3,742.622 3,826.465 3,851.870 4,652.204 4,250.266 Kanada 268.453 234.665 221.153 216.577 222.885 242.446 262.951 288.876 Lüksemburg.............. Macaristan........ 3.843 3.408 4.387 3.557 Norveç 57.722 54.836 54.378 68.307 58.732 60.313 62.617 59.803 Portekiz 2.857 1.850 2.442 2.935 2.102 1.312 2.616 3.338 Türkiye 4.307 13.880 6.816 4.438 4.572 4.973 3.855 3.920 Yeni 4.094 3.922 4.824 4.627 4.734 6.285 7.079 7.949

Zelanda Yunanistan 12.863 22.878.... 8.164 9.614 11.758 Kaynak: [4-21] verileri temel alınarak hazırlanmıştır. Tablo 3: 2004 yılı satın alma gücü paritesiyle, OECD ülkelerinin enerji ar-ge harcamaları (milyon US$). Ülkeler 1975 1980 1985 1990 1991 1992 1993 1994 Almanya........ 576.180 451.471 438.972 350. Amerika 3,484.040 7,844.500 3,674.298 3,310.933 3,331.124 2,723.159 2,659.223 2,925.629 Avustralya.. 84.444 92.068...... 102.173 Avusturya.. 51.369 52.023 14.025 24.050 19.972 26.488 29.244 Belçika 260.160 217.903 156.809........ 54.870 Çek Cum............... Danimarka 22.097 34.538 13.501 33.678 39.933 45.910 44.123 37.186 Finlandiya...... 44.833 48.596 50.568 51.396 61.123 Fransa.... 1,030.183 643.914 633.299 591.961 583.915 542.271 Güney Kore.............. Hollanda 166.361 266.351 272.342 210.524 204.568 196.829 218.398 230.564 İngiltere 996.130 1,014.572 926.129 403.226 324.153 291.129 209.754 106.428 İrlanda 3.239 13.144 4.959 1.409...... İspanya 157.717 215.781 132.589 75.026 168.376 133.463 112.345 119.278 İsveç 102.072 171.878 140.713 86.100 75.792 94.577 71.046 75.054 İsviçre 9.952 94.426 93.871 126.043 126.737 137.517 135.889 132.315 İtalya.. 789.251 1,473.552 801.982 735.980.. 382.046 362.361 Japonya 1,197.380 2,733.604 2,914.441 2,674.952 2,706.737 2,733.388 2,799.593 2,998.914 Kanada 351.801 467.777 610.704 386.205 358.866 359.303 304.307 306.828 Lüksemburg.............. Macaristan.............. Norveç 6.778 57.183 35.851 51.262 57.081 61.039 55.855 54.209 Portekiz.. 17.359 25.530 21.386 13.948 11.529 7.354 5.807 Türkiye.. 0.000 7.341 4.293 5.405 7.924 8.069 4.003 Yeni 11.175 29.789 23.373 1.737 1.719.. 3.852 3.101 Zelanda Yunanistan.. 120.765 33.929 17.786 15.748 10.513 8.561 7.790 Ülkeler 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Almanya 323.510 292.233 312.371 208.308 298.670 321.217 286.083 403.841 Amerika 2,477.355 2,229.455 2,270.070 2,535.154 2,452.620 2,973.824 2,959.397 2,807.123 Avustralya.. 137.458.. 117.842.. 124.286.. 114.568 Avusturya 29.284 30.984 32.875 31.682 27.380 34.450 33.260 28.039 Belçika 73.137 69.643 88.385 61.582...... Çek Cum............... 12.683 Danimarka 29.962 34.819 42.181 40.965 41.628 40.786 20.582 21.266

