Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2009; 8 (2):139-146 Samsun Alanlı Köyünde Yaşayan Yaşlılarda Aileden Algılanan Sosyal Destek ile Depresif Belirti Yaşama Sıklığı Arasındaki İlişki [Relationship of Perceived Family Social Support and DepressionSymtomps of Old People Living in Alanlı District, Samsun] ÖZET AMAÇ: Bu çalışma, kendi evinde yaşayan yaşlı bireylerin algıladıkları sosyal destek faktörlerini, depresif belirti sıklığını araştırmak ve sosyal destek ile depresif belirti sıklığı arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amacıyla yapılmıştır YÖNTEM: Araştırma tanımlayıcı nitelikte bir çalışmadır. Veriler 1 Şubat- 20 Mayıs 2007 tarihleri arasında toplanmıştır. Bu çalışma Samsun il merkezinde bulunan Alanlı Köyünde ailesiyle ya da yalnız yaşayan 65 ve üzeri yaştaki bireylerle yapılmıştır. Çalışma grubu kendi evinde yaşayan 62 bireyden oluşmuştur. Veriler üç ayrı form kullanılarak elde edilmiştir: 1. Sosyo-Demografik Bilgi Formu, 2. Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği, 3. Geriatrik Depresyon Ölçeği. Verilerin değerlendirilmesinde tanımlayıcı istatistiklerle birlikte, normal dağılım gösteren veriler için t testi ve korelasyon analizi, normal dağılım göstermeyen verilerde ise Mann Whitney U (U) ve Kruskall Wallis (KW) testleri kullanılmıştır. BULGULAR: Yaşlıların yaş ortalamaları 71,74±5,72 yıldır. Yaşlıların % 48,4 sı erkek, %51,6 sı kadındır. Çalışmada Samsunda kendi evlerinde aileleriyle veya yalnız başlarına yaşayan 65 yaş üzeri bireyler geriatrik depresyon ölçeği (GDÖ) ve algılanan aile desteği ölçeği ile tarandı. Yaşlıların GDÖ'nden aldıkları ortalama puan 11,09± 6.,20 idi. Yaşlıların günlük işlerini yapabilme ve sigara içme durumları ile depresyon durumları arasında ilişki saptanmıştır. Evde yaşayanların yaşlıların %37,1 inde eşik üstü depresif belirti sıklığı saptanmış ve depresyonla algılanan sosyal destek arasında anlamlı bir ilişki (r=-,237) bulunmamıştır. SONUÇ: Bu araştırmada, yaşlılarda depresif belirtilerin az görüldüğü ve sosyal destek algısının yeterli olduğunu bulunmuştur. SUMMARY AIM: The aim of this study was to compare and examine the relationship of perceived social support and depresssive symptoms in older Turkish persons who lived in the community. METHODS: The research is astudy of descriptive characteristic. This study was conducted between 1 February - 20 May 2007. The study involved elderly adults aged 65 years or older living in Samsun, Alanlı district. The sample group (We consecutivitely) identified 62 people who were visited at their home at the Alanlı village in Samsun. Data were collected by interviewing the subjects and by using "Socio-Demographic Information Form", "The Multidimensional Scale of Perceived Social Support (MSPSS)" and "Geriatric Depression Scale (GDS)". In this study, t test, correlation analysis, mann whitney U and kruskall wallis (KW) analysis were performed. RESULTS: Elderly individual were mean age of 70.70±8.01 years (min=46 age, max=84 age). Elderly individual were %60.9 male and %39.4 female. In this study, older people who reside in their own homes of Samsun were surveyed for depression with Geriatric Depression Scale form (GDS) The mean score was 11.09± 6.20 and Social support subscale scores was 32.62±65. CONCLUSION: In this research, it was found fever depression symptoms and more perceived social support at older people. Birsen Altay, İlknur Aydın Avci Ondokuz Mayıs Üniversitesi Samsun Sağlık Yüksekokulu, Samsun. Anahtar Kelimeler: Yaşlılık, aile destek, sosyal destek, depresyon. Key words: Elderly, family support, social support, depression. Sorumlu yazar/ Corresponding author: İlknur Aydın Avcı. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Samsun Sağlık Yüksekokulu Devlet Hastanesi yanı Samsun, Türkiye. ilknursezera@hotmail.com GİRİŞ Doğumda beklenen yaşam süresinin uzaması ve sağlıklı yaşam tarzının benimsenmesiyle bireylerin daha sağlıklı ve uzun ömür için gerekli tedbirleri almaya başlaması, dünya ülkeleri ile birlikte Türkiye de de yaşlı nüfusta belirgin artışla sonuçlanmaktadır. 65 yaş ve üzerindekilerin tüm nüfusa oranı 1950 yılında %3,2 iken, 1990 yılında 4,3 e, 2000 yılında ise %5,7 ye yükselmiştir (1). Türkiye Nüfus sağlık araştırma sonuçlarına göre 2003 yılında bu oran % 6,9 dur (2). 2010 yılında ise 65 yaş ve üzerindeki yaşlıların toplam nüfusun %7,1 sini oluşturması beklenmektedir (3). Ülkemizde yaşlı bakımı aile içinde gerçekleştirilmekte; kurum bakımı genellikle tercih www.korhek.org 139
edilmemektedir. Bu duruma etki eden faktörlerden birinin, ataerkil aile yapısının topluma ağırlıklı hakim olması olduğu söylenebilir. Ancak yine de her geçen gün çekirdek aile yapısına dönüşümün artması artık yaşlıların toplumda yalnız yaşamalarına ve aile içinde bakımlarının giderek imkânsız hale gelmesine neden olabilmektedir. Yapılan Türk aile yapısı araştırmalarında yaşlıların çoğunlukla kendi evlerinde yaşadıkları daha az olarak çocukları ile birlikte yaşadıkları, yalnızca %1 inin huzurevinde yaşadığı gösterilmiştir (4,5). Ülkemizde hızlı nüfus artışı, endüstrileşme ve kentleşme, iç ve dış göçler nedeniyle çekirdek aileye dönüşüm, ekonomik sorunların varlığı, kadınların çalışma yaşamına katılması, çekirdek ailenin yaygınlaşması sonucunda konutların küçülmesi nedeniyle yaşlılar için uygun ve yeterli olmaması, gençlerin yaşlılığa bakış açısı, kuşaklar arası iletişim bozuklukları, sağlığın bozulması ve bağımlılık gibi durumlar yaşlıların sosyal destek ağlarının azalmasına ve yaşlıların kendilerini yalnız hissetmelerine, sonuçta bedensel ve ruhsal sağlık sorunlarına yol açabilmektedir. Sosyal desteğin azalması da yaşlıların kendilerini yalnız hissetmelerine ve sonuçta bedensel ve ruhsal sağlık sorunlarına yol açabilir (4). Yaşlılarda sosyal destek eksikliğinde mortalite riskinin arttığı ve sosyal destek alan yaşlılarda ise iyileşme ve sağlık davranışlarında gelişme olduğu belirtilmektedir (6). Tüm dünyada ve ülkemizde yaşlı nüfusun toplam içindeki payı giderek artmaya ve aile destek sistemleri giderek azalmaya devam ettiğinden yaşlılarda sosyal destek konusu giderek önem kazanmaktadır. Genel olarak sosyal destek, güç bir durum içindeki bireye aile, arkadaş, komşular ve kurumdan sağlanan fiziksel ve psikolojik bir yardım olarak tanımlanır. Yaşlının çevresindeki eş, aile ve arkadaşlarından oluşan sosyal ağ, bireylerin sevgi, bağlılık, benlik saygısı ve bir gruba ait olma gibi temel sosyal gereksinimlerini karşılar. Fiziksel ve psikolojik sağlığı olumlu yönde etkiler. Sosyal destek sonucu ortaya çıkan saygınlık, moral artışına ve yaşamdan duyulan memnuniyete, stres verici olaylarla baş etmeye; olumlu katkılarda bulunmaktadır (7,8). Aile yaşlı açısından başlıca psikolojik toplumsal nitelikli destek sistemidir. Günümüz toplumları içinde, aile yaşamının, sağladığı her türlü destek ve yardımlarla birlikte, iyi ve uzun bir yaşamının kapısını açacak tek anahtar olduğu yadsınamaz bir gerçektir (9). Diğer yandan yaşlanmayla birlikte algılamada ve yaratıcı yeteneklerde azalma, dikkatsizlik, düşünme hızında yavaşlama görülebilir. Sözü edilen değişimler sonucunda, üretkenlik işlevinden uzaklaşan, işe yaramazlık duygusu yaşayan, zihinsel işlevleri gerileyen, çevreye