Social Business@Anadolu Türkiye deki Mikro Kredi Uygulamasının Ekonomik ve Sosyal Etkilerinin İncelenmesi: Ankara Örneği Examining the Economic and Social Effects of Microcredit Application in Turkey: The Case of Ankara Emine Ebru Aksoy 1 - Selma Kalyoncuoğlu 2 Öz Ülkeler, yoksulluğu azaltmak ve gelir elde eden kesimi arttırmak için çeşitli politikalar üretirler. Bu politikalar, hükümetleri farklı araçları kullanmaya yöneltmektedir. Bu araçlar içerisinde mikro kredinin önemi ve etkinliği son yıllarda oldukça anlaşılır düzeye gelmiştir. Yoksul kadının ekonomik sisteme çekilmesinde ve gelir elde eder hale getirilmesinde mikro kredi uygulamasının etkinliğinin incelenmesi, sistemin gelişmesi açısından son derece önemlidir. Bu amaçla ilgili çalışmada, Ankara ilindeki mikro kredi kullanıcılarından 123 ü ile yüz yüze mülakat ve anket yapılarak, sistemin kredi kullanan kadın üzerindeki ekonomik ve sosyal etkileri incelenmiştir. Çalışma sonucunda, mikro kredi uygulamalarının; istihdam yaratma etkisinin zayıf olduğu, kullanıcıların üretim yaparak katma değer yaratıp gelir elde etmekten ziyade alım-satım yaparak ticari gelir elde ettikleri tespit edilmiştir. Ayrıca, mikro kredi kullanımı, aile içi toplam gelirde, harcamalarda ve tasarruflarda önemli artışlar yaratmıştır. Diğer yandan, kadının kendine ve çevrenin kadına yönelik algısı incelendiğinde ise, mikro kredi sonrası kadının sosyal statüsünde önemli gelişmeler gösterdiği tespit edilmiştir. Özellikle kadının daha özgüvenli olduğu, yeteneklerinin farkına vardığı, para kazanabilme gücünü hissettiği ve eve para getirmekten mutluluk duyduğu belirlenmiştir. Abstract Countries create various policies to reduce poverty and to increase the portion that generates revenue. These policies orient goverments to use different tools. Among these tools, the importance and effectiveness of microcredit has reached comprehensible level in recent years. Examining the effectiveness of micro credit application on attracting poor women to the economic system and rendering them earning money is important in order to improve the system. For this purpose in this study, the economic and social effects of the system on women who use the credit have been investigated by using the surveys and face-to-face interviews that is conducted with 123 microcredit users in Ankara. This study found that microcredit applications have less effect on creating employment that the credit users make commercial money by buying-selling rather than making money by making value-added production. Additionally, microcredit usage make a significant increase in total family income, expenditure and savings. On the other hand, when the perception of women on themselves and the perception of the society on these women have been examined, we found significant improvements on these women s social status after microcredits. It is also found that women are more self-confident, recognized their own capabilities, felt the power of earning money and delighted to bring money to home. 1 Gazi Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü, eeakin@gazi.edu.tr (Contact Person) 2 Gazi Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü, selmakalyoncu@gazi.edu.tr 145
