AVRUPA İSTATİSTİKLERİ UYGULAMA ESASLARI 24 Şubat 2005 tarihinde İstatistik Program Komitesi tarafından kabul edildiği şekilde Önsöz Tanımlar: Bu belgenin amacı doğrultusunda: Avrupa İstatistikleri, Topluluk İstatistikleri hakkında 17 Şubat 1997 tarih ve (EC) 322/97 sayılı Konsey tüzüğünde tanımlandığı üzere; ulusal istatistik otoriteleri ve Topluluğun istatistik kurumu (Eurostat) tarafından Antlaşmanın 285(2). maddesine uygun olarak üretilen ve dağıtılan Topluluk İstatistiklerini ifade eder. İstatistik Otoritesi, ulusal düzeyde Avrupa İstatistiklerini üretmek ve dağıtmak ile görevli Ulusal İstatistik Ofisi (UİO) ve istatistik üretmekten sorumlu diğer kurum ve kuruluşları, Topluluk düzeyinde ise Eurostat ı ifade eder. Avrupa İstatistik Sistemi, bundan böyle AİS olarak anılacaktır, Eurostat ve her bir üye devlette Avrupa İstatistiklerini üretmek ve dağıtmaktan sorumlu Ulusal İstatistik Ofisleri ile istatistik üretmekten sorumlu diğer kurum ve kuruluşların oluşturduğu ortaklığı ifade eder. Avrupa Topluluklarını kuran Antlaşma; özellikle antlaşmanın 285(2). maddesi, Topluluk İstatistikleri hakkında 17 Şubat 1997 tarih ve (EC) 322/97 sayılı Konsey tüzüğü ve Birleşmiş Milletler İstatistik Komisyonu tarafından 14 Nisan 1994 tarihinde kabul edilen Resmi İstatistiklerin Temel İlkeleri ile uyumlu olarak, Uygulama Esasları iki amaca hizmet etmektedir, bunlar: - Ulusal İstatistik Otoriteleri ve Eurostat ın bağımsızlığı, bütünlüğü ve hesap verebilirliğine, ürettikleri ve dağıttıkları istatistiklerin güvenilirlik ve kalitesine duyulan güveni ve inancı artırmak (dışsal odak); - Avrupa İstatistiklerinin tüm üreticileri tarafından kalitenin arttırılması için en iyi uluslararası istatistik ilkeleri, yöntemleri ve uygulamalarının kullanımını desteklemek (içsel odak). Esaslar, aşağıda açıklandığı şekilde uygulanacaktır: - Esaslar, idari otoriteler (Hükümetler, Bakanlıklar, Komisyon, Konsey gibi) için, güvenilir Avrupa İstatistikleri üretmek amacıyla, sundukları istatistik hizmetlerinin bağımsızlık, bütünlük ve hesap verebilirliğini garanti edecek şekilde profesyonelce düzenlenmesini ve finanse edilmesini sağlayacak bir rehber niteliği taşımaktadır; - Esaslar, istatistik otoriteleri ve çalışanları için, yüksek kalitede, uyumlu Avrupa İstatistiklerinin üretimi ve dağıtımında yardımcı olacak istatistik ilkeleri, değerleri ve en iyi uygulamalara temel bir ölçüt sunmaktadır. Esaslar aşağıdakilerin bilgisine sunulmuştur: 1
- Esaslar, kullanıcılar için, Avrupa ve ulusal istatistik otoritelerinin tarafsız olduklarını ve ürettikleri ve dağıttıkları istatistiklerin güvenilir ve tarafsız olduğunu gösterir; - Esaslar, veri sağlayıcılar için, sağladıkları bilginin gizliliğinin korunduğunu, bunlar üzerinde istatistik üretmek dışında herhangi bir talebin söz konusu olamayacağını ifade eder; Avrupa İstatistikleri Uygulama Esasları 15 ilke üzerine inşa edilmiştir. Avrupa Birliği ndeki idari otoriteler ve istatistik otoriteleri Uygulama Esaslarında düzenlenen ilkelere bağlı kalmayı ve referans olarak kulllanılacak olan 15 ilkenin her biri için İyi Uygulama ini de kullanarak belirli aralıklarla uygulamalarını gözden geçirmeyi taahhüt ederler. 