FİKRİ SOYSAL METODOLOJİK MUĞAM EĞİTİMİ SERİSİ RAST MUĞAM 1.Şube 1/13 BERDAŞT ŞUBESİ i
FİKRİ SOYSAL METODOLOJİK MUĞAM EĞİTİMİ SERİSİ Bu kitap, ilgili yayıncı tarafından T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı SBN Türkiye Ajansının verdiği yayımcı yetkisine dayanarak, e-kitap olarak basılmış, aşağıdaki paylaşım adresinde meraklılarına sunulmuştur. Kitap ile ilgili görüş ve önerilerinizi aşağıdaki email adresine yollamanızı istirham eder, yararlı her görüşün muğam eğitimine katkı sağlayacağı bilinmelidir. Email: fikrisoysall@gmail.com Web paylaşım adresi: www.fikrisoysal.net SBN:978-605-86673-0-3 30 Eylül 2012 ii
ÖNSÖZ Metodolojik Muğam Eğitimi fikri, Azerbaycan da yaptığımız doktora tezi araştırmamız sırasında, konservatuvarlarda ki muğam eğitim metodolojisi ihtiyacına katkı sağlayacağı düşüncesinden ortaya çıkmıştır. Azerbaycan da yaptığımız araştırma sırasında bize vakit ayıran, gösterdikleri samimi dostluklarından ve emeklerinden dolayı burada öncelikle adlarını saymak istediğim, Tarzen Mahmud Aliyev, Tarzen aleh Rahimov, Tarzen Şamil İsmayilov, Kemençezen Arif Esedullayev, Fettah Halikzade, Feridun Gurbansoy, Ariz Abulaliyev, Gülnaz Abdullazade, Faiq Ahmedzade ve Tebrizli Hanende Davud İclali ye, kurumlar olarak, Üzeyir Hacıbeyli adına Bakü Müzik Akademisi, Milli Konservatuvar ve Ahundov Kütüphanesi çalışanlarına bütün içtenliğimle teşekkür ediyorum. Rast Muğamı Çerçevesinde Azerbaycan Muğam Kavramı adı altında yaptığımız araştırmada muğam eğitimine yer vermeye imkân bulamadık. Metodolojik Muğam Eğitimi nin mutlaka yazılması ve meraklılarına ulaştırmak gerektiğinden, araştırmacıların, eğitimcilerin ve talebelerin yararlanması için 13 kitaplık eğitim serisi olarak planladığımız Rast Muğamı Eğitim serisinin ilk kitabı olan Berdaşt Şubesi ni bitirip yayınladık. Metodolojik Muğam Eğitimi nin muğam eğitimini kolaylaştıracağı, iyileştireceği ve mevcut muğam eğitim sistemi olan usta çırak ilişkisiyle birleştirildiğinde birbirini tamamlayacağı düşünülmektedir. Ayrıca yöntemin, hanende ve sazendelerin eğitimlerinde kullanılması sırasında, geliştirilmesi, kullanışlı fikirlerin dâhil edilmesi, Metodolojik Muğam Eğitimi yöntemini mükemmelleştirecektir. Metodolojik Muğam Eğitimi yöntemiyle ilgili herhangi bir konuyla ilişkili görüşlerinizi iç kapakta verilen email adresine bildirmek, muğam eğitiminin iyileştirilmesi için faydalı olacağı bilinmelidir. Diyarbakır, 2012 Dr. Fikri SOYSAL iii
İçindekiler ÖNSÖZ...iii GİRİŞ... 1 Berdaşt Şubesi... 5 Seyir özelliği... 7 Ritmik Kalıplar... 7 Ritmik Okuma... 12 Kulak Eğitimi... 17 Solfej... 20 Hanendenin Ses Eğitimi... 21 Terennüm Çalışması... 24 Doğaçlama Teknikleri... 25 Müzikal Analiz... 29 Muğam Cetveli... 31 Ritim ve İfade İşaretlerinin Kullanımı... 33 Metin Seçimi... 36 Dinleme Çalışmaları... 37 FAYDAL ETKİNLİKLER... 37 DEĞERLENDİRME... 40 KAYNAKÇA... 43 iv
GİRİŞ Musiki kültürümüz makam ve usulleriyle müstakil bir ilim alanıdır (Gazimihal, 2006, s. 30). Hanendeler dikkatlerini ince perde farklarını çıkarmaya vermektedirler. İnce sazlarımız ise hafif ve nahif sesleriyle hanendelere eşlik etmekte, sazların teknik özellikleri perdeler arasında yanaşık hareketlerle akıcı nağmeler icra etmeye müsait, coğrafyamızın insanlarının ruhuna uyan mülayim duyguları, bedii his tezahüründe ortaya koymaya imkân sağlamaktadır. Dolayısıyla izlenecek metotlar bu ihtiyaca göre düzenlenmelidir. Metodolojik Muğam Eğitimi, nota okumayı bilen, kendi kendine veya bir eğitmen rehberliğinde çalışılabilecek bir eğitim metodudur. Nota okumayı bilmeyen talebelerin öncelikli olarak müzik okur-yazarlığı çalışmaları gerekir. Metodumuzda, müzik okur-yazarlığı ile ilgili her hangi bir çalışmaya yer vermedik. Muğam eğitimiyle ilgili metotlar çok sınırlıyken, müzik okur-yazarlığı ile ilgili başvurulabilecek çok sayıda kaynak bulunmaktadır. Bu konuda ayrıyetten bir metot ortaya koymaya çalışarak hem değerli vaktimizi harcamak istemedik hemde dikkatimizi muğam eğitimi üzerine yoğunlaştırıp, ilim dünyası ve topluma yararlı olması adına, kendi musikimizde ki metodolojik eksikliklerin giderilmesi için çalıştık. Ritmik kalıpların çalışılması, ritmik okuma, kulak eğitimi, solfej, hanendenin ses eğitimi, terennüm çalışması, doğaçlama teknikleri, müzikal analiz, geçki, yarım ve asma kalışlar, ritim ve ifade işaretlerinin kullanımı, metin seçimi, faydalı etkinlikler ve değerlendirme başlıkları altında birbiriyle ilişkili bir eğitim metodolojisi oluşturulmuştur. Örneğin: ritmik kalıplar oluşturarak, talebenin bütün dikkatini sadece ritmik kalıpları öğrenmeye ayırmasını sağladık. Ritmik okuma içinde bu tartımların öğretilmesi, hem tartımlara hemde nota adlarına yoğunlaşılmasını gerekli kıldığından, talebenin ritmik tartımlara tam olarak dikkatini vermesini engelliyordu. Bizde önce tartımları öğreterek hem talebenin dikkatini kalıplara vermesini sağladık hemde bir sonraki ritmik okuma bölümünün zeminini hazırlamış olduk. Metodolojik düşüncemizin en önemli kısmı aslında birbirini döndüren çarkların oluşturulmasıydı. 1