Türkiye deki Mikro Kredi Uygulamasının Ekonomik ve Sosyal Etkilerinin İncelenmesi: Ankara Örneği Giriş Gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan her ekonominin içerisinde, kendi işini kurarak gelir elde etme istek ve becerisine sahip ancak yeterli düzeyde finansal kaynağı olmayan yoksul bireyler bulunmaktadır. Tasarruf ve finansal kaynak birikimi yetersizliği bu bireylerin kendi işlerini kurmalarını ve istihdam yaratan işlere yatırım yapmalarını zorlaştırmaktadır (Khandker, 1998, s. 11). Mikro kredi, yoksulluğu azaltmak ve kadının ekonomideki gücünü artırmak amacıyla yapılan bir uygulamadır (Drolet, 2010, s.630). Diğer bir ifade ile mikro kredi uygulamalarında temel amaç, yoksulların kredi temin imkânlarını kolaylaştırmak, bir ekonomik faaliyete başlamak için gerekli finansal kaynağı sağlamak ve bu yolla yoksulların gelirini ve tüketimini artırmaktır (Khandker vd., 1998, s.97). Buna göre mikro kredi, geleneksel kredi kuruluşlarından kredi temin imkânı bulunmayan ve aklında bir iş fikri olanlara yapacakları işe ilişkin başlangıç sermayesi sağlayan, temel olarak kadınlara verilerek onları sosyal ve ekonomik hayata çekmeyi amaçlayan, geri ödemelerin kısa sürede gerçekleştirildiği, herhangi bir teminat veya kefalete ihtiyaç bulunmayan, geri ödemelerin grup dayanışması-ortak sorumluluk-grup baskısı ile güvence altına alındığı, toplumun en yoksul kesimini hedef alan, işlem maliyetlerinin düşük olduğu ancak faiz oranlarının piyasaya göre çok yüksek olduğu ve küçük miktarlarda verilen bir kredi türüdür (Güneş, 2009, s.44). Mikro kredi uygulamasının ekonomik ve sosyal etkiler yaratması beklenmektedir. Yoksul kadınların, aldıkları mikro kredilerle; ülkedeki yatırım miktarını arttırmaları, istihdam yaratmaları, üretimi arttırmaları ve nihai olarak ülke genelinde gelir artışı sağlamaları öngörülmektedir. Diğer taraftan da yoksul kadınların iş sahibi olmalarıyla birlikte hem kendilerine hem de toplumun bu bireylere bakış açısı değişmektedir. 1976 yılından itibaren kullanılmaya başlanan mikro kredi uygulamaları Türkiye de ilk olarak 2002 yılında sisteme girmiştir. MAYA ve Türkiye Grameen Mikrofinans Programı (TGMP), Türkiye de mikro kredi programının temel yürütücüleri olmakla birlikte; Sosyal Riski Azaltma Projesi, Mikro Kredi ile Topluma Destek Projesi gibi çeşitli projeler tarafından da mikro kredi sistemi desteklenmektedir. Ayrıca 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu nun 6. Maddesi ile İl Özel İdaresi nin de mikro kredi verebileceği ifade edilmiştir. Araştırmada dünyada yaygın olarak kullanılan Grameen Mikro Kredi Programı nın Türkiye deki uygulamaları arasında yer alan Ankara mikrofinans şubesi incelenmiştir. Çalışmada, mikro kredi sisteminin yaratması beklenen ekonomik ve sosyal etkilerinin her biri Ankara ilinde detaylı olarak tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla Altındağ, Mamak, Pursaklar ve Sincan bölgelerinde yaşayan ve TGMP den mikro kredi alan 123 kadın üye ile yüz yüze görüşmeler yapılarak anketler cevaplandırılmıştır. Anket yapılan dönemi içeren TGMP nin 51. haftalık raporuna göre kredi alan üye sayısı toplamı 416 dır. Anket, tüm üyelerle bizzat yüz yüze yapılmak istenmiş ancak ankete katılacak üyelerin haftalık toplantıya gelmeyerek sadece parasını grup üyeleriyle göndermesi, bir saatlik toplantı süresi içerisinde anketlerin tüm üyelere yapılamaması, bazı üyelerin anket yapmak