19 Haziran 1989 tarih ve 89/382/EEC sayılı Konsey Kararı ile oluşturulan İstatistik Program Komitesi, Esasların uygulanmasını izlemek üzere düzenli olarak emsal tarama (peer review) gerçekleştirecektir. Kurumsal Çevre Avrupa İstatistikleri ni üreten ve dağıtan istatistik otoritelerinin verimliliği ve güvenirliliği üzerinde, kurumsal etkenlerin ve organizasyon yapısının önemli bir etkisi bulunmaktadır. Kurumsal çevre başlığı altında; mesleki bağımsızlık, veri toplama yetkisi, kaynakların yeterliliği, kalite taahhüdü, istatistiksel gizlilik, tarafsızlık ve nesnellik ilkeleri yer almaktadır. 1. İlke: Mesleki Bağımsızlık - Avrupa istatistiklerinin güvenilirliği, İstatistik otoritelerinin diğer siyasi, düzenleyici ya da idari kurum ve kuruluşların yanı sıra özel sektör işletmelerinden bağımsızlığı ile sağlanır. İstatistik otoritesinin resmi istatistiklerin üretim ve dağıtımında siyasi ve diğer dış müdahalelerden bağımsızlığı kanunla düzenlenir. İstatistik Otoritesi Başkanı, siyasi otoriteler ve kamu kurum ve kuruluşları ile koordinasyonun sağlanmasında yeterli hiyerarşik mevkiye ve mesleki açıdan en yüksek kapasiteye sahiptir. İstatistik Otoritesi Başkanı ve istatistik üretmekten sorumlu diğer kurum ve kuruluşların üst düzey yöneticileri, Avrupa İstatistikleri nin bağımsız bir şekilde üretilmesi ve dağıtılmasından sorumludurlar. İstatistik Otoritesi Başkanı ve istatistik üretmekten sorumlu diğer kurum ve kuruluşların üst düzey yöneticileri, istatistiksel yöntemler, standartlar ve işlemler ile istatistiksel yayınların içerik ve yayımlama takvimini belirleme konusunda tek sorumludur. İstatistiksel çalışma programları ve kaydedilen ilerlemeyi gösteren dönemsel raporlar yayımlanır. İstatistiksel yayınlar, siyasi ifadelerden açıkça arındırılır ve ayrı olarak yayımlanır. 2
İstatistik Otoritesi, gerekli olduğu takdirde, resmi istatistiklere yönelik eleştirileri yanıtlamak için ve resmi istatistiklerin amaçları dışında kullanılması durumlarında kamuoyuna açıklamada bulunur. 2. İlke: Veri Toplama Yetkisi - İstatistik Otoriteleri, Avrupa istatistikleri amaçları bağlamında, bilgi toplamak için açık yasal bir yetkiye sahip olmalıdır. İstatistik Otoritelerinin talebi üzerine, kurum ve kuruluşlar, işletmeler ve hanehalkları ile genel olarak halkın, veriye erişimleri ve veriyi teminleri Avrupa İstatistikleri amaçları doğrultusunda kanunla sınırlandırılabilir. Resmi istatistiklerin üretimi ve dağıtılması amacıyla bilgi toplama yetkisi kanunla düzenlenir. İstatistik Otoritesinin, istatistiksel amaçlar için idari kayıtlara erişebilme hakkı ulusal mevzuat ile sağlanır. İstatistik Otoritesi, yasal düzenlemeler ile istatistiksel araştırmalara cevap verilmesini zorunlu hale getirebilir. 