ilgisi azalan, yakın bellek zayıflığı olan, alıngan, benmerkezci, zaman zaman kuşkucu, günlük yaşamını sürdürebilmek için başkalarının yardımına gereksinimi olan yaşlı bireyin yalnız kalması ve çevreden soyutlanması depresyon ve anksiyete yaşamasına neden olmaktadır. Yaşlılığı kabullenme her bireyin dinamiklerine göre değişir. Maddi güvencenin yokluğu, sevilen kişilerin kaybedilmesi, kendini fazlalık olarak hissetmesi, yakınlarına yük olduğunu varsayması yaşlı kişileri etkileyebilir ve yaşlı kişi depresyona girebilir (10). Depresyon yaşlılık döneminde görülen en yaygın sorunlardan biridir. Yapılan çalışmalar, yaşlılarda depresyon yaygınlığının yüksek olduğunu (%11-%76 arasında değişen sıklıkla görüldüğü) göstermiştir (11 16). Ülkemizde yapılan bir çalışmada, evde yaşayan yaşlı bireylerin %24,3 ün de depresif bozukluk olduğu bildirilmiştir (17). Yapılan çalışmalar, depresyon ile sosyal destek arasında bir ilişki olduğunu ve aileden alınan sosyal desteğin depresyon görülme olasılığını azalttığı göstermektedir (16,18-22). Bu nedenle araştırmalarla sosyal desteğin önemi ve yaşlılık döneminde özellikle yaşlılık psikolojisi üzerine önemli etkileri gösterilmelidir. Bu araştırma evlerinde ya da aileleri ile yaşayan yaşlıların aile destek sistemlerinin depresyon belirti düzeylerine etkini belirlemek amacıyla yapılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Kesitsel olarak yapılan bu araştırma 1 Şubat 20 Mayıs 2007 tarihleri arasında Samsun ili Alanlı köyünde yaşayan yaşlılar üzerinde gerçekleştirilmiştir. Bölge kırsal bir bölgedir. Alanlı köyünde yaşayan ve ev halkı tespit fişlerinde kayıtlı olan, 65 yaş ve üzeri yaşlı nüfusu 101 olarak saptanmıştır. Araştırma kapsamına araştırmaya katılmayı kabul eden, mental yetersizliği olmayan, iletişim kurulabilen, ulaşılabilen, araştırmanın yapıldığı tarihte bölgede yaşayan 65 yaş ve üzeri toplam 62 yaşlı alınmıştır. 18 yaşlı araştırma süresince evlerinde bulunmadığından, 13 yaşlı araştırmaya katılmayı kabul etmediğinden ve 8 yaşlı ile sağlıklı iletişim kurulamadığından (mental rahatsızlığı, ileri derecede yaşlı olması ve hem duyma hem de konuşma problemi yaşaması nedeniyle) araştırma kapsamına 62 yaşlı (evrenin %61,39 u) alınmıştır. Veri toplama aracı olarak yaşlıların tanıtıcı özelliklerini belirlemeye yönelik 15 soruda oluşan soru formu, Algılanan Aile Desteği ölçeği ve geriatrik 140 www.korhek.org
depresyon ölçeği (depresif belirtileri taramak amacıyla) kullanılmıştır. Yaşlıların tanıtıcı özelliklerini belirlemek amacıyla geliştirilen soru formunda yaş, cinsiyet, eğitim, sosyal güvence, sürekli aylık gelire sahip olma durumu, yaşlıların birlikte yaşadığı kişiler, kronik hastalık öyküsü, sürekli kullanılan ilaç, günlük işleri kendi kendilerine yapabilme durumları ve sigara içme durumu yer almaktadır. Veriler araştırmacılar tarafından yaşlılarla birebir görüşülerek toplanmıştır. Veri toplama süresi yaklaşık olarak 30 40 dakika sürmüştür. Algılanan aile desteği ölçeği; Procidano ve Heller tarafından geliştirilmiş ve Sorias tarafından Türkçe ye uyarlanmıştır. Ölçek Türk toplumu için geçerli ve güvenilirdir. Algılanan Aile Desteği Ölçeği evet, hayır, kısmen şeklinde yanıtlanan 20 sorudan oluşmaktadır. Ölçekte 3, 4, 16, 19 ve 20. sorulara hayır (2), evet (0), kısmen (1) olarak ağırlık puan verilirken, diğer tüm sorular hayır (0), evet (2), kısmen (1) olarak puanlanmıştır. Ölçek toplam puan üzerinden değerlendirilmektedir. Ölçekten alınan puan 0 40 arasında değişmektedir. Puanın artması aile desteğinin iyi olduğunu göstermektedir (23). Ölçeğin bu araştırmadaki güvenilirlik katsayısı 0.77 dir. Geriatrik