T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Yaban Hayatı Dairesi Başkanlığı Türkiye Ulusal Halkalama Programı Raporu 2013 1
KUŞ HALKALAMA Kuşların bireysel olarak tanınmasını, gerektiğinde morfometrik ve diğer ölçümlerin yapılmasını sağlamak amacıyla kuşun yakalanıp tür, yaş ve cinsiyet gibi bilgilerinin kayıt edildikten sonra halkanın, kuşun bacak ya da bacaklarına takılması işlemine halkalama adı verilir. Halkaların üzerinde ülkelere özgü sabit bir adres ve her birey için farklı bir kod numarası vardır. Kod numarası kuşların bireysel olarak tanınmasını, adresler ise tekrar yakalanan ya da ölü bulunan halkalı bir kuşun halkalanma bilgilerine ulaşılabilmesini sağlar. Bu adres sayesinde kuş ölü bulunduysa halkası, canlı olarak tekrar yakalandıysa kuşla ilgili bilgiler halkalandığı merkeze ulaştırılır ve kuşun nerede, ne zaman halkalandığı öğrenilir. Halkalama çalışmaları, kuşların yaşamları ile ilgili birçok bilinmezi ortaya çıkarmak üzere tüm dünyada yüzyılı aşkın bir süredir uygulanan yaygın bir yöntemdir. Bu yöntemle, temelde kuşların göçleri (kuş türlerinin göç stratejileri, konaklama, kışlama ve üreme alanları, göç takvimleri, fizyolojileri) ve popülasyon dinamikleri (kaç yıl yaşadıkları, üreme başarıları, hayatta kalma başarıları, ilk üreme yaşları, kaç yaşına kadar üremeye devam ettikleri, genç bireylerin dağılma oranları) araştırılmaktadır. Ayrıca, tüm dünyada standart yöntemlerle yapılan ve her yıl tekrarlanan halkalama çalışmaları ile kuş popülasyonlarındaki değişimler takip edilebilmekte ve türlerin korunmasına yönelik kararlar alınabilmektedir. Özellikle göçmen kuşlarla ilgili koruma çalışmaları açısından, türlerin ya da popülasyonların üreme, konaklama, kışlama alanlarıyla ilgili bilgiler ve popülasyonların hayatta kalma başarıları ile ilgili veriler büyük önem taşmaktadır. ULUSAL HALKALAMA PROGRAMI Türkiye genelinde yapılan halkalama ve markalama çalışmalarının tamamına Ulusal Halkalama Programı denir. Ulusal düzeyde bir halkalama programı için girişimler, Kuş Araştırmaları Derneği (KAD) tarafından Mayıs 2001 de başlatılmış ve ODTÜ Biyoloji Bölümü ile işbirliği içinde ODTÜ kampüsünde deneme amaçlı halkalama çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Mart 2002 de ise Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKGM), ODTÜ Biyoloji Bölümü ve KAD arasında imzalanan işbirliği protokolü ile UHP başlamıştır. Sonraki süreçte yeni istasyonlar ve tür bazlı çalışmalarla UHP nin kapsamı genişlemiş, birçok üniversite ve Sivil Toplum Kuruluşu UHP çatısı altında toplanmıştır. 2011 yılında UHP de, yapılan çalışmaların düzenlenmesi, genişletilmesi ve eşgüdüm içerisinde yürütülmesi için yeni bir düzenlemeye gidilmiştir. Türkiye'de halkalama çalışmalarının eşgüdüm içerisinde yürütülmesini sağlamak amacıyla UHP kapsamında; Halkalama ile ilgili genel esasların belirlenmesi, Halkalama yapacak kişilerin lisanslarının bir merkezden verilmesi, Bütün halkalama çalışmalarında standart halkaların kullanılması, Halkalama çalışmalarının aynı standartlarda yapılması, Geri bildirimlerin bir merkezden yapılması, Halkalama sürecinde üretilen temel bilgilerin bir merkezde toplanması, gibi konularda çalışmalar yapılmaktadır. KUŞ HALKALAMA ÇALIŞMALARI 100 yıldan fazla bir süredir birçok ülkede milyonlarca kuş, halkalama yöntemiyle araştırılmaktadır. Kuş halkalama, kuşlara zarar vermeyen çok ince ağlarla kuşları yakalayıp, her birinde özgün bir numara olan ve kimlik niteliği taşıyan, hafif, paslanmaz, alüminyum ya 2