3. İlke: Kaynakların Yeterliliği - İstatistik Otoritelerinin kullanımına tahsis edilen kaynaklar, Avrupa İstatistikleri gereksinimlerini karşılamak için yeterli olmalıdır. İnsan kaynakları, mali kaynaklar ve bilgi-işlem altyapısı hem miktar hem de nitelik bakımından Avrupa İstatistiklerinin cari gereksinimlerini karşılar. Avrupa İstatistiklerinin kapsamı, detayı ve maliyeti, ihtiyaçları karşılamada yeterlidir. Yeni üretilecek Avrupa İstatistiklerine yönelik talepleri, maliyetleri bakımından değerlendirmek ve doğrulamak için çeşitli yöntemler mevcuttur. Kaynakların daha etkin kullanılabilmesi amacıyla, halihazırda üretilmekte olan Avrupa İstatistiklerinin tümü için, bu ihtiyacın devam edip etmediğini değerlendirmek ve bu istatistiklerden hangilerinin üretimine son verilmesi hangilerinin üretiminin azaltılması gerektiğini belirlemek üzere çeşitli yöntemler kullanılır. 4. İlke: Kalite Taahhüdü Tüm AİS üyeleri, Avrupa İstatistik Sistemi Kalite Deklarasyonu nda belirtilen ilkelere uygun olarak çalışmayı ve işbirliğinde bulunmayı taahhüt ederler. Üretilen istatistiklerin kalitesi, AİS kalite bileşenlerine göre düzenli olarak izlenir. İstatistik üretim süreci, istatistiklerin toplanması, işlenmesi ve dağıtımında kalitenin izlenmesini sağlar. 3
İstatistik üretim süreci, kaliteye ilişkin hususların kalite içindeki unsurlar arasında dengenin sağlanarak ele alınmasını mümkün kılar, mevcut ve yeni araştırmaların planlanmasına rehberlik eder. Kalite kılavuzları belgelere dayanır ve personel bu konuda iyi eğitimlidir. Söz konusu kılavuzlar yazılı hale getirilir ve kamuoyunun bilgisine sunulur. Gerektiği takdirde, dış uzman kullanılarak temel istatistiksel veriler düzenli olarak ve eksiksiz bir şekilde incelenir. 5. İlke: İstatistiksel Gizlilik - Veri sağlayıcıların (hanehalkları, girişimler, kurum ve kuruluşlar ile diğer cevaplayıcılar) gizliliği, sağladıkları bilgilerin gizliliği ve söz konusu bilgilerin yalnızca istatistiksel amaçlar doğrultusunda kullanılması mutlak olarak garanti edilmelidir. İstatistiksel gizlilik kanunla garanti altına alınır. İstatistik Otoritesi çalışanları görevlendirilirken, yasal gizlilik taahhüdü imzalar. İstatistiksel gizliliğin kasıtlı olarak ihlal edilmesi durumunda ağır cezalar öngörülür. İstatistiklerin üretim ve dağıtım süreçlerinde istatistiksel gizliliğin korunması amacıyla talimatlar ve kılavuzlar düzenlenir. Söz konusu kılavuzlar yazılı hale getirilir ve kamuoyunun bilgisine sunulur. İstatistiksel veritabanlarının güvenliğini ve bütünlüğünü korumak amacıyla fiziksel ve teknolojik hükümlere yer verilir. Dış kullanıcıların araştırma amaçlı olarak istatistiksel mikroverilere ulaşımına ilişkin katı kurallar uygulanır. 6. İlke: Tarafsızlık ve Nesnellik - İstatistik Otoriteleri Avrupa İstatistiklerini, bilimsel bağımsızlığa saygılı bir şekilde ve tüm kullanıcılara eşit mesafede, nesnel, profesyonel ve şeffaf bir biçimde üretmeli ve dağıtmalıdır. İstatistikler, istatistiksel mütalaalar tarafından belirlenen nesnel bir temelde derlenir. Kaynakların ve istatistik tekniklerinin seçimi istatistiksel mütalaalar göz önüne alınarak belirlenir. Yayımlanmış istatistiklerde farkedilen hatalar, mümkün olan en kısa zamanda düzeltilir ve kamuoyuna duyurulur. 4