Depresyon Ölçeği: Yesavage ve arkadaşları tarafından geliştirilen yaşlı popülasyona yönelik bir ölçektir. Ölçeğin ülkemizde geçerlilik ve güvenirlilik çalışması Ertan ve arkadaşları tarafından yapılmış; geçerli ve güvenilir olduğu saptanmıştır. (test-tekrar test tutarlılığı, r=0.87; iç tutarlılık a=0.72). Geriatrik depresyon ölçeği (GDÖ) 30 sorudan oluşmuş olup, sorular yaşlıların kolayca işaretleyebileceği evet ya da hayır olarak yanıtlanabilecek biçimde hazırlanmıştır. Ölçeğin değerlendirilmesinde ise depresyonu destekleyen yanıtlara 1 puan ve depresyonu desteklemeyen yanıtlara ise 0 puan verilerek toplam puan elde edilmiştir. Toplam puan depresyon puanını ifade eder. 14 ve üzeri puan alanlar depresyonda, 13 puan ve altında puan alanlarda depresyonda değildir olarak değerlendirilmiştir (24). Ölçeğin bu araştırmadaki güvenilirilik katsayısı 0.87 dir. Araştırmadan elde edilen verilerin değerlendirilmesi bilgisayar ortamında SPSS 10.0 programı kullanılarak yapılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde tanımlayıcı istatistiklerle birlikte, normal dağılım gösteren veriler için t testi ve korelasyon analizi, normal dağılım göstermeyen verilerde ise Mann Whitney U (U) ve Kruskall Wallis (KW) testleri kullanılmıştır. BULGULAR Tablo 1 de araştırma kapsamına alınan yaşlıların %50 si 65 69 yaşlar arasında olup yaş ortalaması 71,24±5,72 dir. %51,6 sı kadın, %48,4 ü erkektir. Yaşlıların %56,5 inin okur-yazar, %43,5 inin ilkokul mezunu olduğu, %93,5 inin sosyal güvencesinin olduğu, %62,5 inin de sürekli aylık gelire sahip olduğu saptanmıştır. Yaşlıların %21 inin çocuğu olmadığı saptanmış olup, %25,8 i eşi ile %37,1 i çocukları ile ve %37,1 inin de eşi ve çocukları birlikte yaşadığı saptanmıştır. Çalışmada yaşlıların %72,6 sının kronik bir hastalığı olduğu ve kronik hastalığı olanların tamamının sürekli ilaç kullandığı belirlenmiştir, yaşlıların %88,7 sinin günlük işlerini kendi kendilerine yapabildiği ve %85,5 inin de sigara içmediği saptanmıştır. Tablo 2 de görüldüğü gibi ev ortamında yaşayan yaşlıların ortalama aileden alınan sosyal destek ölçeğinden ortalama 32,62±65 puan, geriatrik depresyon ölçeğinden ise ortalama 11,09±6,20 puan aldıkları saptanmıştır. Yaşlıların %37,1 unun (n=23) depresyon ölçeğinden 14 ve üzerinde puan aldığı (eşik üstü) ve %62,9 unun (n=39) ise 13 ve altında puan aldıkları saptanmıştır. Yaşlıların algıladıkları sosyal destek ile depresif belirtiler arasındaki ilişki değerlendirildiğinde, yaşlıların aileden aldıkları sosyal desteğin geriatrik depresyon durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (r=-,237; p>0.05). Bu sonuç, yaşlıların ailelerinde aldıkları sosyal desteğin depresyon belirtisi yaşama durumlarını etkilemediğini göstermektedir. Tablo 3 de çeşitli değişkenler yönünden yaşlıların algıladıkları sosyal destek ve depresyon özellikleri karşılaştırılmıştır. Yaşlıların yaş, cinsiyet, eğitim durumu, sosyal güvence durumu, birlikte yaşadıkları kişiler, çocuk sahibi olma durumu, sürekli aylık gelire sahip olma durumu, kronik hastalık durumu, sürekli ilaç kullanma durumu, günlük işlerini kendi kendine yapabilme durumu ve sigara içme durumu ile aileden alınan sosyal destek puanı ve geriatrik depresyon puanları arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak da önemli olmadığı (p>0.05), yalnızca yaşlıların işlerini kendilerinin yapabilme durumlarına ve sigara içme durumlarına göre aldıkları depresyon puanları arasındaki ilişkinin önemli olduğu bulunmuştur (p<0.05). Günlük işlerini yapabilen ve sigara içmeyen yaşlılarda depresyon belirtilerinin daha az görüldüğü saptanmıştır. www.korhek.org 141