da çekil halkaların kuşların bacağına takılması ve kuşun serbest bırakılması işlemlerinden oluşmaktadır. Üzerinde kuşun halkalandığı ülkenin adını ve ülke halkalama merkezinin adresini taşıyan bu halkalar, halkalı bir kuş tekrar yakalanırsa veya ölüsü bulunursa, kuşun nereden geldiğini göstermekte ve zaman içerisinde ağırlık ve yağ oranındaki değişimleri gözleme olanağı sunmaktadır. Göçmen kuşların fizyolojik yapılarının bu yöntemlerle öğrenilmesi, uzun göçlerin nasıl tamamlandığının anlaşılmasını sağlamaktadır. Halkalama çalışmalarının en önemli amaçları, bölgeden göç eden kuşların tür ve göç yönlerini tespit etmek, sayılarındaki değişiklikleri takip etmek, Türkiye de uzman halkacıların sayısını arttırmak ve gerek yöre halkı gerekse Türkiye nin dört bir yanından gelen öğrencilere kuşlara yönelik çevre eğitimi vermektir. Halkalama çalışmaları halkalama istasyonlarında yürütülmektedir. İstasyonlarda tür tanımı, kuşları halkalama (kimlik), cinsiyet ve yaş belirleme, kanat ve kuyruk ölçümleri, ağırlık ve yaş oranı, tüy değişme durumu ve yön bulma deneyleri yapılmakta ve eğitimler gerçekleştirilmektedir. 2013 yılında Cernek, Kuyucuk ve Aras olmak üzere üç istasyonda halkalama çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Halkalama sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo 1). 2013 yılında en fazla kuş Aras istasyonunda halkalanmıştır. Her üç istasyonda toplam 156 türden 20582 birey halkalanmıştır. Tablo 1. 2013 yılında halkalama çalışması yapılan istasyonlar, halkalanan tür ve birey sayıları İlkbahar Sonbahar İstasyon adı Tür sayısı Birey sayısı Tür sayısı Birey sayısı Halkalanan toplam birey sayısı Cernek 52 867 75 6665 7532 Kuyucuk 34 790 57 1467 2257 Aras 101 4118 97 6675 10793 Toplam 20582 CERNEK HALKALAMA İSTASYONU Cernek Halkalama İstasyonu 2002 yılı ilkbahar göç döneminden bu yana her ilkbahar ve sonbahar göç döneminde Kızılırmak Deltası Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nda kuş halkalama çalışmalarını gerçekleştirmektedir. 2002 2013 yılları arasında toplam 26 dönem boyunca Cernek Halkalama İstasyonunda lisanslı usta halkalamacılar ve gönüllülerin katılımıyla gerçekleştirilen çalışmalar, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonunca finansal olarak desteklenmiştir. Alan Tanımı Kızılırmak Deltası; Samsun ili Ondokuzmayıs, Bafra ve Alaçam ilçeleri sınırlarında Kızılırmak ın denize döküldüğü yerde, yaklaşık 56000 ha büyüklüğündedir. Deltanın her iki yakasında deniz kıyısına paralel olarak uzanan sulak alanlar bulunmaktadır. Doğusunda irili ufaklı birçok göl ve çevresindeki sazlık-bataklık arazileri barındıran yaklaşık 10 000 ha büyüklüğündeki Bafra Balık Gölleri, batısında ise çevresi sazlık ve bataklık alanlardan oluşan 1400 ha büyülüğündeki Karaboğaz Gölü bulunmaktadır. Deltada tarım 3
alanları dışında tatlı ve hafif tuzlu göller, çorak adalar, kuru ve su basar çayırlar, sazlıklar, çamur düzlükleri ve kumul şeridi bulunmaktadır. Kızılırmak Deltası, Türkiye nin Karadeniz kıyılarındaki doğal özelliklerini kısmen koruyabilmiş en büyük sulak alandır. Deltada bugüne kadar yapılan gözlemler sonucunda 342 kuş türü saptanmıştır. Kızılırmak Deltası, Batı Palearktik bölge kuşlarının % 40 ını, Türkiye kuşlarının ise % 73 ünü içermektedir. Deltada yaklaşık 150 kuş türünün ürediği tespit edilmiştir. Halkalama çalışmaları Cernek Gölü nün doğu yakasında, Karadeniz ile göl arasında kalan kıyı kumul vejetasyonunun hakim olduğu alanda yapılmaktadır. Bitki örtüsü olarak çalı katının hakim olduğu alanda Hippophae rhamnoides, Laurus nobilis, Arbutus unedo, Rubus sanctus, Myrtus communis, Ficus carica, Ligustrum vulgare, Crataegus monogyna türleri ağırlıklı olarak yer almaktadır. Otsu vejetasyon Euphorbia türleri açısından zengin olup Pancraetium maritimum, Verbascum sp. ve Cyperus capitatus türlerinden oluşmaktadır. Halkalama çalışmaları lisanslı usta halkalamacılar tarafından 24 Mart 29 Mayıs 2013 ve 17 Ağustos 30 Ekim 2013 tarihleri arasında, SEEN (South-east Bird Migration Network- Güneydoğu Kuş Göç Ağı) standartlarına göre