İstatistik Otoritesi tarafından kullanılan yöntem ve usullere ilişkin bilgiler kamuoyunun bilgisine sunulur. İstatistiklerin açıklanma tarihi ve zamanı önceden duyurulur. Tüm kullanıcılar istatistiklere aynı zamanda eşit erişim hakkına sahiptir ve herhangi bir dış kullanıcının verinin açıklanma zamanı öncesinde veriye ayrıcalıklı erişimi yasaklanır, denetlenir ve bu hususta kamuoyu bilgilendirilir. Bu husus ihlal edildiği takdirde, tüm kullanıcılar arasında tarafsızlığı sağlamak amacıyla verinin açıklanma zamanı öncesi düzenlemeler yeniden gözden geçirilir. Basın toplantılarında yapılan istatistiksel duyuru ve açıklamalar nesnel ve tarafsız olmalıdır. İstatistiksel Süreçler İstatistik Otoriteleri tarafından resmi istatistiklerin organize edilmesi, toplanması, işlenmesi ve dağıtılması süreçlerinde, Avrupa standartları ve diğer uluslararası standartlar, kılavuzlar ile iyi uygulamalar tam olarak gözetilmelidir. İstatistiklerin güvenilirliği, iyi yönetim ve etkinliğe duyulan saygınlık ile geliştirilir. İstatistiksel süreçler başlığı altında; güvenilir metodoloji, uygun istatistiksel süreçler, cevaplayıcı yükünün azaltılması ve maliyet etkinliği ilkeleri yer almaktadır. 7. İlke: Güvenilir Metodoloji - Güvenilir metodoloji, kaliteli istatistiklerin temelini oluşturur. Bu husus, uygun araçları, süreçleri ve uzmanlığı gerektirir. İstatistik Otoritesinin metodolojik çerçevesinin tamamı Avrupa standartlarını ve diğer uluslararası standartları, kılavuzları ve iyi uygulamaları izler. İstatistik Otoritesi tarafından, standart kavramlar, tanımlar ve sınıflamaları sağlamaya yönelik süreçler tutarlı ve sürekli olarak uygulanır. İş kayıtları ve nüfus araştırmaları çerçevesi düzenli olarak değerlendirilir ve yüksek kaliteyi sağlamak amacıyla gerektiğinde güncellenir. Ulusal sınıflamalar ve sektörleşme sistemleri ile bunlara karşılık gelen Avrupa sistemleri arasında uyum düzeyi yüksektir. İstatistik Otoriteleri, konu ile ilgili akademik bilim dallarından mezun olanları istihdam eder. Personel, konusunda en iyi uzmanlardan öğrenmek ve uzmanlığını geliştirmek amacıyla, ilgili uluslararası eğitim kurslarına ve konferanslara katılım sağlar ve istatistikçi meslektaşlarıyla ilişki kurar. 5
Metodolojinin geliştirilmesi amacıyla bilim çevreleri ile işbirliği sağlanır, dış uzmanlar uygulanan yöntemlerin kalite ve etkinliğini değerlendirir ve gerektiği takdirde daha iyi araçların kullanımını teşvik eder. 8. İlke: Uygun İstatistiksel Süreçler - Verilerin toplanmasından doğrulanmasına kadar uygulanan tüm istatistiksel süreçler, kaliteli istatistiklerin temelini oluşturur. İdari amaçlar için kullanılan idari veri, tanım ve kavramlara dayanan Avrupa İstatistikleri, istatistiksel amaçlar için gerekli olanlara mümkün olduğunca yaklaşmalıdır. İstatistiksel araştırmalarda soru kağıtları veri toplamadan önce sistematik olarak test edilir. Araştırma tasarımları, örnekleme seçimleri ve örnekleme ağırlıkları iyi düzenlenir, sürekli gözden geçirilir, revize edilir ve gerekli hallerde güncellenir. Alan çalışmaları, veri girişi ve kodlamaları sürekli olarak izlenir ve gerekli hallerde revize edilir. Uygun düzeltme ve bilgisayarlı imputasyon (kayıp verilerin tamamlanması) yöntemleri kullanılır, bunlar sürekli gözden geçirilir, revize edilir ve gerekli hallerde güncellenir. Revizyonlar standart, iyi yapılandırılmış ve şeffaf bir yol izlemelidir. 9. İlke: Cevaplayıcı Yükünün Azaltılması - Raporlama yükü kullanıcıların ihtiyaçlarıyla orantılı olmalı ve cevaplayıcılar açısından aşırı olmamalıdır. İstatistik Otoritesi cevaplayıcı yükünü izlemeli ve cevaplayıcı yükünün zamanla azaltılması için hedefler koymalıdır. Avrupa İstatistiklerine ilişkin taleplerin kapsam ve detayı, mutlak olarak gerekli olanlarla sınırlandırılır. Uygun örnekleme teknikleri ile raporlama yükü, araştırma evrenine mümkün olduğunca dağıtılır. İşyerlerinden, gerektiğinde geri dönüşe olanak sağlanması amacıyla, bilgiler mümkün olduğunca kendi hesapları ve elektronik araçlar kullanılarak toplanır. Ayrıntılar halihazırda tam olarak mevcut değilse, en iyi tahminler ve yaklaştırmalar kullanılmalıdır. Bilgi taleplerinde mükerrerliği önlemek amacıyla mümkün olduğunca idari kaynaklar kullanılır. 6
Mükerrer araştırmalardan kaçınmak amacıyla İstatistik Otoriteleri arasında veri paylaşımı uygulaması yaygınlaştırılır. 10. İlke: Maliyet Etkinliği - Kaynaklar etkin bir şekilde kullanılmalıdır. İstatistik Otoritesinin kaynak kullanımı, iç denetim ve bağımsız dış denetim tarafından izlenir. Veri toplama, kodlama ve doğrulama gibi rutin işlerde mümkün olduğunca otomasyona geçilir. Bilgi ve iletişim teknolojisinin verimlilik potansiyelinden, veri toplanması, işlenmesi ve dağıtımı süreçlerinde en iyi şekilde faydalanılır. İdari kayıtların istatistiksel potansiyelini geliştirmek ve yüksek maliyetli anketlerden kaçınmak amacıyla ileriye dönük önlemler alınır. İstatistiksel Veri Mevcut istatistikler kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılamalıdır. İstatistikler, Avrupa kalite standartları ile uyumludur ve Avrupa kurumlarının, hükümetlerin, araştırma kurumlarının, işletmeler ile genel olarak kamunun ihtiyaçlarına yönelik hizmet sunar. İstatistiklerin uygun, doğru ve güvenilir, zamanlı, tutarlı, bölge ve ülkeler arası karşılaştırılabilir ve kullanıcılar tarafından kolay erişilebilir olması önem teşkil etmektedir. 11. İlke: Uygunluk - Avrupa İstatistikleri kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılamalıdır. Kullanıcıların ihtiyaçlarının karşılanmasında mevcut istatistiklerin pratik açıdan yararlılığının, uygunluğunun izlendiği ve ortaya çıkan yeni ihtiyaç ile önceliklerin kullanıcılarla karşılıklı etkileşim içinde belirlendiği bir süreç mevcuttur. İhtiyaçlar önceliklerine göre çalışma programına yansıtılır ve karşılanır. Düzenli aralıklarla kullanıcı memnuniyeti anketleri yapılır. 12. İlke: Doğruluk ve Güvenilirlik - Avrupa İstatistikleri gerçeği, doğru ve güvenilir bir biçimde yansıtmalıdır. Veri kaynağı, ara sonuçlar ve istatistiksel veriler değerlendirilir ve doğrulanır. Örnekleme hataları ve örnekleme dışı hatalar ölçülür ve AİS kalite bileşenleri çerçevesine göre sistematik olarak belgelenir. 7