Tablo 1. Yaşlıkların demografik özellikleri Demografik özellikler n % Yaş 65-69 yaş arası 31 50,0 70-74 yaş arası 10 16,1 75-79 yaş arası 12 19,4 80 yaş ve üzeri 9 14,5 Cinsiyet Kadın 32 51,6 Erkek 30 48,4 Eğitim durumu Okur-yazar 35 56,5 İlkokul 27 43,5 Sosyal güvence Var 58 93,5 Yok 4 6,5 Düzenli bir aylık gelire sahip olma Var 39 62,9 Yok 23 37,1 Çocuğu olma durumu Var 49 79,0 Yok 13 21,0 Yaşlıların birlikte yaşadıkları kişiler Eşi 16 25,8 Çocukları 23 37,1 Eşi ve çocukları 23 37,1 Kronik hastalık hikâyesi Var 45 72,6 Yok 17 27,4 Sürekli kullanılan ilaç Var 45 72,6 Yok 17 27,4 Günlük işleri kendi kendilerine yapabilme durumları Yapabiliyor 55 88,7 Yapamıyor 7 11,3 Sigara içme durumu İçiyor 9 14,5 İçmiyor 53 85,5 Toplam 62 100,0 TARTIŞMA Bu çalışmada yaşlıların depresyon düzeylerinin düşük olduğu saptanmıştır (Tablo 2). Yaşlılardaki depresyon oranı yaşlının yaşadığı yere göre değişmektedir. Kendi evinde yaşayan yaşlılarda, huzur evinde yaşayanlara göre depresyonun daha az görüldüğü bulunmuştur (16,25). Yapılan çalışmalarda depresyon prevalansı %26 48 arasında bildirilmiştir (12,16,17,25-28). Bu araştırmada depresyon belirtisi görülme oranı %37,1 olarak bulunmuştur. Bu araştırmadan elde edilen sonuç mevcut araştırma bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Yaşlılıkta oluşan depresyon için birçok risk faktörü tanımlanmıştır. Bu faktörler arasında cinsiyet, düşük sosyo-ekonomik durum, medeni durum, yalnız yaşıyor olmak, sosyal destek azlığı, bilişsel bozukluğa veya kronik fiziksel hastalığa sahip olmak, günlük yaşam aktivitelerinde kendi kendine yeterli olmamak gibi durumların yer aldığı gösterilmiştir (29). Türkiye de yapılan çalışmalarda, depresyon risk faktörlerinde benzerliklerin yanı sıra farklıklar da görülmektedir. Yapılan bir araştırmada, kadın cinsiyet, dul olma, yalnız yaşama ve kronik hastalığın varlığını bir risk faktörü olarak bulmuşlardır(13). Dişcigil ve ark. çalışmaların da depresyon riskinin kadınlarda daha yüksek olduğu ve yaş, öğrenim durumu, sosyal güvence varlığı ile değişmediği saptanmıştır (30). Bir araştırmada kadınlardaki depresif durumların her zaman erkeklerden fazla olduğu ve yaş grupları arasında kadınlarda fazla değişiklik olmazken, erkeklerde ilerleyen yaşla birlikte depresif belirtilerde artış olduğunu, başka bir çalışmada ise depresyonun kadınlarda %37,5 ve erkeklerde %52,0 olduğu (25,31). Bu araştırmada da kadınlarda depresyon daha fazla görülmüştür. Fakat cinsiyetle depresyon belirtisi yaşama arasında ilişkin saptanmamıştır. Bu araştırmada yaşlıların yaş, cinsiyet, eğitim durumu, sosyal güvenceye sahip olma, düzenli aylık gelire sahip olma, yaşlıların birlikte yaşadığı kişilerin olması, kronik hastalığa sahip olma ve ilaç kullanma durumları ile depresyon varlığı arasında ilişki olmadığı bulunmuştur (p>0.05). Çalışmada yaşlıların günlük işleri kendi kendilerine yapabilme durumlarına ve sigara içme durumlarına göre depresyon puanları arasındaki fark önemli bulunmuştur. Trabzon da yapılan bir çalışmada çalışma aktivitesinin olmaması, ilgi azlığı, alkol tüketimi, yaşın ileri olması, fiziksel engellilik, eşin ölmesinin depresyonu arttıran risk faktörleri olduğu belirlenmiştir (32) Tablo 2. Yaşlıların ailelerinden aldıkları sosyal destek ve geriatrik depresyon ölçeği puanlarının dağılımı Ölçekler Madde sayısı Alınan min.-maks. puanlar Ortalama Standart sapma Aileden alınan sosyal destek 20 11-40 32,62 5,65 Geriatrik Depresyon 30 0-24 11,09 6,20 142 www.korhek.org