Finlandiya 68.276 94.619 94.289 89.718 73.289 68.033 75.553 57.554 Fransa 598.662 597.238 639.195 745.527 703.410 520.968 464.676 Güney Kore............ 150.844 Hollanda 171.045 192.997 181.736 179.769 155.406 186.074 158.912 141.226 İngiltere 71.743 94.546 81.760 78.076 86.316 53.451 60.160 56.470 İrlanda............ 4.030 7.239 İspanya 101.687 101.095 77.496 79.613 75.874 73.397 64.668 75.422 İsveç 49.629 55.354 51.727 68.729 74.463 85.930 94.494 94.529 İsviçre 122.865 117.277 108.957 106.711 98.136 100.965 103.092 104.705 İtalya 345.681 314.980 307.013.. 349.899 367.035 377.690 356.358 Japonya 3,216.090 3,057.142 3,089.177 3,070.354 3,139.136 3,159.978 3,816.552 3,486.812 Kanada 275.657 240.962 227.088 222.389 228.866 248.952 270.007 296.628 Lüksemburg.............. Macaristan........ 6.124 5.430 6.989 5.667 Norveç 41.067 39.014 38.688 48.598 41.786 42.911 44.550 42.548 Portekiz 3.485 2.256 2.978 3.579 2.563 1.600 3.190 4.072 Türkiye 7.874 25.376 12.461 8.114 8.358 9.092 7.048 7.167 Yeni 4.143 3.969 4.882 4.683 4.791 6.361 7.165 8.045 Zelanda Yunanistan 14.856 26.423.... 9.429 11.104 13.580 Kaynak: [4-21] verileri temel alınarak hazırlanmıştır. 4. Ar-Ge Harcamalarının Ulusal Gelire Oranındaki ve Temel Alanlara Dağılımındaki Gelişmeler 1980 li yıllardan itibaren küreselleşme eğilimlerinin hız kazanmasıyla birlikte, ekonomik ve ticari yaşamın bütün alanlarındaki kamu etkisinin azaltılmasına, zaman içinde tamamen kaldırılmasına yönelik politikalar, yaratılan dolaylı ve/veya dolaysız ilişkilerle, bütün Dünya ülkelerini etkisi altına almıştır. ar-ge faaliyetlerine yönelik kamu desteğinin kısıtlanması, azaltılması, hatta kaldırılmasına ilişkin siyasal ve ekonomik politikaların güç kazanmasının yanında, küresel, bölgesel ve ulusal enerji piyasalarında giderek şiddetlenen rekabet, diğer alanlarda olduğu gibi, enerji zincirinin bütün halkalarına yönelik araştırma, geliştirme ve uygulama faaliyetleri üzerinde, özellikle 1980 li yılların ortalarından itibaren gelişen süreçte ciddi baskılar yaratmıştır. Buna bağlı olarak, gelişmiş ülkelerin bazılarında, gelişmekte olan ülkelerin neredeyse tamamında, enerji alanındaki orta ve uzun dönemli bilimsel veya ticari amaçlı, temel ar-ge faaliyetlerinin sayısında ve hacminde çok önemli gerilemeler kaydedilmiştir. araştırmalar dahil enerji ar-ge harcamalarının ulusal gelirden aldığı payın ülkeler ayrımında yıllar itibariyle değişimi, Tablo 4 de ve nükleer araştırmalar hariç enerji ar-ge harcamalarının ulusal gelirden aldığı payın ülkeler ayrımında yıllar itibariyle değişimi, Tablo 5 de sunulmuştur. nin etkin ve verimli kullanılmasının, üretim süreçlerindeki kayıpların azaltılmasının, yeni enerji teknolojileri geliştirilmesinin, enerji ile dolaylı ve/veya dolaysız ilgili bütün sorunların çözümünde çok önemli roller oynamasına karşın, Dünya ülkelerinin

