T.C ge Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı LOAL ANSTZİ UYGULANAN HASTALARDA RASİYON GLİŞM SILIĞI V GLİŞN RASİYONLARIN TİPİNİN ARAŞTIRILMASI BİTİRM TZİ Stj. Dişhekimi Aitin ŞRİF Danışman Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Aytül SİN İZMİR 2008
ÖNSÖZ Bu çalışmanın oluşumunda güler yüzü ile en çok ihtiyacım olan moralimi yüksek tutan, pozitif fikirleriyle ve deneyimleriyle bana destek olan danışman hocam sayın Prof. Dr. Aytül SİN e, çalışma koşullarını sağlayan Dişhekimliği Fakültesi Cerrahi kliniği bölüm başkanı hocam sayın Prof. Dr. M. Murat GOML e, bana yardımlarını esirgemeyen Dt. vren SÜTİN ve A. Pınar GÜR e sonsuz teşekkürlerimi bildiririm. İzmir, 2008 Aitin Şerif
İÇİNDİLR GİRİŞ V AMAÇ 1. LOAL ANSTZİ MADDLR...2 2. LOAL ANSTZİLRİN YAN TİLRİ..5 2.1 Toksisite....5 2.1.1 Santral sinir sistemi üzerine toksisite.....7 2.1.2 ardiyovasküler sistem üzerine toksisite... 8 2.1.3 Hematolojik sisteme ait toksisite etkileri.....9 2.2 Toksisite dışı yan etkiler.9 2.2.1 ardiyovasküler sistem üzerine yan etkiler..9 2.2.2 Sinir sistemi üzerine yan etkiler...9 2.2.3..... 10 2.2.4 Allerjik reaksiyonlar.......11 2.2.5 Hiperglisemi..... 13 2.2.6 Hipertiroidide kullanımı. 15 2.2.7 Hamilelikte kullanımı......15 3. MATRYAL ve MTOD..16 4. BULGULAR ve SONUÇLAR..18 5. TARTIŞMA.....29 6. SONUÇ.......31 7. ÖZT......32 8. AYNALAR.. 33 Özgeçmiş......36
GİRİŞ V AMAÇ Lokal anestezik maddeler tıbbın hemen her alanında, ama özellikle diş hekimliği, cerrahi, girişimsel radyoloji, dermatoloji ve kadın doğum alanlarında çok sık yararlanılan ilaçlardır. A.B.D de diş hekimlerinin lokal anesteziklerle her gün yarım milyon girişim yaptığı, yıllık ise 300 milyondan fazla kartuş kullanıldığı tahmin edilmektedir. anada da yapılan araştırmada ise özel kliniklerdeki diş hekimlerinin her biri yılda tahminen 1,800 kartuş lokal anestezik kullanmaktadır (1,2). Lokal anesteziklerin bu kadar sık kullanımı karşısında bu ilaçlara bağlı oluşan reaksiyonların çok az olarak ortaya çıkması bu maddelerin güvenilirliğini ve iyi şekilde tolere edildiğini kanıtlamaktadır (3). Bununla beraber bu reaksiyonlar direkt lokal anestetik maddenin kendisine, bunların dozlarına, içerdiği adrenaline ve koruyucu maddelere ya da psikojenik / vazovagal faktörlere bağlı olarak oluşur (3,4). Geçmişte lokal anesteziklerle reaksiyon tanımlayıp, bu grup ilaçları ömür boyu kullanmamasının tembih edildiğini söyleyen birçok hasta vardır. Buna karşılık lokal anesteziklerle gerçek alerjik reaksiyonların oluşması nadirdir (5). Lokal anestetik maddelerin immünolojik mekanizmayla gerçek alerjik reaksiyonlar oluşturması mümkün olmakla beraber bunların insidansının %1 den daha az olduğu belirtilmektedir (3,4,6). Dental tedavi kurallarına uyulması ve dikkatli bir şekilde enjeksiyonların yapılması bu reaksiyonları daha da azaltacaktır (7). Bu çalışmanın amacı: 1) Dental tedavi sırasında lokal anestezik uygulanan hastalarda gelişen yan etkilerin insidansını belirlemek, 2) Gelişen reaksiyonların ne tip olduğunu ve önceki durumla ilişkisini değerlendirmek, 3) Bu reaksiyonlar içinde gerçek allerjik reaksiyonların oranını saptamaktır.
1. LOAL ANSTZİ MADDLR Genel Bilgiler: Lokal anestezik maddeler farmakolojik bakımdan üç kısımdan meydana gelir. Lipofilik aromatik bir çekirdek, buna bağlı ester veya amid zinciri ile bu zincire bağlı hidrofilik amino gruptan oluşur. Lipofilik aromatik kısım sinir dokusuna penetrasyonu sağlarken, amino grubu ise doku sıvısı içine diffüze olup sinire ulaşımı sağlar. Bu iki kısmı bağlayan amid veya ester yapı ise sınıflandırmayı belirler. Sınıflandırma biyotransformasyon ve alerjik reaksiyonlarda önem taşır (4,6,8,9). ster grubu ajanlar alerjen olarak bilinen para-amino- benzoik asit (PABA) ve türevlerini içerirler. Bu ürünler ise kandaki pseudokolinesteraz enzimi ile ve daha az oranda karaciğerde hidrolize edilir. Yaklaşık 1 / 3000 kişide bu enzimin genetik bozukluğu söz konusudur (9). Böyle hastalarda ester grubuna ait bir lokal anestezik maddenin kullanımı kısmen kontrendikedir. Başka seçenek yok ise en düşük dozda kullanılabilir (4,6,9). Amid grubunun hidrolizi ise karaciğerde olmaktadır. araciğer fonksiyon bozukluğu olan hastalarda hidroliz yavaşlar ve kandaki miktar artışı ile toksisite meydana gelir (4,6,9). Böyle bir durum söz konusu ise yapılacak tedavi süresi kısa tutulmalı ve bu süre içinde düşük doz ilaç kullanılmalıdır. ster grubu lokal anestezikler az da olsa karaciğerde hidrolize olduğundan dolayı bu durum da pek avantaj sağlamamaktadır (1). Dental tedavide kullanılan ve ülkemizde bulunan amid grubu enjektabl lokal anestezikler etken madde ve ticari isimleri ile (Tablo 1) de gösterilmektedir. ster grubuna ait enjektabl lokal anestezikler dental tedavide kullanılmamaktadır. 2
Tablo 1: Amid Grubu njektabl Lokal Anestezikler. Lokal anestezik tken madde Vazokonstrüktör madde 1.ARTİAİN Ultracain %2 Ultracaine %2 Suprarenin Ultracain DS Ultracain DS Forte 2.LİDOAİN Jetokain Jetokain Simplex Lidocaine Locanest-A Jekain Jetosel Lidokaton 3.PRİLOAİN Citanest-Octapressin Citanest % 2 5.BUPİVAAİN Artikain HCL 20mg/ml Artikain HCL 20mg/ml Artikain HCL 40 mg/ml Artikain HCL 40 mg/ml Lidokain HCL 20 mg/ml Lidokain HCL 20 mg/ml Lidokain HCL 20 mg/ml Lidokain HCL 20 mg/ml Lidokain HCL 20 mg/ml Lidokain HCL 20 mg/ml Lidokain HCL 20 mg/ml Prilokain HCL 30 mg/ml Prilokain HCL 20 mg/ml pinefrin HCL 0,006 mg/ml pinefrin HCL 0,006 mg/ml pinefrin HCL 0,012 mg/ml pinefrin HCL 0.0125 mg/ml pinefrin HCL 0.0125 mg/ml pinefrin HCL 0.0125 mg/ml pinefrin HCL 0.0125 mg/ml pinefrin HCL 0.0125 mg/ml pinefrin HCL 0.01 mg/ml Fenilpressin 0.54 mg/ml Marcaine %0.5 Bupivakain HCL 5 mg/ml 6.MPİVAAİN İsocaine Mepivakain HCL 30 mg/ml 3