istememesi veya bazılarının da zamanı olmadığı gerekçesiyle ankete katılmaması gibi karşılaşılan çeşitli sorunlar nedeniyle tüm üyelere ulaşmak mümkün olmamış ve ancak 123 üyeye ulaşılmıştır. Çalışmanın ikinci aşamasında, daha önce yapılan ve literatürde yer alan çalışmalar irdelenmiş, üçüncü aşamada araştırmanın metodolojisine yer verilmiş, dördüncü aşamada elde edilen verilerin analizi yapılmış ve elde edilen bulgular ortaya konulmuş ve beşinci aşamada da sonuç ve öneriler ele alınmıştır. Literatür Mikro kredi ile ilgili yapılmış olan çalışmalar içerisinde anket ağırlıklı ampirik çalışmalar incelendiğinde; literatürün genel olarak kredi kullanımının üyeler üzerinde yarattığı etkileri belirlemeye yönelik olduğu tespit edilmiştir. Ankara iline yönelik olarak yapılan çalışmalardan biri olan Uluoğlakcı (2009) nın mikro kredi kullanan 321 üye üzerinde yapmış olduğu çalışmasında; mikro kredinin gelir artışı sağladığı ancak gıda ve eğitim harcamalarında bir artış yaratmadığı gözlemlenmiştir. Ayrıca kredi kullanımının, üyelerin kendilerine yönelik sosyal algısında istenen düzeyde bir etki yaratmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Zengin ve Gökmen (2012) tarafından yapılan çalışmada ise mikrofinans sistemine üye 163 kadın ile görüşmeler yapılmıştır. Mikrofinans sisteminin, üyelerine; ekonomik ve sosyal anlamda katkı sağladığı, özellikle katılımcıların özgüvenlerinde artışların olduğu tespit edilmiştir. 146
Social Business @ Anadolu International Conference, 30-31 May, 2013 Türkiye deki mikro kredi uygulamasının Ankara dışındaki diğer illere yönelik etkilerini ortaya koymak üzere yapılmış çeşitli çalışmalar da bulunmaktadır. Eskişehir deki mikro kredi uygulamasının etkilerini ortaya koymak üzere Şengür (2011) tarafından 336 mikro kredi kullanıcısı ile yapılan çalışmada; mikro kredi kullanımının, üyelerin gelirleri üzerinde önemli derecede, istihdam üzerinde ise kısmen olumlu etkisi bulunduğu tespitine varılmıştır. Ayrıca, mikro kredi kullanımının, kadının sosyal gelişimi özellikle de özgüveni üzerinde önemli etkiler yarattığı sonucuna ulaşılmıştır. Isparta iline ilişkin Ören vd. tarafından 2012 yılında mikro kredi kullanan 51 üye üzerine yapılan çalışmada ise mikro kredinin, ekonomik açıdan yeterli düzeyde etki yaratmadığı ancak sosyal etkisinin daha baskın olduğu görülmüştür. Kadınların, ilk kredi kullanımından sonra daha bilinçli, özgüvenli ve cesaretli davranabildikleri bulgusuna ulaşılmıştır. Mikro kredi programının Türkiye deki işlerliğine ilişkin çalışmaların yanı sıra literatürde Kırgızistan uygulamalarına yönelik de çeşitli çalışmalara rastlanmıştır. Djuraev (2008), Kırgızistan-Bişkek teki mikro kredi kullanan toplam 89 girişimciye anket uygulamıştır ve mikro kredinin, girişimciliğin geliştirilmesi ve istihdamın arttırılmasında önemli bir etkiye sahip olduğunu ancak bu etkinin hâlihazırda kurulu olan işletmelerde daha fazla olduğunu belirlemiştir. Kırgızistan üzerine yapılan diğer bir çalışma ise Kendirli vd. (2012) tarafından Bişkek te yaşayan 126 üyeye uygulanmıştır. Mikro kredinin, istihdamı arttırdığı, girişimcilerin işlerini büyütmesini desteklediği ancak yeni iş kurmaya ve girişimci olmaya henüz küçük oranda katkı sağladığı sonucuna ulaşılmıştır. Yöntem Mikro kredi kullanımına ilişkin literatürde yapılmış pek çok çalışma