enerji ar-ge harcamalarının ulusal gelire oranında giderek artan bir gerileme eğilimi saptanmakta, endüstriyel nitelikli ar-ge yatırımlarının önemli bir bölümünün, enerji piyasalarının serbestleştirilmesine yönelik, kısa dönem odaklı çalışmalara kaydırıldığı gözlenmektedir. 2002 yılı için, ülkeler ayrımında US$ bazında kişi başına düşen enerji ar-ge harcamaları hesaplandığında, izleyen sonuçlara ulaşılmaktadır; Almanya 4.06, Amerika 10.29, Avustralya 6.44, Avusturya 4.66, Çek Cumhuriyeti 0.71, Danimarka 5.41, Finlandiya 16.93, Fransa 8.46, Güney Kore 2.13, Hollanda 11.23, İngiltere 1.15, İrlanda 1.29, İspanya 1.52, İsveç 13.43, İsviçre 20.13, İtalya 6.78, Japonya 36.51, Kanada 8.37, Macaristan 0.43, Norveç 13.79, Portekiz 0.25, Türkiye 0.06, Yeni Zelanda 1.78 ve Yunanistan 1.07. Kişi başına düşen enerji ar-ge harcamalarına bakıldığında, Türkiye nin OECD ülkeleri arasında açık ara farkla en son sırada yer aldığı, sıralamada sondan ikinci olan Portekiz ile Türkiye arasındaki farkın yaklaşık dört kata ulaştığı görülmektedir. ar-ge harcamalarının ulusal gelirden aldıkları paylar, ülkeler özelinde önemli değişiklikler gösterirken, enerji ar-ge harcamalarının temel alanlara dağılımda da çok büyük farklılıklar dikkati çekmektedir. Ülkeler ayrımındaki toplam enerji ar-ge harcamalarının temel alanlara dağılımında gözlenen değişimler, Tablo 6.a ve Tablo 6.b de ayrıntılarıyla sunulmuştur. Türkiye nin enerji ar-ge harcamalarının ulusal gelire oranındaki gelişmeler irdelediğinde, yıllar itibariyle kararlı bir durağanlık gözlenmektedir. ar-ge harcamalarının düzey ve kişi başına düşen değer itibariyle sembolik anlamlar taşıması, temel alanlara ilişkin ayrıntılara inildiğinde gündeme bağlı önemli yön değişiklikleri dikkati çekmektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki enerji arge faaliyetlerinin ana strateji ile politikalar ekseninde yönlendirilmesi gerekirken, enerji dışa bağımlılığı giderek artan ülkemizde, şimdiye kadar egemen olan eğilimlerin belirlediği enerji ve ar-ge politikaları çerçevesinde, orta ve uzun dönemde enerji kapsamında ciddi sorunlarla karşılaşılması sürpriz sayılmamalıdır. Tablo 4: araştırmalar dahil, enerji ar-ge harcamalarının ulusal gelirden aldığı pay ( ). Ülkeler 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Almanya 0.17 0.15 0.16 0.14 0.15 0.09 0.13 0.14 0.13 0.12 Amerika 0.34 0.33 0.28 0.24 0.23 0.25 0.23 0.28 0.27 0.25 Avustralya.. 0.24.. 0.29............ Avusturya 0.14 0.14 0.14 0.14 0.14 0.13 0.11 0.14 0.13.. Belçika 0.09 0.22 0.27 0.25 0.31 0.21........ Çek Cum..................... Danimarka 0.27 0.24 0.21 0.23 0.27 0.26 0.26 0.25 0.12 0.13 Finlandiya 0.55 0.61 0.57 0.74 0.70 0.65 0.50 0.46 0.50.. Fransa 0.37 0.42 0.40 0.39 0.40 0.46 0.41 0.30 0.26.. Güney Kore................ 0.16..

Hollanda 0.57 0.40 0.40 0.44 0.40 0.38 0.31 0.37 0.32.. İngiltere 0.07 0.07 0.05 0.06 0.05 0.05 0.05 0.03.... İrlanda................ 0.03 0.05 İspanya 0.16 0.14 0.13 0.12 0.09 0.09 0.08 0.08 0.07 0.06 İsveç 0.37 0.26 0.23 0.25 0.22 0.28 0.29 0.34 0.36 0.36 İsviçre 0.62 0.58 0.55 0.52 0.47 0.45 0.40 0.41 0.42 0.44 İtalya 0.26 0.26 0.24 0.22 0.21.. 0.23 0.23 0.24 0.23 Japonya 0.88 0.90 0.90 0.84 0.86 0.85 0.85 0.86.... Kanada 0.42 0.40 0.36 0.30 0.27 0.25 0.25 0.26 0.26 0.28 Lüksemburg.................... Macaristan.. 0.01.... 0.01 0.01 0.04 0.04 0.05 0.05 Norveç 0.40 0.32 0.28 0.25 0.25 0.30 0.25 0.25 0.26 0.24 Portekiz 0.04 0.02 0.02 0.01 0.02 0.02 0.01 0.01 0.01 0.01 Türkiye 0.01 0.02 0.02 0.06 0.03 0.02 0.02 0.02 0.01 0.02 Yeni 0.04 0.05 0.05 0.05 0.06 0.06 0.06 0.07 0.08 0.09 Zelanda Yunanistan 0.05 0.08 0.09 0.15.... 0.05 0.05 0.06.. Kaynak: [4-21] verileri temel alınarak hazırlanmıştır. Tablo 5: araştırmalar hariç, enerji ar-ge harcamalarının ulusal gelirden aldığı pay ( ). Ülkeler 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Almanya 0.07 0.06 0.07 0.06 0.06 0.05 0.06 0.08 0.07 0.06 Amerika 0.29 0.26 0.24 0.20 0.20 0.22 0.20 0.25 0.24 0.22 Avustralya.. 0.22.. 0.29............ Avusturya 0.13 0.13 0.13 0.13 0.13 0.12 0.10 0.12 0.12.. Belçika 0.09 0.10 0.10 0.08 0.09 0.04........ Çek Cum..................... Danimarka 0.26 0.24 0.20 0.23 0.25 0.23 0.23 0.23 0.11 0.11 Finlandiya 0.48 0.55 0.49 0.67 0.64 0.57 0.45 0.41 0.45.. Fransa 0.04 0.04 0.04 0.03 0.03 0.04 0.04 0.05 0.06.. Güney Kore................ 0.12 0.05 Hollanda 0.42 0.35 0.36 0.38 0.36 0.34 0.26 0.32 0.27.. İngiltere 0.04 0.04 0.03 0.04 0.03 0.03 0.03 0.02.... İrlanda................ 0.03 0.05 İspanya 0.09 0.07 0.07 0.06 0.05 0.05 0.04 0.04 0.03 0.03 İsveç 0.30 0.22 0.20 0.22 0.20 0.26 0.27 0.32 0.34 0.34 İsviçre 0.44 0.42 0.39 0.36 0.33 0.34 0.27 0.29 0.30 0.33 İtalya 0.15 0.16 0.14 0.12 0.12.. 0.13 0.14 0.16 0.16 Japonya 0.22 0.22 0.22 0.21 0.25 0.24 0.25 0.26.... Kanada 0.20 0.19 0.20 0.17 0.16 0.17 0.18 0.21 0.20 0.22 Lüksemburg.................... Macaristan.. 0.01 0.00.. 0.01 0.00 0.03 0.02 0.03 0.03