MUĞAM FORMU Metodolojik Muğam Eğitimi Meşk Usûlü Ritmik kalıpların öğrenilmesi ritmik okumayı kolaylaştırmıştır. Talebe kalıpları öğrendiğinden ritmik okuma bölümünde sadece notalara dikkatini vererek bir önceki bölümde öğrendiği ritmik kalıplarıda özümseme olanağı bulacaktır. Bu iki bölümün öğrenilmesiyle, sonraki bölümlerin de alt yapısı tesis edilmik olacaktır. Örneğin solfej bölümüne gelene kadar, ritmik kalıplar, ritmik okuma ve kulak eğitimi bölümleri öğrenilmiş olacağından, bu sayede talebe solfej bölümünde kolaylıkla dikkatini sesleri ve dereceleri duymak için harcayabilecektir. Solfej bölümüne geçmeden evvel öncelikle kulak eğitimi çalışılması gerekiyordu. Bu metodoloji düşünceside yine aynı yaklaşımdan ortaya çıkmıştır. Solfej eğitimi deyince akla notalarla yazılmış talebenin önüne koyulan etütler akla gelmektedir. Oysa bu gibi metodolojik düşünce öğrencinin, ritmik kalıplar, ritmik okuma ve kulak eğitimi gibi gereklilikleri ya halletmiş yada dördünü bir arada öğretmeyi amaçlıyor olmalıdır. Ek olarak, muğam icralarının doğaçlama tekniklerine tabi olması işi daha da zorlaştırmaktadır. Dolayısıyla Metodolojik Muğam Eğitimi yöntemiyle birbiriyle sıkı ilişki ile donatılmış eğitim yöntemimiz hem muğam eğitimini sistemleştirmede hemde kolaylaştırmada faydalı olacağı kanaatindeyiz. Metodolojik muğam eğitiminin hangi metodolojik düşünceyle oluşturulduğunu, bölümler arasında ki ilişkinin anlaşılabilmesi, çalışma sırasına uyulması, her başlık altında ortaya koyulan yapıların çalışılması ve bu çalışmaların öneminin anlaşılması Metodolojik Muğam Eğitimi ne talip olan talebelerin ilerlemesi için mühimdir. Bu sebepten bölümlerin 2
hangi ilişki ve alaka ile düzenlendiğinin açıkça görülebilmesi için yukarıda ki örneklemeyi verdik. Her ne kadar muğam icraları doğaçlama karakterli ise de, belirli icra karakter yapıları vardır. Bu yapılar talebelere her bölüm içinde öğretilmeye çalışılmış, muğam icra ve üslup özelliklerinin kazandırılması hedeflenmiştir. Muğam icracılarının, iyi derecede müzik nazariyesi biliyor olması, iyi seviyede edebi bilgi ve malumat sahibi olmaları gereklidir. Bazı başlıklar altında verilen örneklerin sayısı birbirinden farklıdır. Bu tamamen eldeki verilerin metodolojik düşünceyle ortaya koyulmasıyla ilgilidir. Sayıların birbirinden farklı olması kayıp ya da kazanç olarak görülmemelidir. Metodolojik Muğam Eğitimi makam, muğam formu, usta çırak ilişkisi ile öğrenme gibi meseleleri metodolojik düşünce ile sistemleştirerek ortaya koymuştur. Rast Makamının öğrenilmesi ve muğam formunun anlaşılması, Berdaşt, Maye, Uşşak, Hüseyni, ilayeti, Dilkeş, Kürdi, Şikesteyi Fars, Müberrige, rak, Pençgâh, Rak ve Gerayi Şubelerinin metodolojik eğitiminin bitirilmesiyle mümkündür. Biz Berdaşt şubesinin, Metodolojik Muğam Eğitimi yöntemiyle nasıl öğretilmesi gerektiğini örnekleyerek ortaya koyduk. Diğer şubelerin de öğrenilmesiyle, Rast Muğamı öğrenilmiş, muğam formu anlaşılmış olacaktır. 3
BERDAŞT MUĞAM FORMU MAYE ŞUBELER UŞŞAK HÜSEYNİ İLAYETİ MAKAM MEŞK USÛLÜ DİLKEŞ KÜRDİ ŞİKESTEYİ FARS MÜBERRİGE RAK PENÇGÂH RAK GERAYİ METODOLOJİK MUĞAM EĞİTİMİ BERDAŞT ŞUBESİ EĞİTİMİ 1. ŞUBE, 1/13 DİNLEME RİTMİK KALPLAR RİTMİK OKUMA KULAK EĞİTİMİ SOLFEJ HANENDENİN SES EĞİTİMİ TERENNÜMLER DOĞAÇLAMA MÜZİKAL ANALİZ RİTİM E İFADE İŞARETLERİ METİN SEÇİMİ Şekil 1:Metodolojik Muğam Eğitimi ağı. Her şubenin önce seyri ve dizisi hakkında yazılan bilgiler iyice öğrenildikten sonra, muğam icralarında icrası adet haline gelmiş tartımların, figür ve motiflerin müzikal ifade yapıları ritmik okumaları yapılmak suretiyle anlaşılması sağlanacaktır. Ritmik okumanın çalışılmasından sonra figür ve motiflerin iyice anlaşılması, okunmasının kolaylanmış olması, artık solfejinin çalışılmasına ve duyum açısından da Berdâşt şubesinin anlaşılması, öğrenilmesi sağlanacaktır. Şubelerin doğaçlama yoluyla seyrini gerçekleştirdiği unutulmamalıdır. Bu sebepten dolayı şubenin bütün ritmik kalıplarının ve müzikal seyir özelliklerinin mümkün olan en iyi şekilde öğrenilmiş olması gerekmektedir. Hanendenin ses eğitimi başlığı altında, hanendeler için berdaşt şubesinden birer müzikal cümleler gösterip 4
altına bu cümlelerden seçilen motifler üzerinden alıştırmalar verilmiştir. Hanendenin ilgili cümleleri rahat okuması için veya zorlandığı yerler olduğunda nasıl çalışması gerektiği hususunda örnek teşkil etmesi hedeflenmiştir. Terennüm çalışması, berdaşt şubesi okunduğunda hem bu şubede okunan gazellerin metinsel tamamlayıcıları hem de müzikal açıdan bütünleyici ifadeler olduğundan hanendelerin mutlak çalışması gereken alanlardan birisi olarak görülmelidir. Doğaçlama teknikleri ise berdaşt şubesinin seyri göz önünde bulundurularak belirli standartlar oluşturmak suretiyle, bu işe başlayan yeni talebelere doğaçlamada yardımcı olması sebebiyle çalışılmıştır. Notasyon muğamların en sıkıntılı alanlarından birisidir. Hanende, sazende veya başka müzik alanlarında talebe olan musikişinasların muğam alanında meraklı olmaları durumunda mutlaka notasyon eğitiminden geçmesi gerekmektedir. Aslında muğam notasyonu bu eğitimin ardından kolay bir şekilde gerçekleştirilebilecektir. Müzikal analiz bu şubenin müzikal açıdan anlaşılması için gerekliydi. Kulak eğitimi, doğaçlama imkanlarının genişletilmesi ve duyum açısından iyi bir seviyeye gelinmesi gerektiğinden verilmiştir. Muğam şubesinin müzikal geçkilerini gösteren cetvel ise muğam şubelerinin bütünü, resmin tamamını görülmesi gerektiğinden verilmiştir. Muğamlarda en önemli unsurlardan bir diğeri metin seçimidir. Berdaşt Şubesi için örnek olması adına bu şubede okunan iki gazel örneği günümüz Türkçe anlamlarıyla birlikte verilmiştir. Berdaşt Şubesi Berdaşt1, Farsça herhangi bir şeyin başlangıcı, çıkış noktası (Faseh, 2004, s. 14), yığın ve toplama (Həşimov, 2002, s. 33) anlamlarına gelmektedir. Rast