Lokal anestezide vazokonstrüktör etki: Lokal anestezik maddelerin vazodilatasyon etkisi emilimin hızlı olmasını sağlarken anestezik etkinliği de azaltır. Lokal anesteziklere vazokonstrüktör ilave edilmesiyle bu gibi istenmeyen durumlar ortadan kaldırılmıştır. Bununla beraber emilimin yavaşlaması sağlanırken toksisite riski de azalır (1,9,10). pinefrin(adrenalin): Bu amaçlarla çok sık kullanılır. Tedavi için güçlü vazokonstrüktör etki oluşturmakla birlikte kalp üzerinde önemli uyarıcı etki de gösterir (1,9,10).(beta-1 reseptörlere agonist etki) Bu nedenle beklenen yan etkileri: Aritmi Taşikardi Hiperglisemi Dispne Baş ağrısı Tremor kzema ve allerjik reaksiyonlardır (11). ullanım dozu: Sağlıklı kişilerde bir defada maksimum 0.2 mg (1/100 000 lik solüsyondan 20 ml.) ardiyovasküler problemli hastalarda bir defada maksimum 0.04 mg (1/100 000 lik solüsyondan 4 ml.) kullanılmalıdır (12). 4
Fenilpressin (Octapressin) ise Hipofiz arka lob hormonunun sentetik analoğudur. Sempatomimetik amin değildir. Vazokonstrüktör olarak sınıfa dahil edilmiştir. Vasküler düz kaslara direkt uyarıcı etki yapar. Uterus düz kas kontraksiyonunu uyarır. Bu sebeple hamilelerde kontrendikedir. alp üzerinde aritmik etkisi yoktur. an basıncında da önemli bir değişime yol açmaz. Doku tarafından çok iyi tolere edilir (13). ullanım dozu: Dental anestezide 0.03 İ.U konsantrasyonda kullanılır. ardiyovasküler problemli hastalarda maksimum 0.27 İ.U kullanılmalıdır.(i.u=international Ünit) 2.LOAL ANSTZİLRİN YAN TİLRİ 2.1 TOSİSİT Özellikle regional anestezide başarı sağlanamaması nedeni ile anestezik maddenin sık tekrarlanması beraberinde bazı komplikasyonlar meydana getirir. Oluşan bu komplikasyonlar sinirlerde %0.02-0.07 oranında hasar oluşturmaktadır (14). Lokal anestezik maddeler yüksek dozlarda kullanıldığında veya damar içerisine enjekte edildiğinde kandaki konsantrasyonları artar ve toksik reaksiyonlar ortaya çıkar (9,13). Yüksek dozda lokal anestezik kullanımına bağlı reaksiyonlar enjeksiyondan 5 ile 10 dakika sonra görülür. Damar içine yapılan enjeksiyonlarda ise reaksiyonlar ani bir şekilde çok kısa sürede 5
ortaya çıkar (Şekil 1). Toksisitenin oluşumunda hastanın ağırlığı, enjeksiyon bölgesinin vaskülaritesi, solüsyonun epinefrin(adrenalin) içeriği ve anestezik maddenin fizikokimyasal özelliği önem taşımaktadır (14,15). Şekil 1: Mandibüler anestezi sırasında damar içine yapılan anestezi sonrası solüsyon hızlı bir şekilde cerebral dolaşıma katılır. Niwa H et al. Systemic mergencies and their Management in Dentistry: Complications Independent of Underlying Disease. Anesth Prog 1996;43:32 den alınmıştır. 6
Tablo 2. Lokal anestezik ilaçların önerilen maksimum dozları (70 kg ağırlığındaki bir yetişkin için önerilen dozlar) (16). ÖNRİLN MASİMUM DOZ Vasokonstriktörsüz (mg) Prokain 400 lorprokain 800 Lidokain 300 Mepivakain 300 Prilokain 400 tidokain 300 Bupivakain 175 Tetrakain 100 Artikain 300 Vazokonstrüktörlü (mg) 1000 1000 500 500 600 400 225 200 500 2.1.1 Santral Sinir Sistemi üzerinde toksisite Semptomların başlangıcı yaklaşık 6 mikrogram/ml dozlarındadır (9). onuşma bozukluğu ulaklarda çınlamalar Tremor Sersemlik hali Baş dönmesi Uykulu hal görülebiir. 7
Doz miktarı daha yüksek olduğunda (10 μg/ml den daha yüksek) daha ciddi durumlar ortaya çıkar (9). Tonik-klonik konvülsiyonlar Santral sinir sistemi depresyonu Bilinçsizlik oma Solunum depresyonu ardiyovasküler kollaps. 2.1.2 ardiyovasküler Sistem üzerinde toksisite Lidokainin plasmada < 5 μg/ml konsantrasyonu kalp üzerinde toksik reaksiyonlar göstermez (14). Doz 5 μg/ml yi aşınca ortaya çıkan VS e ait toksisite belirtileri: Göğüs ağrısı Çarpıntı Sersemlik hali Terleme Hipotansiyon Senkop Taşipne (hızlı soluma) Dispne Baş dönmesi Siyanoz dur. 8
2.1.3 Hematolojik sisteme ait toksisite etkileri Lokal anesteziye bağlı olarak bu yan etkiler nadir olmakla birlikte özellikle prilokainin yüksek dozlarda (>10 mg/kg) uygulanmasına bağlı olarak oluşur. O-toluidin maddesi kanda birikir ve hemoglobini methemoglobine çevirir. linik olarak hasta siyanotik hale gelir ve kan rengi koyulaşır çukulata rengini alır. Sağlıklı kimseler bu siyanozu tolere edebilirler ancak kalp veya akciğer hastalığı olanlar bu durumu kompanse edemezler ve derhal tedavi gerektirir. Metilen mavisi (1-5 mg/kg) ağız yolundan, askorbik asit (2 mg/kg) ise intravenöz olarak verildiğinde methemoglobini hızla hemoglobine çevirir(9,18). 2.2 TOSİSİT DIŞI YAN TİLR 2.2.1 ardiyovasküler Sistem Üzerine Yan tkiler Lokal anestezik maddelerin içerisindeki epinefrin varlığı aritmik etkiler ortaya çıkartır. Hastanın dental tedavi sırasında emosyonel streslere maruz kalması ve kalp hastalıkları gibi durumlar etyolojik faktörlerdir. linik olarak yüksek dozda epinefrin plasmada bulunduğunda aritmi görülür. Hidding ve houry, lokal anestezik solüsyonda 10 μg/ml (1:100,000) epinefrin bulunması kalp hızını dakikada 20 vuruş arttırdığını, diğer hastalara göre ise taşikardi insidansının % 4,1 arttığını belirtmektedir (17). 2.2.2 Sinir Sistemi Üzerine Yan tkiler Baygınlık (vazovagal kollaps) ekstremiteler ve karın bölgesindeki periferik kan damarlarının genişlemesi ve dolaşımda bulunan kan miktarının büyük kısmının buralarda toplanması ile ortaya çıkar. an basıncının 9