Norveç 0.34 0.27 0.23 0.21 0.19 0.25 0.21 0.21 0.22 0.21 Portekiz 0.01 0.02 0.02 0.01 0.02 0.02 0.01 0.01 0.01 0.01 Türkiye 0.00 0.02 0.01 0.05 0.02 0.02 0.02 0.02 0.01 0.02 Yeni 0.04 0.05 0.05 0.05 0.06 0.06 0.06 0.07 0.08 0.09 Zelanda Yunanistan 0.05 0.07 0.08 0.14.... 0.04 0.05 0.05.. Kaynak: [4-21] verileri temel alınarak hazırlanmıştır. Tablo 6.a: Ülkeler ayrımında toplam enerji ar-ge harcamalarından temel alanların aldıkları paylar (%). Ülkeler Almanya Amerika Temel Ar- Ge si si 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004........ 5.44 3.35 3.66........ 4.89 3.41 2.67........ 26.89 27.22 16.11........ 59.82 54.14 37.50........ 0.74 7.82 8.32........ 2.21 4.05 31.73 0.69 7.48 9.20 7.25 21.01 23.77 13.75 11.33 21.66 12.71 34.52 12.53 9.15 15.82 3.69 17.22 9.01 4.35 11.33 9.30 8.48 72.33 38.60 50.57 33.97 18.79 12.05 13.77 1.13 2.17 2.58 2.16 5.46 5.46 5.63

Avustralya si Avusturya Belçika si 10.84 12.87 15.94 17.75 30.86 40.27 42.55.. 12.95 13.06.. 11.96...... 49.77 51.09.. 51.82...... 23.89 13.97.. 4.60...... 0 15.75.. 6.72...... 4.65 5.76.. 5.80...... 8.73 0.37.. 19.08...... 32.89 31.36 44.84 36.35 30.67.... 0.78 7.13 1.53 3.24 1.91.... 25.13 10.13 16.53 32.46 28.02.... 16.14 20.71 8.49 6.58 11.60.... 16.31 15.19 22.99 14.70 13.81.... 8.75 15.49 5.62 6.68 13.99.. 6.96 6.12 7.07.. 17.59.... 3.58 6.92 9.53.. 2.83.... 0.58 7.08 12.48.. 8.12....

si Çek Cum. si Danimarka Finlandiya si 69.40 74.54 66.28.. 55.82.... 9.18 3.28 0.46.. 11.65.... 10.29 2.06 4.18.. 3.99................ 0............ 17.69............ 8.81............ 73.50............ 0............ 0 11.38 21.01 40.42 29.30 12.77 29.32 3.17 0 0 0 11.63 16.36 4.22 0 2.39 25.50 29.50 24.65 44.59 36.93 70.86 29.32 0 15.81 1.43 10.12 8.90 3.59 10.13 10.21 13.95 10.32 7.92 16.30 11.77 14.04 19.86 4.65 14.53 11.49 24.31...... 29.21 35.57 41.66........ 6.61 5.00 5.94..

