- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p. 865-877, ANKARA-TURKEY DEVLET VE ÖZEL ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN UMUTSUZLUK DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ VE ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLERLE İLİŞKİSİNİN İNCELENMESİ * İbrahim YERLİKAYA ** ÖZET Bu çalışmanın amacı devlet ve özel ortaokul öğrencilerinin umutsuzluk düzeyinin belirlenmesi ve umutsuzluğun kardeş sayısı, sınıf düzeyi, kullanılan oda, konut durumu, okul türü ve cinsiyet değişkenleriyle ilişkisinin incelenmesidir. Araştırmanın evreni 2013-2014 eğitim öğretim yılı birinci yarıyılında Adıyaman Merkez İlçede bulunan devlet ve özel ortaokullarda öğrenim gören öğrencilerdir. Araştırmanın örneklemini ise, basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile belirlenen 3 devlet ve 3 özel ortaokulda öğrenim gören 450 öğrenci oluşturmuştur. Katılımcıların 213 ü devlet ortaokulllarında, 237 si ise özel ortaokullarda öğrenim görmektedir. Öğrencilerin 203 ü kız, 247 si ise erkek öğrencilerden oluşmaktadır. Ölçme araçları olarak Beck Umutsuzluk Ölçeği ve araştırmacı tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Beck Umutsuzluk Ölçeği (BUÖ), bireyin geleceğe yönelik olumsuz beklentilerini ölçmek amacıyla Beck, Weissman, Lester ve Trexler Tarafından 1974 yılında geliştirilen ve 20 maddeden oluşan kendini değerlendirme türü bir ölçektir. Araştırmacı tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu, alanla ilgili literatüre dayalı olarak umutsuzlukla ilişkili olduğu düşünülen çeşitli değişkenleri belirlemek amacıyla uygulanmıştır. Öğrencilere ait kişisel bilgilerde frekans ve yüzde kullanılmıştır. Ortaokul öğrencilerinin umutsuzluk düzeylerinin okul türü, cinsiyet, konut ve oda değişkenlerine göre farklılık gösterip göstermediğini belirlemek için bağımsız örneklem t-testi kullanılmıştır. Kardeş sayısı ve okudukları sınıfa göre umutsuzluk düzeylerinin farklılık gösterip göstermediğini test etmek için ise One Way ANOVA (Tek yönlü Varyans Analizi) testi kullanılmıştır. Araştırmada tüm çözümlemeler SPSS 17 paket programı kullanılarak veriler analiz edilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgular, ortaokul öğrencilerinin umutsuzluk düzeyinin kardeş sayısı, öğrenim gördükleri sınıf ve kullandıkları oda durumuna göre farklılık göstermediğini, ancak okul türü, cinsiyet ve konut durumunun umutsuzluk düzeyi üzerinde anlamlı bir farklılığa yol açtığını göstermektedir. Bulgular, ilgili literatür ışığında tartışılmış ve sonuçlara dayalı önerilere yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Devlet Ortaokulu, Özel Ortaokul, Ortaokul Öğrencileri, Umutsuzluk. * Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr. Adıyaman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü, El-mek: yerlikaya02@hotmail.com
866 İbrahim YERLİKAYA DETERMINATION OF HOPELESSNESS LEVEL OF STATE AND PRIVATE MIDDLE SCHOOL STUDENTS AND INVESTIGATION OF ITS RELATION WITH CERTAIN VARIABLES ABSTRACT This research aims at determination of hopelessness level of state and private middle school students and investigation of its relation with certain variables as the number of siblings, the level of class, the room used, the condition of the building, the type of school and gender. The population of the study consists of the students studying at state and private middle schools in the center of Adıyaman, in the first half of 2013-2014 education year. The sample of the study includes 450 students of 3 state and 3 private middle schools specified by simple random sampling. 213 of the participants study at state middle schools while 247 of them study at private middle schools. 203 of the students are girls while 247 of them are boys. Beck Hopelessness Scale (BHS) and personal data form designed by the researcher were used as data collection instruments. BHS is a kind of a self-assessment scale which consists of 20 items and which was designed by Beck, Weissman, Lester and Trexler in 1974 with the aim of measuring the individual s negative expectations concerning the future. The personal data form designed by the researcher was employed with the aim of specifying the several variables related to the hopelessness, based on the literature of the field. Frequency and percentage was used for the personal data about students. Independent sample t-test was conducted to determine whether hopelessness level of middle school students differed according to the type of school they attended, gender, status of accommodation and room factors or not. One Way ANOVA test was used to determine whether hopelessness level differed according to number of brothers/sisters and the class they attend. All the data of the research were analyzed using SPSS 17 software. Findings revealed that number of brothers/sisters, the grades attended, the rooms they used did not make any significant difference whereas type of the school, gender and status of the accommodation caused significant difference at hopelessness levels of middle schools students. The findings reviewed according to the related literature and recommendations as to the conclusions were given. Key Words: State Middle school, Private Middle School, Middle school students, Hopelessness. 