düşmesi ile sonuçlanan bu olay şuur kaybı olmadan veya şuur kaybıyla birlikte görülür tyolojik olarak psikojenik faktörler en önemli sebepler arasındadır. Hastanın korkması, kan görmesi, ilaç kokusu duyması v.s gibi birçok faktör olayı tetikler. Hormonal düzensizlikler ve sistemik bozukluklar da diğer nedenler arasındadır (9,13,19). linik Semptomlar: Hipotansiyon Bradikardi Baş dönmesi Terleme Sersemlik hali Solgunluk Bulantı ve kusma Yüzeyel solunum Şuur kaybı 2.2.3 Lokal anestezik maddelere ilave edilen adrenalin yüksek doz olmaksızın kan basıncında pek değişiklik yapmaz. Ancak yüksek konsantrasyon içeren adrenalin solüsyonların kullanımı ile kan basıncı artmaktadır. Aşırı doz kullanıldığında ise taşikardi ve hipertansiyon oluşabilir. Diğer taraftan hipertansiyonlu hastalarda yeterli derinlikte anestezi sağlanamaması ve stres yaratılması daha ciddi problemlerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Çünkü sağlıklı bir bireyin adrenal medullasından salgılanan adrenalin 10
miktarının stres anında 20-40 kat arttığı belirtilmektedir. Bu miktarın ise 10 anestezik ampüldeki vazokonstrüktör miktarına eşit olduğu bildirilmektedir(20). öhler ve ark. normal tansiyonlu bireyler üzerinde yaptıkları çalışmada epinefrin içermeyen lidokain solüsyonunun kan basıncı ve nabız üzerinde değişiklik yapmadığını, 20 ve 80 μg/ml epinefrinli solüsyonlarda ise kan basıncında artmaya neden olduğunu saptamışlardır (21). 2.2.4 Allerjik reaksiyonlar Lokal anestezik maddelere karşı oluşan reaksiyonların nadir olarak immün mekanizmalarla meydana geldiğini gösteren birçok araştırma vardır. Bununla beraber ne yazık ki birçok hasta daha önce lokal anestezik uygulaması ile yaşamış olduğu ve büyük bir kısmı yukarıda belirtilen nedenlerle gelişen reaksiyonları lokal allerji olarak düşünmektedir. Oysa bu reaksiyonların sıklığı %1 den daha azdır. İmmünolojik reaksiyonlar Ig aracılığı ile oluşan (Tip 1) anaflaktik reaksiyonlar, ya da Ig den bağımsız olarak direkt mast hücre uyarısı ile gelişen anaflaktoid reaksiyonlardır. Anaflaktik reaksiyonlarda hastaya daha önce lokal anestezik uygulaması yapılmıştır. Daha önceki uygulamalar sırasında gelişen Ig antikorları daha sonraki uygulamalarda reaksiyon oluşmasına neden olur. Anaflaktik reaksiyonlar ilk uygulamadan sonraki herhangi bir uygulamada dozdan bağımsız olarak meydana gelebilir. Anaflaktoid reaksiyonlar ise ilk uygulamada dahi ortaya çıkabilir. Doza bağımlı olabilir. linik olarak anaflaktik ve anaflaktoid reaksiyonlar ayırt edilemez (9,14,19,22). 11
Anaflaktik veya anaflaktoid tipte gelişen allerjik reaksiyonlar deride, kalp üzerinde, solunum yollarında bazı semptomlar gösterir. Semptomlar ritem, Ürtiker, Angioödem Dispne, Öksürük, Larengeal ödem Diare, Mide bulantısı, Abdominal kramplar alp çarpıntısı, Baş ağrısı, ollaps görülebilir. Lokal anestestezikler çok sıklıkla gecikmiş tip hipersensitivite (Tip4) reaksiyonları oluşturur. Bu reaksiyonlar genellikle lokalize olarak enjeksiyon yapılan bölgede gelişir. Lokal anestezik kartuşunda lokal anestezik madde dışında paraben, sülfit gibi maddeler de yer almaktadır. Parabenler hem ester hem de amid grubunda koruyucu amaçla bulunabilmekte ve bunlar para aminobenzoik asid (PABA) ya metabolize olmaktadır. PABA nın ise yüksek antijenik ve allerjik reaksiyonlardan sorumlu olan asıl madde olduğu belirtilmektedir (4,9). Bu nedenle parabenler dental kullanımdan uzaklaştırılmış ve 1984 yılında kartuşlardan çıkarılmıştır (24). Adrenalin içeren solüsyonlarda bulunan sülfit içerikli maddelerin de parabenler gibi allerjik reaksiyonlar oluşturduğu literatürde mevcuttur. Campbell et al.(24) Dental klinikte adrenalin içeren lidokain enjeksiyonundan sonra gelişen reaksiyonun daha sonra yapılan test ile metabisülfit e karşı olduğunu göstermiştir (Resim1). 12
Resim1: Metabisülfite karşı oluşan reaksiyonun 24 saat sonraki görünümü. Lokal anestezik solüsyonlarda bulunan epinefrine karşı allerjik reaksiyonlar nadir olmakla beraber bazı araştırmalarda mevcuttur. ohase H. et al. Lokal anestezik enjeksiyonundan sonra reaksiyon görülen iki hastada yapılan testlerde bu reaksiyonun epinefrine karşı olduğunu saptamışlardır(25). 2.2.5 Hiperglisemi Lokal anestezik maddelerin diabet hastalarında kullanımında kontendikasyon olmamasına rağmen içerdiği epinefrine bağlı olarak hiperglisemi ortaya çıkabilir. Bu nedenle epinefrin içermeyen solüsyonları kullanmak komplikasyonları azaltacaktır (9). 13
Meechan J.G lidokain i epinefrinli olarak ve epinefrinsiz olarak enjekte ettiği hastalarda kandaki glukoz seviyesinin nasıl değiştiğini (Şekil 2) de göstermektedir. Hastalardan ilk önce glukoz miktarını saptamak için kan alınmış daha sonra enjeksiyon yapılıp 5, 10 ve 20 inci dakika sonunda kandaki glukoz miktarları ölçülmüştür. Glukoz seviyesinin epinefrin içeren solüsyonla yapılan enjeksiyonda giderek arttığını, epinefrinsiz lidokain de ise kısa süre artış olduğunu ve giderek azalıp ilk glukoz seviyesine geldiğini saptamıştır (26). Şekil 2. andaki Glukoz konsantrasyonunun lidokain enjeksiyonu sonrası zamanla değişimi. Meechan JG.pinephrine, Magnesium, and Dental Local Anesthetic Solutions. American Dental Society of Anesthesiology.1996;43:100 den alınmıştır. 14
