Theo Nichols Nadir Suður

Önsöz Bu araþtýrma Sivil Toplum Diyaloðu: Ortak Çalýþma Kültürü Aracýlýðýyla AB ve Türkiye den Ýþçilerin Bir Araya Getirilmesi projesinin bir parçasý olarak gerçekleþtirilmiþtir. Türkiye ve Avrupa Birliði nde bu uygulamanýn bir parçasý olan tüm proje ortaklarýna teþekkürlerimizi sunarýz. Özel olarak, anketlerin daðýtýlmasý ve toplanmasýna katkýda bulunan araþtýrma asistaný Ahmet Murat Aytaç a, proje asistaný Kazým Ateþ e, Türkiye sendika konfederasyonlarýnýn idari asistanlarý Uðraþ Gök, Osman Yýldýz ve Yasin Ayyýldýz a ve tüm AB sendikal konfederasyonlarýn koordinatörlerine teþekkürlerimizi sunarýz. Son olarak, bu önemli konularda görüþlerini paylaþan tüm sendika yetkililerine, temsilcilerine ve üyelerine teþekkürlerimizi sunarýz. 3

6614 Türk sendikacý ve Belçika, Fransa, Yunanistan, Ýtalya, Ýsveç, Slovakya ve Ýngiltere den 1949 sendikacý ile gerçekleþtirilen ankete dayalý olarak yapýlan bu deðerlendirme, Türkiye ile AB arasýndaki iliþkilere yönelik çeþitli konularý kapsamaktadýr. Temel bulgular aþaðýda özetlenmiþtir. Türkiye nin AB ye tam üyeliði konusunda; Türk katýlýmcýlarýnýn yarýsýndan fazlasý Türkiye nin AB ye tam üye olmasý taraftarýdýr. Daha çok HAK-ÝÞ e baðlý sendika üyeleri olmak üzere sendika temsilcileri, meslek gruplarý ve sendika yöneticileri de tam üyeliðe taraftardýr. Üyeliðe destek yaþ ile birlikte artmaktadýr. Üyeliðe muhalefet en çok tarým sektöründe çalýþan, kendini Avrupa dýþýndan olarak nitelendiren ve Avrupa daki çok uluslu þirketlerin parçasý olan þirketlerde çalýþanlar arasýnda yaygýndýr. Ýsveçli sendikacýlar Türkiye nin katýlýmýna Türklerden daha çok taraftardýr; Ýngiltere de destek düzeyi Türkiye dekine yakýndýr; Yunanistan, Slovakya, Fransa, Belçika ve Ýtalya da ise destek Türkiye dekinden düþüktür. Türkiye nin eninde sonunda AB ye tam üye olarak kabul edilip edilmeyeceði konusunda; Türk katýlýmcýlar arasýnda Türkiye nin katýlmasý yönünde beklenti düzeyi düþüktür; üçte birden az bir bölümü katýlým beklemektedir. Özellikle HAK-ÝÞ e baðlý sendika üyeleri Türkiye nin eninde sonunda üyeliðe kabul edileceðini düþünmektedir. Fransa, Belçika, Ýtalya ve Ýsveç te sendikacýlarýn büyük bir bölümü Türkiye nin eninde sonunda üye olacaðýna Türkiye deki sendikacýlardan daha çok inanmaktadýr. Yunanistan ve Slovakya da ise bu beklenti daha düþüktür. 4 Beþ yýl içinde Türkiye nin AB üyeliði ile ilgili deðiþen görüþler konusunda; Türk sendikacýlarýn yarýsýndan fazlasýnýn Türkiye nin üyeliði konusundaki görüþleri beþ yýl içerisinde (2004-2009) deðiþmemiþtir. Görüþü deðiþenler açýsýndan bu deðiþiklik, hemen her özellik incelenecek olursa, olumsuzdan çok olumlu yönde olmuþtur. Daha