1.GİRİŞ Çağdaş eğitim, öğrencinin bedensel, zihinsel, duygusal, toplumsal ve dil gelişimi ile birlikte bir bütün olarak gelişimini hedefler. Ancak hem eğitim sisteminin içinde hem de sistemin dışında yer alan pek çok faktör öğrencinin belirtilen gelişim alanlarını olumsuz etkileyebilmektedir. Türkiye de işsizlik oranının yüksekliği, eğitimde fırsat eşitsizliği, boşanma oranının yüksekliği, eğitim sisteminde yer alan Temel Eğitimden Orta Öğretime Geçiş Sistemi (TEOG), Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS), Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) gibi sınavlar ve bu sınavlara ilişkin yapılan değişiklikler geleceğe ilişkin doğru tahminlerde bulunmanın zorluğunu beraberinde getirmekte ve bu durum gençlerde umutsuzluğa neden olmaktadır. Öğrencilerin
Devlet Ve Özel Ortaokul Öğrencilerinin Umutsuzluk Düzeyinin Belirlenmesi 867 duygusal gelişimi başta olmak üzere diğer gelişim alanlarını da etkileyen önemli sorunlardan birisi de umutsuzluktur. Çünkü umutsuzluk, bireyin sorunlara çözüm üretebilme, üretim yapabilme, mevcut bilgilerini etkili kullanabilme becerilerini ve başarılarını olumsuz yönde etkilemektedir (Şengül ve Güner, 2012). Umutsuzluk, literatürde pek çok sorunla ilişkili görülmektedir. Örneğin, Linehan ve Nielsen (1981), klinik bir tanı almamış deneklerle, Petrie ve Chamberlain (1983), intihar girişiminde bulunmuş hastalarla, Kazdin, French, Unis, Esveldt-Dawson ve Sherick (1983), çocuklarla, Ranıeri, Steer, Lavrance, Reismiller ve Piper, (1987) ise psikiyatrik hastalarla yaptıkları çalışmalarda umutsuzluk, depresyon ve intihar arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki bulunduğunu belirtmektedirler. Umutsuzluğun; düşük sosyo-ekonomik düzeyle (Özmen, Dündar, Çetinkaya, Taşkın ve Özmen, 2008), olumsuz çalışma koşulları, kronik hastalık durumu ve sigara ve alkol kullanımı ile (Deveci, Ulutaşdemir ve Açık, 2011), problem çözme becerileri ile (Dündar, 2008, Oğuztürk, Akça ve Şahin, 2011), iş bulma endişesi ile (Aydın, Erdoğan, Yurdakul ve Eker, 2013), çocukluk çağındaki duygusal, fiziksel ve cinsel travmalarla (Özen, Antar ve Özkan, 2007), sosyal destek düzeyi ile (Arslantaş, Adana, Kaya ve Turan, 2010), benlik imgesi ile (Vidinlioğlu, 2010; Tüfekçiyaşar, 2014), çatışma çözme yaklaşımı ve çok boyutlu öfke ile (Aydınlı, 2014), ilişkili olduğu da araştırmalardan elde edilen sonuçlar arasındadır. Hem yurt dışında hem de Türkiye de yapılan bazı araştırma bulguları özellikle gençler arasında depresif belirtilerin son yıllarda giderek arttığına dikkat çekmektedir. Hankin ve diğerleri (1998), depresyonun gençler arasında yaygın olarak artmakta olduğunu ve klinik olarak depresyon tanısı almış 15-18 yaşları arası gençlerin oranın bir önceki yıla göre altı kat (%3 ten,%18 e) arttığını belirtmektedirler. Peterson ve diğerleri (1993) ise, gençlerin %25-40 ının depresif yaşantılara sahip olduklarını ifade etmektedirler (Akt. Hankin Abramson ve Siler, 2001). Türkiye de yapılan araştırmalarda da, üniversite öğrencilerinde görülen depresif belirtilerin artmakta olduğu ve akademik sorunlar, kimlik sorunları, sağlık sorunlar ve aile ve arkadaş çevresi ile ilgili sorunlar arasında ilk sıralarda yer aldığına dikkat çekilmektedir (Hisli,1988; Aydın,1988; Çuhadaroğlu ve Sonuvar,1992; İmamoğlu ve Yasak,1993). Hem yurdışında hem de Türkiye de psikolojik sorunlarda meydana gelen bu artış, bu sorunlara gösterilen ilgiyi de giderek arttırmaktadır. Çünkü bu sorunların yaygınlığı hem bireysel hem de toplumsal boyutta önemli görülmektedir. Savrun (1999 ) a göre, tıbbi yardım için başvuran hastaların dörtte üçünde müdahale gerektirecek düzeyde ruhsal sorunlar bulunmakta ve bu sorunlar içerisinde en sık görüleni ise depresyondur. Umut, bireyde ummaktan doğan güven duygusudur (Türk Dil Kurumu, 1983). Rideout ve Montemuro (1986), umudu, bir amacı gerçekleştirmede sıfırdan fazla olan beklentiler; umutsuzluğu ise bir amacı gerçekleştirmede sıfırdan az olan beklentiler şeklinde tanımlamaktadır (Akt. Dilbaz ve Seber,1993). Hem umut hem de umutsuzluk, bireyin gelecekteki gerçek amaçlarına ulaşma olanaklarının olası yansımalarıdır. Umut ve umutsuzluk karşıt beklentileri simgeler. Umutta amaca ulaşmak için uygulamaya konan planların başarılacağı öngörüsü varken, umutsuzlukta başarısızlık yargısı vardır (Dilbaz ve Seber, 1993). Abramson, Metalsky ve Alloy (1989) a göre umutsuzluk, gelecekte olumlu sonuçların olmayacağı, olumsuz olayların ise olacağı yönündeki beklentileri içeren bir terim, Beck, Weissman, Lester ve Trexler, (1974) e göre ise gelecekteki olumsuz sonuçlara yol açabilecek beklenti ve koşullara ilişkin kişi tarafından algılanan bir bilişsel bozukluktur.