2.2.6 Hipertiroidide ullanımı Sıcağa duyarlılık, terleme, nemli ve sıcak deri, taşikardi, tremor gibi belirtileri olan hipertiroidi hastalarında epinefrin kullanımı taşikardik durumu arttırır. Bu sebeple bu hastalarda epinefrinli solüsyonlar kontrendikedir(9,13). 2.2.7 Hamilelikte ullanımı Lokal anesteziklerden lidokain in ve mepivakain in hamilelerde kullanılabileceğine ait pek çok vardır. Ancak doğuma yakın zamanda verildiğinde fatal bradikardi meydana getirdiği bildirilmiştir(9). Hamilelerde octapressin kullanımı uterus düz kaslarının kontraksiyonunu stimüle eder. Bu sebeple kullanımı kontrendikedir. 15
3. MATRYAL V MTOD Bu çalışma Diş Hekimliği Fakültesine dental tedavi görmek amacıyla gelen hastaların dental tedavileri sırasında stajyer diş hekimlerinin uyguladıkları lokal anestezik madde sonrası görülen reaksiyonları kapsamaktadır. asım 2007- Nisan 2008 yılları arasında altı aylık süreyi kapsayan bu çalışmada 2700 hasta değerlendirilmiştir. Cerrahi kliniğinde diş çekimi yapılması gereken hastalara amid türü ve epinefrin içeren tek tip lokal anestezik madde Jetokain (lidokain + epinefrin) uygulanmıştır. Hastalarda görülen reaksiyonlar ve elde edilen veriler stajyer diş hekimlerince daha önceden hazırlanmış olan formlara kayıt edilmiştir. Bu form hastaların lokal anestezi uygulandıktan sonraki fizik muayene bulgularını belirlemekte, hastaların daha önceki reaksiyonlarını sorgulamakta, reaksiyonlar ile risk oluşturan hastalıklar değerlendirilmekte, karakteristik olarak görülen allerjik reaksiyonları içermektedir (Tablo 3). Çalışma grubunu oluşturan hastalardan Diş Hekimliği Fakültesince hazırlanmış olan ve anestezi sırasında görülebilecek komplikasyonların açıklandığı bir onay formunu okuyup doldurmaları istenmiştir. Bu form ayrıca hastaların tıbbi anamnezini de sorgulamaktadır. Tedavi öncesi hastaların anamnezleri stajyer diş hekimlerince ayrıca değerlendirilip, tedaviye daha sonra başlanmıştır. Tedavi sırasında lokal anestezik enjeksiyonları dental tedavi kurallarına uyularak ve aspirasyon yapılarak dikkatli bir şekilde uygulanmıştır. njeksiyonlar regional olarak ya da sadece infiltratif anestezi uygulanarak yapılmıştır. Lokal anestezik uygulanmasından sonra oluşan reaksiyonların için hastalara bu durumları ile ilgili bilgi verilmiş ve test yaptırmaları önerilmiştir. 16
Tablo 3. Ana hatları ile çalışma formu. Hastaların önceki kişisel durumu Daha önce lokal anestezik kullanımı varmı Daha önce lokal anestezik kullanımında reaksiyon gelişimi oldumu ğer var ise ne tipte olduğu Allerjik durumu (Astım, rinit, egzema ve diğer durumlar) Ailesel allerjik durumu Risk oluşturan hastalıkların varlığı Anestezi sırasında kullanılan lokal anestezik bilgileri Lokal anestezik tipi pinefrin varlığı Anestezi tekniği Gelişen reaksiyonlarla ilgili veriler (enjeksiyon sonrası) Reaksiyonun başlama zamanı Reaksiyonun tipi Tedavi gerekliliği varsa tedavinin şekli 17
4. BULGULAR V SONUÇLAR Altı aylık bir süreyi kapsayan bu çalışmada toplam 2700 hasta değerlendirildi ve bu değerlendirme sonucu 39 kişide lokal anestezik uygulamasına bağlı olarak reaksiyon görüldü (%1,44). Reaksiyon görülen hastaların yaşları 7 ile 56 yaş arasında değişmekteydi ve ortalama yaş 30,41 idi. Reaksiyon veren hastaların 18 i (%46,15) 21-40 yaş arası orta yaş grubundan oluşuyordu, diğer iki grubu oluşturan hastalardan 21 yaşına kadar olan genç hastalar 10 kişi (%25,64) ile ve 40 yaşından büyük hastalar ise 11 kişi (%28,20) ile dağılım göstermekteydi(grafik1). Hastaların büyük çoğunluğunu kadın hastalar 24 kişi (%61,53) ile oluşturuyordu, erkek hastaların sayısı ise 15 kişi (%38,46) idi. Grafik 1. Reaksiyon gösteren hastaların yaş dağılımları 70% 60% 50% 40% n=24 n=15 adın rkek 30% n=11 20% 10% n=6 n=4 n=7 n=7 n=4 0% Tüm hastalar 21 yaş altı 21-40 yaş 40 yaş üstü 18
Risk hastalıkların varlığı Reaksiyon gösteren hastaların tıbbi anamnezlerinde dental tedavide risk oluşturabilecek ve lokal anesteziklere bağlı görülen komplikasyonların insidansını değiştirebilecek bazı hastalıkların olduğu saptandı. Reaksiyon gösteren 39 kişinin 27 sinde (%69,2) risk hastalıkların olduğu saptandı. Geri kalan 12 hastada (%30,8) hiçbir hastalık anamnezi vermedi. 19 kişide (%70,3) risk oluşturan hastalıklar bir iken, 8 kişinin (%29,7) birden fazla risk oluşturan hastalığa sahip olduğu görüldü., kalp hastalıkları gibi kardiyovasküler hastalıklar 11 kişide vardı ve risk faktörü olan hastalıkların en yüksek insidansını %28,2 ile oluşturuyordu. Bu 11 kişinin hepsi antihipertansif ve kardiyovasküler ilaç kullanıyordu. Metabolik hastalıklardan diabet 5 kişide vardı ve %12,8 insidans gösteriyordu. Diabet hastası olan 3 kişi tedavi altındaydı ve antidiyabetik ilaç (%7,69) kullanıyordu. Solunum sistemine ait hastalıklar 4 kişide %10,2 ile, hepatik hastalıklardan siroz %7,7 ile 3 kişide vardı. Siroz hastası olan 1 kişi ilaç kullanıyordu. İnsidansı %2,5 olarak ise 1 kişinin hamile, 1 kişinin hipertiroidi hastalığı vardı ve ilaç kullanmıyordu.1 kişinin de nörolojik epilepsi hastalığı vardı ve tedavi altındaydı. Reaksiyon gösteren hastalardan 8 kişi (%20,5) polen, toz, aspirin gibi maddelere alerjisi vardı, ancak bunların hiçbiri lokal anestezik maddeye allerjik değildi ve daha önce lokal anestezi sırasında reaksiyon yaşamamışlardı. Bu hastalardan sadece 1 kişi antidepresif ilaç kullanıyordu. Tozlara allerjik olan iki hastanın ailesinde penisilin alerjisi vardı.(grafik2) Allerjik reaksiyon gösteren 1 hastanın anamnezinde hiçbir hastalık yoktu. Daha önce lokal anestezi sırasında reaksiyon olmamıştı ve herhangi bir maddeye karşı da allerjik değildi. 19