gerçekleştirilmiştir. SEEN standartları gereğince istasyonumuzda standart olarak uygulanan halkalama aşağıda belirtilen aşamalardan oluşmaktadır: 1- Ağların kurulması 2- Ağlardan kuş çıkartılması ve istasyona getirilmesi 3- Halkalama 3.1. Tür teşhisi 3.2. Halkanın takılması 3.3. Yaş tayini 3.4. Cinsiyet tayini 3.5. Yağ skoru tayini 3.6. Kas skoru tayini (bazı türlerde) 3.6. Kanat formülü ölçümü 3.7. Kanat uzunluğu ölçümü 3.8. Kuyruk uzunluğu ölçümü 3.9. Ekstra ölçümler (tarsus, notch, tırnak, gaga vb.) 3.10. Ağırlık ölçümü 3.11. Serbest bırakma Kuşları yakalamakta kullanılan ağlar alanda, kuşları en yüksek oranda yakalanabileceği şekilde, çalılara paralel olarak kurulmaktadır. Halkalama yapılan alanda kuşların yakalanması için 16x16 mm göz aralığına sahip 18 adet 7 m, 20 adet 12 m toplamda 38 sis ağı, 25x25 mm göz aralığına sahip 2 adet 14 metrelik ardıç ağı kullanılmıştır. 4
Sonuçlar 2013 yılında yapılan halkalama çalışmaları sonucunda; ilkbahar döneminde 52 türden 867 kuş, sonbahar döneminde ise 75 türden 5057 kuş, toplamda 7532 kuş halkalanmıştır (Tablo 3). Kullanılan Halka Serileri 2013 yılında Cernek Halkalama İstasyonda kullanılan halka ve serileri aşağıda verildiği gibidir (Tablo 2 ve Tablo3). Tablo 2. İstasyonda 2013 yılı ilkbahar döneminde kullanılan halka ve serileri Halka Kodu Başlangıç seri numarası Bitiş seri numarası JB 19826-26347 RA 32140-32304 DA 06438-06482 HA 16977-17031 FA 10343-10386 YH 01100 YH 02501 02507 CA 01005 / 01016 BA 00070 00072 YE 00315 00340 AT 00051 Tablo 3. İstasyonda 2013 yılı sonbahar döneminde kullanılan halka ve serileri Halka Kodu Başlangıç seri numarası Bitiş seri numarası JB 26361 26400 JB 49001 53345 RA 32305 33500 RA 16301 16633 YH 2508 2599 DA 6485 6500 DA 6601 6783 CA 1006 1026 BA 73 79 CS 481 489 YE 341 349 AU 584 - FA 10506 10600 FA 10401 10486 HA 17032 17200 HA 18001 18069 5
Cernek Halkalama İstasyonunda 2013 yılı ilkbahar döneminde en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla; Erithacus rubecula (161 birey), Phylloscopus trochilus (85 birey), Sylvia borin (85 birey), Sylvia atricapilla (73 birey), Phylloscopus collybita (53 birey), Hirundo rustica (34 birey), Lanius collurio (29 birey), Luscinia luscinia (27 birey), Merops apiaster (26 birey) Turdus merula (24 birey), 2013 yılı sonbahar döneminde ise en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla; Erithacus rubecula (1008 birey), Sylvia borin (846 birey), Sylvia atricapilla (840 birey), Phylloscopus trochilus (773 birey), Muscicapa striata (512 birey), Ficedula parva (368 birey), Phoenicurus phoenicurus (360 birey), Phylloscopus collybita (313 birey), Sylvia communis (208 birey) Lanius collurio (135 birey) Yapılan çalışmalar sırasında ilkbahar döneminde ağlarda toplam 6 ölü kuş, sonbahar döneminde ise toplam 26 ölü kuş tespit edilmiştir. Bu ölümler Atmaca, kızıl sırtlı örümcekkuşu ve kedi saldırısı sonucu gerçekleşmiştir. ARAS KUŞ ARAŞTIRMA VE EĞİTİM İSTASYONU Aras istasyonu 2006 yılının sonbahar göç döneminden itibaren ilkbahar ve sonbahar aylarında düzenli halkalama yapmaktadır. KuzeyDoğa Derneği nin yürüttüğü projeye, Kafkas Üniversitesi Biyoloji Bölümü, Stanford Üniversitesi ve Iğdır İl Şube Müdürlüğü destek vermektedir. 2013 yılında gerçekleştirilen halkalama çalışmaları; Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nün izniyle, Türkiye halkalama koordinatörü Doğa Araştırmaları Derneği nin temin ettiği halkalarla ve Kars Kafkas Üniversitesi Kuş Bilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi ve Kuzeydoğa Derneği işbirliğiyle, Utah Üniversitesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç Dr. Çağan H. Şekercioğlu ve Kafkas Üniversitesi Biyoloji Bölümü Doç. Dr. Mehmet Ali Kırpık ın gözetiminde gerçekleştirilmiştir. 6