Fransa Hollanda si si si...... 5.80 8.96 13.28........ 22.39 10.66 11.44........ 29.24 24.95 19.35........ 6.74 14.86 8.33...... 2.90 4.46 1.41 2.03...... 6.75 8.28 6.74 5.20...... 3.36 1.53 0.94 2.24...... 86.99 85.73 90.91 89.14...... 0 0 0 0.12...... 0 0 0 1.28.. 3.87 14.82 21.33 32.39 36.89 30.62 29.30 2.24 10.50 18.40 7.83 8.88 6.79 9.51 3.40 12.11 24.39 20.19 16.55 24.10 31.58 84.38 51.88 15.11 20.09 13.71 17.83 13.70 4.08 4.64 12.26 1.02 11.05 7.34 7.15 2.04 6.06 8.52 18.48 12.92 13.32 8.75

İngiltere İrlanda si si 5.23 5.04 9.00 10.00 2.78 3.00 0 5.77 10.29 6.84 10.18 20.59 9.27 10.46 0.36 4.54 4.08 8.84 17.21 9.18 32.37 86.84 70.79 67.88 68.11 44.01 35.55 44.42 0 0.30 0.94 0.49 5.78 3.55 11.65 1.80 9.05 11.27 2.39 9.63 39.46 1.11 0 14.65 35.45 17.63.... 43.93 37.40 38.32 10.36 23.53.... 2.25 0 20.56 22.66 38.27.... 30.79 0 9.67 0.97 0.... 0 54.93 11.21 0 1.53.... 7.04 4.93 5.62 30.07 19.10.... 15.98 Tablo 6.b: Ülkeler ayrımında toplam enerji ar-ge harcamalarından temel alanların aldıkları paylar (%). Ülkeler İspanya Temel Ar- Ge 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004 4.23 3.35 13.37 7.25 8.41 8.21 7.18 15.91 18.61 14.37 5.67 6.65 6.31 6.20

İsveç İsviçre si si si 2.38 29.75 25.07 39.06 20.03 32.51 40.05 62.41 44.63 23.48 48.01 45.91 48.72 41.65 0 0 9.72 0 0.44 3.12 0.79 15.07 3.66 13.98 0 18.55 1.13 4.12 39.29 30.16 29.77 32.50 36.39 36.09 39.00 5.61 8.67 21.00 7.83 0.86 0.24 0.02 8.67 34.22 24.19 19.29 22.63 33.63 22.15 38.78 14.77 12.11 17.01 12.65 7.02 5.19 2.30 0.51 1.52 2.01 7.62 10.42 14.68 5.36 11.66 11.42 21.35 19.85 12.60 18.96 0 11.56 14.54 13.03 18.83 14.93 14.4 0 1.09 2.52 6.94 7.81 6.39 7.73 15.22 14.54 12.27 20.30 24.73 23.72 25.33 50.00 61.39 54.87 39.32 28.03 31.62 28.27 15.22 2.88 6.39 14.58 12.55 16.04 14.40 19.57 8.54 9.41 5.82 8.04 7.30 9.87

İtalya Japonya Kanada si si.. 5.41 3.05 7.61 18.51 8.79 7.72.. 0 0.33 0 0 0 4.74.. 5.16 2.34 7.73 14.50 8.49 17.82.. 87.99 92.49 33.59 38.25 40.73 30.00.. 0.90 0.31 4.98 5.43 29.77 27.44.. 0.53 1.48 46.09 23.31 12.22 12.28 8.01 2.30 0.79 0.11 6.74 15.73 11.50 1.09 12.80 13.12 11.31 10.14 2.92 8.65 3.20 6.66 4.53 3.79 2.94 4.14 8.09 56.44 74.55 77.69 81.06 75.03 70.71 64.16 0.57 2.22 2.64 3.03 1.90 4.46 1.47 30.69 1.47 1.23 0.69 3.24 2.03 6.13 0 9.09 15.91 10.41 16.28 17.83 29.31 12.37 18.98 33.61 38.94 20.37 21.36 20.89 2.01 13.18 6.74 3.30 4.72 11.03 12.00 63.96 43.90 40.04 42.80 51.75 27.20 16.18