Grafik 2. Hastalarda var olan ve komplikasyonların insidansını değiştirebilecek olan riskli hastalıklar. 30% 25% 20% n=11 Risk Hastalıklar n=8 15% 10% n=5 n=4 n=3 5% n=1 n=1 n=1 0% VS hst. Diabet Solunum hst. Hepatik hst. Hamilelik Hipertiroidi pilepsi Allerji * Hastaların bazılarında birden fazla risk hastalık birlikte görülmüştür. Anestezi öncesi hastaların psikolojik durumları Hastaların enjeksiyon öncesi durumlarının nasıl olduğu değerlendirildiğinde 33 kişinin (%84,6) anestezi öncesi korku, heyecan, endişe gibi duygular yaşadığı ve kadın hastalarda belirgin bir şekilde bu duyguların erkeklere göre daha çok ortaya çıktığı görüldü. Bu duyguları yaşayan 18 kişinin (%46,15) ise birden fazla duyguyu bir arada yaşadıkları görüldü(grafik 3). Genç hastaların yaşlılara göre daha çok korkularının olduğu, yaşla birlikte korkunun azaldığı ve özellikle risk oluşturan hastalığa sahip bireylerin ise korku ve heyecanla birlikte endişeli oldukları da görüldü. 20
Sakin yapıda olan 6 kişinin (%15,4) de belirgin bir şekilde orta yaş grubunda oldukları görüldü(grafik 4). Reaksiyonların görülmesi hastaların psikolojik durumlarıyla doğru orantılı olarak arttığı ve kadın hastalarda daha çok görüldüğü ortaya çıktı. Grafik 3. njeksiyon öncesi hastaların psikolojik durumları 35% 30% 25% n=12 adın rkek 20% n=6 n=6 15% n=4 10% n=3 n=3 n=2 5% n=1 n=1 n=1 0% orku ndişe Heyecan >1 duygu birlikte Normal Grafik 4. Genç, orta yaş ve yaşlı hastaların psikolojik durumları 30% 25% n=10 orku ndişe Heyecan 20% 15% n=6 n=6 n=5 >1 duygu Normal 10% 5% n=1 1 n=2 n=3 n=3 n=1 n=1 0% < 21 Yaş 21-40 Yaş > 40 Yaş 21
Uygulanan anestezi teknikleri Hastalara infiltratif anestezi 20 defa (%37,8) regional anestezi 32 defa (%60,4) ve intraligament anestezi 1 defa (%1,8) uygulandı. Büyük çoğunluğu oluşturan regional anestezi uygulamaları da üst çeneye 19 defa (%59,38) ve alt çeneye 13 defa (%40,62) uygulandı. Reaksiyonların görülmesinde, infiltratif anestezi uygulamalarının da reaksiyon oluşturabildiği ancak regional anestezilere göre daha az reaksiyon oluşturma potansiyelinin olduğu görüldü (Grafik 5-6). Grafik 5-6. Uygulanan anestezi tekniklerinin dağılımı İntraligament %2 İnfiltratif 38% Regional 60% Mandibüler 41% Tüber 59% Görülen reaksiyonların insidansı Genel olarak, toplam 2700 hastada dental anestezi sonrası 39 hastada görülen reaksiyonların insidansı %1,44 olarak hesaplandı. Reaksiyon görülen hastalardaki reaksiyonların dağılımında ise, baş dönmesi 27 hastada görüldü ve %69,2 ile en sık görülen reaksiyon oldu. Sırası ile diğer yaygın görülen reaksiyonlardan taşikardi 13 hastada (%33.3), terleme 11 hastada (%28.2), hipertansiyon 10 hastada (%25.65), sersemlik hali 7 hastada 22
(%17.95), anksiyete 6 hastada (%15.38), dispne 5 hastada (%12.82), tremor 5 hastada (%12.82), senkop 4 hastada (%10.25) görüldü. Yüz kızarıklığı 3 hastada, solgunluk 2 hastada, ve bir hastada görülen allerjik reaksiyonda ürtiker, kaşıntı, boğazda sıkışma hissi diğer reaksiyonları oluşturdu ve 12 değişik semptom görüldü (Grafik 7). Grafik 7. Görülen reaksiyonların dağılımı Tremor 6% Dispne 6% Anksiyete 7% Sersemlik hali 8% Senkop %5 Baş dönmesi 30% 11% Terleme 13% Taşikardi 14% Reaksiyonların ortaya çıkmasında hastaların tıbbi hastalıklarının risk olarak düşünüldüğü ve risk oluşturan hastalıkları olan bireylerin sağlıklı bireylere göre bazı reaksiyonları daha fazla yaşadıkları görüldü (Grafik 8). ardiyovasküler hastalıklar çalışmadaki en yüksek risk faktörünü oluşturduğundan diğer hastalıklarla karşılaştırma yapıldığında hemen hemen bütün reaksiyonların kardiyovasküler hastalıklarda olduğu görüldü. arşılaştırma yapılan 9 tip reaksiyonun 7 sinin kardiyovasküler hastalıklarda meydana geldiği görüldü. Bununla beraber senkop ve anksiyete yaşayan hastaların anamnezlerinde kardiyovasküler hastalıklar yoktu. Anamnezlerinde 23
diabet hastalığı bulunan hastalarda da 7 değişik tipte reaksiyon görüldü. Bu hastalardan hiçkimse dispne ve anksiyete yaşamadı. Solunum hastalıkları olan hastalar 6 değişik tip reaksiyon yaşadı. Tremor, senkop ve anksiyete ise bu hastalarda görülmedi. Anamnezlerinde toz, polen gibi allerjik risk faktörü bulunan hastalar da 7 değişik tipte reaksiyon yaşadı. Ancak bu reaksiyonlar diğerlerine oranla hastalar arasında daha geniş bir dağılım gösterdi ve daha düşük oranlarda görüldü. Hipertiroidi, epilepsi, hepatik hastalığı bulunan ve hamile olan bir hastanın reaksiyonları daha az tipte idi (Grafik 9). Grafik 8. Yaygın görülen reaksiyonların insidansında risk faktör durumunun etkisinin karşılaştırılıması. (+)Risk faktör n=27 (-) Risk faktör n=12 100% 90% n=11 80% 70% 60% n=16 50% 40% 30% 20% 10% n=9 n=1 n=11 n=3 n=1 n=1 n=5 n=2 n=2 n=5n=2 n=4 n=2 n=9 n=2 0% Baş dönmesi Taşikardi Dispne Tremor Senkop Sersemlik hali Anksiyete Terleme 24
Grafik 9. Risk hastalıklarında görülen reaksiyon tiplerinin dağılımı. 100% 1 3 1 1 1 1 1 1 90% 80% 9 4 3 3 3 70% 60% 7 3 7 50% 2 4 40% 2 3 1 2 3 2 1 30% 20% 1 1 2 2 1 2 3 1 1 1 3 1 10% 0% Baş dönmesi Taşikardi Dispne Tremor Sersemlik hali Senkop Anksiyete Terleme VS hst. Solunum hst. Diabet pilepsi Hipertiroidi Hepatik hst. Allerjik Hamilelik Görülen reaksiyonlarda tedavi gereksinimi Reaksiyonların enjeksiyon anında 19 hastada (%49) hızlı şekilde ortaya çıktı ve hafif seyredip, spontan olarak geçmesi ile medikal tedavi gerekliliğini ortadan kaldırdı. Daha geç ortaya çıkan reaksiyonların risk hastalıklarla ve toksik dozlarla ilşkili olduğu düşünüldü(grafik 9). Bir hastada (15 no lu hasta) görülen ve allerjik reaksiyonu düşündüren vakada medikal tedavi gerekliliği oldu. Hastanın anamnezinde risk faktörünün ve atopik durumun olmaması, 25