Alan Tanımı 40º07 Kuzey; 43º35 Doğu koordinatlarında bulunan İstasyon, 1059 m yüksekliğinde Aras Nehri'nin kuzey kıyısında, Iğdır'ın Tuzluca ilçesine bağlı Yukarı Çıyrıklı köyüne 300 metre mesafede, nehir ile köyün meyve bahçeleri ve merasının arasındaki sulak alanda kurulmuştur. Aras Nehri'nden bir setle ayrılan alanda, küçük göletler, söğüt ve ılgın ağaçları mevcuttur. Zeminin çamurlu olmayan kısmı kireçli topraktır. İstasyonun içinde olduğu vadi çoğunlukla çorak ve bitki örtüsünden mahrum olduğu için, istasyon göçmen ve üreyen kuşlar için çok önemli bir konaklama, beslenme, dinlenme ve üreme noktasıdır. Alanın herhangi bir koruma statüsü bulunmamaktadır. Halkalama çalışmaları 12 Mart - 24 Haziran 2013 ve 07 Ağustos - 09 Kasım 2013 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Sonuçlar İstasyon İsmi Halkalanan toplam kuş sayısı : Aras Kuş Araştırma ve Eğitim İstasyonu : 4118 (ilkbahar), 6675 (sonbahar) Halkalanan toplam kuş türü sayısı : 101 (ilkbahar), 97 (sonbahar) Kullanılan ağ türü : Japon ağları (Sis ağları) Kullanılan ağ sayısı ve uzunluğu : 50 adet ağ ve 398 metre (ilkbahar dönemi) Koordinatlar 65 adet ağ ve 760 metre (sonbahar dönemi) : 40 0 07 Kuzey, 43 0 35 Doğu İlkbahar göç döneminde 105 gün süren çalışmalarda 101 farklı türden 4118 kuş halkalanmıştır. Sonbahar göç döneminde ise 95 günlük bir halkalama çalışması yapılmıştır. Yapılan çalışmalarda 95 günde 97 farklı türden toplam 6675 kuş halkalanmıştır (Tablo 4). KuzeyDoğa Derneği ve Kafkas Üniversitesi nin bilimsel çalışmaları Türkiye de bulunan kuş türlerinin yaklaşık %51 i bu önemli sulak alanda kaydedilmiştir. Aras Halkalama İstasyonunda 2013 yılı ilkbahar döneminde en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla; Hirundo rustica (683 birey), Phylloscopus collybita (387 birey) Phylloscopus trochilus (282 birey), Emberiza citrinella (256 birey), Riparia riparia (170 birey), Acrocephalus palustris (167 birey), Acropcephalus arundinaceus (152 birey), Acrocephalus scirpaceus (141 birey), Luscinia luscinia (136 birey) Luscinia svecica (114 birey), 2013 yılı ilkbahar döneminde en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla; Hirundo rustica (1235 birey), 7
Phylloscopus collybita (697 birey), Acrocephalus palustris (516 birey), Riparia riparia (409 birey), Sylvia borin (396 birey), Sylvia communis (376 birey) Luscinia svecica (353 birey), Lanius collurio (323 birey), Hylloscopus lorenzii (173 birey) Hoenicurus phoenicurus (151 birey) Ortaya çıkan sonuçlara bakıldığında, çalışılan alanın kuş göç yolu üzerinde olduğu kanıtlanmış, kuşların konaklayarak beslendikleri önemli bölgelerden biri olduğu saptanmıştır. Bu bölgede yapılacak çalışmaların devamı alanın korunması açısından önem taşımaktadır. KUYUCUK KUŞ ARAŞTIRMA VE EĞİTİM MERKEZİ Kuyucuk istasyonu 2007 yılının sonbahar göç döneminde çalışmaya başlamıştır. 2008 yılında ilkbahar ve sonbaharda kısa süre çalışan istasyonda 2009 yılı sonbahar göç döneminde tam sezon halkalama yapılmıştır. Kuzey Doğa derneğinin yürüttüğü projeye, Kafkas Üniversitesi Biyoloji Bölümü, Stanford Üniversitesi, Kars İl Şube Müdürlüğü (Doğa Koruma ve Milli Parklar) destek vermektedir. İstasyon, 219 hektar büyüklüğündeki Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve RAMSAR alanı olan Kuyucuk Gölü'nün kuzey kıyısında, Kars'ın Arpaçay ilçesine bağlı Kuyucuk köyüne 2 km mesafede, eski Kars-Akyaka yolu yakınındaki mera arazisinin üzerinde kurulmuştur. Alan Tanımı: 40º 45' K, 43º 27' D koordinatlarında bulunan Kuyucuk gölü, deniz seviyesinden 1627 m yükseklikte, maksimum 13 m derinlikte, küçük pınarlar ve derelerle beslenen bir tatlı su gölüdür. Gölün içindeki Potamogeton sucul bitkileri ile göl çevresindeki Phragmites australis sazlıkları, aşırı otlatma nedeniyle yok olmaya yüz tutmuştur. Hububat tarlaları ve meralardan