Tablo 3. Yaşlıların demografik özelliklerine göre aile desteği ve geriatrik depresyon ölçeğinden aldıkları ortalama puanlarının dağılımı. Eşik Üstü Depresyon Belirtisi Aileden alınansosyal destek Demografik özellikler Var Yok x SD İstatistik p n %** n %** İstatistik p Yaş 65-69 yaş arası 31,58 7,04 9 29,0 22 71,0 70-74 yaş arası 35,90 2,13 5 50,0 5 50,0 Kw=4.670 >0.05 75-79 yaş arası 32,50 4,27 5 41,7 7 58,3 80 yaş ve üzeri 32,77 3,15 4 44,4 5 55,6 Cinsiyet Kadın 31,78 6.63 13 40,6 19 59,4 t=-1,224 >0.05 Erkek 33,53 4.32 10 33,3 20 66,7 Eğitim durumu Okur-yazar 31,03 6,08 15 42,9 20 57,1 t=-1,997 >0.05 İlkokul 36,16 3,06 8 29,6 19 70,4 Sosyal güvence Var 32,53 5.83 21 36,2 37 63,8 U= 62,50 >0.05 Yok 34,00 0.81 2 50,0 2 50,0 Düzenli bir aylık gelire sahip olma Var 32,35 5.83 13 33,3 26 66,7 U=361,00 >0.05 Yok 33,08 2.48 10 43,5 13 56,5 Birlikte Yaşanılan Kişi Eşi 32,75 4.90 11 68,7 Çocukları 31,30 4.88 KW=2,558 >0.05 12 52,2 Eşi ve çocukları 30,39 5.65 7 30,4 16 69,6 Çocukları Var 32,76 3.72 18 36,7 31 73,3 U=198,50 >0.05 Yok 32,59 6.09 5 38,5 8 61,5 Kronik hastalık hikâyesi Var 32,22 6.13 17 37,8 28 62,2 U=335,00 >0.05 Yok 33,70 4.11 6 35,3 11 64,7 Sürekli ilaç kullanma Var 32,22 6.13 17 37,8 28 62,2 U=335,00 >0.05 Yok 33,70 4.11 6 35,3 11 64,7 Günlük işleri kendilerinin yapabilme Yapabiliyor 32,43 5.91 18 32,7 37 67,3 U=178,50 >0.05 Yapamıyor 34,14 2.67 5 71,4 2 28,6 Sigara içme durumu İçiyor 33,11 8,62 6 66,7 3 33,3 U=185,00 >0.05 İçmiyor 32,54 5,10 17 32,1 36 67,9 *Fisher Exact test ile önemlilik kontrolü yapılmıştır. **Satır Yüzdesi alınmıştır. x 2 =1.893 >0.05* x 2 =0.353 >0.05 x 2 =1.143 >0.05 x 2 =0.305 >0.05* x 2 =0.638 >0.05 x 2 =1.806 >0.05* x 2 =0.013 >0.05* x 2 =0.033 >0,05 x 2 =0.033 >0.05 x 2 =3.986 <0.05* x 2 =3.945 <0.05 www.korhek.org 143
Avustralya da topluma dayalı ileriye yönelik bir araştırmada sağlık ve günlük yaşam aktivitelerinde gerileme, sosyal destekten yoksun olma, aktivite düzeyinin düşük olması ve bakım hizmetlerinin fazla kullanımının depresif semptom sayısını artırdığı saptanmıştır (33). Bu sonuçlar bu araştırmadaki bulguları desteklemektedir. Bu araştırmada günlük işlerini kendi kendine yapabilen yaşlılarda depresyonun daha düşük çıkması kendilerini günlük işlerini kendi başlarına yapabilecek yeterlilikte hissedebilmelerinden kaynaklanıyor olabilir. Burada aradaki ilişkinin tespitinde depresyon belirtilerine bağlı olarak mı sigara içmenin arttığı ya da günlük işleri yapma durumunun etkilendiğini tespit etmek zordur. Ancak literatüre dayalı olarak günlük işlerini yapabilen yaşlıların daha az depresif belirti yaşayabilecekleri düşünülebilir. Bu doğrultuda yaşlıların günlük aktivitelere katılımlarının teşviki onların geriatrik depresyonu daha az deneyimlemeleriyle sonuçlanabilir. Yaşlılar çoğunlukla aileleri ile bir arada yaşamakla birlikte, sorunları ile genellikle yalnız baş etmek durumunda kalabilmektedir. Aile bağlarının güçlü olduğu Türk toplumunda yaygın eğilim, yaşlıları aile içinde barındırma yönündedir. Sosyal destek günlük yaşam stresleri ile baş etmede önemli bir unsurdur. Yaşlıların sosyal desteklerinin yüksek olması, bu grubun yaşlılık dönemi sorunları ile baş etmede zorlanmayacaklarını gösterebilir. Ayrıca sosyal desteğin iyi olması yaşlıların özellikle psikolojik sorunları daha az yaşayabileceklerini düşündürebilir. Yapılan birçok çalışma depresyon ile sosyal destek arasında önemli bir ilişki olduğunu göstermektedir (18,19,20,21). Bazı yazarlar da sosyal desteklerin, yaşamda ortaya çıkan psikolojik güçlüklere karşı koruyucu bir tampon görevi gördüğünü belirtmektedir (34,35). Aksüllü ve Doğan çalışmalarında, kendi evlerinde yaşayan yaşlıların %27,9 unun Geriatrik Depresyon Ölçeği nden 14 ve üzerinde puan aldıkları