bulunmaktadır ve çalışmaların birçoğunda anket yöntemiyle duruma ilişkin tespitler yapılmıştır. İlgili çalışmada da hem yüz yüze mülakatlar yapılmış hem de anket yoluyla Ankara ilindeki mikro kredi uygulamalarının etkinliği durum tespiti yapılarak belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla, diğer çalışmalardan farklı olarak mikro kredi uygulamalarının üyeler üzerindeki hem ekonomik hem de sosyal etkileri mikro kredi öncesi ve sonrasına ilişkin sorularla tespit edilmiştir. Çalışmadaki temel hipotez, mikro kredi kullanımının üyeler üzerinde hem ekonomik iyileşme hem de sosyal gelişme sağlayacağı yönündedir. Araştırma kapsamında ekonomik olarak incelenen parametreler; mikro kredi öncesi ve sonrası ailenin toplam geliri, toplam harcama tutarı, elde edilen gelirin nerelere harcandığı, toplam tasarruf miktarı, sosyal güvencelerindeki değişimi, iş koluna göre dağılımı, kredinin kullanım kapsamı ve istihdama katkısı şeklindedir. Sosyal olarak ise; kredi kullanan kadının, kullanım öncesi ile sonrası arasında kendi gözünde, aile bireylerinin gözünde, olaylara bakış açısında bir değişme yaratıp yaratmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Hâlihazırda Türkiye de mikro kredi kullanıcılarının ekonomik ve sosyal durumlarını yansıtacak bir veri tabanının olmaması, verilerin birincil veri olarak ilgili örneklemden anket yoluyla toplanmasını zorunlu hale getirmiştir. Kısa sürede veri toplayabilmek için olasılıklı örnekleme yöntemlerinden basit tesadüfî örnekleme yöntemi ile veri toplanmıştır. Cochran (1962) tarafından örneklem büyüklüğünü saptamada kullanılan formül yardımıyla duyarlılık değeri hesaplanmıştır. %7,5 luk duyarlılık düzeyinde araştırma kapsamında en az 121 adet anket toplanması gerektiği belirlenmiştir. Bu kapsamda TGMP nin Ankara şubesinden Aralık 2012 tarihi itibariyle mikro kredi alan üye sayısının 416 olduğu tespit edilmiştir. Çeşitli kısıtlar nedeniyle üyelerin ancak 123 üne ulaşılabilmiş ve bu rakam da %95 güvenilirlik ve %7,5 duyarlılık düzeyiyle kabul edilebilir bir örneklem hacmini oluşturmaktadır. Verilerin Analizi ve Bulgular Çalışmada demografik yapıya ilişkin elde edilen sonuçlara göre; Ankara da mikro kredi kullanan kadın üyelerin %70,7 sinin 26-45 yaş aralığında olduğu ve bu yaş aralığına giren üyelerin %91,9 unun evli ve %64,3 ünün de ilkokul mezunu olduğu görülmektedir. Mikro kredi uygulamasının üye kadına yönelik olan ekonomik etkilerdeki harcama kalemlerini ve sosyal etkilerini ölçmek amacıyla üyelere yöneltilen sorularla kredi kullanımı sonrası kadında görülen değişimler tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla, kredi kullanan üyelere kullanım öncesine ve sonrasına ilişkin harcama kalemlerindeki değişimi gösterecek 3 tane; sosyal durumlarını ayrıştıracak ise 18 tane değişken 5 li Likert ölçeği kullanılarak sorulmuştur. Araştırmanın istatistiksel güvenilirliği, Cronbach Alpha tekniği ile test edilmiştir. Mikro kredi kullanımının üyeler üzerindeki ekonomik etkilerdeki harca- 147