Muğamında Berdaşt ın hususi adının olduğu (Mirzaoğlu, 2009, s. 5), bazen baharın gelişi manasına gelen Nevruzi Revende2 veya Suzi Gudaz 3, Mahur Hindi Muğamında ise Bezmigâh olarakta adlandırılmaktadır (Zöhrabov, 1991, s. 89). Nevruzi Revende hakkında bir görüş Berdaşt Şûbesinin içinde küçük bir cümle olduğu yönündedir. Bazı araştırmacılar tarafından Berdaşt Gûşesi (Mirzayev, 2010, s. 10), bazı araştırmacılar tarafından da Berdaşt Şûbesi olarak anılmakla birlikte, gûşeler gibi küçük hacimli olmadığından genel itibariyle Berdaşt Şûbesi olarak adlandırılması ve Rast Muğamının mukaddimesinde bir giriş hissesi sayıldığı görülmektedir. Derâmed de Berdaşt gibi giriş hissesi olmakla birlikte, Berdaşt hem hânendeler hem de sâzendeler tarafından icra 1 Azerbaycan Musiki terminolojisinde Bərdaşt şeklinde yazılmaktadır (Əliyev, 2001, s. 10). Mart ayının 22 sine tesadüf eden yeni yıl bayramıdır (Zöhrabov, 1991, s. 107). 3 Yanıp yakılma, tesirli, coşkun. 2 5
edilebilirler. Ancak genellikle hânendeye yol göstermek, makāmın sesleri hakkında fikir vermek ve makāmın havasına, ahvali ruhiyyesine davet etmek için (İsmayilov, 1984, s. 65) çalgılar tarafından icra edilir. Buna mukabil hânende Berdaşt ın ardından hemen Mâye Şûbesini okumaya başlar. Berdaşt her ne kadar saz mûsikîsi olarak icra edilse de bazı zil sesli hânendelerin Berdaşt Şûbesinden muğama girdikleri görülmüştür (Musazadə, 2009, s. 77). Berdaşt Rast Muğamının mukaddimesinde bir hisse olduğu gibi başka muğamların (Əs ədullayev, 2009, s. 13, 15, 18, 20, 21) giriş hissesi olarak çeşitli şekillerde icra edildikleri bilinmektedir (Həşimov, 2002, s. 33). Osmanlıca Lügat te Berdâşte kelimesiyle ilişkili olabileceği düşüncesiyle kelime manasına baktık ve yükseğe kaldırılmış anlamına geldiğini tespit ettik (Develioğlu, 2001, s. 86). Berdaşt, müzikal açıdan âdeten Rast Makāmının karar perdesinin zili olan Gerdaniye perdesinden rak Şûbesinin sesleriyle başlayarak, tedricen inici melodik hareketlerle, hüseyni, neva, çargâh, buselik ve dügâh perdelerinde asma kalışlar yaparak, Rast Muğamı Mâyesine, Rast a kadar iner ve rak perdesine göre zil olan Geveşt perdesini kullanarak karar verir. İnici ezgisel hareketle seyreden Berdaşt cümlelerinden karara gelirken son iniş cümlesin de Eviç perdesi (F#), Acem perdesi (F) olarak gösterilir. Seyir özelliklerini dikkate alırsak, gerdaniye perdesinde ısrar eden bir müzikal fikirden dolayı yükseğe kaldırılmış manası Berdaşt ile ilişkilendirilebilir. Berdaşt ın mâyeye doğru karara giderken inici seyir yaptığında Âvâzınaqis 4 adı verilen gûşe ile Mâyeyi Rast a geçit yaptığı aktarılmaktadır (Mirzayev, 2010, s. 10). Mâmâfih, Ahmet Bakıhanov, Nevruzu Revende ile Berdaşt eyleyirsen gelip düşersen Mâyeyi Rasta (Bakıhanov, 1985, s. 27) diyerek, Nevruzu Revende ile Berdaşt ın ayrı mûsikî cümleleri olduğu, yukarıda ki Nevruzu Revende nin Berdaşt ın için de ayrı, küçük bir cümle olduğu düşüncesini güçlendirmektedir. Bakıhanov, Her icracının Berdaşt ı kendine has bir üslupla çalmaktadır (Bakıhanov, 1985, s. 27) diyerek, hânende ve sâzendeler tarafından, onların ilmi mâlumat seviyeleri, üslupları, melahatli sesleriyle bedii ifadeleri çerçevesinde icra yapabileceklerini ifade ediyor olmalıdır. Her mûsikî fikrine bir isim vermek sistematik müzikoloji açısından bilgiyi tasnif ve analiz etme fikirleriyle çelişerek eğitim metodolojisi açısından öğrenimi zorlaştırdığı için, Berdaşt dizisi içinde meydana gelen müzikal fikirlerin zaten ilgili cümlelerin notasyonun da ortaya çıkacağından, Berdaşt ı kendi içindeki cümlelerle birlikte bir şûbe olarak kabul ettik. Ramiz Zöhrabov un ifadesine göre zilde başlayan Berdaşt, Mâyeyi Rast a geldiğinde Öz diyatonik 4 Tamamlanmamış Âvâz (Mirzayev, 2010, s. 10). 6
perdesini alır demekte (Zöhrabov, 2002, s. 12-13), ancak Rast Muğamı Mâyesinde notasyonda yeden perdesi olarak görünen rak perdesinin (F#) icracılar tarafından zil basıldığı (dik geveşt perdesi), dolayısıyla diyatonik yapıdan bahsedilemeyeceği ortaya çıkmaktadır. Sonuç olarak Berdaşt, hânendeye makām hakkında mâlumat vermek, müzikal açıdan hânendeyi makāmın havasına sokmak ve doğaçlama yapabilmesi için feyz almasını sağlamaktır. Dolayısıyla Berdaşt ın da makāmın dizisine esaslanmalı ki, hânendeyi makāma çekebilsin. Rast Makāmının. derecesi Berdaşt ın da. derecesidir. Derâmed ve Berdaşt ın icrası, hânendeyi derin bedii his ve heyecan ile Rast Muğamı haleti ruhiyyesine sokar ve hemen akabinde Mâye Şûbesi icrasına hazırlar. Derâmed ile Berdaşt icrasını takiben dinleyiciler ve hânende üzerinde, müzikal açıdan Mâye Şûbesinin icrası ihtiyacı hâsıl olmaktadır. Seyir özelliği Berdaşt Şûbesi seyri, sâzendelerin neva perdesinden nigârlı gerdaniye perdesine doğru çıkıcı seyriyle başlar. Daha sonra gerdaniye perdesinde ısrar edip, nigârlı çeşniyle seyrini sürdürüp, neva perdesinde önce nigâr daha sonra buselik çeşnilerini göstererek mâyeyi rasta yönelir ve rast perdesinde nigâr gösterdikten sonra dik geveşt perdesinin yeden olarak kullanılmasıyla mayeyi rastta karar verir. Berdaşt kendinden sonra gelen Maye şubesini haber vermek için yegâh perdesine kadar alttan genişleyebilir. Bu tür cümleler geçiş cümleleri olarak ya da haberci cümlecikler olarak değerlendirilebilir. Şekil 2:Berdaşt Şûbesi dizisi. Ritmik Kalıplar Muğam eğitimi için ilk başlanılması gereken yer, muğamların müzikal icralarının temeli olan ve sıkça rastlanan ritmik yapıların kalıplar halinde öğrenilmesidir. Bu yapılar çeşitli icracıların ve araştırmacıların yazdıkları notalardan seçilmek suretiyle, eğitim metodolojisi için sistemleştirilerek sıralanmıştır. Sadece Berdaşt şubesi çerçevesinde ortaya çıkan icra yapılarında ki kalıplar bir araya getirilmiş, icra akışına veya zorluk derecesine göre ortaya konulmuştur. Bu ritmik kalıplar, talebelerin ellerine bir kurşun kalem alarak yavaş metronomda tercihen ahşap bir zemine vurmak suretiyle çalışacaklardır. Ahşap zemine vurmak suretiyle elde edilen ses, ritmik yapısıyla talebelerin kulaklarını ilgili ritmik yapılara alıştıracaktır. Talebeler görsel duyularını kullanarak, notasyonu hazırlanmış ritmik tartımları 7