868 İbrahim YERLİKAYA Litaratürde umutsuzluğa farklı açıklamalar getirildiği görülmektedir. Umutsuzluğa ilişkin başlangıçtaki açıklamalar daha çok çevresel ve sosyolojik temellidir. Örneğin; (Frankl, 1959; Melges ve Bawlby 1969) a göre umutsuzluk, toplumdan uzaklaşma ve yabancılaşma duyguları ile ilişkilidir. Scmale (1964), umutsuzluğu psikanalitik yaklaşımla ele almış ve umutsuzluğun, cinsel isteklerin uyandığı fakat yetişkinlerin bu arzulara izin vermediği fallik dönemde oluştuğunu belirtmektedir. Bazı yaklaşımlara göre de umutsuzluk kişisel ya da kişilerarası yaşantı ya da tutumlar sonucu oluşur. Katı düşünce, duygu ve davranışlar kişinin kendisini çaresizlik içinde hissetmesine, bu çaresizlik de umutsuzluğa yol açar. Bu umutsuzluk ya da boşluğun ana nedeni de kişinin umutsuzlukla yüzleşmeyi reddetmesi yani kaçınmasıdır. Böyle olduğunda da küçük ve önemsiz olaylar bile kişinin açısından ciddi olarak algılanır ve kişinin yaşamını tehdit eder (Akt. Collins ve Cutcliffe, 2003). Rose ve Abramson (1992), umutsuzluğu gelişimsel bir süreç olarak ele almaktadırlar. Bu yaklaşıma göre olumsuz çocukluk yaşantıları, özellikle çocuklukta maruz kalınan kötü muameleler olumsuz yorumlama stilinin gelişimine katkı yapabilirler. Olumsuz yaşantılar, örneğin, kötü muamele bir çocuğun yaşamında varolduğunda bu olayların sebeplerini araştırmaya yönelir. Yani başlangıçta çocuk umut duygularını koruyacak yorumlar yapma eğilimindedir. Çocuk bu kötü muamelenin sebeplerine ilişkin özel yorumlar yapar. Bu sebepleri diğer olumsuz olaylara genelleme ve kendisine ilişkin olumsuz özellikler yükleme eğiliminde değildir. Ancak bu kötü muameleler yaygın ve kronik olduğunda çocuğun umut duygusunu teşvik eden sonuçlar her defasında doğrulanamaz. Böylece çocuk umutsuzluğa yol açan çıkarımlar oluşturmaya başlar. Özellikle kötü muamelenin sonuçlarını genellemeye başlar ve bu olumsuz yaşantılardan olumsuz yorumlama stili oluşturur ve kendisine ilişkin olumsuz özellikler atfeder. Giderek bu yorumları diğer olumsuz yaşantılarına genelleyebilir ve katı bir olumsuz yorumlama stili geliştirir (Akt. Gibb, Alloy, Abramson ve Marx, 2003). Hem yurt dışında hem de Türkiye de umutsuzlukla ilgili araştırmalara bakıldığında, bu araştırmaların daha çok lise (Kula, 2008; Coşkun, 2010; Vidinlioğlu, 2010; Tüfekçiyaşar, 2014; Aydınlı, 2014) ve yükseköğretim (Erözkan, 2011; Aydın ve diğ. 2013; Şahin, 2013) öğrencilerini kapsadığı görülmektedir. Oysa çocukluktan gençliğe geçiş döneminde olan ve ilk kez öğrenim hayatlarını etkileyecek olan TEOG sınavına girecek olan ortaokul öğrencilerinin umutsuzluk düzeylerine ilişkin araştırmalar oldukça sınırlıdır. Bu nedenle bu araştırmanın kapsamına ortaokul öğrencileri dahil edilmiştir. Bu araştırmanın amacı devlet ve özel ortaokullarda öğrenim görmekte olan öğrencilerin umutsuzluk düzeylerinin okul türü, sınıf, cinsiyet, kardeş sayısı, oturdukları konut ve kullandıkları oda durumuna göre farklılık gösterip göstermediğini incelemektir. Bu amaçla aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır: 1. Ortaokul öğrencilerinin umutsuzluk düzeyi okul türüne göre farklılaşmakta mıdır? 2. Ortaokul öğrencilerinin umutsuzluk düzeyi cinsiyete göre farklılaşmakta mıdır? 3. Ortaokul öğrencilerinin umutsuzluk düzeyi konut durumuna göre farklılaşmakta mıdır? 4. Ortaokul öğrencilerinin umutsuzluk düzeyi kullandıkları oda durumuna göre farklılaşmakta mıdır? 5. Ortaokul öğrencilerinin umutsuzluk düzeyi kardeş sayısına göre farklılaşmakta mıdır? 6. Ortaokul öğrencilerinin umutsuzluk düzeyi öğrenim gördükleri sınıfa göre farklılaşmakta mıdır? 2.YÖNTEM Bu bölümde sırasıyla araştırmanın modeli, çalışma grubu, veri toplama araçları ve verilerin analizinde kullanılan istatistiksel tekniklere yer verilmiştir.