Türkiye deki Mikro Kredi Uygulamasının Ekonomik ve Sosyal Etkilerinin İncelenmesi: Ankara Örneği ma kalemlerini ve sosyal etkilerini ölçmek amacıyla Cronbach Alpha değerleri belirlenmiştir. Cronbach Alpha değeri harcama kalemleri için 0,722 iken, sosyal etkiler için 0,691 olarak bulunmuştur. Her iki faktör grubu için de katsayıların 0,60 ile 0,80 arasında olması, ölçeğin oldukça güvenilir olduğunu ortaya koymaktadır (Akgül & Çevik, 2005, s.435-436). Elde edilen sonuçlar, Tek Örnekli Kolmogorov-Smirnov testi ile değerlendirildiğinde; tüm değişkenler için p=0,000 olarak belirlenmiş, p<0,05 olduğu için verilerin normal dağılmadığı ortaya konulmuştur. Bu nedenle Likert ölçekli sorularda Wilcoxon Eşleştirilmiş İki Örneklem Testi uygulanmıştır. Analiz kapsamında mikro kredinin ekonomik ve sosyal etkilerine ilişkin tespitler aşağıdaki gibidir: a) Ekonomik Etkiler: * İşin Kapsamına Etkisi: Kredi kullananların %53,7 si kendi işini yapmak, %39,8 i var olan işini geliştirmek, %5,7 si ise eşinin var olan işini geliştirmek üzere kredi kullanmıştır. Kendi işini yapmak üzere kredi kullananların %63,6 sı üretim yapmadan sadece alım satım yaparak gelir elde etmeyi amaçlarken, %34,8 i üretim amacıyla yapmaktadır. Bu üretimin kapsamına; hayvan alıp besleyerek ürünlerini satmak, el işi yapıp satmak, gıda maddesi yapıp satmak girmektedir. Var olan işini geliştirmek isteyenlerin %40 ı ise alım satım yaparak gelir elde ederken %55,1 i üretim yaparak gelir elde etmektedir. * Sosyal Güvenceye Etkisi: Mikro kredi öncesindeki SSK lı sayısı 66 olup bunların 5 tanesi mikro kredi kullandıktan sonra sistemden ayrılmış ve 7 tanesi de SSK lı olmuştur. Mikro kredi kullanan üyelerin, almış oldukları krediyle kendi işlerini kurarak bu işten dolayı sosyal güvenceli bir duruma gelmiş olmaları sistemden beklenen yöndedir. Ancak ortaya çıkan sonuç, araştırmaya dâhil olan üyelerin kullandıkları kredi ile kendi sosyal güvencelerinde ciddi bir değişim yaratamadıkları yönündedir. Bu da, henüz ilgili bölgelerdeki üyelerin yeterli girişimcilik düzeyine gelmediğini ve mikro kredi kullanımıyla kendi işini kuranların ölçeğinin ne denli küçük olduğunu göstermektedir. Çalışmanın yapıldığı bölgede mikro kredi öncesi %16,3 olan sosyal güvencesiz kesim mikro kredi sonrası %15,4 e düşmüş; %53,7 olan SSK lı oranı % 55,3 e çıkmıştır. * İstihdam Etkisi: Mikro kredi kullanan 123 kişiden 54 ü küçük ölçekli de olsa gelir elde etmeyi sağlayacak faaliyetlerde bulunmaktaydı. Dolayısıyla mikro kredi sayesinde ilave 69 kişi piyasaya sıfırdan dâhil olup istihdam yaratmışlardır. Mikro kredi öncesinde kredi kullanıcılarının sadece 14 ü işlerinde, kendileri dışında toplamda 38 personel çalıştırarak istihdam yaratırken; mikro kredi kullanımından sonra ise kredi kullanan işverenlerin 17 si 54 kişilik istihdam yaratmıştır. Dolayısıyla mikro kredi öncesine göre istihdam yaratımında %42 lik bir artış olmakla birlikte bu oran, kredi kullanan üyelerin sadece yarısının istihdama en fazla bir kişi düzeyinde katkı verdiğini göstermektedir. Kredi kullanan 123 kişinin 54 kişilik istihdam yaratımı, sistemden beklenen istihdam yaratma etkisinin henüz yeterli düzeyde olmadığını ortaya koymaktadır. * Gelir Artışı ve Harcama Etkisi: Katılımcıların %94,3 ünün mikro kredi kullanımından sonra gelirlerinde, %78 inin de harcamalarında artış olduğu tespit edilmiştir. Harcama kalemleri incelendiğinde ise, 99 üyenin mikro kredi ile elde edilen geliri yeniden işine yatırdığı, 58 üyenin ailesinin günlük ihtiyaçlarını karşılamak için kullandığı, 29 üyenin borçlarını ödemek için kullandığı, 24 üyenin de biriktirdiği görülmüştür. Analiz sonucunda