çok HAK-ÝÞ e baðlý sendika üyelerinin görüþleri olumlu yönde deðiþmiþtir. Siyasi açýdan sol görüþlü olanlar bu eðilime uymamýþtýr. AB üyesi yedi ülkede de Türkiye nin AB üyesi olmasý konusundaki görüþlerde daha az deðiþiklik olmuþtur. Türkiye nin AB ye katýlýmý halinde Türk iþçileri üzerindeki kýsýtlamalar konusunda; Türk sendikacýlarýnýn dörtte üçünden fazlasý Türkiye nin AB ye katýlýmý halinde Türk iþçilerin serbest dolaþým hakkýna sahip olmasý taraftarýdýr. AB üyesi yedi ülkede Türk iþçilerin serbest dolaþýmý üzerindeki kýsýtlamalarý destekleme Ýsveç te %8 ile Slovakya da %44 olmak üzere, bu iki oran arasýnda deðiþiklik göstermektedir ve bütün ülkelerde bu oran %50 nin altýndadýr; üç ülkede ise sendikacýlar bu kýsýtlamanýn karþýsýnda yer aldýklarýný belirtmiþlerdir (Ýtalya da %49, Fransa da %58 ve Ýngiltere de %61). Türkiye nin üyeliðinin genel olarak AB ye saðlayacaðý faydalar konusunda; Türk sendikacýlar ekonomik büyümenin artmasý, kültürel çeþitlilik ve daha az ölçüde olmak üzere siyasi istikrarýn artmasý yoluyla AB nin fayda saðlayacaðý görüþündedir. Türkiye de AB nin bütün bu konularda fayda saðlayacaðýný düþünen gruplar þöyledir: o HAK-ÝÞ e baðlý sendika üyeleri, o Sendika temsilcileri, o Yöneticiler, o Yaþý daha büyük iþçiler, o Kendini Avrupalý olarak nitelendirenler. Türkiye de fayda saðlanacaðý görüþüne katýlmayanlar arasýnda aþaðýdaki gruplar yer almaktadýr: o Eðitim, saðlýk ve sosyal hizmetler alanýnda çalýþanlar, 5

o Avrupalý çok uluslu þirketler için çalýþanlar, o Tarým sektöründe çalýþanlar. AB ülkelerinin çoðunda sendikacýlar ekonomik büyüme ve siyasi istikrardan çok artan kültürel çeþitliliðin katkýlarý üzerinde durmuþtur. AB üyeliðinin Türkiye ye ve yedi AB üyesine faydalarý konusunda; Türk sendikacýlar en çok iþ saðlýðý ve güvenliði, iþ güvencesi ve sendikal haklar açýsýndan Türkiye nin fayda saðlamasýný beklemektedir. HAK-ÝÞ sendikalarý üyeleri, sýrasýyla TÜRK-ÝÞ ve DÝSK üyelerine oranla daha fazla fayda saðlanacaðý beklentisine sahiptir. Yedi AB ülkesindeki sendikacýlar Türkiye ye oranla kendi ülkelerine daha az fayda saðlanacaðý görüþüne sahiptir. Diðer faydalarla ilgili olarak, Türk sendikacýlarýn Türkiye deki dini hoþgörünün artacaðý beklentisine oranla, AB ülkelerindeki sendika üyeleri, Türkiye nin AB ye girmesinin kendi ülkelerinde dini hoþgörünün artacaðý yönünde daha fazla fayda saðlayacaðý görüþüne sahiptir. 6 Türkiye nin AB ye katýlmasýndan kimin fayda saðlayacaðý konusunda; Türk sendikacýlar büyük iþverenlerin (öncelikle AB li sonra Türk olanlar) Türkiye nin katýlýmýnýn en büyük faydalanýcýlarý olacaðý görüþündedir. Slovakya istisna olmak üzere, yedi AB üye devletindeki büyük çoðunluk da Avrupalý veya Türk büyük iþverenlerin en çok fayda saðlayacaðý beklentisine sahiptir. Ýsveç istisna olmak üzere, yedi AB ülkesindeki sendikacýlar AB ülkelerindeki iþçilerin, Türkiye nin katýlýmýndan küçük ve orta ölçekli ve büyük iþverenlere oranla daha az fayda saðlayacaðý görüþündedir. Türk sendikacýlar, Türk iþçilerin Türk küçük ve orta ölçekli iþverenlere oranla daha fazla fayda saðlayacaðý beklentisine sahiptir ve Türkiye de kimin fayda saðlayacaðýna iliþkin bu görüþ, yedi AB

