SAĞLIĞI KORUMANIN VE DAHA ĐYĐYE GÖTÜRMENĐN ĐLKELERĐ DOÇ.DR. EMEL ĐRGĐL Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Çevre Kişi Etken Olumlu Olumsuz Sağlık sürer Hastalık Đyileşir Kronikleşir Sakat bırakır Öldürür
Hastalığın Doğal Gidişi Sağlıklı dönem Yüksek riskli dönem Klinik öncesi dönem Klinik dönem Ölüm
Korunma Temel korunma Birincil korunma Đkincil korunma Üçüncül korunma
Temel korunma Amaç, toplumda hastalık riskinin artmasına neden olan etmenlerden kaçınmaktır. Yasal düzenlemeler Genel sağlık koşullarının iyileştirilmesi Ekonomik durumun iyileştirilmesi ve gelir dağılımının dengelenmesi
Birincil korunma Amaç, hastalıkların risk ve nedensel etmenlerini kontrol ederek hastalık başlamadan ve oluşmadan önce önlemektir. Koruyucu özel önlemler bu grupta yer alır. Bireylere ve topluma yönelik olabilir.
Đkincil korunma Amaç, hastalıkların erkenden saptanarak tedavi edilmesi ve ciddi sonuçlarının azaltılmasıdır. Ciddi ilerlemeler önlenir, en aza indirilir ya da yavaşlatılır. Erken dönemde tanınabilen ve etkili bir tedavisi olan hastalıklar için uygundur.
Üçüncül korunma Amaç, önceden oluşan hastalığın ilerlemesinin ve komplikasyonlarının önlenmesidir. Hastalığın oluşturduğu sakatlıkların ya da acının azaltılmasıdır. Özellikle kronik hastalıklarda ilerlemenin önlenmesine çalışılır. Yaşamın kalitesinin arttırılması sağlanır.
Erken tanı ve Tarama muayeneleri Erken tanı, herhangi bir hastalığın, o hastalığa ait belirtilerin henüz tam ortaya çıkmadığı, kişiyi rahatsız etmediği zamanda tanınmasıdır. Toplumdaki hastalıklar buzdağına benzer. Bazı hastalıkların tedavisinin gecikmesini önler. Özellikle kronik hastalıklarda...
Erken tanısı için çaba gösterilmesi gereken hastalıklar Önemli bir sağlık sorunuysa, Presemptomatik dönemi varsa, Güvenilir, uygun ve toplum tarafından kabul edilen bir muayene yöntemi varsa, Tedavisi olanaklıysa, Harcamalar uygun miktarlardaysa, Sağlık insangücü israfına yol açmıyorsa..
Erken tanı yönünden araştırılması gereken toplum grupları Gebeler Bebek ve çocuklar Okul çocukları Genç yetişkinler Yetişkinler Yaşlılar Đşçiler
Taramalar Toplum taramaları Çoklu ya da çok evreli taramalar Hedef taraması Olgu arama taraması
Taramaların amaçları Kronik hastalığı başlangıç döneminde saptamak Hastalıkların toplumda yayılışını önlemek Sağlıkla ilgili hatalı davranışları ortaya çıkarmak ve düzeltilmesini sağlamak Sağlık açısından kişiyi bilinçlendirmek Hastalığın gidişini izlemek Hekim-hasta ilişkilerini olumlu hale getirmek
Tarama Programlarının Etkinliğinin Değerlendirilmesi (Uygulama) Taranan kişi sayısı Hedef toplumda tarananların oranı ve kaç kez tarandıkları Klinik öncesi hastalığın saptanan prevalansı Programın toplam maliyeti Bulunan her olgunun maliyeti Daha önceden bilinmeyen olgunun maliyeti Son tanı ve tedaviye ulaştırılan şüpheli olguların oranı Taranan toplumda testin pozitif prediktif değeri
Tarama Programlarının Etkinliğinin Değerlendirilmesi (Sonuç) Taranan toplumda ölümün azalması Taranan bireylerde olgu/ölüm hızının azalması Erken dönemde yakalanan olguların oranının artması Komplikasyonların azalması Metastaz ya da tekrarların önlenmesi ya da azalması Taranan bireylerde yaşam kalitesinin geliştirilmesi
Tarama testleri Tarama testleri, kişileri doğru olarak hastalıklı ve sağlıklı gruplara ayırmalıdır. Buna testin geçerliliği denir. Seçicilik ve duyarlılıkla ölçülür. Seçicilik:Tarama amacıyla kullanılan testin, taranan toplumdaki sağlamları ayırabilme özelliğidir. Duyarlılık:Tarama amacıyla kullanılan testin, taranan toplumdaki gerçek hastaları ayırabilme özelliğidir. Pozitif Önerme Değeri:Uygulanan yeni tanı testine pozitif sonuç veren bütün kişilerin ne kadarının gerçekten hasta (referans teste göre) olduğunu gösterir. Negatif Önerme Değeri:Uygulanan yeni tanı testine negatif sonuç veren bütün kişilerin ne kadarının gerçekten sağlam olduğunu gösterir.
Tarama testinin geçerliliği Tarama testi Pozitif Var a Hastalık Yok b Toplam a+b Negatif c d c+d Toplam a+c b+d a+b+c+d a= Doğru pozitif b=yanlış pozitif c= Yanlış negatif d= Doğru negatif Duyarlılık= a / a+c Seçicilik= d / b+d Pozitif önerme değeri= a / a+b Negatif önerme değeri= d / c+d Testin toplam doğruluğu= a+d / a+b+c+d
Örnek (prevalans=% 5) & (duyarlılık=% 95, seçicilik=% 90) Hastalık Var Yok Toplam (+) 475 950 1425 Test (-) 25 8550 8575 Toplam 500 9500 10000 (+) önerme değeri= 475/1425= % 33.3 (-) önerme değeri= 8550/8575= % 99.7
Örnek (prevalans=% 40) & (duyarlılık=% 95, seçicilik=% 90) Hastalık Var Yok Toplam (+) 3800 600 4400 Test (-) 200 5400 5600 Toplam 4000 6000 10000 (+) önerme değeri= 3800/4400= % 86.4 (-) önerme değeri= 5400/5600= % 96.4