katılımcıların mikro kredi öncesi ve sonrası arasında gıda, barınma ve çocuklarının eğitim harcamalarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olduğu (Wilcoxon Eşleştirilmiş İki Örneklem Testi, p=0,001) ve ortalamalar incelendiğinde bu farklılığın artış yönünde olduğu görülmüştür. * Tasarruf Etkisi: Üyelerin mikro kredi öncesinde tasarruf yapabilme durumu incelendiğinde sadece %13,8 inin ortalama 300 TL tasarruf yapabildiği; mikro kredi sonrası ise üyelerin %63,4 ünün ortalama 330 TL lik bir tutarla tasarruf yapabildiği tespit edilmiştir. Bu durum ise, mikro kredi uygulamasından beklenen tasarruf artışı etkisinin, anket yapılan kitlede oluştuğunu göstermektedir. * Aile Geçimine Katkı Etkisi: Ailenin geçimini kim sağlıyor sorusu değerlendirildiğinde; mikro kredi kullanımı öncesi üyelerin %64,2 si tek başına eşim, %21,9 u karı-koca birlikte, %5,6 sı tek başıma ben, %8 i de diğer şeklinde cevaplar vermişlerdir. Mikro kredi kullanımı sonrası için ise %21,1 tek başına eşim, %62,6 sı karı-koca birlikte, %9,7 si tek başına 148
Social Business @ Anadolu International Conference, 30-31 May, 2013 ben, %6,5 i diğer olarak cevaplandırmışlardır. Bu sonuçlar da, kadının sisteme dâhil olmasından sonra eve gelir getirme oranında ciddi bir artış olduğunu göstermektedir. b) Sosyal Etkiler: * Harcamaya Karar Verme Etkisi: Ailenin harcamalarına kim karar veriyor sorusu değerlendirildiğinde; mikro kredi kullanımı öncesi üyelerin %40,7 si karı-koca birlikte, %34,1 i tek başıma ben, %22,8 i tek başına eşim, %2,4 ü evin büyükleri şeklinde cevaplar vermişlerdir. Mikro kredi kullanımı sonrası ise %52,8 i karı-koca birlikte, %36,6 sı tek başıma ben, %9,8 i tek başına eşim, %0,8 i evin büyükleri olarak cevaplandırmışlardır. Bu sonuçlar göstermektedir ki, kadının sisteme dâhil olmasından sonra evdeki harcamalarda karar verme etkisi artmaktadır. * Diğer Sosyal Etkiler: Wilcoxon Eşleştirilmiş İki Örneklem Testi yapılarak ulaşılan sonuçlara göre; belirlenen p değeri, 0,05 ten küçük olan dolayısıyla sıfır (null) hipotezi reddedilerek, mikro kredi kullanımı öncesi ve sonrasının ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır alternatif hipotezi kabul edilen sosyal etkilere ilişkin sonuçlar şöyledir; kadının para kazanabilme gücünü kendinde hissetmesi (p=0,001), ailesinin geçimine katkıda bulunmaktan dolayı mutlu olması (p=0,001), yeteneklerinin farkındalığı (p=0,001), özgüven varlığı (p=0,001), kendine saygı göstermesi (p=0,001), eşinin saygı göstermesi (p=0,001), aile bireylerinin saygı göstermesi (p=0,001), aile bireylerinin önem vermesi (p=0,001), eşinin kredi kullanmayı desteklemesi (p=0,001), çevrenin kredi kullanmayı desteklemesi (p=0,001), aile içi şiddetin ortadan kalkması (p=0,001), kişinin bakabildiği kadar çocuk yapması (p=0,003), çocuklarının eğitimine önem vermesi (p=0,001), üyenin kadınların çalışmasına bakış açısı (p=0,007) şeklindedir. Mikro kredi kullanımı öncesine ve sonrasına ilişkin elde edilen sosyal faktörlerin ortalamaları karşılaştırıldığında öncesine göre artış yönünde bir eğilim olduğu tespit edilmiştir. Kız çocuğunun okutulmasına (p=0,317), kadının görevinin sadece annelik olduğuna (p=0,243), kadının çalışmasının aile birliğini zayıflattığına (p=0,630) ve kadın ile erkeğin eşit haklara sahip olduğuna (p=0,108) ilişkin sosyal