Revizyon çalışma ve analizleri düzenli olarak yürütülür ve kurum içinde istatistiksel süreçleri bilgilendirmek amacıyla kullanılır. 13. İlke: Zamanlılık ve Yayımlama Takvimine Uygunluk - Avrupa İstatistikleri, zamanlılık temelinde ve yayımlama takvimine uygun olarak dağıtılmalıdır. Zamanlılık açısından İstatistik Otoritesi, Avrupa ve uluslararası dağıtım standartları ile en yüksek düzeyde uyumu sağlar. Avrupa İstatistiklerinin duyurulması için standart bir gün belirlenir. Avrupa İstatistiklerinin dönemselliği belirlenirken, mümkün olduğu kadar kullanıcı ihtiyaçları göz önünde tutulur. Yayımlama takviminden olası sapmalar, önceden kamuoyuna açıklanır ve yeni bir tarih belirlenir. Geçici sonuçlar, kabul edilebilir düzeyde kaliteye sahip oldukları ve yayımlanmalarının faydalı olacağına kanaat getirildiği takdirde dağıtılabilir. 14. İlke: Tutarlılık ve Karşılaştırılabilirlik - Avrupa İstatistikleri kendi içinde ve zaman içinde tutarlı, bölgeler ve ülkeler arasında karşılaştırılabilir ve farklı kaynaklardan birbiri ile ilgili veriler birleştirilebilir ve ortak kullanılabilir olmalıdır. İstatistikler kendi içinde tutarlıdır (Örneğin aritmetik ve muhasebe açısından özdeşlikleri gözlenmelidir). İstatistikler makul bir süre için tutarlı ve uyumlaştırılabilir olmalıdır. İstatistikler farklı anket ve kaynaklardan, kapsam, tanımlama, birim ve sınıflamalar bakımından ortak standartlar temelinde derlenir. Farklı anket ve kaynaklardan derlenen istatistikler, karşılaştırılabilir ve uyumlaştırılabilir olmalıdır. Verilerin uluslararası karşılaştırılabilirliği AİS ile diğer istatistik sistemleri arasındaki periyodik değişimlerle sağlanır. Metodolojik çalışmalar, üye ülkeler ile Eurostat arasındaki sıkı işbirliği ile yürütülür. 15. İlke: Erişilebilirlik ve Açıklık - Avrupa İstatistikleri açık ve anlaşılabilir bir şekilde sunulmalı, uygun ve elverişli bir biçimde yayımlanmalı, tarafsızlığını destekleyici metaveri ve kılavuzla birlikte mevcut ve erişilebilir olmalıdır. 8
İstatistikler, doğru yorumlamaya ve anlamlı karşılaştırmalara olanak sağlayacak şekilde sunulur. Yayınlarda, modern bilgi ve iletişim teknolojilerinin yanı sıra gerekli hallerde geleneksel basılı kopya kullanılır. Gerekli hallerde, özel tasarlanmış analizler kullanılır ve bu husus kamuoyuna duyurulur. Araştırma amaçlı olarak mikroveriye erişime izin verilebilir, ancak söz konusu erişim katı kurallara tabi olmalıdır. Metaveriler, standartlaşmış metaveri sistemlerine göre belgelenir. Kullanıcılar, AİS kalite kriterlerine göre istatistiksel süreçlerin metodolojisi ve istatistiksel verilerin kalitesi konularında sürekli bilgilendirilir. 9