okuyarak çalışmaları gerekeceğinden, her görülen ritmik tartım günden güne, çalışmadan çalışmaya tanıdıklaşarak ezberlenecektir. Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 1 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 2 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 3 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 4 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 5 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 6 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 7 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 8 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 9 8
Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 10 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 11 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 12 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 13 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 14 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 15 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 16 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 17 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 18 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 19 9
Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 20 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 21 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 22 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 23 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 24 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 25 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 26 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 27 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 28 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 29 10
Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 30 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 31 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 32 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 33 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 34 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 35 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 36 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 37 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 38 11
Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 39 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 40 Ritmik kalıpların öğrenilmesi No: 41 Ritmik Okuma Ritmik tartımların öğrenilmesiyle aynı ritmik yapıda ki kalıplar ile ritmik okuma yapılacaktır. Ritmik kalıplara nota isimlerinin eklenmesiyle bu kalıpların icrası daha iyileşecek, sonraki dersler için zemin hazırlayacak ve talebeler bu ritmik yapıdaki kalıpları düşünmeden kendilerini tamamen icraya odaklayarak algılayabileceklerdir. Ayrıca bu kalıpların ritmik okuma ile pekiştirilmesi, gerek doğaçlamada gerek notasyonda olabildiğince kolaylıklar sağlayacaktır. Ritmik kalıpların öğrenilmesi nasıl ritmik okumaya zemin oluşturmuşsa, aynı şekilde ritmik okumada daha sonraki bölümlerin zemini olacağı unutulmamalı, her bir etüt iyi özümsenmelidir. Ritmik okuma, ilk çalışma olan ritmik kalıpların çalışılması gibi bir kurşun kalem ile ahşap bir masaya vurmak ve notasyon takibi sayesinde hem işitsel hem görsel duyuların işbirliği sağlanarak ilerlenmelidir. Muğam Notasyon Çalışması No: 1 Muğam Notasyon Çalışması No: 2 Muğam Notasyon Çalışması No: 3 12
Muğam Notasyon Çalışması No: 4 Muğam Notasyon Çalışması No: 5 Muğam Notasyon Çalışması No: 6 Muğam Notasyon Çalışması No: 7 Muğam Notasyon Çalışması No: 8 Muğam Notasyon Çalışması No: 9 Muğam Notasyon Çalışması No: 10 Muğam Notasyon Çalışması No: 11 13
Muğam Notasyon Çalışması No: 12 Muğam Notasyon Çalışması No: 13 Muğam Notasyon Çalışması No: 14 Muğam Notasyon Çalışması No: 15 Muğam Notasyon Çalışması No: 16 Muğam Notasyon Çalışması No: 17 Muğam Notasyon Çalışması No: 18 Muğam Notasyon Çalışması No: 19 14
Muğam Notasyon Çalışması No: 20 Muğam Notasyon Çalışması No: 21 Muğam Notasyon Çalışması No: 22 Muğam Notasyon Çalışması No: 23 Muğam Notasyon Çalışması No: 24 Muğam Notasyon Çalışması No: 25 Muğam Notasyon Çalışması No: 26 Muğam Notasyon Çalışması No: 27 15
Muğam Notasyon Çalışması No: 28 Muğam Notasyon Çalışması No: 29 Muğam Notasyon Çalışması No: 30 Muğam Notasyon Çalışması No: 31 Muğam Notasyon Çalışması No: 32 Muğam Notasyon Çalışması No: 33 Muğam Notasyon Çalışması No: 34 16
Muğam Notasyon Çalışması No: 35 Muğam Notasyon Çalışması No: 36 Muğam Notasyon Çalışması No: 37 Muğam Notasyon Çalışması No: 38 Muğam Notasyon Çalışması No: 39 Muğam Notasyon Çalışması No: 40 Muğam Notasyon Çalışması No: 41 Kulak Eğitimi Berdaşt şubesi için kulak çalışmasına başlamadan önce kullanacağımız işaret ve derecelerin ne anlama geldiğinin doğru ve kolay şekilde algılanması için aşağıdaki örneği hazırladık. Şubenin ana dizisi, üstten ve alttan genişlemelerin de dâhil olduğu bir kulak eğitimi planladık. Otobüste, trende, metroda ve her nerde olursanız olun kafanızın içinde hayal ederek 17