Devlet Ve Özel Ortaokul Öğrencilerinin Umutsuzluk Düzeyinin Belirlenmesi 869 2.1.Araştırmanın Modeli Devlet ve Özel ortaokulllarda öğrenim gören öğrencilerin umutsuzluk düzeylerinin belirlenmesini ve umutsuzluk düzeylerinin çeşitli değişkenlere farklılık gösterip göstermediğini inceleyen bu araştırma, tarama modelinde betimsel bir araştırmadır. 2.2.Çalışma Grubu Çalışmanın katılımcılarına ilişkin kişisel bilgiler aşağıdaki gibidir. Tablo 1. Çalışmaya Katılan Öğrencilerin Okudukları Okul Türüne Göre Dağılımı Devlet 213 47,3 Özel 237 52,7 Çalışmanın katılımcıları Devlet okulunda eğitim alan 213 öğrenci ile Özel okulda eğitim alan 237 öğrenci olmak üzere toplam 450 ortaokul öğrencisidir. Çalışmanın katılımcılarının eğitim aldıkları sınıflara ilişkin bilgiler aşağıdaki gibidir. Tablo 2. Çalışmaya Katılan Öğrencilerin Okudukları Sınıfa Göre Dağılımı 6. sınıf 164 36,4 7. sınıf 142 31,6 8. sınıf 144 32,0 Çalışmanın katılan öğrencilerin 164 ü 6. Sınıf öğrencisi (%36,4), 142 si 7. Sınıf öğrencisi (%31,6) ve 144 ü 8. Sınıf öğrencisidir (%32,0). Tablo 3. Çalışmaya Katılan Öğrencilerin Cinsiyetlerine İlişkin Dağılım Kız 203 45,1 Erkek 247 54,9 Çalışmaya katılan öğrencilerden 203 ü kız (%45,1), 247 si erkektir (%54,9). Tablo 4. Çalışmaya Katılan Öğrencilerin Kardeş sayılarına İlişkin Dağılım 1-2 102 22,7 3-4 277 61,6 5-6 48 10,7 7 ve üzeri 23 5,1 Çalışmaya katılan öğrencilerden 102 si 1-2 kardeşi olduğunu (%22,7), 277 si 3-4 kardeşi olduğunu (%61,6), 48 i 5-6 kardeşi olduğunu (%10,7), 23 ü 7 ve üzeri kardeşi (%5,1) olduğunu belirtmişlerdir.
870 İbrahim YERLİKAYA Tablo 5. Çalışmaya Katılan Öğrencilerin Oturdukları Konuta İlişkin Dağılım Kira 136 30,2 Kendisine ait 314 69,8 Çalışmaya katılan öğrencilerden 136 sı kiralık evde oturduklarını (%30,2), 314 ü ise kendi evlerinde (%69,8) oturduklarını belirtmiştir. Tablo 6. Çalışmaya Katılan Öğrencilerin Kendilerine Ait Odalarının Olma Durumuna İlişkin Dağılım Evet 299 66,4 Hayır 151 33,6 Çalışmaya katılan öğrencilerden 299 u evinde kendi odasının olduğunu (%66,4), 151 i ise kendi odasının olmadığını (%33,6) belirtmiştir. Tablo 7. Çalışmaya Katılan Öğrencilerin Aylık Gelirlerine İlişkin Dağılım 700 TL den az 37 8,2 700 TL - 1000 TL 109 24,2 1000 TL - 3300 TL 203 45,1 3300 den fazla 101 22,4 Çalışmanın katılımcılarından 37 si aylık gelirlerinin 700 TL den az olduğunu (%8,2), 109 u aylık gelirlerinin 700-1000 TL aralığında olduğunu (%24,2), 203 ü aylık gelirlerinin 1000-3300 TL aralığında olduğunu (%45,1), 101 i de aylık gelirlerinin 3300 TL den fazla olduğunu (%22,4) belirtmiştir. Tablo 8. Çalışmaya Katılan Öğrencilerin Annelerinin Varlığına İlişkin Dağılım Sağ 441 98,0 Ölü 9 2,0 Çalışmaya katılan öğrencilerden 441 inin annesi sağ (%98,0) iken, 9 unun annesi ölmüştür (%2,0).
Devlet Ve Özel Ortaokul Öğrencilerinin Umutsuzluk Düzeyinin Belirlenmesi 871 Tablo 9. Çalışmaya Katılan Öğrencilerin Babalarının Varlığına İlişkin Dağılım Sağ 437 97,1 Ölü 13 2,9 Çalışmaya katılan öğrencilerden 437 sinin babası sağ (%97,1), 13 ünün babası ölmüştür (%2,9). Tablo 10. Çalışmaya Katılan Öğrencilerin Aile Birlikteliklerine İlişkin Dağılım Birlikte 437 97,1 Ayrı 13 2,9 Çalışmaya katılan öğrencilerden 437 sinin anne babası birlikte (%97,1) iken, 13 ünün anne babası ayrılmıştır (%2,9). 2.3.Veri Toplama Araçları Bu çalışmada veri toplama araçları olarak Beck Umutsuzluk Ölçeği ve araştırmacı tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. 2.3.1. Beck Umutsuzluk Ölçeği (BUÖ) Beck Umutsuzluk Ölçeği (BUÖ), bireyin geleceğe yönelik olumsuz beklentilerini ölçmek amacıyla Beck, Weissman, Lester ve Trexler Tarafından 1974 yılında geliştirilmiştir. BUÖ, 20 maddeden oluşan kendini değerlendirme türü bir ölçektir. Maddeler Doğru Yanlış şeklinde yanıtlanmaktadır. Ölçeğin puan aralığı 0 20 arasında olup, yanıt anahtarı ile uyum sağlayan her yanıt 1, uyum sağlamayan her yanıt ise 0 puan almaktadır. 1-3-5-6-8-10-13-15-19, maddelere yanlış yanıtı için, 2-4-7-9-11-12-14-16-17-18-20, maddelere ise doğru yanıtı için 1 puan verilmektedir. Alınan puanlar yükseldikçe bireyin umutsuzluk düzeyinin de yüksek olduğu kabul edilmektedir. Türkiye de Beck Umutsuzluk Ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik araştırması ilk olarak Gülten Seber tarafından, 1991 yılında yapılmıştır. 107 kişilik örneklem üzerinde yapılan araştırmada güvenirlik için saptanan Cronbach Alfa katsayısı a=0.86, test-tekrar test sonucu elde edilen Pearson momentleri çarpımı korelasyonu ise r=0.73 olarak bulunmuştur (Akt.;Savaşır,Şahin,1997). Durak (1993) ve Derebaşı (1996) da ölçeğin geçerliğini belirlemek amacıyla yaptıkları araştırmalarda BUÖ nin hem normal kişiler için hem de psikiyatrik ve kronik - fiziksel hastalığı olan bireylerde umutsuzluğu ölçmek için geçerli ve güvenilir olduğunu belirtmişlerdir. 2.3.2. Kişisel Bilgi Formu Araştırmacı tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu, alanla ilgili literatüre dayalı olarak umutsuzlukla ilişkili olduğu düşünülen çeşitli değişkenleri belirlemek amacıyla uygulanmıştır.