daha önce lokal anesteziyle reaksiyon oluşmaması göz önüne alındığında, reaksiyonun yapılacak test ile gerçek allerjik reaksiyon olup olmadığının anlaşılacağı hastaya söylendi. Diğer 4 hastada görülen senkop medikal tedavi gerektirmedi ancak yapılan trendelenburg ile kısa sürede reaksiyon geriye döndü. Diğer bir hastanın ise anamnezinde hipertiroidi vardı ve reaksiyon lokal solüsyondaki adrenaline bağlı olarak gelişti. Yapılan trendelenburg ile reaksiyon kısa sürede geriye döndü. Grafik 9. Reaksiyonların başlangıcı ile zaman ilşkisi. 60% 50% n=19 40% 30% 20% n=11 n=9 10% 0% njeksiyon anında < 30 dk. > 30 dk 26
Tablo 4. Görülen tüm reaksiyonların dağılımı ve hastaların özellikleri Hasta No Yaş Cins Risk Hastalık SMPTOMLAR ve RASİYONLAR 1 56 Diabet Baş dönmesi, sersemlik hali,terleme, 2 52 alp Baş dönmesi, hipertansiyon, taşikardi. 3 50 Diabet Baş dönmesi, sersemlik hali huzursuzluk, şuur bulanıklığı, hipertansiyon. 4 48 Diabet alp Baş dönmesi, hipertansiyon, taşikardi, tremor 5 45 alp hast. Çarpıntı, taşikardi, terleme 6 43 Diabet Terleme, taşikardi, hipertansiyon 7 42 Diabet Baş dönmesi, hipotansiyon, senkop 8 54 Astım Baş dönmesi, dispne, hipertansiyon, 9 53 Astım Taşikardi, dispne, hipertansiyon, terleme 10 48 Astım Baş dönmesi, sersemlik hali, taşikardi, hipertansiyon, yüz kızarıklığı 11 42 Siroz Baş dönmesi 12 40 Baş dönmesi, hipertansiyon, taşikardi 13 33 alp hast. Baş dönmesi, taşikardi, tremor 14 32 Baş dönmesi, hipertansiyon 15 16 17 34 30 25 Polen allerjisi Toz allerjisi Baş dönmesi, dispne, kaşıntı, ürtiker, boğazda sıkışma hissi, terleme Baş dönmesi, yüz kızarıklığı 18 26 Hamilelik Hipotansiyon, sersemlik hali 27
19 24 Toz allerjisi Hipotansiyon, senkop 20 22 Hipertiroidi Sersemlik hali, dispne, boğazda sıkışma hissi, taşikardi 21 21 Polen alerjisi Tremor, anksiyete, taşikardi 22 21 Polen allerjisi Terleme, hipotansiyon, bradikardi, hafif derecede bilinç kaybı 23 38 Astım, siroz Baş dönmesi, terleme, dispne 24 32 Siroz Baş dönmesi, 25 27 Baş dönmesi 26 26 Aspirin allerji Baş dönmesi, terleme, anksiyete 27 23 Baş dönmesi, anksiyete, taşikardi 28 23 Sersemlik hali, hipotansiyon 39 22 Baş dönmesi, anksiyete 30 19 Baş dönmesi, terleme, solgunluk, hafif bilinç kaybı, hipotansiyon, senkop 31 18 Polen allerjisi Terleme, yüz kızarıklığı, taşikardi 32 17 Polen allerjisi Tremor, anksiyete, taşikardi 33 16 Baş dönmesi, solgunluk, hipotansiyon, senkop 34 13 Geçirilmiş kalp oper. Baş dönmesi 35 11 pilepsi Baş dönmesi, tremor, anksiyete 36 18 Baş dönmesi, sersemlik hali, hipotansiyon 37 18 Baş dönmesi 38 17 Baş dönmesi, terleme, anksiyete 39 7 Baş dönmesi, yüz kızarıklığı 28
1 56 Diabet Baş dönmesi, sersemlik hali,terleme, 2 52 alp Baş dönmesi, hipertansiyon, taşikardi. 3 50 Diabet Baş dönmesi, sersemlik hali huzursuzluk, şuur bulanıklığı, hipertansiyon. 4 48 Diabet alp Baş dönmesi, hipertansiyon, taşikardi, tremor 5 45 alp hast. Çarpıntı, taşikardi, terleme 6 43 Diabet Terleme, taşikardi, hipertansiyon 7 42 Diabet Baş dönmesi, hipotansiyon, senkop 8 54 Astım Baş dönmesi, dispne, hipertansiyon, 9 53 Astım Taşikardi, dispne, hipertansiyon, terleme 10 48 Astım Baş dönmesi, sersemlik hali, taşikardi, hipertansiyon, yüz kızarıklığı 11 42 Siroz Baş dönmesi 12 40 Baş dönmesi, hipertansiyon, taşikardi 13 33 alp hast. Baş dönmesi, taşikardi, tremor 14 32 Baş dönmesi, hipertansiyon 15 16 17 34 30 25 Polen allerjisi Toz allerjisi Baş dönmesi, dispne, kaşıntı, ürtiker, boğazda sıkışma hissi, terleme Baş dönmesi, yüz kızarıklığı 18 26 Hamilelik Hipotansiyon, sersemlik hali 19 24 Toz allerjisi Hipotansiyon, senkop 20 22 Hipertiroidi Sersemlik hali, dispne, boğazda sıkışma hissi, taşikardi 29
21 21 Polen alerjisi Tremor, anksiyete, taşikardi 22 21 Polen allerjisi Terleme, hipotansiyon, bradikardi, hafif derecede bilinç kaybı 23 38 Astım, siroz Baş dönmesi, terleme, dispne 24 32 Siroz Baş dönmesi, 25 27 Baş dönmesi 26 26 Aspirin allerji Baş dönmesi, terleme, anksiyete 27 23 Baş dönmesi, anksiyete, taşikardi 28 23 Sersemlik hali, hipotansiyon 39 22 Baş dönmesi, anksiyete 30 19 Baş dönmesi, terleme, solgunluk, hafif bilinç kaybı, hipotansiyon, senkop 31 18 Polen allerjisi Terleme, yüz kızarıklığı, taşikardi 32 17 Polen allerjisi Tremor, anksiyete, taşikardi 33 16 Baş dönmesi, solgunluk, hipotansiyon, senkop 34 13 Geçirilmiş kalp oper. Baş dönmesi 35 11 pilepsi Baş dönmesi, tremor, anksiyete 36 18 Baş dönmesi, sersemlik hali, hipotansiyon 37 18 Baş dönmesi 38 17 Baş dönmesi, terleme, anksiyete 39 7 Baş dönmesi, yüz kızarıklığı 30
1 56 Diabet Baş dönmesi, sersemlik hali,terleme, 2 52 alp Baş dönmesi, hipertansiyon, taşikardi. 3 50 Diabet Baş dönmesi, sersemlik hali huzursuzluk, şuur bulanıklığı, hipertansiyon. 4 48 Diabet alp Baş dönmesi, hipertansiyon, taşikardi, tremor 5 45 alp hast. Çarpıntı, taşikardi, terleme 6 43 Diabet Terleme, taşikardi, hipertansiyon 7 42 Diabet Baş dönmesi, hipotansiyon, senkop 8 54 Astım Baş dönmesi, dispne, hipertansiyon, 9 53 Astım Taşikardi, dispne, hipertansiyon, terleme 10 48 Astım Baş dönmesi, sersemlik hali, taşikardi, hipertansiyon, yüz kızarıklığı 11 42 Siroz Baş dönmesi 12 40 Baş dönmesi, hipertansiyon, taşikardi 13 33 alp hast. Baş dönmesi, taşikardi, tremor 14 32 Baş dönmesi, hipertansiyon 15 16 17 34 30 25 Polen allerjisi Toz allerjisi Baş dönmesi, dispne, kaşıntı, ürtiker, boğazda sıkışma hissi, terleme Baş dönmesi, yüz kızarıklığı 18 26 Hamilelik Hipotansiyon, sersemlik hali 19 24 Toz allerjisi Hipotansiyon, senkop 20 22 Hipertiroidi Sersemlik hali, dispne, boğazda sıkışma hissi, taşikardi 31