çalışabileceğiniz bir kulak çalışması düşündük. Aşağıdaki örneği incelersek, şubenin dizisinin alttan genişlemesi, dizinin derecelerine eklenen alt çizgi ile, ana dizi sadece dizinin dereceleri ile ve son olarak şubenin üstten genişlemesi ise derecenin sağ üst yanına koyulan şapka işareti ile gösterilmiştir. Kulak eğitimi çalışmalarını, sadece şubenin ana dizisi, alt ve üst genişlemeleri ile birlikte sadece dizinin dereceleri üzerinde ki işaretlerle birlikte vereceğiz. Tar veya hangi çalgınız mevcut ise, başlangıçta kulak eğitimine eşlik edilmesi, şubenin derecelerini ve seslerini duyarak hızlıca özümsemeyi artıracaktır. Şekil 3: Kulak eğitimi çalışmaları için ön açıklama. Kulak Eğitimi No: 1 ^ ^ ^ ^ ^ ^ _ ^ _ Kulak Eğitimi No: 2 Kulak Eğitimi No: 3 ^ _ Kulak Eğitimi No: 4 Kulak Eğitimi No: 5 ^ ^ Kulak Eğitimi No: 6 Kulak Eğitimi No: 7 Kulak Eğitimi No: 8 _ Kulak Eğitimi No: 9 ^ ^ Kulak Eğitimi No: 10 18
^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ _ ^ _ Kulak Eğitimi No: 11 ^ _ Kulak Eğitimi No: 12 ^ _ Kulak Eğitimi No: 13 Kulak Eğitimi No: 14 Kulak Eğitimi No: 15 _ Kulak Eğitimi No: 16 Kulak Eğitimi No: 17 ^ _ ^ Kulak Eğitimi No: 18 ^ ^ ^ ^ ^ Muğam icraları Urmevi ses sistemi içinde olduğundan, komalı sesleri de kullanmaktadır. Bundan dolayı buradan itibaren kulak eğitiminde, Rast Muğamı özellikleri çerçevesinde Berdaşt şubesinde kullanılan komalı sesleri de kullanacağız. Bu perdeler sırasıyla segâh perdesi ve dik geveşt perdeleridir. Derecelerin yanında segâh veya dik geveşt işaretleri yoksa onlar diyatonik yapıyla düşünülmesi ve öyle seslendirilmesi gerekir. Segâh bemol işareti bilindiğinden, sadece dik geveşt perdesi için kullandığımız, diyez işaretinin sol dikey çizgisinin ucundan yukarı doğru dikleştiğini gösteren ok işaretli mevcuttur. Kulak Eğitimi No: 19 _ Kulak Eğitimi No: 20 Kulak Eğitimi No: 21 19
Kulak Eğitimi No: 22 _ Solfej Solfej eğitimi, öncelikle belirli kalıpların öğrenilmesi, ritmik okuyuş ile bu kalıpların pekiştirilmesi, ritmik okumayı takiben kulak eğitiminin uygulamasıyla başlamıştır. Notaların okunması, tartımların algılanması, şubenin derecelerinin ve seslerinin duyulması sağlanarak zemin oluşmuş, nota adları, ritmik tartımlar, şubenin dereceleri ve seslerini içeren solfej çalışmasına geçilmesi uygun olmuştur. Bu sayede sonraki her adım bir önceki adımın devamı, önceki adımlar da sonrakilerin zemini durumundadır. Bir sonraki düşünce bir önceki düşüncenin geliştirilmiş hali olmakla, muğam doğaçlamaları için ayrıca bilincin hazırlanması anlamına da gelmektedir. Berdaşt Şubesi Solfeji No: 1 Berdaşt Şubesi Solfeji No: 2 Berdaşt Şubesi Solfeji No: 3 Berdaşt Şubesi Solfeji No: 4 Berdaşt Şubesi Solfeji No: 5 20
Berdaşt Şubesi Solfeji No: 6 Berdaşt Şubesi Solfeji No: 7 Berdaşt Şubesi Solfeji No: 8 Berdaşt Şubesi Solfeji No: 9 Berdaşt Şubesi Solfeji No: 10 Hanendenin Ses Eğitimi Hanendeler muğam formunun en önemli icracı elemanı, yürütücüsü, otoritesi ve olmazsa olmazıdır. Dolayısıyla hanendelerin özellikle İleri Muğam Eğitimi Metodolojisi eğitiminden geçmesi yaratıcı musikişinasların ortaya çıkması için mühim görülmektedir. Muğam icracılarının, bilerek yada bilmeyerek, ses eğitimi teknikleri açısından yüksek seviyede beceri, bilgi ve uygulama kabiliyetine sahip oldukları görülmektedir. Bu hanendelerin icralarından yola çıkarak kendi musikimize özgü, kendi şarkılarımızın hançere ihtiyaçlarına cevap veren, hazırlayan bir Hanende ses eğitimi metodu geliştirmek ve sistemleştirmek gerekmektedir. Bizce batı şan teknikleri kendi musikilerine cevap verecek durumda olmakla birlikte, bizim memleketlerimizde kullanılmaları, musikimizin ihtiyaçlarına göre hançere yapısını ve üslup özelliklerini hazırlamadığından eğitim metodolojisinde kullanılmasını doğru bulmamaktayız. Batı şan tekniklerinde mevcut olan çalışmalar, genel itibariyle opera üslubunda okuma koşullarını sağlama amacına yönelik ses eğitimi sağlamaktadır. Oysa bizim memleketlerimizde böyle bir okuyuş tarzı yoktur. Bu ve benzeri 21
gerekçelerle, daha iyi bir hançere zemini, tatmin edici bir üslup kazanabilmenin yolu, kendi ses eğitimi metodolojimizi oluşturmaktan geçmektedir. Aşağıda ki cümleler öncelikle verilmiş, bu cümlelerin daha iyi okunabilmeleri için zorlanılan figür veya motiflerde Berdaşt şubesinin perdelerinde motif çalışması nda olduğu gibi çalışılarak hanendelerin üsluplarının iyileştirilmesi hedeflenmelidir. Doğaçlama tekniklerinde, öğrenilme sürecinin net bir şekilde bitirilmiş, şüpheye veya acaba gibi ifadelere yer olmadan figür veya motiflerin, duyum, ritmik kalıpların akışı şeklinde bir dizi nazari gerekliliklerin iyi öğrenilmiş olması şarttır. İcracı bu gereklilikleri öğrendiği takdirde muğam sanatında iyi bir hanende olabilir. Berdaşt şubesi hanende çalışması No: 1 Hanende motif çalışması No: 1 Berdaşt şubesi hanende çalışması No: 2 Hanende motif çalışması No: 2 22
Berdaşt şubesi hanende çalışması No: 3 Hanende motif çalışması No: 3 Berdaşt şubesi hanende çalışması No: 4 Berdaşt şubesi hanende çalışması No: 5 Berdaşt şubesi hanende çalışması No: 6 23