Macaristan Norveç Portekiz si si si 21.65 12.53 1.89 1.22 3.61 8.47 11.73 0 2.33 1.81 3.33 3.27 14.11 9.89.......... 33.49 0.......... 17.36 5.13.......... 15.82 54.08.......... 33.36 30.32............ 10.48............ 0 0 17.11 16.32 19.86 4.14 3.51 3.14 0 40.26 40.46 38.74 49.80 54.05 50.47 0.63 11.93 9.59 10.66 10.22 11.68 7.22 0 10.82 10.02 5.72 17.28 16.49 14.44 59.75 10.82 10.29 9.73 7.82 12.16 4.76 39.63 9.06 13.31 15.29 10.74 2.11 19.97.. 3.86 27.18 20.25 48.78 13.80 0.48.. 0.60 2.65 8.64 10.10 21.79 49.14

Türkiye Yeni Zelanda.. 16.81 28.05 14.51 32.71 51.67 6.43.. 77.44 17.38 40.42 6.40 0 43.96.. 0 3.66 0.46 0.83 1.00 0 si.. 1.37 21.08 15.70 1.09 11.70 0.... 0 20.02 4.24 13.17 0.89.... 0 60.01 72.49 14.70 20.08.... 0 20.02 1.60 34.45 34.34.... 0 20.02 15.88 4.29 18.06.... 0 0 0 31.87 7.89 si.... 0 0 6.34 1.51 18.73 9.83 12.16 11.59 46.97 23.67 15.48 13.80 33.34 48.78 52.40 19.99 28.37 26.93 31.54 34.19 28.54 20.18 32.98 39.14 31.20 34.46 0 0.22 0 0 0 0 0 18.80 1.41 1.70 0 2.87 17.24 0 si 3.85 8.97 14.13 0 5.95 9.15 20.20 Yunanistan.. 0.32 2.41 28.32 18.90 8.57..

si.. 16.57 25.22 18.03 21.93 7.53.... 20.90 47.55 38.47 39.06 30.65.... 3.42 22.96 1.95 3.07 16.07.... 58.77 1.72 3.96 1.14 37.18.... 0 0.16 9.28 15.91.... 5. Sonuçlar, ekonomi ve çevre arasında giderek artan, karmaşıklaşan ilişkiler, bu alanlardaki politikaların birbirleriyle uyum içinde bütünleştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Toplam birincil enerji arzı ile nihai enerji tüketiminde kullanılan kaynakların seçimi ve maliyeti, kısa, orta ve uzun dönemde, enerji arz güvenliği, ekonomi ve çevre üzerinde önemli etkilere sahiptir. arz güvenliği ise, ancak enerji sektörünün ekonomik rekabet edebilirliği ile çevreye duyarlılığı ölçüsünde sağlanabilecek bir olgudur. Dolayısıyla, ülkelerin enerji politikalarının temel amaçları çerçevesinde kapsanan konu başlıklarında ortaya çıkan çatışmaların önlenmesi, uygun ve sürdürülebilir dengelerin kurulması, farklı seçeneklerle üstlenilecek maliyetlerin bilimsel temelde ortaya konması gerekmektedir. Bu bağlamda, enerji üretim ve tüketiminin çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin azaltılabilmesi, tüm süreçlerde enerji maliyetlerinin düşürülebilmesi için, enerji politikası kapsamındaki tüm alanlarda, sorunların çözümü ile yeni ve daha etkin seçenekler yaratılabilmesine yönelik, ana strateji ile politikalar ekseninde yönlendirilen temel ve uygulamalı niteliklerdeki orta ve uzun dönemli ar-ge faaliyetleri büyük önem taşımaktadır. Geçtiğimiz yaklaşık kırk yıllık süreçte enerji, doğrudan ya da dolaylı bütün ayrıntılarıyla, tüm Dünya ülkelerinin gündeminde çok önemli bir yer tutmasına karşın son dönemlerde, enerji sektörü ile onun alt sektörlerine yönelik ar-ge yatırımlarında, konunun ağırlığına uygun yaklaşımlar, gelişmeler gözlenememekte, kamu ve özel kesim enerji ar-ge faaliyetlerinin mevcut düzeyleri oldukça yetersiz kalmaktadır. Bu durum, geleceğe yönelik ciddi endişeleri de beraberinde getirmektedir. 1970 li yıllarda yaşanan petrol krizinin etkileriyle canlanan ve önemli artışlar gösteren enerji ar-ge yatırımları, OECD ülkelerinin birçoğunda, geçtiğimiz kırk