ülkesindeki sendikacýlar tarafýndan da paylaþýlmaktadýr. Türk iþçiler, Türkiye nin AB ye katýlýmýndan, AB iþçilerine oranla daha fazla kazanç saðlayacaklarý görüþündedir. Türk iþçiler ile ilgili bu görüþ, yedi AB ülkesindeki sendikacýlar tarafýndan da paylaþýlmýþ ve çoðu durumda daha geniþ bir þekilde ele alýnmýþtýr. Katýlýmcýlarýn genel anlamda AB ile ilgili ne hissettikleri konusunda; Türk katýlýmcýlarýn yarýsýndan biraz azý AB nin genel imajý konusunda olumlu hissetmektedir. HAK-ÝÞ sendikalarý üyeleri sýrasýyla DÝSK veya TÜRK-ÝÞ üyelerine oranla daha olumlu hissetme eðilimindedir. HAK-ÝÞ sendikalarý üyeleri, yaþça daha büyük sendikacýlar ve bir AB ülkesinde tatil veya çalýþma amaçlý bulunmuþ olanlar, AB hakkýnda en çok olumlu görüþe sahip olanlar arasýndadýr. En olumsuz görüþlere sahip olanlar arasýnda genç iþçiler, Avrupalý çok uluslu þirketlerde çalýþanlar ve tarým sektöründe çalýþanlar bulunmaktadýr. Türk katýlýmcýlar, Belçika ve Yunanistan dakilere benzer þekilde Fransa ya oranla AB konusunda olumlu bir görüþe sahip olmaya daha eðilimlidir, fakat Ýsveç, Slovakya ve Ýngiltere dekinden daha az olumlu görüþe sahip olma eðilimi göstermektedirler. AB nin özellikle ne anlama geldiði konusunda; Türk katýlýmcýlarýn yarýsý veya daha fazlasý AB yi siyasi haklar, çalýþma ile ilgili haklar, demokrasi ve ekonomik zenginlik gibi konularla iliþkilendirmiþtir. Türk katýlýmcýlarýn yarýsýndan azý AB yi dini hoþgörü ile iliþkilendirmiþtir. Bu iliþkilendirme baþta HAK-ÝÞ sendikalarý olmak üzere, sýrasýyla DÝSK ve TÜRK-ÝÞ sendikalarý tarafýndan yapýlmýþtýr (fakat hiçbir zaman katýlýmcýlarýn yarýsý kadar çok olmamýþtýr). Türkiye den çok daha fazla ölçüde, yedi AB ülkesinde AB dini hoþgörü ile iliþkilendirilmiþtir. TÜRK-ÝÞ sendikalarý üyeleri, sýrasýyla HAK-ÝÞ ve DÝSK üyelerine kýyasla AB yi ulusal baðýmsýzlýðýn kaybedilmesi ile daha çok iliþkilendirmiþtir. 7