ve kendi evlerinde yaşayan yaşlıların sosyal desteklerinin genel olarak yeterli olduğu bulunmuştur (16). Sonuç bu araştırmadaki bulguları desteklemektedir. Ancak bu araştırmada sosyal desteğin iyi olmasına ve araştırma kapsamındaki yaşlılarda depresyon görülme sıklığının az olmasına rağmen depresyon ve sosyal destek arasında ilişki saptanmamıştır (r=-,237; p>0.05). Bu bulgu mevcut farklı araştırma bulgularından farklıdır (16,18-22,33). SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırma sonuçları, depresif belirtilerin az görüldüğünü ve sosyal destek algısının yeterli olduğunu göstermiştir. Araştırmada sosyal destek ile depresyon görülme durumu arasında ilişki olmadığı saptanmıştır. Yaşlıların yaş, cinsiyet, eğitim durumu, sosyal güvence durumu, sürekli aylık gelire sahip olma durumu, kronik hastalık durumu, sürekli ilaç kullanma durumunun aileden alınan sosyal destek ve geriatrik depresyon puanlarını etkilemediği; ancak günlük işlerini kendi kendine yapabilme durumu ve sigara içme durumunun aileden algılanan sosyal desteği etkilemezken geriatrik depresyon düzeyi ile aralarında ilişki olduğu saptanmıştır. Buna göre, yaşlıların günlük yaşam aktivitelerini yapabilmeleri için teşvik edilmeleri depresif belirti yaşamalarını azaltabilir. Ayrıca özellikle günlük yaşam aktivitelerini yapamayan yaşlılar için yakın çevresindeki insanların desteği ve ilgisinin yararlı olabileceği ve geriatrik depresyon belirtilerini azaltabileceği halk sağlığı hemşireleri tarafından yaşlı bireye sahip ailelere anlatılmalıdır. Ayrıca bu araştırma küçük bir popülasyonda yapıldığından toplumda yaşlıların sosyal destek alma durumları ve geriatrik depresyonu ölçen geniş çaplı araştırmaların yapılması yararlı olabilir. KAYNAKLAR 1. T.C Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, 2000 genel nüfus sayımı-nüfusun sosyal ve ekonomik Nitelikleri. Ankara. 2003. 2. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması. H.Ü.N.E.E, 2003, p. 18. 3. Yaşlı Sağlığı. TC. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü, 2002, p. 8. 4. Türkiye de yaşlıların durumu ve yaşlanma ulusal eylem planı. 2007. DPT Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü. Yayın no: 2741 http://ekutup.dpt.gov.tr/nufus/yaslilik/eylempla.pdf [Erişim tarihi; 27.01.20090]. 5. Atalay B. Türk Aile Yapısı Araştırması. Yayın No: DPT; 2313 SPGM: 421. 1992. 6. Dhar HL. Gender, Aging, Health and Society. J Assoc Physicians India. 2001; 49: 1012-1020. 7. Helman EA, Stewart C. Social support and the elderly client. Home Health Nurs. 1994; 12: 51-60. 144 www.korhek.org
8. Patterson BJ. The process of social support: adjusting to life in a nursing home. J Adv Nursing. 1995; 21(4): 682-689. 9. Akın B, Emiroğlu ON. Evde Yaşayan Yaşlılarda Sosyal Destek Yapısı, Sağlık Durumu ve Yeti Yitimi İlişkisi. Turkish Journal of Geriatrics. 2006; 9(3): 170-176. 10. Toprak İ, Soydal T, Bal E, İnan F, Aksakal N, Altınyollar H ve ark. Yaşlı Sağlığı. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2002, p. 12. 11. Whooley MA, Stone B, Soghikian K. Randomized trial of case finding for depression elderly primary care patients. J. Gen. Intern. Med. 2000; 15(5): 293-300. 12. Fiahin E.M, Yalçın BM. Huzurevinde veya kendi evlerinde yaşayan yaşlılarda depresyon sıklıklarının karşılaştırılması. Turk J Geriatrics. 2003; 6(1): 10-13. 13. Uçku R, Küey L. Yaşlılarda depresyon epidemiyolojisi. Nöro-psikiyatri Arşivi. 1992; 29: 15-20. 14. Bahar A, Tutkun H, Sertbaş G. Huzurevinde yaşayan yaşlıların anksiyete ve depresyon düzeylerinin belirlenmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi. 2005; 6(4): 227-239. 