etkilerle ilgili dört faktörün belirlenen p değerlerinin 0,05 ten büyük olması ise istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığını ortaya koymaktadır. Bu nedenle, sıfır (null) hipotezi kabul edilirken alternatif hipotez (mikro kredi kullanımı öncesinin ve sonrasının ortalamaları arasında fark vardır) reddedilmiştir. Her ne kadar ilgili dört sosyal faktörlerde mikro kredi kullanan kadının, kredi kullanımından sonraki görüşlerinin ortalamalarında değişiklik olmakla birlikte bu değişiklikler istatistiksel olarak fark yaratacak düzeyde değildir. Sonuç Ekonomik ve sosyal ortamlarda varlık gösterememiş ancak kendi işini kurarak gelir elde etme istek ve becerisindeki yoksul kadın olgusu, her ülkenin çözmesi gereken önemli bir sorundur. Bu sorunun çözülebilmesi için en önemli araç, finansal kaynak teminidir. Yoksul kadına finansal kaynağın temin edilmesiyle kadın, hem gelir elde edebilir hem de tasarruf yapabilir hale gelmektedir. Bu durum, yoksul kadının ekonomik-sosyal anlamda topluma entegre olmasını sağlamaktadır. Mikro kredi uygulamaları da, bu amaçla geliştirilmiş olan araçlardan biridir. Mikro kredi kullanımının üyeler üzerinde yarattığı ekonomik ve sosyal etkileri incelemek üzere Ankara da mikro kredi sistemine dâhil olan 123 üye üzerinde yüz yüze mülakat ve anket yoluyla veri toplanmıştır. Kredi kullanan üyelerin, ağırlıklı olarak orta yaş düzeyinde, evli ve ilkokul mezunu olduğu tespit edilmiştir. Bu tespit, literatürle paralellik göstererek kredi kullananların, eğitim seviyelerinin düşük olduğunu göstermektedir. Böyle bir kesimin ekonomik sisteme çekilmesi, mikro düzeyde anne da olan kadının ailesine; makro düzeyde ise topluma ve ülkeye olumlu ekonomik ve sosyal etkiler yaratması beklenmektedir. Mikro kredi sisteminden beklenen ekonomik etki değerlendirildiğinde kadının kendi işini kurarak üretim yapması beklenmektedir. Ancak, Ankara ili için elde edilen sonuçlar, araştırmaya katılan kadınların yarısının kendi işini kurduğu ve iş kuranların da yarısından fazlasının üretim yapmadan sadece alım-satım yaparak kazanç elde etmeye çalıştığı görülmüştür. Mikro kredi sisteminin ekonomide ek istihdam yaratması beklenirken, elde edilen sonuçlar bu düzeyin henüz istenilen noktalara ulaşmadığını göstermektedir. Bu durum, mikro kredi sisteminin Ankara da henüz başlangıç aşamasında ve gelişmesi için zamana ihtiyacı olduğuna işaret etmektedir. Üyelerin tamamına yakınının aile içi toplam gelirinde ve çoğunun da toplam harcama tutarında artış olduğu tespit edilmiştir. Dolayısıyla, mikro kredi sistemin- 149
Türkiye deki Mikro Kredi Uygulamasının Ekonomik ve Sosyal Etkilerinin İncelenmesi: Ankara Örneği den beklenen gelir ve harcamadaki iyileşme etkisinin sağlandığı görülmektedir. Mikro kredi öncesinde gelir getiren kişi ağırlıklı olarak tek başına kadının eşi iken, kredi kullanımı sonrası karı-koca birlikte eve gelir getiren konuma dönüşmüştür. Bu sonuç ise mikro kredi kullanımıyla kadının, aile ekonomisine katıldığının göstergesidir. Tasarruf yapabilme durumu; mikro kredi öncesinde çok düşük düzeyde iken bu sayı kredi kullanımı sonrasında üyelerin yarı sayısı kadar artış göstermiştir. Sonuç olarak, beklenen ekonomik etkinin genel itibariyle oluştuğu söylenebilir. Mikro kredi kullanan kadının kendine ve çevresinin kadına yönelik algısı