872 İbrahim YERLİKAYA 2.4.Verilerin Analizi Öğrencilere ait kişisel bilgilerde frekans ve yüzde kullanılmıştır. Ortaokul öğrencilerinin umutsuzluk düzeylerinin okul türü, cinsiyet, konut ve oda değişkenlerine göre farklılık gösterip göstermediğini belirlemek için bağımsız örneklem t-testi kullanılmıştır. Kardeş sayısı ve okudukları sınıfa göre umutsuzluk düzeylerinin farklılık gösterip göstermediğini test etmek için ise One Way ANOVA (Tek yönlü Varyans Analizi) testi kullanılmıştır. Araştırmada tüm çözümlemeler SPSS 17 paket programı kullanılarak veriler analiz edilmiştir. 3.BULGULAR VE TARTIŞMA Bu bölümde, her bir değişkene ilişkin araştırma bulguları ve bu bulguların alanda yapılan başka araştırmalardan elde edilen verilerle birlikte yorumlarına yer verilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgular sırasıyla okul türü, cinsiyet, konut durumu, oda durumu, kardeş sayısı ve öğrenim gördükleri sınıf değişkenlerine göre sunulmuştur. Ortaokul öğrencilerinin umutsuzluk düzeylerinin okul türüne göre farklılaşıp farklılaşmadığını gösteren bulgular: Tablo 11. Umutsuzluk Düzeyinin Devlet Okulu ve Özel Okuldan Eğitim Alma Durumuna Göre t-testi Sonuçları Okul Türü N X SS Sd t p Devlet 213 29,28 1,92 448 4,08,000 Özel 237 27,80 2,36 p<.05 Devlet okulu veya Özel okuldan eğitim alma durumlarına göre öğrencilerin umutsuzluk düzeyleri t testi ile karşılaştırıldığında anlamlılık düzeyinin (,000).05 ten küçük olduğu görülmektedir. Devlet okulunda okuyan öğrencilerin ortalamalarının (29,28) Özel okulda okuyan öğrencilerin ortalamalarından (27,80) daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu nedenle Devlet okulunda okuyan öğrencilerin umutsuzluk düzeylerinin Özel okulda okuyan öğrencilerin umutsuzluk düzeylerinden yüksek olduğu söylenebilir. Bu bulgu, Özel okullarda öğrenim gören öğrencilerin devlet okullarında öğrenim gören öğrencilere göre daha üst düzey sosyo ekonomik koşullara sahip ailelere mensup olmaları ile açıklanabilir. Bu durum, özel okulda öğrenim gören öğrencilerin devlet okullarında öğrenim gören akranlarına göre kendilerini özel ve ayrıcalıklı hissetme ve dolayısıyla geleceğe umutla bakma sonucunu doğurmuş olabilir. Çetintürk (2001), yatılı ilköğretim okulu öğrencileri ile yaptığı araştırmada düşük gelirli aile çocuklarının umutsuzluk düzeylerinin yüksek gelirli aile çocuklarına göre daha yüksek olduğunu belirtmektedir. Bu bulgu Çetintürk ün bulguları ile tutarlılık göstermektedir. Tablo 12. Umutsuzluk Düzeyinin Cinsiyete Göre t-testi Sonuçları Cinsiyet N X SS Sd t p Kız 203 29,12 4,27 448 3,08,002 Erkek 247 27,99 3,49 p<.05
Devlet Ve Özel Ortaokul Öğrencilerinin Umutsuzluk Düzeyinin Belirlenmesi 873 Cinsiyetin öğrencilerin umutsuzluk düzeyleri üzerindeki etkisi t testi ile karşılaştırıldığında anlamlılık düzeyinin (,002).05 ten küçük olduğu görülmektedir. Bu nedenle öğrencilerin cinsiyetlerinin umutsuzluk düzeyleri üzerinde etkili olduğu görülmektedir. Kızların ortalamalarının (29,12) erkeklerin ortalamalarından (27,99) daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu nedenle kızların umutsuzluk düzeylerinin erkeklerin umutsuzluk düzeylerinden yüksek olduğu söylenebilir. Umutsuzlukla ilgili hem yurtdışında hem de Türkiye de yapılan araştırmalara bakıldığında, araştırmaların hemen hepsinde cinsiyetin bir değişken olarak alındığı görülmektedir. Bu araştırmalarda cinsiyet anlamlı bir değişken olarak bulunmamıştır (Gerede, 2002; Coşkun, 2010; Aydın, Erdoğan, Yurdakul ve Eker, 2013; Kırımlıoğlu, Çokluk ve Yıldırım, 2014). Araştırmanın bu bulgusu yukarıdaki araştırma sonuçları ile tutarlılık göstermemektedir. Bu duruma toplumsal cinsiyete ilişkin anlayış yol açmış olabilir. Araştırmanın yapıldığı bölgede yaygın olan ve sıklıkla vurgulanan nasıl olsa erkek çocuk, ekmeğini taştan çıkarır, her durumda başının çaresine bakar sokakta kalsa da bir şey olmaz anlayışı erkek öğrencilerin geleceğe ilişkin kaygılarını azaltmış olabilir. Tablo 13. Umutsuzluk Düzeyinin Konut Durumuna Göre t-testi Sonuçları Konut