21 21 Polen alerjisi Trem 22 21 Polen allerjisi Terle derec 23 38 Astım, siroz Baş d 24 32 Siroz Baş d 25 27 Baş d 26 26 Aspirin allerji Baş d 27 23 Baş d 28 23 Sers 39 22 Baş d 30 19 Baş d bilinç 31 18 Polen allerjisi Terle 32 17 Polen allerjisi Trem 33 16 Baş d senk 34 13 Geçirilmiş kalp oper. Baş d 35 11 pilepsi Baş d 36 18 Baş d 37 18 Baş d 38 17 Baş d 39 7 Baş d 6. TARTIŞMA Lokal anestezik maddeler dental kliniklerde çok sık kullanılan maddelerdir. Amerika da yılda 300 milyon enjeksiyon yapıldığı, Batı 32
Avrupa ya ve Japonya ya ise yılda 1 milyar anestezik dağıtımı yapıldığı düşünüldüğünde bu ilaçların yan etki ve reaksiyonlarının da çok olacağını beklemek yanlış olmaz. Oysa çalışmalar değişik insidanslar olmasına rağmen lokal anesteziklerin yan etkilerinin çok az olduğunu göstermiştir. Daublander et al. yaptığı çalışmada toplam reaksiyonların insidansını %4,5 olarak hesaplamıştır(27). Bir diğer çalışmada Baluga JC. bütün reaksiyonların insidansını %0,5 olarak daha da düşük bulmuştur(3). Bizim yaptığımız çalışmada ise reaksiyonların insidansı %1,44 olarak hesaplandı. Yaygın bulduğumuz reaksiyon tiplerinin her iki araştırmadaki reaksiyonlara benzer olduğu ve bunların taşikardi, baş ağrısı, sersemlik hali, hipertansiyon olduğu ortaya çıktı. Risk oluşturan hastalıkların varlığında reaksiyonların insidansını değiştirdiği ve arttırdığı, özellikle kardiyovasküler hastalıklarda reaksiyonların daha çok görüldüğü saptandı. Solüsyonun adrenalin içeriğinin reaksiyonların artmasında etkili olduğu düşünüldü. Hidding J. ve houry F. çalışmalarında 10 μg/ml adrenalin içeren solüsyonların kalp atışını dakikada 20 vuruş arttırdığını ve diğer hastalara göre taşikardi riskinin % 4,1 arttığına dikkat çekmiştir(17). Çalışmamızda reaksiyonların kadın hastalarda daha çok görülmesi kadın hastaların duygularını daha belirgin ve şiddetli yaşadığını gösterdi. Bu durum risk faktörü taşımayan hastalarda daha çok görüldü. Genç ve orta yaş grubu hastalarının yaşlı hastalara göre dental tedavi deneyimlerinin daha az olması, daha fazla stres, heyecan ve korku yaşamalarına sebep oldu. Çalışma bu tür reaksiyonların psikojenik ve vazovagal kaynaklı reaksiyonlar olduğunu ortaya koydu. Bu tür reaksiyonlar olan anksiyete, terleme, solgunluk, senkop, 33
heyecan, korku, bilinç kaybı çalışmamızdaki risk faktörü olmayan hastalarda %55 (11/20) olarak görüldü. Yapılan çalışmada anestezik dozlarının tam olarak belirlenememesi toksisite ye bağlı olarak gelişen reaksiyonların karşılaştırma yapma olanağını ortadan kaldırdı. Bununla ilgili olarak ise Jakobs W, yaptığı araştırmada diş hekimlerinin %55 inin güvenli dozun ne kadar olduğunu bilmediklerini ve gelişen reaksiyonların bazılarının yüksek dozla ilgili olduğunu saptamıştır(28). Yüksek doz semptomları olan baş dönmesi, yüzün kızarması, sersemlik hali, taşikardi, kan basıncında artma gibi durumlar çalışmamızda büyük çoğunlukta görüldü. Gerçek allerjik reaksiyonların semptomları olan, eritem, ürtiker, mukozal ödem, bronkospazm literatürde %1 den daha az insidans gösterir. Bu çalışmada bir hastada (%2,55) bu tür reaksiyonlar görüldü. Ancak test yapılmamış olması reaksiyonun lokal anestezik maddeye karşı gelişen anaflaksi yada anaflaktoid reaksiyon ayırımını yapamamıza neden oldu. Bu hastanın anamnezinde herhangi bir allerjik hastalık tanımlanmamış olması önemliydi. Ayrıca reaksiyon gösteren ve de anamnezinde allerjik hastalık tanımlayan hiçbir hastada gerçek allerjik reaksiyon olmamıştı. Adrenalin içeren anestezik solüsyonlarda koruyucu maddeler olan sülfitlere karşı da immünolojik-nonimmünolojik reaksiyon bildirilmiştir. Bu tür maddelerle de anafilaksi, ürtiker, anjiyoödem, konvülsiyonlar gibi semptomlar görülebilir(4). 7. SONUÇ 34
Lokal anestezik maddelerle istenmeyen reaksiyonlar görülebilmekle beraber çok sık kullanımıyla kıyaslandığında bu yan etkilerin çok küçük derecede olduğu görüldü. Görülen yan etkilerin insidansı, lokal anesteziğin ve içerdiği adrenalinin kullanım dozuna bağlı olarak değişebilmektedir. Bazı hastalar dental tedavide büyük stres yaşarlar. Bu durum neticesinde endojen olarak adrenalin fazla miktarlarda salgılanır. Lokal anesteziğe eklenen adrenalinle birlikte adrenalin dozu toksik etki yapabilecek düzeye gelir. Görülen reaksiyonların çoğunluğunu doz miktarının fazla olmasına bağlı olarak toksik reaksiyonlar oluşturmaktadır. Daha önce dental tedavi deneyimi az olan hastalar heyecan, korku, panik, endişe gibi durumları diğer hastalara göre daha fazla yaşarlar. Bu tür hastalarda görülen reaksiyonların kaynağında psikojenik ve vazovagal faktörlerin etkili olduğu görüldü. Risk faktörü olan hastalarda reaksiyonlar diğer hastalara göre daha fazla oluştu. Reaksiyonların adrenaline bağlı olması ve doz miktarının uygun kullanılmaması; risk durumun varlığı yanında, önemli diğer etkenler olduğunu gösterdi. Meydana gelen reaksiyonların düşük bir kısmını da allerjik reaksiyonlar oluşturdu. Ancak bu reaksiyonların lokal anesteziğe bağlı olabileceği gibi içerdiği adrenalin ve koruyucu maddelere karşı da gelişebilmesi test yapılma zorunluluğunu ortaya koydu. Bu çalışma lokal anesteziklerin yan etkilerinin düşük oranda olduğunu ve bunların çok şiddetli olmadığını gösterdi. Bunun yanında güvenli doz miktarının iyi bilinmesi ve fazla miktarda anestezik enjeksiyonundan kaçınılması gerekliliğinin olduğu, hastaların psikolojik olarak hazır olmadığı 35