incelendiğinde, beklendiği gibi kadının sosyal statüsünde ciddi gelişme olduğu tespit edilmiştir. Özellikle aile geçimine katkıda bulunmaktan dolayı mutluluk, özgüven, para kazanabilme gücünü hissetme, yeteneklerin farkındalığı değişkenlerinde; diğer değişkenlere göre önemli derecede artış olduğu belirlenmiştir. Çocuğu olan kadının görevinin sadece annelik olduğu düşüncesinde ise beklendiği gibi azalış olmuştur. Araştırmanın kısıtları değerlendirildiğinde, eğitim düzeyi düşük bir grupla karşılaşıldığı için anket sorularının detaylı olarak açıklanması durumuyla karşılaşılmış, bu durum da, her üyede anket yapılma süresini uzatmıştır. Ayrıca bazı üyelerde ankete katılım konusunda çekingenlik yaşanmış ve gönüllülük esas olduğu için ısrarlı davranılmamıştır. Anketler, grup toplantıları süresince yapılmak zorunda olduğu için, zamanın her üyeye detaylı anket yapabilmek için yeterli olmaması ve her üyenin de katılması gereken toplantıya gelmemiş olması nedeniyle Ankara daki üyelerin tamamına ulaşılamamıştır. Ankara nın büyükşehir olması nedeniyle belediyelerin yoksul halka her türlü destekte bulunması ve güven esasına dayanarak oluşturulan grupların büyükşehirlerde kolayca kurulamaması mikro kredi uygulamasının Ankara da beklenen noktaya henüz gelmediğini ve mikro krediye ilişkin el broşürlerinin dağıtıldığı bölgelerde etkinlik sağlamadığını ortaya koymaktadır. Bu nedenle, bundan sonraki çalışmalarda küçük illerdeki mikro kredi kullanıcıları ile anket yapılması farklı bir bakış açısı sunacaktır. Kaynakça Akgül, A. & Çevik, O. (2005). İstatistiksel Analiz Teknikleri: SPSS te İşletme Yönetimi Uygulamaları, Emek Ofset Ltd. Şti. Burcu Zengin, B. & Gökmen, Ş.(2012). Mikrofinans Sistemi Uygulamaları Üzerine Bir Çalışma: Ankara Örneği, 16. Finans Sempozyumu. Cochran,W. G.(1962). Sampling Techniques, John WileySonsInc. Djuraev, N. (2008). Mikro Kredi Sistemi ve Kırgızistan, Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi. Drolet, J. (2010). Women, Micro Credit and Empowerment in Cairo, Egypt. International Social Work, 54 (5), 629-645. Güneş, S. (2009). Yoksullukla Mücadelede Mikro Kredi Uygulamaları ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü Proje Destekleri, Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, Uzmanlık Tezi. Kendirli, S. & Ülker, Y. & Tuna, M. (2012). Girişimciliğin Özendirilmesinde Mikro Kredi Uygulamaları: Kırgızistan Ekonomisi İçin Bir Değerlendirme, International Conference on Eurasian Economies, 319-327. Khandker, S. R. & Samad, H. A. &Khan, Z. H. (1998). Income and Employment Effects of Micro Credit Programmes: Village level Evidence from Bangladesh. The Journal of Development Studies, 35 (2), 96-124. Khandker, S.R. (1998). Micro-Credit Programme Evaluation: A Critical Review. IDS Bulletin, 29 (4), 11-20. Ören, K. & Nergiz, N. & Akman, E. (2012). Kadınların Yoksullukla Mücadele Aracı Mikro Kredi: Deneyimler Üzerinden Bir İnceleme. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26 (2), 313-338. Şengür, M. (2011). Yoksulluk ve Yoksullukla Mücadele Politikası Aracı Olarak Mikro Kredi (Eskişehir Grameen Bank Analizi), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi. Uluoğlakcı, C. (2009). Bir Yoksullukla Mücadele Aracı Olarak Mikro Finansman: Ankara Örneği, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 150