AB nin iþleyiþ tarzýnýn anlaþýlmasý konusunda; Türk sendikacýlarýnýn çoðunluðu AB nin nasýl iþlediðini çok iyi anlayamadýklarýný veya hiç de iyi anlayamadýklarýný belirtmektedir. Bu sekiz ülke içerisinde anladýklarýndan en az emin olan sendikacýlar Türk sendikacýlar olmuþtur. Yedi AB ülkesine kýyasla AB konusunda en az bilgiye sahip olan Türk sendikacýlar olmuþtur. Gerçekleþtirilen sýnýrlý testlerde, Türk sendikacýlar arasýnda en az bilgiye sahip olanlarýn kýrsal kesimlerde yaþayan Türkler, kadýnlar, daha küçük iþyerlerinde çalýþanlar, sýnýrlý örgün eðitim almýþ olanlar ve genç iþçiler olduðu görülmüþtür. Bütün olarak AB ye duyulan güven konusunda; On Türk sendikacýdan yedisi AB ye güvenmeme eðiliminde olduklarýný veya güvenip güvenmeyeceklerini bilmediklerini belirtmek suretiyle AB ye güven eksikliði duymaktadýr. Çoðu AB ülkesindeki sendikacýlara göre daha þüpheci olma eðilimi göstermektedirler. Belirli AB kurumlarýna duyulan güven konusunda; Türk sendikacýlarýnýn yarýsýndan azý kendilerine sorulan dört kuruma güvenme eðilimi göstermiþtir: AB düzeyindeki sendikalar; Avrupa Adalet Divaný; AB Parlamentosu ve AB düzeyindeki siyasi partiler. AB düzeyindeki sendikalar, hem Türkler hem de yedi AB ülkesindeki sendikacýlar tarafýndan (destek oraný oldukça fazla olmak üzere) en çok güven duyulan AB kurumu olarak görülmüþtür. Üç Türk sendika konfederasyonu üyesinden TÜRK-ÝÞ üyelerinin bu kurumlardan herhangi birini destekleme eðilimi en az düzeydedir. Birleþmiþ Milletler ve Avrupa Birliði ne duyulan güven konusunda; Türk sendikacýlarý, BM ye oranla AB ye daha az güvenme eðilimi göstermiþ olsa da, her iki kuruma da güven düzeyi düþüktür. Türk sendikacýlar diðer yedi AB ülkesindekilere kýyasla BM ye daha az güvenmektedir. 8 Belirli ulusal kurumlara ve AB kurumlarýna güven konusunda; Yedi AB ülkesinin çoðundaki sendikacýlarýn aksine, Türkiye deki

sendikacýlar AB nin kendilerinkinden daha güvenilir bir yasal sisteme sahip olduðu görüþünde deðildir. Türklerin yalnýzca az bir kýsmý kendi ulusal siyasi partilerine güvenmekte, daha da azý AB düzeyindeki partilere güven duymaktadýr (yedi AB ülkesinin çoðundaki sendikacýlarýn da eðilimi olduðu gibi). AB nin belirli konulara daha çok ilgi göstermesine destek konusunda; Türk sendikacýlar, AB nin iþçilerin haklarý ve çevresel konular ile ilgili daha çok þey yapmasý ve iþgücü piyasalarýnýn esnekliði ve farklý kültür ve dinlerden insanlarý bir araya getirmesi için yine daha çok çalýþma yürütmesini oldukça yüksek düzeyde desteklemektedir. Üç konfederasyonun içerisinde HAK-ÝÞ e baðlý sendika üyeleri AB politikasýna, özellikle de kültürel ve dini birlikteliðe iliþkin önermelerin hepsini onaylamaya en yatkýn olanlardýr. AB nin varlýðýnýn sona erdirilip erdirilmemesi gerektiði konusunda Türk sendikacýlar, diðer yedi AB ülkesindeki sendikacýlara oranla, AB nin varlýðýný sona erdirmesi gerektiði görüþüne daha fazla katýlmaktadýrlar. Türk sendikacýlarýnýn yaklaþýk üçte biri AB nin varlýðýný sona erdirmesi gerektiðini öne sürmüþtür; diðer bir üçte birlik kýsým varlýðýnýn sürmesini gerektiðini ve yine diðer bir üçte birlik kýsým da varlýðýný sürdürüp sürdürmemesi gerektiðini bilmediklerini belirtmiþtir. Bu bulgu Türk sendikacýlarýnýn çoðunluðunun Türkiye nin AB ye tam üyeliðini desteklediði gerçeði ile çeliþki göstermektedir. Türkiye nin AB ye katýlmak için uzun süre önce gerçekleþtirdiði baþvurusu ile birlikte ortaya çýkan hayal kýrýklýðý kýsmen bu bariz çeliþkinin (Türkiye nin AB ye katýlmasýný istemek ve AB nin varlýðýnýn sona erdirilmesini dilemek veya bu konuda kararsýz olmak) açýklamasý olabilir. - 9