N X SS Sd t p Kira 136 29,22 3,96 448 2,61,009 Kendisine ait 314 28,18 3,84 p<.05 Öğrencilerin oturdukları konut durumunun umutsuzluk düzeyleri üzerindeki etkisi t testi ile karşılaştırıldığında anlamlılık düzeyinin (,009).05 ten küçük olduğu görülmektedir. Bu nedenle öğrencilerin yaşadıkları konut değişkeninin umutsuzluk düzeyleri üzerinde etkili olduğu görülmektedir. Kiralık dairede oturan öğrencilerin ortalamaları 29,22 iken, kendi evlerinde oturan öğrencilerin ortalamaları 28,18 dir. Bu nedenle kendi evlerinde oturan öğrencilerin umutsuzluk düzeylerinin kirada oturan öğrencilerin umutsuzluk düzeylerinden düşük olduğu söylenebilir. Türkiye deki kültürel yapı içerisinde ev önemli bir yer tutmaktadır. Sıkılıkla vurgulana ev bark sahibi olmak, bir evi bile yok söylemleri ile yetişen ve kendi evlerinde oturan öğrencilerin kendilerini kirada oturan akranlarına göre daha güvende ve ayrıcalıklı hissetme ve dolayısıyla geleceğe umutla bakma bu sonucu doğurmuş olabilir. Bu bulgu Çetintürk (2001) ve Özmen ve diğ. (2008) in bulguları ile tutarlılık göstermektedir. Tablo 14. Umutsuzluk Düzeyinin Kendilerine Ait Odalarının Olup Olmama Durumuna Göre t-testi Sonuçları Oda N X SS Sd t p Evet 299 28,34 4,26 448-1,20,22 Hayır 151 28,81 3,05 p<.05 Öğrencilerin kendilerine ait bir odalarının olup olmama durumunun umutsuzluk düzeyleri üzerindeki etkisi t testi ile karşılaştırıldığında anlamlılık düzeyinin (,22).05 ten büyük olduğu görülmektedir. Bu nedenle öğrencilerin kendilerine ait bir odalarının olup olmama durumunun umutsuzluk düzeyleri üzerinde etkili olmadığı söylenebilir. Bu durum, kendilerine ait odaları olsa bile eğer konut kendilerine ait değilse bunun öğrencilerin umutsuzluk düzeyleri üzerinde bir
874 İbrahim YERLİKAYA etkisinin olmadığını göstermektedir. Bu da kültürde önemli bir yeri olan evin olsun, tek gözlü olsun anlayışının bir sonucu olabilir. Literatürde bu değişkeni test eden bir araştırmaya rastlanmamıştır. Tablo 15. Umutsuzluk Düzeyinin Kardeş Sayısına Göre ANOVA Sonuçları Sum of Squares df Mean Square F Sig. Between Groups 14,808 3 4,936,322,809 Within Groups 6829,690 446 15,313 Total 6844,498 449 Öğrencilerin kardeş sayılarının umutsuzluk düzeyleri üzerinde bir etkisinin olup olmadığını öğrenmek amacıyla yapılan Anova testi sonucunda anlamlılık düzeyinin (,80),05 ten büyük olduğu görülmektedir. Bu nedenle kardeş sayısı ile umutsuzluk düzeyi arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Bu bulgu, çok çocuklu ailelerde kardeşlerin birbirlerine gelecekte destek olacakları ve her çocuğun kendisini daha güvende hissedeceği yönündeki anlayışın aile yapısındaki değişimle birlikte yeni kuşaklarda önemini kaybettiği şeklinde yorumlanabilir. Literatürde bu değişkeni test eden bir araştırmaya rastlanmamıştır. Tablo 15. Umutsuzluk Düzeyinin Okudukları Sınıfa Göre ANOVA Sonuçları Sum of Squares df Mean Square F Sig. Between Groups 9,217 2 4,608,301,740 Within Groups 6835,281 447 15,291 Total 6844,498 449 Öğrencilerin umutsuzluk düzeyleri üzerinde okudukları sınıfın bir etkisinin olup olmadığını test etmek için yapılan Anova testi sonucunda anlamlılık değerinin (,74),05 ten büyük olduğu görülmektedir. Bu nedenle, öğrencilerin okudukları sınıfın onların umutsuzluk düzeyleri üzerinde bir etkisinin olmadığı söylenebilir. Bu bulgu alanda yapılan diğer çalışmalarla (Kula, 2008: Vidinlioğlu, 2010) da tutarlılık göstermektedir. 4.SONUÇ ve ÖNERİLER Araştırma sonucunda ortaokul öğrencilerinin umutsuzluk düzeyinin; okul türü, cinsiyet ve konut durumuna göre anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur. Oda durumu, kardeş sayısı ve sınıf düzeyinin ise öğrencilerin umutsuzluk düzeyi üzerinde anlamlı bir farklılık yaratmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Okuldaki psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin temel amacı, her öğrencinin kapasitesi oranında başarılı olması için onu desteklemektir. Öğrencinin kapasitesinden tam olarak yararlanmanın önündeki engellerden birisi de kuşkusuz umutsuzluk düzeyidir. Umutsuzluk düzeyi yüksek olan öğrenciler geleceğe ilişkin uygun hedef belirleme ve hedefe yönelik davranışlarda bulunma konusunda isteksiz davranabilmektedirler. Türkiye de umutsuzlukla ilgili araştırmalara bakıldığında, bu araştırmaların daha çok ortaöğretim ve yükseköğretim öğrencilerini kapsadığı görülmektedir. Özellikle gelecekteki yaşamlarını önemli ölçüde belirleyecek olan bir sınava (TEOG) ilk kez girecek olan bu öğrencilerin umutsuzluk düzeylerinin belirlenmesi ve çeşitli değişkenlerle ilişkisinin saptanması