oluşan gölün çevresi, çoğunlukla çıplak ve bitki örtüsünden mahrum olduğu için, göl göçmen kuşlar için çok önemli bir konaklama noktasıdır. Gölde 212 kuş türü kaydedilmiştir ve sonbahar göçü esnasında 20.000 den fazla Angıt (Tadorna ferruginea) sayılmıştır. Halkalama çalışmaları 21 Mayıs - 14 Haziran 2013 ve 17 Ağustos 30 Eylül 2013 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Sonuçlar İstasyon İsmi Halkalanan toplam kuş sayısı : Kuyucuk Kuş Halkalama İstasyonu : 790 (ilkbahar), 1467 (sonbahar) Halkalanan toplam kuş türü sayısı : 34 (ilkbahar), 57 (sonbahar) Kullanılan ağ türü : Japon ağları (Sis ağları) Kullanılan ağ sayısı ve uzunluğu : 22 adet ağ ve 186 metre (ilkbahar) Koordinatlar 24 adet ağ ve 288 metre (sonbahar) : 40 45 Kuzey 43 27 Doğu 8
Kuyucuk Halkalama İstasyonu nda ilkbahar döneminde 34 türden 790 kuş, sonbahar döneminde ise 57 türden 1469 kuş halkalanmıştır (Tablo 4). İlkbahar göç döneminde 21 gün süren çalışmalarda 34 farklı türden 790 kuş halkalanmıştır. Sonbahar göç döneminde ise 45 günlük bir halkalama çalışmasında 57 farklı türden toplam 1467 kuş halkalanmıştır. Türkiye de bulunan kuş türlerinin yaklaşık %49 i bu önemli sulak alanda kaydedilmiştir. Kuyucuk Halkalama İstasyonunda 2013 yılı ilkbahar göç döneminde en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla; Hirundo rustica (123 birey), Motacilla flava (115 birey), Phylloscopus trochilus (68 birey), Riparia riparia (67 birey), Phylloscopus collybita (65 birey) Sturnus roseus (53 birey), Acropcephalus arundinaceus (43 birey), Ixobrychus minutus (35 birey), Acrocephalus palustris (34 birey) crocephalus schoenobaenus (34 birey), 2013 yılı sonbahar göç döneminde en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla; Milliaria calandra (328 birey), Motacilla flava (286 birey), Sturnus vulgaris (207 birey), Calidris minuta (155 birey), Tringa glareola (73 birey), Riparia riparia (64 birey), Hirundo rustica (55 birey), Calidris ferruginea (42 birey), Gallinago gallinago (25 birey) Limicola falcinellus (22 birey) Yapılan çalışmalar sonucunda çalışılan alanın kuş göç yolu üzerinde olduğu ve kuşların konaklayarak beslendikleri önemli bölgelerden biri olduğu saptanmıştır. Bu bölgede yapılacak çalışmaların devamı alanın korunması açısından önem taşımaktadır. 9
Tablo 4. Cernek, Aras ve Kuyucuk istayonlarında halkalanan kuş türleri ve birey sayıları Cernek Aras Kuyucuk No Bilimsel adı Türkçe adı İlkbahar Sonbahar İlkbahar Sonbahar İlkbahar Sonbahar 1 Accipiter nisus Atmaca 1 2 14 9 2 Accipiter brevipes Yaz atmacası 14 3 3 Acrocephalus agricola Doğu kamışçını 5 1 4 Acrocephalus arundinaceus Büyük kamışçın 12 22 152 95 43 5 Acrocephalus dumetorum Kuzey çıvgını 1 2 11 6 Acrocephalus melanopogon Bıyıklı kamışçın 1 15 63 7 Acrocephalus palustris Çalı kamışçını 5 11 167 516 34 8 Acrocephalus schoenobaenus Kındıra kamışçını 2 75 21 34 1 9 Acrocephalus scirpaceus Saz kamışçını 14 41 141 75 13 1 10 Aegithalos caudatus Uzun kuyruklu baştankara 11 Actitis hypoleucos Dere düdükçünü 4 2 12 Alauda arvensis Tarlakuşu 13 13 Alcedo atthis Yalıçapkını 7 91 30 24 14 Anas crecca Çamurcun 1 15 Anthus campestris Kır incirkuşu 2 5 16 Anthus cervinus Kızıl gerdanlı incirkuşu 1 17 Anthus pratensis Çayır incirkuşu 2 4 18 Anthus spinoletta Dağ incirkuşu 36 2 19 Anthus trivialis Ağaç incirkuşu 3 11 4 35 5 20 Arenaria interpres Taşçeviren 2 21 Aquila pomarina Küçük orman kartalı 1 22 Buteo buteo Şahin 11 23 Calandrella brachydactyla Bozkır toygarı 8 24 Calidris alpina Kara karınlı kumkuşu 12 25 Calidris minuta Küçük kumkuşu 155 26 Calidris temminckii Sarı bacaklı kumkuşu 10 27 Calidris ferruginea Kızıl kumkuşu 42 28 Caprimulgus europaeus Çobanaldatan 1 9 7 23 1 29 Carduelis carduelis Saka 4 6 30 Carduelis chloris Florya 1 31 Carduelis spinus Karabaşlı ispinoz 1 1 32 Carpodacus erythrinus Çütre 36 15 33 Cecropis daurica Kızıl kırlangıç 1 34 Cercotrichas galactotes Çalı bülbülü 2 35 Cettia cetti Kamış bülbülü 17 53 41 57 4 36 Charadrius dubius Küçük halkalı cılıbıt 2 37 Charadrius hiaticula Halkalı cılıbıt 7 38 Chlidonias leucopterus Akkanatlı sumru 8 39 Corvus frugilegus Ekin kargası 3 40 Corvus monedula Küçük karga 1 17 41 Cinclus cyaneus Gökçe delice 1 10 10