Terennüm Çalışması Terennüm muğam metinlerinin tamamlayıcısı ve müzikal temanın gerekliliği olarak muğam formunun en önemli öğelerinden birisidir. Hanendenin en önemli malzemesidir. Hanendeler seslerini muğam icrasına hazırlamak için, muğam metinleri arasında köprü, geçiş, ayak vermek, giriş yapmak gibi durumlarda kullanılan bazen anlamlı bazen anlamsız kelime veya kelime gruplarıdır. Her hanendenin özel bir çalışmayla terennümleri öğrenmesi gerekir. Berdaşt şubesi terennüm çalışması No: 1 Berdaşt şubesi terennüm çalışması No: 2 Berdaşt şubesi terennüm çalışması No: 3 Berdaşt şubesi terennüm çalışması No: 4 Berdaşt şubesi terennüm çalışması No: 5 24
Doğaçlama Teknikleri ^ işaretinin manası makamın karar perdesinin tizini, yani rast perdesinin tizi olan gerdaniye perdesini ifade etmektedir. _ işaretinin manası makamın karara giderken alt yeden perdesini ifade etmektedir. Özetle ^ işareti üst, _ işareti ise alt oktavdaki sesleri göstermektedir. Doğaçlama teknikleri, güçlü derecelerin birbiriyle ilişkisi üzerine kurulu, icracının bedii his ve heyecanına göre şekillenen icra şeklidir. Güçlü derecelere ek olarak diğer derecelerin güçlü dereceler ile ilişkisi de çok mühimdir. Doğaçlama tekniklerinde acemilik başlığı altında talebenin yapacağı herşey bütünüyle verilmiştir. Çıraklık bölümünde ise talebeden beklenen özgür bir irade ve ruh ile kendi doğaçlamalarını yapmasıdır. Bu bölümde öğrenciden verilen cümleleri nasıl tamamlayacakları gösterilerek, güçlü dereceler verilmiş, zayıf dereceler ise talebenin kendi doğaçlamalarını yapması için fırsata dönüştürülmüştür. Üçüncü bölümde kalfalık bölümünde ise talebeye sadece güçlü dereceler verilmiş, diğer derecelerin icrası kendi bedii hissine bırakılmıştır. Berdaşt Şubesinin dört cümle ile özetlenmesi, güçlü ve seyir ilişkilerine göre sıralanmış dört cümlenin talebeye aktarılmasıyla bitirilebilecektir. Doğaçlama Tekniğinde Acemilik Berdaşt doğaçlama teknikleri No: 1 Berdaşt doğaçlama teknikleri No: 2 Berdaşt doğaçlama teknikleri No: 3 25
Berdaşt doğaçlama teknikleri No: 4 Berdaşt doğaçlama teknikleri No: 5 Berdaşt doğaçlama teknikleri No: 6 Berdaşt doğaçlama teknikleri No: 7 Doğaçlama Tekniğinde Çıraklık Çıraklık başlığı altında planlanan eğitim yöntemi, daha evvel doğaçlama yapmamış ancak acemilik eğitimini bitirmiş bir talebe için düzenlenmiştir. Bu çalışmayı iki şekilde hazırladık birincisi kesin olması gereken kalışlar olarak düşündük. İkincisi ise hanendenin kesin kalışların arasını kendi bedii his tezahüründe nasıl doldurulabileceğini gösteren yönlendirmeler içerir. Aşağıda ki çıraklık çalışmasının başında daire içinde bir ve iki 26
rakamları var. Talebe biri yaptıktan sonra hem biri hem ikiyi yaparak doğaçlama yöntemi uygulamasının nasıl olduğunu anlayacaktır. Bura da müzik nazariyatı daire içinde ki bir yazan sırada yazılan yarım kalışları kesin olarak tavsiye ederken, kaideleri yerine getirerek nasıl doğaçlama yapılabileceğini öğretmeyi hedefler. Zaten doğaçlamada kalfalık uygulaması geldiğinde hanendenin bedii his tezahüründe ortaya çıkan doğaçlamalarını tamamen icracıya teslim eder. Sadece kesin yarım kalışların yapılmasını öğütler. İkinci cümleyi örnek olması için biz yazdık, bu yolu takip ederek talebenin kendi denemelerini yapması için kapı araladık. Berdaşt doğaçlama teknikleri No: 8 Doğaçlama Tekniğinde Kalfalık Doğaçlama tekniğinde kalfalık Berdaşt şubesinin kesin yapılması gereken yarım kalışlarını vererek, icracının kendi bedii his tezahüründe ortaya koyacağı nağmelerin olgunlaşarak dinleyici üzerinde tesir bırakacağını hedefler. Bunun için Berdaşt şubesinin yapılması gereken dört yarım kalışını talebelere sunarak, dikkatlerini tamamen doğaçlamaya ayırmalarını sağlar. Dört cümle ile aralarda kendi hisleri doğrultusunda irticalen yaptığı melodilerle Berdaşt şubesini bitirmek mümkündür. Şu unutulmamalıdır, doğaçlama sanatta son noktalardan birisidir. İcracılarda sadece yetenek olması yetmez, nazari bilgilere hâkimiyetin yanında ne kadar çok çalışılırsa o kadar iyi sonuç çıkacaktır. Berdaşt doğaçlama teknikleri No: 9 27
28
Müzikal Analiz 29
30
Şekil 4:Hacıbaba Hüseynov un icrasından tarafımızdan notalanmış olup, üç sayfadan ibarettir. Müzikal analiz yöntemleri çeşitli olmakla birlikte bizim musikimizin gerekliliklerine cevap verecek nitelikte olması ve bu yönde inceleme çok önem arzetmektedir. Muğamların fonksiyonel geçkileri sebebiyle bütünden çeşnileri ortaya çıkarmak maksadıyla kısım kısım incelemelere yer veremezdik. Hem kısımlarda dörtlülerin varlığı hem de fonksiyonel derecelerin geçkileri incelenmek suretiyle ortaya koyulması gerekiyordu. Muğam Cetveli Muğam şubeleri kendi ana dizileri içinde fonksiyonel geçkiler yapmakta, dizide olmayan yapılar vasıtasıyla ezgisel geçkiler göstermemektedir. Dizisi çerçevesinde yarım ve asma kalışlar göstererek seyrini tamamlamaktadır. Yukarıda Berdâşt şubesinin dizisini verdik, bu dizinin çerçevesinde yarım ve asma kalışların neler olduğu, müzikal analizden ortaya çıkan sonuçlarla birlikte ortaya koyalım. Şekil 5: Rast Muğam formu cetveli. 31
Yukarıda Rast Muğam formu cetvelinde Berdaşt şubesinin yerinin görülmesi, kendinden önce ve sonra gelen şubeler arasında birbiriyle bağlantılı olacak geçkilerin değerlendirilebilmesi mümkündür. Bazı şubeler kendi dizileri içinde kalarak, dereceler üzerinde fonksiyonel geçkiler göstermekte, ortaya çıkan denge ise Rast Muğamı şubelerinin müzikal açıdan birbiri arasında ilişki kurmasını ve kolayca geçkiler yapabilmesini sağlamaktadır. Bu cetvel, Safiyyüddin Abdülmü min Urmevî yazdığı kitabında Kitâbü'l-Edvâr da rastladığımız çeşitli düşüncelerden yola çıkarak oluşturduk, ancak esas cetvel bizce Urmevî tarafından oluşturulmuştur. Böyle düşünmemize neden olan gerekçeler, şube adlarının Urmevî dönemlerinde olduğu gibi olması, Kitâbü'l-Edvâr eserinde dizilerin ve makamların ilişkisini gösteren cetveller olması ve bu cetvellerin muğam formu yapısıyla uygunluk göstermesi, Doğu ve İslam Medeniyeti Musikisi Nazariyesinin Urmevî tarafından sistemleştirilmesi olarak sıralayabilir. Gel gelelim yukarıda ki cetvelin Berdaşt şubesi ile ilişkisini açıklamaya. Berdaşt şubesi, Rast Makamı dizisini göstermesi dolayısıyla mukaddimeyi rast olarak anılmakta, bu sebepten Rast Makamı dizisi çerçevesinde seyrini göstermektedir. Kendinden sonra gelen Maye şubesi, Rast Makamının. derecesi üzerine fonksiyonel geçki yapılmak suretiyle ortaya çıkmış, kendi seyrini gösterdikten sonra tekrar rast dizisine dönerek seyrini tamamlamaktadır. Bu yapısıyla ortaya çıkan müzikal yapıyı, Berdaşt şubesini Rast Makamı dizisini göstermesinden dolayı G harfiyle, berdaşt şubesinden sonra gelen maye şubesini ise. dereceye geçki yapmasından dolayı D harfi ve rast dizisine dönmesinden sonra ise G harfiyle gösterip, yukarıda ki cetvel üzerinde D/g şeklinde gösterdik. Özetlersek cetvelde şubelerin müzikal özelliklerini yaptıkları fonksiyonel geçkilere göre düşünerek harflerle gösterdik. Berdaşt Şubesi G harfiyle, Maye Şubesi D/g harfleriyle gösterilip, derecelerini de müzik nazariyesinde kabul görmüş bir yol ile Romen rakamlarıyla ortaya koyduk. Berdaşt şubesi G,. derece, kendinden sonra gelen şube olan maye şubesine D,. derece den geçiş yapmakta, daha sonra Berdaşt şubesinin. derecesini kendi. derecesi gibi davranarak seyrini tamamlamaktadır. Bir şube kendinden önceki ve sonraki şubelerle ilişki içinde olduğu için bu açıklamayı yaptık, zaten her adı geçen şube kendi başlığı altında incelenip her şube hakkında etraflıca malumat verilecektir. 32
Ritim ve İfade İşaretlerinin Kullanımı Ritim ve İfade İşaretleri No: 1 Ritim ve İfade İşaretleri No: 2 Ritim ve İfade İşaretleri No: 3 Ritim ve İfade İşaretleri No: 4 Ritim ve İfade İşaretleri No: 5 33
Ritim ve İfade İşaretleri No: 6 Ritim ve İfade İşaretleri No: 7 Ritim ve İfade İşaretleri No: 8 Ritim ve İfade İşaretleri No: 9 34
Ritim ve İfade İşaretleri No: 10 35
Metin Seçimi Doğu ve İslam Medeniyeti Mûsikîsinde metin, musiki ile mukayese edildiğinde daha önemlidir. Her ne kadar coğrafyamızda ortaya çıkan sözlü eserlerin müzikleri edebi manalarından aşağıda kalmasa dahi, Müzik, sözlü eserlerde metnin anlamını artıran bir araç durumundadır. Dolayısıyla metin çok önemli, metin seçimleri de o kadar etkilidir. Eğer hanende, dinleyicinin edebi beklentisinin altında metin seçimi yaparsa, hânendenin sesi, sâzendelerin icrası güzel olsa bile takdir edilmezler. Muğam metinleri en sık Nizami, Fuzuli, akıf, Zakir, Seyid Azim Şirvani, Nebati, Aliağa ahid ve Samed urgun gibi şairlerin aruz vezninde yazılmış gazellerinden seçilerek okunmaktadır (Zöhrabov, 1991, s. 80-82). Muğam formunda, icra edilen muğam formunun hacmine göre en az bir en çok üç ile beş arasında gazelden istifade edilmektedir. Gazel seçimleri, şûbe nin ve gûşe nin müzikal temasına uygun olacak şekilde hanendeler tarafından gerçekleştirilmektedir (İsmayilov, 1984, s. 80). Metin teması müziğin teması ile müzikal yapının da metin ile uyum içinde olması gerekir. Muğam icracılarının edebi şiir dilini kāide ve üslup özellikleriyle nazari ve ameli açıdan kullanabilmesi zaruri görünmektedir (Abdullazade, et al., 2008, s. 141). Berdaşt Şubesinde okunan örnek gazeller aşağıda şairleri ve günümüz Türkçesine aktarımlarıyla birlikte verilmiştir. Aşiyanı mürgi dil zülfü perişanındadır Ey peri yüzlü sevgili, gönül kuşunun yuvası Kanda olsam ey peri gönlüm senin yanındadır5 darmadağın saçındadır. İki elim kanda olsa da gönlüm hep senin yanındadır. Aşkın tamam neşesi divaneliktedir Aşkın bütün neşesi deliliktedir ve meyhanenin Meyhanenin melahati mestaneliktedir güzelliği sarhoşluktadır. Cahiller ile arifin olmaz alakası Cahiller ile gönül gözü açık olan arifleri bir Hal ehlinin tekamülü ferzaneliktedir tutmak yanlıştır. Sofuların olgunlaşması bilginliktedir. Yetmez vefası ahire namert olanların Namert olanların göstereceği vefa, sonuna kadar Şahsın bütün deyaneti merdaneliktedir6 değildir, yetmez. Sen bir hükümdarsın ve dayanağın mertliktir. Şekil 6:Berdaşt Şubesi için örnek metinler 7. 5 Fuzuli nin gazeli (Füzuli, 2005, s. 125). Aliağa ahid in gazellerinden (ahid, 2005, s. 269). 7 Bu metinlerin günümüz Türkçesine aktarımı Dicle Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Ar. Gör. Yılmaz Akdemir tarafından gerçekleştirilmiştir. 6 36
Dinleme Çalışmaları Birçok eğitim metodolojisi (Örneğin: Suzuki Eğitim Yöntemleri), kullandıkları yöntemlerinde dinleme çalışmalarını da gerekli görmekte, hatta önemle tavsiye etmektedirler. Eğitim algı ile, algı ise duyu organlarımız ile gerçekleştiği için, duyu organlarının kullanılması etkili bir kazanç olarak görülmelidir. Dinleme etkinliği hem kültürel bir etkinlik hem eğitim aracıdır. Bizde muğam eğitim yöntemimizde dinleme etkinliğini gerekli görüyor ve tavsiye ediyoruz. Yukarıda gerçekleştirilen çalışmalara ek olarak, Berdaşt Şubesinin iyice anlaşılıp olgunlaşabilmesi için bu şubenin icralarını dinlemek gereklidir. Örneğin Hacıbaba, Yakup Memmedov gibi hanendelerden Berdaşt Şubesi icraları dinlenebilir. FAYDAL ETKİNLİKLER BERDAŞT ŞUBESİ NAZARİYESİ ÇALŞMA TABLOSU REHBERİ Şekil 7:Çalışma tablosunun cevapları. Çalışma tablosuna verilecek cevaplar ve test edilen dereceler yukarıda ki tabloda ortaya koyulmuştur. G3 piyanoya göre sol sesini ve 3. Oktavını göstermesi, diyez veya bemol işaretiyle de bazı seslerin ses sisteminde ki yerinin anlaşılması hedeflenmiştir. Örneğin: SORU CEAP SORU CEAP ^ G4 _ F3 _ E3 _ F3 SORU CEAP SORU CEAP B3 A3 A3 G3 Şekil 8:Cevap anahtarının anlaşılması için örnek. 37
BERDAŞT ŞUBESİ NAZARİYESİ ÇALŞMA TABLOSU ^ _ ^ ^ ^ ^ ^ ^ _ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ _ ^ ^ ^ ^ ^ ^ _ Şekil 9:Berdaşt şubesi derecelerinin algılanması çalışması. 38
1.GÜN 2.GÜN 3.GÜN 4.GÜN 5.GÜN 6.GÜN 7.GÜN Çalışılan günler için Kaç saat çalıştığı: Çalışılmayan günler için Şekil 10: Haftalık çalışma programı. 39 Dinleme Metin Seçimi Müzikal Analiz Doğaçlama Terennüm Ses Eğitimi Solfej Kulak Eğitimi Ritmik Okuma GÜNLER Muğam Notasyon Kalıpları HAFTALK ÇALŞMA PROGRAM
DEĞERLENDİRME SORULAR 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. Berdaşt şubesinin donanımını yazınız Berdaşt şubesinin ana dizisini yazınız Berdaşt şubesinin alttan genişlemesini yazınız Berdaşt şubesinin üstten genişlemesini yazınız Berdaşt şubesinin acemli basılan perdesi hangisidir Berdaşt şubesinin dik geveşt basılan perdesi hangisidir Berdaşt şubesinin buselik perdesi hangisidir Berdaşt şubesinin karara gelirken segâhlı basılan perdesi hangisidir Dik geveşt perdesinin işaretini yazınız Segâh perdesinin işaretini yazınız Berdaşt dizisi donanımında acem perdesinin işareti nasıl gösterilir Berdaşt ana dizisinin derecelerini yazınız Berdaşt şubesinin alttan genişlemesini gösteren dereceleri yazınız Berdaşt şubesinin üstten genişlemesini gösteren dereceleri yazınız Müzik alfabesi ile berdaşt dizisini yazınız Müzik alfabesi ile oktavlarını belirterek berdaşt dizisini yazınız Sol anahtarının altında ki 8 rakamı ne anlama gelmektedir Berdaşt şubesinde okunan metinleri hatırlıyormusunuz? Metinleri hatırlıyorsanız okuyabilirmisiniz? Metin seçimleri ile müzikal tema arasında ki ilişki nedir? Berdaşt şubesinin icrasına kim başlar Hanendeler Berdaşt şubesinden okumaya başlayabilir mi? Sazendeler Berdaşt şubesine başlayabilir mi? Berdaşt şubesinin seyrinde gösterilen çeşniler nelerdir Berdaşt şubesinin seyri inicimidir çıkıcımıdır? Berdaşt şubesinin seyri en çok hangi perdede ısrar eder? Rast muğamının. derecesinde basılan Segâh perdesi hangi durumlarda çalınır Gerdaniye perdesinden başlayarak üst genişleme şeklinde görülen cümlelere ne ad verilir Gerdaniye perdesinden başlayarak acem göstererek karara gelmeye ne denir. Mayeyi rasta gelirken yeden olarak basılan perdenin adı ve işareti nedir Karara gelirken Berdaşt şubesinin. derecesinde 1 koma pest basılan perdenin adı nedir Neva perdesinde hangi çeşniler gösterilir Gerdaniye perdesinde hangi çeşniler gösterilir Çargah perdesinde hangi çeşniler gösterilir Buselik perdesinde hangi çeşniler gösterilir Rast perdesinde hangi çeşniler gösterilir Yegâh perdesinde hangi çeşniler gösterilir Hangi durumlarda Accel.. A Tempo ritmik değişimler kullanılır Hangi durum ve yerlerde Accel.. rit. ritmik değişimler kullanılır Terennümler nedir 40
41. 42. 43. 44. Hanendelerin metin içinde kullandıkları anlamlı anlamsız sözlere ne denir Terennümler müzikal yapılarla iç içe kullanılır mı? Terennümler metinlerin manasını değiştirir mi? Terennümler en çok nerelerde kullanılır 41
FİKRİ SOYSAL METODOLOJİK MUĞAM EĞİTİMİ BERDAŞT ŞUBESİ Bu belge talebenin, Metodolojik Muğam Eğitimi Yöntemini takip ederek, Berdaşt Şubesi eğitimini, bütün değerlendirmeleriyle tamamlayarak bitirdiğini göstermektedir. Bu sebeple bu belgeyi almayı hak etmiştir. Öğretmeni... 42
KAYNAKÇA Abdullazade, G., Cahangirova, A., Dadaşov, X., Abdülkasımov,., Elesger, R., Aliyeva, F., et al. (2008). Muğam Ansiklopediyası. Bakü: Haydar Aliyev Fondu. Bakıhanov, A. (1985). Ömrün Sarı Simi. Bakü: şık. Develioğlu, F. (2001). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Aydın Kitabevi Yay. Əliyev, Z. (2001). Rast Muğamının Tar'da İfasına Dair Metodik Tövsiyeler. Bakı: ADMİU'nun Çoğaltılmıştır. (Azerbaycan Devlet Medeniyyet ve İncesanat Üniversitesi). Əsədullayev, A. (2009). İnstrumental Muğamlar. Bakı: Adiloğlu Neşriyyatı. Faseh, R. (2004). Azerbaycan Muğamlarında Söz ve Musikinin Alakası. Bakü: Çıraq Neşriyyat. Füzuli, M. (2005). Mehemmed Füzuli (Cilt ). (H. Araslı, Çev.) Bakü: Şark-Garb. Gazimihal, M. R. (2006). Anadolu Türküleri ve Musiki İstikbalimiz. İstanbul: Ötüken. Həşimov, A. (2002). Rast Muğamı (Muğam Fenni Üzre Metodiki Tavsiye). Bakı: Ofset Usulü Çap Olunmuştur. İsmayilov, M. S. (1984). Azerbaycan Halk Musikisinin Janrları. Bakü: şık Neşriyyatı. Mirzaoğlu, M. R. (2009). Rast İnstrumantal Muğamı (Tedris Programı). Bakü: ADPU-nun Matbaası. Mirzayev, Z. (2010). Rast Muğamı. Bakü: Mütercim Neşriyyat. Musazadə, R. (2009). Dügah Dəstgahı. Bakı: Adiloğlu Neşriyyat. Soysal, F. (2012b). Rast Muğamı Çerçevesinde Azerbaycan Muğam Kavramı. www.fikrisoysal.net, SBN:978-605-86673-1-0, Türkiye: FS. ahid, A. (2005). Aliağa ahidin Seçilmiş Eserleri. (Q. Memmedli, R. Quliyev, & A. Paşayev, Dü) Bakü: Lider Neşriyyat. Zöhrabov, R. (1991). Muğam. Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyyatı. Zöhrabov, R. (2002). Rast Muğam Destgahının Nazari Esasları. Bakü: Mars-Print. 43