yıllık dönem içindeki en yüksek değerlerine 1986, 1987 yıllarında ulaşmış, izleyen yıllarda enerji piyasalarında sağlanan istikrarın yanı sıra, serbestleştirme ve özelleştirme rüzgârlarıyla birlikte önce duraklama, sonra gerileme eğilimine girmiştir. Küreselleşme olgusunun tüm kurum ve kurallarıyla bütün Dünya ülkelerini derinden etkilemesi sonucunda, kamu kesiminin ulusal enerji piyasalarındaki belirleyici rolünün kaldırılmasına, sektörün özelleştirilerek rekabete açılmasına yönelik düzenlemeler, uygulamalar yaşama geçirilmiştir. sektörüne yönelik yeni teknolojilerinin geliştirilmesi, öncelikler arasında bulunmasına karşın, 1990 lı yıllarda, devletlerin enerji ar-ge bütçeleri giderek azalan bir eğilim sergilemiştir. Bu süreçte, OECD ülkelerindeki enerji ar-gefaaliyetlerine yönelik kamu desteklerinin azaltılmasına yönelik eğilimler, önemli bütçe kısıtlamalarını beraberinde getirmiş, enerji piyasalarında hakim olan serbestleştirme politikaları, artan rekabet ile birlikte çok kısa dönemli ve ticari rekabet odaklı, uygulamaya dönük endüstriyel nitelikli araştırma projelerinin büyük önem kazanmasına, uzun dönemli temel enerji araştırmalarına verilen önceliklerde çok ciddi gerilemeler kaydedilmesine yol açmıştır. Günümüzdeki endüstriyel enerji ar-ge yatırımlarının mevcut düzeyi, enerji güvenliği, çevresel koruma gibi, temel enerji politikası amaçlarını karşılayabilmekten çok uzak kalmakta, genellikle kısa dönem odaklı, daha çok kar edilebilmesine yönelik faaliyetlerle sınırlı durumdadır. piyasalarındaki rekabet, değişik kesimlerin ve tarafların aktif roller üstlendikleri geniş tabanlı, kapsamlı faaliyetleri engellemiş, işbirliği olanaklarını daraltmıştır. Bu noktada, devlet yönetimlerinin gelişmeleri yakından izlemesi, yeni enerji teknolojilerinin geliştirilmesi sürecinde büyük önem taşıyan, orta ve uzun dönemli stratejik ar-ge faaliyetlerinin sürekli kılınabilmesi yönünde özgün politikalar üretmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, bazı OECD ülkelerinde temel enerji araştırma alanları özelinde, sınırlı ölçülerde kalsa da, özel kesimden finansman sağlanması yönünde teşvikler gözlenirken, Japonya ve İsviçre gibi ülkelerin uzun dönemli enerji ar-ge faaliyetlerini artırarak sürdürmeye özen göstermeleri dikkati çekmektedir. OECD ülkelerinin resmi enerji ar-ge harcamaları irdelendiğinde, 1986, 1987 yıllarında başlayan ve halen etkileri süren, genel bir düşüş eğilimi saptanabilmekle birlikte, bu eğilim ülkeler ayrımında büyük farklılıklar sergilemektedir. Benzer şekilde, enerji ar-ge harcamalarının ulusal gelirden aldığı payların düzeyi, ülkeler ayrımında önemli değişiklikler göstermektedir. OECD ülkelerinin resmi enerji ar-ge bütçelerinde ve harcamalarında ciddi gerilemeler söz konusu olurken, bu harcamaların enerji temel ar-ge alanlarına dağılımında ülkeler ayrımında çok önemli eğilim farklılıkları söz konusudur. Geçtiğimiz yirmi yılda, küreselleşme sürecinin etkisiyle, içinde kamu ve özel kesim dinamiklerini birlikte barındıran ar-ge projelerinin sayısında ve hacminde, çok büyük gerilemeler kaydedilmiştir. Özellikle, orta ve uzun dönemi kapsayan enerji ar-ge faaliyetleri, arz güvenliği, ekonomik büyüme ile çevresel koruma olarak sıralanabilecek enerji politikası amaçlarının sağlıklı dengeler içinde gerçekleştirilip, sürdürülebilir kılınmasında büyük önem taşımaktadır. Bu kapsamda, ulusal enerji politikası amaçları doğrultusunda, öncelikleri net halde saptanan, genel politikayla uyumlu enerji ar-ge stratejisinin geliştirilmesi, kesimler