Tablo 4 ün devamı 42 Circus aeruginosus Saz delicesi 1 1 43 Circus macrourus Bozkır delicesi 2 1 44 Circus pygargus Çayır delicesi 1 1 1 45 Coccothraustes coccothraustes Kocabaş 1 46 Coracias garrulus Gökkuzgun 1 5 47 Coturnix coturnix Bıldırcın 4 11 48 Crex crex Bıldırcınkılavuzu 5 1 49 Cuculus canorus Guguk kuşu 8 12 3 50 Cyanistes caeruleus Mavi baştankara 10 21 51 Delichon urbicum Ev kırlangıcı 1 8 3 7 52 Dendrocopos syriacus Alaca ağaçkakan 1 6 15 53 Emberiza cia Kaya kirazkuşu 2 1 54 Emberiza citrinella Sarı kirazkuşu 1 256 13 23 55 Emberiza hortulana Kirazkuşu 5 3 5 56 Emberiza melanocephala Karabaşlı kirazkuşu 21 2 1 57 Erithacus rubecula Kızılgerdan 161 1008 103 128 58 Emberiza schoeniclus Bataklık çintesi 1 24 75 1 59 Falco columbarius Boz doğan 1 60 Falco naumanni Küçük kerkenez 1 61 Falco subbuteo Delice doğan 2 1 62 Falco tinnunculus Kerkenez 7 63 Ficedula albicollis Halkalı sinekkapan 7 23 64 Ficedula hypoleuca Kara snekkapan 3 9 3 65 Ficedula parva Küçük sinekkapan 13 368 29 15 66 Ficedula semitorquata Alaca sinekkapan 29 7 67 Fringilla coelebs İspinoz 19 31 28 21 68 Fringilla montifringilla Dağ ispinozu 2 7 1 69 Galerida cristata Tepeli toygar 2 3 70 Gallinago gallinago Suçulluğu 25 71 Gallinago media Büyük suçulluğu 1 72 Gallinula chloropus Sutavuğu 1 2 73 Hippolais icterina Sarı mukallit 8 2 74 Hippolais pallida Ak mukallit 8 10 96 2 75 Hirundo rupestris Kaya kırlangıcı 5 3 76 Hirundo rustica Kır kırlangıcı 34 103 683 1235 123 55 77 Irania gutturalis Taş bülbülü 1 78 Ixobrychus minutus Küçük balaban 4 8 35 79 Jynx torquilla Boyunçeviren 3 24 4 26 1 80 Lanius collurio Kızıl sırtlı örümcekkuşu 29 135 93 323 1 81 Lanius minor Kara alınlı örümcekkuşu 82 Lanius nubicus Maskeli örümcekkuşu 2 1 83 Lanius senator Kızıl başlı örümcekkuşu 1 12 5 3 1 84 Limicola falcinellus Sürmeli kumkuşu 22 11
Tablo 4 ün devamı 85 Lymnocryptes minimus Küçük suçulluğu 1 86 Locustella fluviatilis Ağaç kamışçını 1 7 3 15 1 87 Locustella luscinoides Bataklık kamışçını 7 8 30 3 88 Luscinia luscinia Benekli bülbül 27 74 136 98 89 Luscinia megarhynchos Bülbül 5 8 4 90 Luscinia svecica Mavigerdan 2 6 114 353 14 1 91 Merops apiaster Arıkuşu 26 9 22 55 92 Miliaria calandra Tarla kirazkuşu 21 23 328 93 Motacilla alba Ak kuyruksallayan 1 19 34 2 94 Motacilla cinerea Dağ kuyruksallayanı 2 1 1 95 Motacilla citreola Sarı başlı kuyruksallayan 1 2 9 96 Motacilla flava Sarı kuyruksallayan 4 45 76 115 286 97 Muscicapa striata Benekli sinekkapan 11 512 77 52 98 Oenanthe hispanica Karakulaklı kuyrukkakan 1 1 99 Oenanthe isabellina Boz kuyrukkakan 1 2 3 100 Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan 1 5 7 101 Oenanthe pleschanka Alaca kuyrukkakan 1 102 Oriolus oriolus Sarıasma 1 39 27 7 103 Otus scops İshakkuşu 3 4 9 3 104 Parus major Büyük baştankara 12 24 36 105 Passer domesticus Serçe 7 39 28 24 106 Passer hispaniolensis Söğüt serçesi 4 72 1 14 107 Passer montanus Ağaç serçesi 20 77 108 Pernis apivorus Arı şahini 1 109 Philomachus pugnax Döğüşkenkuş 24 110 Phoenicurus ochrorus Kara kızılkuyruk 23 1 2 111 Phoenicurus phoenicurus Kızılkuyruk 11 360 66 151 3 112 Phylloscopus collybita Çıvgın 53 313 387 697 65 113 Phylloscopus inornatus Sarı kaşlı çıvgın 2 114 Phylloscopus nitidus Yeşil çıvgın 5 115 Phylloscopus orientalis Boz çıvgın 1 116 Phylloscopus sibilatrix Orman çıvgını 2 14 2 19 117 Phylloscopus sindianus Kafkas çıvgını 18 173 5 118 Phylloscopus trochilus Söğütbülbülü 85 773 282 91 68 119 Pica pica Saksağan 3 1 120 Porzana parva Bataklık suyelvesi 1 1 121 Porzana porzana Benekli suyelvesi 1 3 3 1 122 Prunella modularis Dağbülbülü 11 12 5 28 123 Rallus aquaticus Sukılavuzu 3 124 Remiz pendulinus Çulhakuşu 3 44 128 125 Regulus ignicapillus Sürmeli çalıkuşu 3 126 Regulus regulus Çalıkuşu 1 11 1 12
Tablo 4 ün devamı 127 Riparia riparia Kum kırlangıcı 8 170 409 67 64 128 Saxicola maurus Sibirya taşkuşu 11 32 2 129 Saxicola rubetra Çayır taşkuşu 2 104 9 9 1 18 130 Saxicola rubicola Avrupa taşkuşu 131 Saxicola torquatus Taşkuşu 1 23 5 132 Scolopax rusticola Çulluk 4 133 Streptopelia turtur Üveyik 1 10 4 4 134 Sturnus roseus Ala sığırcık 69 30 53 135 Sturnus vulgaris Sığırcık 1 15 35 18 207 136 Sylvia atricapilla Karabaşlı ötleğen 73 840 37 62 137 Sylvia borin Boz ötleğen 85 846 92 396 12 138 Sylvia cantillans Bıyıklı ötleğen 1 139 Sylvia communis Akgerdanlı ötleğen 23 208 47 376 21 1 140 Sylvia crassirostris Doğu akgözlü ötleğeni 141 Sylvia curruca Küçük akgerdanlı ötleğen 4 94 17 121 8 142 Sylvia hortensis Ak gözlü ötleğen 1 143 Sylvia melanocephala Maskeli ötleğen 23 38 144 Sylvia mystacea Pembe göğüslü ötleğen 3 145 Sylvia nisoria Çizgili ötleğen 4 43 17 50 146 Tringa glareola Orman düdükçünü 73 147 Tringa ochropus Yeşil düdükçün 1 4 148 Tringa stagnatilis Bataklık düdükçünü 1 149 Troglodytes troglodytes Çitkuşu 2 8 8 27 150 Turdus iliacus Kızıl ardıç 1 151 Turdus merula Karatavuk 24 51 12 7 152 Turdus philomelos Öter ardıç 20 75 9 17 153 Turdus pilaris Tarla ardıcı 4 154 Turdus viscivorus Ökse ardıcı 1 1 2 155 Upupa epops İbibik 7 10 4 1 156 Xenus cinereus Terek düdükçünü 1 Toplam 867 6665 4118 6675 790 1467 DİĞER HALKALAMA ÇALIŞMALARI İstasyonlarda gerçekleştirilen çalışmaların yanı sıra farklı amaçlarla değişik alanlarda gerçekleştirilen kısa süreli halkalama çalışmaları da olmuştur. Leylek (Ciconia ciconia) yavrularını halkalama çalışmaları İzmir ve Aydın illerinde, Ege Üniversitesi Tabiat Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından gerçekleştirilmiştir. İzmir İlinin, Selçuk (53 yavru), Merkez ve Menemen (16 yavru) ilçeleri ile Aydın İlinin Söke (46 yavru) ilçesinde gerçekleştirilen halkalama çalışmalarında toplam 115 leylek yavrusu halkalanmıştır. Halkalama çalışmaları 06-28.06.2013 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. 13
Tepeli pelikan (Pelecanus crispus) yavruları halkalama çalışmaları Gediz Deltası (İzmir), Büyük Menderes Deltası (Aydın) ve Aktaş Gölü (Ardahan) da gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar Ege Üniversitesi Tabiat Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından 31.05-25.07.2013 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar kapsamında Gediz Deltası nda 79, Büyük Menderes Deltası nda 71, Manyas Kuş Cenneti nde 11 ve Aktaş Gölü nde 30 olmak üzere toplam 191 Tepeli pelikan yavrusu halkalanmıştır. Halkalama çalışmalarına ek olarak Aktaş Gölü nde dört Tepeli pelikan yavrusuna kanat etiketleriyle birlikte uydu vericisi takılmıştır. GERİ BİLDİRİMLER Türkiye'de 2013 yılında halkalanan kuşlardan iki flamingo, bir karabaşlı ötleğen ve bir çalı kamışçını olmak üzere 3 değişik türden 4 kuş başka ülkelerde gözlenmiştir (Tablo 5). 2013 yılında ülkemizde halkalanıp en uzak bölgeden gelen geri bildirim çalı kamışçını türüne bir bireydir. Bu birey 20 Mart 2010 tarihinde Boğazkent istasyonunda Akdeniz Üniversitesi ekibi tarafından halkalandıktan 1182 gün sonra, halkalandığı noktadan 1475 kilometre uzakta, Macaristan ın Izsak kenti yakınlarında tespit edilmiştir. Bu kaydı 1 Ağustos 2004 tarihinde İzmir Gediz Deltasında Doğa Derneği önderliğinde geniş bir uzman ve gönüllü grubu tarafından halkalandıktan 3250 gün sonra, halkalandığı noktadan 1239 kilometre uzakta İsrail in Eilat bölgesi yakınlarında fotoğraflanan flamingo ve 29 Temmuz 2007 tarihinde yine Gediz Deltasında halkalandıktan 2158 gün sonra, halkalandığı noktadan 1239 kilometre uzakta İsrail in Eilat bölgesi yakınlarında fotoğraflanan flamingo izlemektedir. 2013 yılında gelen geri bildirimlerden olan bu iki kayıt, Türkiye de halkalanmış kuşlar içinde en uzun süre sonra bildirilme rekorunu taşımaktadır. 2013 yılında 8 değişik türden 21 kuş yurtdışında halkalandıktan sonra Türkiye'de gözlenmiştir. En çok geri bildirim sırasıyla Almanya (8) ve Polonya'dan (6) gelmiştir. Yurtdışından gelen bildirimler arasında en sık rastlanan tür ise 14 değişik bildirimle leylektir. Bu çalışmaların önemli bir kısmı renkli halkalarla halkalanmış leyleklerin uzaktan gözlemi sonucunda elde edilen geri bildirimlerdir. En uzak mesafeden elde edilen geri bildirim Almanya nı Sudenhof kentinde yuvada halkalandıktan 818 gün sonra 2360 kilometre uzakta Konya da gözlenen bir leyleğe aittir. Bunu, 1 Ağustos 2013 tarihinde İsveç in Skane ilinde yuvada halkalandıktan sadece 29 gün sonra 30 Ağustos ta Afyon da gözlenen leylek kaydı izlemektedir. Bu kayıt aynı zamanda 2013 yılındaki geri bildirimlerden en kısa sürede en uzun mesafe kat eden kuş kaydıdır. 23 Haziran 2006 ve 1 Temmuz 2006 tarihlerinde Almanya nın Brandenburg kentinde yuvada halkalandıktan sonra sırasıyla 2625 ve 2617 gün sonra aynı noktada Afyon, Emirdağ da gözlenen iki leyleğe ait kayıtlar 2013 yılındaki en uzun süre sonra yapılan geri bildirimlerdir. 2013 yılında elde edilen geri bildirimlere ait liste aşağıda verilmiştir. 14
Tablo 5. Geri bildirimler Bulunduğu Bulunduğu tarih ülke Bulunduğu yer Halkalandığı tarih Halkalandığı ülke Halkalandığı yer Kuşun türü Geçen süre (gün) Mesafe (km) 24.06.2013 İsrail Eilat 01.08.2004 Türkiye Gediz, İzmir Flamingo 3250 1239 24.06.2013 İsrail Eilat 29.07.2007 Türkiye Gediz, İzmir Flamingo 2158 1239 20.05.2013 Kuveyt Abdali 19.05.2012 Türkiye Iğdır Karabaşlı ötleğen 367 1168 13.06.2013 Macaristan Izsak 20.03.2010 Türkiye Serik, Antalya Çalı kamışçını 1182 1475 04.10.2012 Türkiye Çatalca, İstanbul 13.08.2012 Rusya Leningrad, Gumbaritsy Atmaca 52 2160 27.05.2013 Türkiye Salihli, Manisa 30.08.2011 Çek Cumhuriyeti Bartosovice Saz kamışçını 636 1478 25.07.2013 Türkiye Altınayva, Elazığ 17.05.2013 İsrail Beit Hashitta Kerkenez 69 761 09.03.2013 Türkiye Çanakkale 06.11.2011 İsrail Sde Boker, Negev Kızıl Akbaba 489 1276 20.03.2013 Türkiye Çanakkale 11.08.2008 İtalya Gorizia Kuğu 1682 1194 30.08.2013 Türkiye Emirdağ, Afyon 23.06.2006 Almanya Brandenburg Leylek 2625 2147 30.08.2013 Türkiye Emirdağ, Afyon 01.07.2006 Almanya Brandenburg Leylek 2617 2000 30.08.2013 Türkiye Emirdağ, Afyon 17.06.2008 Almanya Sachsen Leylek 1904 1900 02.09.2013 Türkiye Konya 07.06.2011 Almanya Sudenhof Leylek 818 2360 29.08.2013 Türkiye Saray,Tekirdağ 26.06.2010 Almanya Faulenhorst Leylek 1160 1757 30.08.2013 Türkiye Emirdağ, Afyon 30.06.2013 Almanya Gudow Leylek 61 2218 30.08.2013 Türkiye Emirdağ, Afyon 29.06.2013 Almanya Apollensdorf Leylek 62 2040 03.09.2013 Türkiye Emirdağ, Afyon 01.07.2013 Almanya Diebzig Leylek 64 2074 05.09.2013 Türkiye Kayseri 23.06.2013 Polonya Podlaskie Kara leylek 75 1854 30.08.2013 Türkiye Emirdağ, Afyon 01.08.2013 İsveç Skane Leylek 29 2269 13.03.2013 Türkiye Şereflikoçhisar, Ankara 19.06.2012 Ukrayna Yevpatoriya Uludoğan 268 709 07.03.2013 Türkiye Iğdır 19.06.2012 Polonya Opolskie Leylek 261 1973 21.08.2013 Türkiye Orhaneli 05.07.2013 Polonya Dolnolaskie Leylek 47 1640 03.09.2013 Türkiye Yeniköy 23.06.2010 Polonya Pomorskie Leylek 1168 1835 03.09.2013 Türkiye Yeniköy 27.06.2011 Polonya Opolskie Leylek 799 1682 31.08.2013 Türkiye Yeniköy 03.07.2013 Polonya Opolskie Leylek 59 1894 15
16