15. Hybels CF, Blazer DG, Pieper CF. Toward a threshold for subthreshold depression: an analysis of correlates of depression by severity of symptoms using data from an elderly community sample. Gerontologist. 2001; 41(3): 357-365. 16. Aksüllü N, Doğan S. Huzurevinde ve evde yaşayan yaşlılarda algılanan sosyal destek etkenleri ile depresyon Arasındaki İlişki, Anadolu Psikiyatri Dergisi. 2004; 5 (2): 76 84. 17. Maral I, Aslan S, Ilhan M, Yıldırım A, Candansayar S, Bumin MA. Depresyon Yaygınlığı ve Risk Etmenleri: Huzurevinde ve Evde yaşlılarda Karşılaştırmalı Bir Çalışma. Türk Psikiyatri Dergisi. 2001; 12(4): 251 259. 18. Oxman T, Berkman LF, Kasl S, Freeman DH Jr, Barrett. Social support and depressive symptoms in the elderly. Am J Epidemiology. 1999; 135(4): 356 368. 19. Oxman T, Hull J. Social Support and Treatment Response in Older Depressed Primary Care Patients. Gerontol. B. Psychol. Sci. Soc. Sci. 2001; 56(1): 35-45. 20. Baqar A, Husaini RS, Castor J, Gary Linn ST, Moore HA, Warren RW. Social support and depression among the black and white elderly. Journal of Community Psychology. 2006; 18(1): 12-18. 21. Grant IP, Yager J. Social supports in relation to physical health and symptoms of depression in the elderly. Am.J.Psycology. 1998; 145: 1254-1258. 22. Özer S, Fadıloğlu Ç. 65 Yaş ve Üzeri Bir Grup Yaşlının Aile Sağlıklarının, Sosyal Ağlarının ve Algıladıkları Aile Destek Sistemlerinin Değerlendirilmesi. Türk Geriatri Dergisi. 2006; 9(3): 158-164. 23. Sorias O. Hasta ve Sağlıklı Öğrencilerde Yaşam Stresi; Sosyal Destek Ve Ruhsal Hastalık İlişkisinin İncelenmesi. Seminer Psikoloji Dergisi. 1992; 9(1): 33-49. 24. Sağduyu A. Yaşlılar için Depresyon Ölçeği : Hamilton Depresyon Ölçeği ile Karşılaştırmalı Güvenirlilik ve Geçerlilik Çalışması, Türk Psikiyatri Dergisi. 1997; 8(1) :3-8. 25. Şahin M, Yalçın M. Huzurevine ve kendi evlerinde yaşayan yaşlılarda depresyon sıklıklarının karşılaştırılması. Geriatri. 2000; 6(1): 10-13. 26. Bekaroğlu M, Uluutku N, Tanriover S, Kirpinar I. Depression in elderly population in Turkey. Acta Psychiatr Scand. 1991; 84(2): 174-178. 27. Wada T, Ishine M, Sakagami T, Okumiya K, Fujisawa M, Murakami S et al. Depression in Japanese community-dwelling elderly-prevalence and association with ADL and QOL. Arch. Gerontol. Geriatr. 2004; 39(1): 15-23. 28. Kai S, Ene T, Kadri J. Depressive symptoms in older Estonians: prevalence and models. J. Am. Geriatr. Soc. 2002; 50(6):1164-1165. 29. Aktürk Z, Şahin EM, Dagdeviren N, Özer C. Türkçeleştirilmiş geriatrik depresyon skalasının iç güvenilirlik analizi. V. Ulusal Aile Hekimliği Kongresi Özet Kitabı, 2002, p. 442. 30. Dişcigil G, Gemalmaz A, Başak O, Gürel FS, Tekin N. Birinci Basamakta Geriatrik Yaş Grubunda Depresyon. Turkish Journal of Geriatrics. 2005; 8(3): 129-133. 31. Göktaş K, Özkan İ. Yaşlılarda Depresyon. Psychiatry in Türkiye. 2006; 8(1): 31-36. 32. Topbaş M, Yaris F, Can G, Kapuca M, Sayar K. The effect of socio-demographic factors and medical status on depressive symptoms of the inhabitants of nursing home and communitydwelling elders in Trabzon-Turkey. Bull Clin Psychopharmacol. 2004; 14(2): 57-60. 33. Henderson AS, Korten AE, Jacomb PA, Mackinnon AJ, Jorm AF, Christensen H et.al. The course of depression in the elderly: a longitudinal community based study in Australia. Psychol Med.1997; 27: 119-29. www.korhek.org 145
34. Spitzer A, Bar T, Golander H. Social support: How does it really work? J Adv Nurs. 1995; 22(5): 850-854. 35. Kurlowicz LH. Social factors and depression in late life. Arch Psychiatric Nurs. 1993; 7(1): 30-36. 146 www.korhek.org