korku ve heyecanın çok olduğu durumlarda premedikasyon amaçlı sedatiflerden yararlanılabileceği ancak risk durumunda konsültasyon yapılmasının daha uygun olacağı sonucuna vardı. 8.ÖZT Lokal anestezikler diş hekimliğinde çok sık kullanılan maddeler olmasının yanında bunların yan etkilerin de görülmesi, bu maddelerin yan etki sıklığının ne oranda olduğunun araştırılmasını ve hastalar üzerinde ne tip reaksiyonlar oluşturduğunun analiz edilmesi ihtiyacını ortaya çıkardı. Bu çalışmada lokal anestezik maddelerin özellikleri ve yan etkileri sonucunda görülen reaksiyonların lokal anestezi uygulaması ile frekansının ne kadar olduğu değerlendirildi. Görülen reaksiyonların sebepleri ve ortaya çıkmasına etki eden faktörler hastaların analiz edilmesiyle değerlendirildi ve çoğunluğunun hastaların psikolojik etkenlere bağlı olarak ya da kullanılan toksik dozlar sonucu ortaya çıktığı görüldü. Bununla beraber risk oluşturan hastalıklar değerlendirilip lokal anestezik maddelerin bunlarla ilişkisi saptandı. Reaksiyonların büyük bölümünün kısa sürede ortaya çıktığı ve tedavi gerektirmeden spontan olarak kaybolduğu saptandı. Bayanlarda reaksiyonların daha fazla görülmesi, psikolojik açıdan daha şiddetli duygular yaşadığını ve gerekli hallerde tedavi öncesi premedikasyon olarak sedatif ilaçların kullanılmasının doğru olacağı önerisi yapıldı. Ayrıca yapılacak anestezilerde mutlaka aspirasyon yapılıp dozun doğru olarak kullanılması gerekliliğine ve uygulamaların dikkatli yapılması ile reaksiyonların insidansının azalacağına dikkat çekildi. AYNALAR 36
1. Haas DA, An Update on Local Anesthestics in Dentistry. Journal of the Canadian Dental Association. 2002; 68(9):546-551. 2. Gülbahar O, Mete N, Sin A, okuludağ A, Sebik F. Lokal Anesteziklere Bağlı Allerjik Reaksiyonlar: Tahmin dildiği adar Sık mı? Hekimler Birliği Vakfı Türkiye linikleri Allerji- Astım.2002; 4(3):109-114. 3. Baluga JC. Allergy to local anesthetics in dentistry. Myth or reality?. Revista Alergia Mexico.2003; 50(5):176-181. 4. Demirel YS, eskin Ö. Lokal Anestezik Maddelerle Reaksiyon. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Allerjik Hastalıklar Bilim Dalı, Ankara. 173-186. 5. Öztaş N, Tüfekçioğlu D. Diş Hekimliği ve Alerji. Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi. 2003; 6(1): 37-42. 6. Finucane BT. Allergies to local anesthetics- the real truth. Canadian Journal of Anesthesia. 2003; 50: 869-874. 7. Rood JR. Adverse reaction to dental local anaesthetic injection- allergy is not the cause. British Dental Journal. 2000; 189(7):380-384. 8. Columb MO, Maclennan. Local anaesthetic agents. Anaesthesia and İntensive Care Medicine. 2007; 8(4): 159-162. 9. Özalp Dural A. Farmakoloji. 2002; 17: 139-167. 10. Becker D, Reed L. ssentials of Local Anesthetic Pharmacology.Anesth Prog. 2006; 53(3): 98-109 11. Hahn T. atecholamine und ihre Bedeutung für die İntensivpflege. Stadtisches linikum Solingen. urs 2005/2007; 5-7,16-18. 12. Sharuga R. Local Anesthetics and Vasocontrictors. Contemporary Oral Hygiene.April 2007; 1-5. 13. Tuncay Ü. Lokal anestetikler. ge Üni.Diş Hekimliği Fakültesi 3.Sınıf Ders Notları. 37
14. Cox B, Durieux M, Marcus MA. Toxicity of local anaesthetics. Best practice & Research Clinical Anaesthesiology. 2003; 17(1): 111-136. 15. Smith T. Systemic toxic effects of local anaesthetics. Anaesthesia and İntensive Care Medicine. lsevier Ltd. 2007; 8(4): 155-158. 16. üçükyavuz Z. Lokal anestezik ilaçlara bağlı sistemik reaksiyonlar. Ankara Üni. Diş Hek. Fak. Dergisi. 2000; 27: 93-104. 17. Hidding J, houry F. Allgemeine omplikationen bei der zahnarztlichen Lokalanasthesie. Dtsch Zahnarztl. 1991; 46: 834-836. 18. Yagiela JA. Local Anesthetics. Anesth Prog. 1991; 38: 128-141. 19. Niwa H, Hirota Y, Shibutani T, Matsuura H. Systemic mergencies and their Management in Dentistry: Complications İndependent of Underlying Disease. Anesth Prog. 1996; 43: 29-35. 20. Güngörmüş M, Dayı, Büyükkurt C. Normal ve lu Hastalarda ullanılan Farklı Lokal Anestezik Solusyonun an Basıncı ve Nabız Üzerine tkilerinin linik Olarak Araştırılması. Ondokuz Mayıs Üni Diş Hek Fak Der. 2002; 3(2):94-97. 21. öhler, Frie A, Becker J, Ohlendorf D. Changes in plasma epinephrine concentration after dental infiltration anesthesia with different doses of epinephrine. J Dent Res. 1989; 68: 1089-1101. 22. Panesar SS, Walker S, Sheikh A. Primary care management of anaphylaxis. Prim Care Resp j. 2003; 12(4): 124-126. 23. Brown DT, Beamish D, Wildsmith JA. Allergic reaction to an amide local anaesthetic. Br J Anaesth. 1981; 53: 435-437. 24. Campbell RJ, Maestrello LC, Campbell LR. Allergic response to metabisulfite in lidocaine solution. Anesth Prog. 2001; 48: 21-26. 38
25. ohase H, Umino M. Allergic reaction to epinephrine preparation in %2 lidocaine: Two case reports. Anesth Prog. 2004; 51: 134-137. 26. Meechan J.G. pinephrine, Magnesium, and dental local anesthetic solutions. American Dental Society of Anesthesiology.1996; 43: 99-102. 27. Daublander M, Muler R, Lipp MDW. The incidence of complications associated with local anesthesia in dentistry. Anesth Prog.1997; 44: 132-141. 28. Jakobs W. The status of dental anesthesia in Germany. Anesth Prog. 1989; 36: 210-212. ÖZGÇMİŞ 39
Yunanistan ın Gümülcine kentinde 24 Mart 1976 yılında doğdum ve ilk okulu köy okulunda bitirdim. Ailemle birlikte İzmir e göç edince Orta Öğrenimimi şrefpaşa Ortaokulunda, Lise öğrenimimi de Namık emal Lisesinde tamamladım. Dişhekimliği fakültesi son sınıf öğrencisi olarak yapmış olduğum bu tez çalışmasının yararlı olmasını dilerim. 40