Devlet Ve Özel Ortaokul Öğrencilerinin Umutsuzluk Düzeyinin Belirlenmesi 875 son derece önemlidir. Ayrıca pek çok kurama göre duygusal ve davranışsal sorunların kaynağının erken yaşlara dayandığı bulgusu da bu dönemin kritik bir öneme sahip olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla, bu dönemdeki öğrencilerin ruhsal ve davranışsal sorunlarının belirlenmesi ve bu sorunlara ilişkin önleme ve baş etme programlarının uygulanması için bilimsel verilere ihtiyaç vardır. Bu nedenle bu araştırma ortaokul öğrencileri ile gerçekleştirilmiştir. Araştırma bulguları ışığında aşağıdaki önerilere yer verilmiştir: 1. Farklı değişkenlerin (tek ebeveyn-çift ebeveyn, akademik başarı gibi) ele alındığı araştırmalar yapılabilir. 2. Umutsuzlukla baş etmede kullanılacak programların geliştirilmesi için deneysel çalışmalar yapılabilir. 5.KAYNAKÇA ABRAMSON,L.Y.,METALSKY, G. I., ALLOY, L. B. (1989). Hopelessness depression: Theory Based Subtype of Depression. Psychological Review, 96,(2),358-372. ARSLANTAŞ, H., ADANA, F., KAYA, F., TURAN, D. (2010). Yatan Hastalarda Umutsuzluk ve Sosyal Destek Düzeyi ve Bunları Etkileyen Faktörler. İstanbul Üniversitesi F.N. Hemşirelik Dergisi, 18(2), 87-97. AYDIN, G. (1988). Üniversite Öğrencilerinde Depresyon, Açıklama Biçimi ve Akademik Başarı İlişkisi. Psikoloji Dergisi, 6, (22), 6 12. AYDIN, M., Erdoğan, S., YURDAKUL, M., EKER, A. (2013). Sağlık Yüksek Okulu ve Sağlık Meslek Lisesi Öğrencilerinin Umutsuzluk Düzeyleri. S.D.Ü. Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(1), 1-6. AYDIN, M., Erdoğan, S., YURDAKUL, M., EKER, A. (2013). Sağlık Yüksekokulu ve Sağlık Meslek Lisesi Öğrencilerinin Umutsuzluk Düzeyleri. S.D.Ü. Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(1), 1-6. AYDINLI, S. (2014). Ergenlerin Öfke Biçimleri, Sosyal Karşılaştırma Düzeyleri, Umutsuzluk Seviyeleri ve Çatışma Çözme Yaklaşımlarının İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Haliç Üniversitesi. BECK, A.T., Weissman, A., Lester, D., Trexler, L. (1974). The Assessment of Pessimism. The Hopelessness Scale. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 42, 861-865. COLLİNS, S., CUTCLİFFE, R. (2003). Adressing Hopelessness in People With Suicidal İdeation: Building Upon The Therapeutic Relationship Utilizing A Cognitive Behavioral Approach. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 10175-185. COŞKUN, F. (2010).Üniversite Giriş Sınavına Hazırlanan Adaylarda Umutsuzluk ve Öğrenilmiş Güçlülük. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi. ÇETİNTÜRK, H. (2001). Yatılı İlköğretim Okulu 2. Kademe Öğrencilerinin Depresyon ve Umutsuzluk Düzeyleri Açısından Karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi. ÇUHADAROĞLU, F.,SONUVAR, B. (1992). Adolesan İntiharları ve Kendilik İmgesi. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Günlerinde sunuldu, Kuşadası. DEREBAŞI, I. (1996). Beck Umutsuzluk Ölçeği nin Ege Üniversitesi Öğrencileri Üzerinde Geliştirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi. A