ve kurumlar arasındaki uzun süreli işbirliği olanaklarının artırılması zorunludur. ye ilişkin yeni teknolojiler, enerji alanında yaşanan değişik sorunların giderilebilmesi ve sürdürülebilir geleceğin sağlanabilmesi yönünde, çözümün önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Buna karşın, enerji sektöründe yeni teknoloji geliştirmenin riskleri oldukça yüksektir, ar-ge yatırımlarının geri dönüş süresi, diğer sektörlerle karşılaştırıldığında, net değildir ve ar-ge çalışmaları sonucunda bulunanları koruyabilmek, bunların ticari gelişimlerini sağlayıp, piyasalarda sürekli kılabilmek oldukça güçtür. Gelinen noktada, değişik kesimlerin orta ve uzun dönemi kapsayan ar-ge faaliyetlerindeki rollerinin yeniden tanımlanması, aktif katılımın sağlanabilmesine yönelik politikaların geliştirilmesi, üniversiteler, araştırma kurumları, kamu kuruluşları ve özel sektörün, uzun dönemli ve yüksek riskler taşıyan yeni teknolojilerin araştırılması, geliştirilmesi ve uygulanmasına yönelik sorumluluklarını, kendi dinamikleri ölçüsünde yüklenmeleri gerekmektedir. ar-ge faaliyetlerine yönelik bütçeleri sınırlı düzeylerde bulunan gelişmekte olan ülkelerde, sürdürülebilir enerji, ekonomi ve çevre için, konunun sadece özel kesime ve piyasa dinamiklerine bırakılmasının yanlışlığını vurgulamak, yeni enerji teknolojilerinin ticari gelişimlerinde, piyasalarda konumlandırılmasında, özel kesim dinamizmini arkasına alabilecek ve sürece aktif olarak katabilecek öncelikli alanların belirlenerek, devlet yönetimleri tarafından ivedilikle ve kararlılıkla teşvik edilmesi zorunluluğunu belirtmek gerekmektedir. Uluslararası ve bölgelerarası karşılıklı veya çok taraflı işbirliği olanakları, özellikle ulusal öncelikler çerçevesinde, enerji ar-ge faaliyetlerinden beklenen kazanımlar gözetilerek seçilen ve özel hedefler taşıyan projeler çerçevesinde, bilgi, altyapı, maliyetler ile kazanç paylaşımı esasına dayalı olarak, uygun yöntemler ve araçlar geliştirilerek teşvik edilmelidir.

Kaynaklar [1] European Commission (EC), Energy R&D Statistics in the European Research Area, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg, 2005. [2] International Energy Agency (IEA), Questionnaire for Country Submissions for the 2005/2006 SLT/CERT Annual Review of Energy Policies, OECD/IEA, Paris, 2005. [3] BP, The BP Statistical Review of World Energy 2005, Beacon Pres, London, 2005. [4] International Energy Agency (IEA), Energy Policies and Programmes of IEA Countries - 1987 Review, OECD/IEA, Paris, 1988. [5] International Energy Agency (IEA), Energy Policies and Programmes of IEA Countries - 1988 Review, OECD/IEA, Paris, 1989. [6] International Energy Agency (IEA), Energy Policies and Programmes of IEA Countries - 1989 Review, OECD/IEA, Paris, 1990. [7] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 1990 Review, OECD/IEA, Paris, 1991. [8] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 1991 Review, OECD/IEA, Paris, 1992. [9] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 1992 Review, OECD/IEA, Paris, 1993. [10] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 1993 Review, OECD/IEA, Paris, 1994. [11] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 1994 Review, OECD/IEA, Paris, 1995. [12] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 1995 Review, OECD/IEA, Paris, 1996. [13] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 1996 Review, OECD/IEA, Paris, 1997. [14] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 1997 Review, OECD/IEA, Paris, 1998. [15] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 1998 Review, OECD/IEA, Paris, 1999. [16] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 1999 Review, OECD/IEA, Paris, 2000. [17] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 2000 Review, OECD/IEA, Paris, 2001. [18] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 2001 Review, OECD/IEA, Paris, 2002. [19] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 2002 Review, OECD/IEA, Paris, 2003. [20] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 2003

Review, OECD/IEA, Paris, 2004. [21] International Energy Agency (IEA), Energy Policies of IEA Countries - 2004 Review, OECD/IEA, Paris, 2005.