876 İbrahim YERLİKAYA DEVECİ, S.E., ULUTAŞDEMİR, N., AÇIK, Y.(2011). Bir Mesleki Eğitim Merkezi Öğrencilerinde Umutsuzluk Düzeyi ve Etkileyen Faktörler. Dicle Tıp Dergisi, 38(3), 312-317. DİLBAZ, N., SEBER, G. (1993). Umutsuzluk Kavramı: Depresyon ve İntiharda Önemi. Kriz Dergisi, 1, (3), 134-138. DURAK, A. (1993). Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Geçerliği Üzerine Bir Çalışma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi. DÜNDAR, S. (2008). Polislerin Umutsuzluk Düzeyi İle Problem Çözme Becerisi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Polis Bilimleri Dergisi, 10 (3), 77-92. ERÖZKAN, A. (2011). Üniversite Son Sınıf Öğrencilerinin Kaygı Düzeyini Yordayan Değişkenlerin İncelenmesi. International Online Journal of Educational Sciences, 3 (2), 776-805. GİBB, B. E., ALLOY, L. B., ABRAMSON, L. Y., MARX, B. P. (2003). Childhood Maltreatment And Maltreament-Specific İnferences: A Test Of Rose And Abramson s (1992) extension of the hopelessness theory. Cognition and Emotion,17(6), 917-931. HANKİN, B. L., ABRAMSON, L.Y.,SİLER, M. (2001). A Prospective Test of The Hopelessness Theory of Depression in Adolescence. Cognitive Therapy and Research, 25,(5), 607-632. HİSLİ, N. (1988). Beck Depresyon Envanteri nin Geçerliği ve Güvenirliği Üzerine Bir Çalışma. Türk Psikoloji Dergisi, 6(22),118-122. İMAMOĞLU, O,YASAK, Y. (1993). Önerilen Dengelenmiş Toplumsal Birey Modeli Işığında Üniversite Gençliğinin Sorunları:1982 1992 Döneminde Yayınlanan Araştırmalara İlişkin Bir Değerlendirme, Yorum ve Öneriler. Türk Psikoloji Dergisi, 8(30), 20-27. KAZDİN, A. E., FRENCH, N. H., UNİS, A. S., ESVELD-DAWSON,K., SHERİCK, R.(1983). Hopelessness, Depression and Suicidal İntent Among Psychiatrically Disturbed İnpatient Children. American Psychological Assocation, 51(4), 504-510. KULA, E. (2008). Endüstri Meslek Lisesi Öğrencilerinin Umutsuzluk Düzeyleri ve Saldırganlık Durumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi. LİNEHAN, M. M., NİELSEN, S. L. (1981). Assesment of Suicide İdeation And Parasuicide : Hopelessness And Social Desirability. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 49(5), 773-775. OĞUZTÜRK, Ö., AKÇA, F., ŞAHİN, G. (2011). Üniversite Öğrencilerinde Umutsuzluk Düzeyi ile Problem Çözme Becerileri Arasındaki İlişkinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi,14, 85-93. ÖZEN. Ş., ANTAR, S. ve ÖZKAN, M. (2007). Çocukluk Çağı Travmalarının Umutsuzluk, Sigara ve Alkol Kullanımı Üzerine Etkisi; Üniversite Son Sınıf Öğrencilerini İnceleyen Bir Çalışma. Düşünen Adam, 20 (2), 79-87. ÖZMEN, D., Dündar, P.E., ÇETİNKAYA, A.Ç., TAŞKIN, O., ÖZMEN, E. (2008). Lise Öğrencilerinde Umutsuzluk ve Umutsuzluk Düzeyini Etkileyen Etkenler. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 9 (1), 8-15.
Devlet Ve Özel Ortaokul Öğrencilerinin Umutsuzluk Düzeyinin Belirlenmesi 877 PETRİE, K., CHAMBERLAİN, K. (1983). Hopelessness and Social Desirability As Moderator Variables in Predicting Suicidal Behavior. Journal of Conculting and Clinical Psychology, 51(4), 485-487. RANIERİ, W. F.; STEER, R. A.; LAWRANCE, T. I.; Reismiller, D. J. ve Piper, G. E. (1987). Relationship of Depression, Helplessness and Dysfunctional Attitudes to Suicide İdeation in Psychiatric Patients. Psychological Reports, 61, 967-975. SAVAŞIR, I., ŞAHİN, N. H. (1997). Bilişsel Davranışçı Terapilerde Değerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler. Türk Psikologlar Derneği Yayınları, Ankara. SAVRUN, B. M. (1999). Depresyonun Tanımı ve Epidemiyolojisi. Depresyon, Somatizasyon ve Psikiyatrik Aciller sempozyumunda sunuldu, İstanbul. ŞAHİN, Z., I. (2013). Üniversite Öğrencilerinde Travmatik Yaşantıların, Anksiyete ve Umutsuzluk Düzeyi Üzerindeki Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Haliç Ünivresitesi. ŞENGÜL, S., GÜNER, P. (2012). İlköğretim Matematik Öğretmenliği Programına Devam Eden Öğretmen Adaylarının Umutsuzluk Düzeylerinin İncelenmesi. X. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, Niğde. TÜFEKÇİYAŞAR, T. (2014). Lise 10. ve 11. Sınıf Öğrencilerinde Kaygı, Umutsuzluk Ve Benlik İmgesi Düzeylerinin Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Haliç Üniversitesi. TÜRK DİL KURUMU. (1983). Türkçe Sözlük. (7. baskı). Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. VİDİNLİOĞLU, S., Ö. (2010). Ortaöğretim Öğrencilerinin Benlik Algısı ve Umutsuzluk Düzeyleri Arasındaki İlişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi.