Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği Uygulamaları Reaktif Güç Kontrolü Hizmetine İlişkin Ticari Esaslar Ankara, 13 Aralık 2010
Gündem Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Tedarik Süreci Reaktif Güç Kontrol Hizmetinin Ücretlendirilmesi Reaktif Güç Kontrol Hizmetine İlişkin Cezai Yaptırımlar Mali Hususlar 1 2010 Deloitte Danışmanlık A.Ş.
Gündem Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Tedarik Süreci Reaktif Güç Kontrol Hizmetinin Ücretlendirilmesi Reaktif Güç Kontrol Hizmetine İlişkin Cezai Yaptırımlar Mali Hususlar 2 2010 Deloitte Danışmanlık A.Ş.
Reaktif Güç Kontrolü Hizmeti Reaktif Güç Kontrol Hizmeti, ilgili tesisin bağlı bulunduğu baranın gerilimini regüle etmek amacıyla Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği hükümlerine göre Reaktif Güç Kontrolüne katılmaları zorunlu olan üretim tesislerinin ünitelerinin jeneratör veya senkron kompansatör olarak çalışması sırasında sisteme reaktif güç vermesi veya sistemden reaktif güç çekmesi yolu ile sağlanır. Reaktif Güç Kontrolü Hizmeti, Elektrik Piyasası Yan Hizmetler Yönetmeliği uyarınca üç şekilde tedarik edilir: Aşırı ve düşük ikazlı olarak EPŞY de belirlenen güç faktörleri arasında Aşırı ve düşük ikazlı olarak belirlenen güç faktörleri arasında nominal çıkış vermesini sağlayan kapasitenin dışında Senkron Kompansatör olarak 3
Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Tedarik Esasları Katılım Aşırı ve düşük ikazlı olarak EPŞY de belirlenen güç faktörleri arasında İletim ve dağıtım sistemine bağlı lisanslı tüm üretim tesislerinin otomatik gerilim regülatörü vasıtasıyla ve/veya iletim veya dağıtım sistem işletmecisinin talimatları doğrultusunda reaktif güç kontrolüne katılımları zorunludur. Aşırı ve düşük ikazlı olarak belirlenen güç faktörleri arasında nominal çıkış vermesini sağlayan kapasitenin dışında Adlarına kayıtlı bulundukları üretim faaliyeti gösteren tüzel kişi ile TEİAŞ veya bağlı bulundukları dağıtım lisansı sahibi tüzel kişi arasında reaktif güç kontrolüne ilişkin yan hizmet anlaşması bulunması esastır. Senkron Kompansatör olarak Adlarına kayıtlı bulundukları üretim faaliyeti gösteren tüzel kişi ile TEİAŞ veya bağlı bulundukları dağıtım lisansı sahibi tüzel kişi arasında reaktif güç kontrolüne ilişkin yan hizmet anlaşması bulunması esastır. 4
Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Katılımcıları İletim sistemine bağlı kurulu gücü 30 MW ve üstünde olan lisanslı tüm üretim tesisleri ve dağıtım sistemine bağlı lisanslı tüm üretim tesislerinin aşırı ikazlı olarak 0.85 ve düşük ikazlı olarak 0.95 güç faktörleri arasında otomatik gerilim regülatörü vasıtasıyla ve/veya iletim veya dağıtım sistem işletmecisinin talimatları doğrultusunda reaktif güç kontrolüne katılımları zorunludur. Sistem İşletmecisi nin gerekli gördüğü durumlarda iletim sistemine bağlı ve kurulu gücü 30 MW tan az olan lisanslı üretim tesisleri de reaktif güç kontrolüne katılacaktır. Rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesislerinin Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliğinde belirtilen sınırlar dâhilindeki güç faktörü değerleri için her noktada çalışabilir olmaları zorunludur. 5
Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Tedarik Süreci Reaktif Güç Kontrolü Hizmet Anlaşması İmzalanması İçin Yapılması Gerekenler TEİAŞ, sistemin bölgeler bazında ihtiyaç duyacağı reaktif güç ihtiyacını belirler Tüzel kişiler ile TEİAŞ arasında reaktif güç kontrolüne ilişkin yan hizmet anlaşması imzalanır Gerçek zamanda sisteme reaktif güç verilmesi veya sistemden reaktif güç çekilmesine ilişkin talimatlar Sİ tarafından bildirilir 1. Anlaşma imzalamak üzere TEİAŞ a başvuruda bulunulması 2. Reaktif Güç Testlerinin tamamlanması 3. Gerekli ölçüm ekipmanının kurulması 4. Taahhütnamenin imzalanması 5. TEİAŞ ın belirleyeceği zaman planı doğrultusunda anlaşmanın imzalanması Yeni bir üretim tesisinin ticari işletmeye geçmesi aşamasında geçici kabul işlemlerinin tamamlanmasından önce; Yukarıda belirtilen 1.-5. adımların tamamlanması veya Üretim tesisinin daha önce imzalanmış olan bir Reaktif Güç Kontrolü Hizmet Anlaşması kapsamına dahil edilmesi 6
Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Tedarik Süreci Gün Öncesinde Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Talimatlarının Verilmesi 15:00 16:00 17:00 380 kv luk baralara bağlı olan tesislere Sİ tarafından bara gerilim set değerlerinin bildirilmesi Sİ tarafından yapılan bildirimlerin ilgili BYTM tarafından onaylanarak üretim tesislerine bildirilmesi 380 kv dışında kalan gerilim seviyelerindeki baralara bağlı olan tesislere ilgili BYTM tarafından bara gerilim set değerlerinin bildirilmesi Üretim tesislerinin bildirimlere ilişkin itirazlarının BYTM lere bildirilmesi İlgili ünitenin generatör olarak çalışma suretiyle sağladığı reaktif güç desteğinin bara gerilimini regüle etmek için yeterli olmadığına karar verilirse, BYTM ve/veya Sİ, ünitenin senkron kompansatör olarak reaktif güç desteği sağlamasının gerekliliğine karar verir. Bara gerilim set değerine ilişkin yapılan bildirimler, gerekli görülmesi durumunda, BYTM ve/veya Sistem İşletmecisi tarafından gün içerisinde de, planlı olarak ilgili saatten en az 15 dakika önce, acil kısıtlılık durumlarında ise derhal güncellenebilir. PYS aracılığıyla bildirilen talimatların ve bildirimlerin, gün içinde gerekli görülmesi durumunda, ayrıca telefon aracılığıyla da bildirilmesi esastır. 7
Reaktif Güç Kontrolüne İlişkin Sİ Tarafından Verilen Talimatlar Bara Aksa 380kV Bara 1 Aksa 380kV Bara 2 Oymapınar HES Bara 1 Saat 00:00 01:00 02:00 03:00 04:00 05:00 06:00 07:00 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 Gün öncesinde saat 15:00 a kadar MYTM (Sistem İşletmecisi) 380 kv luk baralara bağlı üretim tesislerinin bağlı bulunduğu baraların regüle edilmesi gereken bara gerilim set değerinin saatlik olarak PYS ye girişini yapar. 8
Reaktif Güç Kontrolüne İlişkin BYTM Tarafından Verilen Talimatlar Bara (380 kv) Aksa 380kV Bara 1 Aksa 380kV Bara 2 Oymapınar HES Bara 1 Saat 00:00 01:00 02:00 03:00 04:00 05:00 06:00 07:00 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 Gün Öncesinde MYTM tarafından 380kV baralara bağlı üretim tesisleri için saat 15:00 a kadar verilen talimatlar ilgili BYTM ler tarafından görüntülenebilir ve gerektiğinde güncellenebilir. Antalya Enj 154kV Bara 1 Antalya Enj 154kV Bara 2 EÜAŞ Kovada-1 66kV Bara 1 Bara (154 kv, 66 kv) Bara (diğer) EÜAŞ Karacaören 10,6kV Bosen 34,5kV Bara 1 Saat 00:00 01:00 02:00 03:00 04:00 05:00 06:00 07:00 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 Gün öncesinde saat 16:00 a kadar ilgili BYTM ler 380 kv luk baraların dışında kalan baralara bağlı üretim tesisleri için regüle edilmesi gereken bara gerilim set Saat değerinin saatlik olarak PYS ye girişini yapar. 00:00 01:00 02:00 03:00 04:00 05:00 06:00 07:00 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 Onayla İlgili BYTM, MYTM tarafından girilen bildirimleri kontrol edip, kendi vereceği talimatları da girdikten sonra Onayla butonuna basarak talimatları üretim tesislerine bildirir. 9
Reaktif Güç Kontrolüne İlişkin Verilen Talimatların Üreticiler Tarafından Görüntülenmesi EÜAŞ Saat 00:00 01:00 02:00 03:00 04:00 05:00 06:00 07:00 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 Adıgüzel 154kV Ana Bara 154 157 154 154 154 154 154 154 154 160 154 154 154 154 154 160 154 154 154 154 154 154 154 154 Adıgüzel 154kV Tr Bara 154 154 154 154 154 154 154 154 160 154 154 154 154 154 154 154 154 154 160 154 154 154 154 154 Aliağa 154kV Ana Bara 154 154 154 154 160 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 Aliağa 154kV Tr Bara 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 154 Altınkaya 380kV Bara 1 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 385 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 Altınkaya 380kV Bara 2 370 380 380 370 385 380 380 380 380 370 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 385 370 Atatürk HES 380kV Bara 1 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 385 380 380 380 370 380 380 385 380 380 380 380 380 Atatürk HES 380kV Bara 2 385 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 385 380 380 370 385 380 380 Atatürk HES 380kV Tr Bara 380 380 380 380 380 380 380 380 380 370 380 380 380 380 380 380 385 380 380 380 380 380 380 380 MYTM ve BYTM ler tarafından PYS ye girişi yapılan bara gerilim set değerleri, ilgili BYTM lerin girilen değerleri onaylaması ile birlikte gün öncesinde saat 16:00 a kadar üreticilere bildirilir. Üreticiler, reaktif güç kontrolüne katılacak tüm baraları için belirlenen değerleri bu bildirim ekranında görüntülerler ve bildirilen bara set değerlerini sağlamakla yükümlüdürler. 10
Reaktif Güç Kontrolüne İlişkin Yan Hizmet Anlaşmaları Anlaşmaların Esasları Üretim tesislerinin reaktif güç kapasitesi sağlaması ve/veya senkron kompansatör olarak reaktif güç kontrolü hizmeti sağlamasına ilişkin olarak TEİAŞ veya dağıtım lisansı sahibi tüzel kişiler tarafından talep edilmesi halinde reaktif güç kontrolüne ilişkin standart yan hizmet anlaşmaları imzalanması zorunludur. Her bir üretim faaliyeti gösteren tüzel kişi ile seçilen üretim tesislerinden adlarına kayıtlı olanları kapsayacak şekilde reaktif güç kontrolüne ilişkin tek bir standart yan hizmet anlaşması imzalanması esastır. Anlaşmanın kapsadığı süre, Anlaşmaların İçeriği İletim veya dağıtım sistem işletmecisinin talimat vermesi haline hizmetin sunulacağının anlaşma süresince garanti edildiğini gösterir taahhütname, Anlaşma kapsamındaki her bir üretim tesisi için Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliği veya Elektrik Piyasası Dağıtım Yönetmeliği kapsamındaki reaktif güç testi sonuçlarını içerir belgeler, Anlaşmanın ilgili tüzel kişi adına kayıtlı üretim tesislerinden hangilerini kapsadığı ve bu üretim tesislerinin teknik özellikleri, Anlaşma kapsamında senkron kompanzasyon hizmeti sağlayacak her bir üretim tesisi için müzakere sonucu belirlenen senkron kompanzasyon hizmet bedeli. 11
Gündem Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Tedarik Süreci Reaktif Güç Kontrol Hizmetinin Ücretlendirilmesi Reaktif Güç Kontrol Hizmetine İlişkin Cezai Yaptırımlar Mali Hususlar 12 2010 Deloitte Danışmanlık A.Ş.
Reaktif Güç Kontrol Hizmetinin Ücretlendirilmesi Ücretlendirme Aşırı ve düşük ikazlı olarak EPŞY de belirlenen güç faktörleri arasında Reaktif güç kontrolüne katılımları karşılığında ücret ödenmemesi esastır. Aşırı ve düşük ikazlı olarak belirlenen güç faktörleri arasında nominal çıkış vermesini sağlayan kapasitenin dışında Reaktif güç kapasitesi sağlaması sırasında gereken çıkış gücü değişimleri, ilgili üretim tesislerinin dengeleme güç piyasası kapsamında sunmuş oldukları yük atma teklifleri üzerinden ücretlendirilir. Senkron Kompansatör olarak Çalışması sırasında sistemden çektikleri aktif elektrik enerjisi maliyetleri ile yatırım, işletme ve bakım maliyetlerini karşılamak üzere aylık ücret ödenmesi esastır. 13
Reaktif Güç Kontrol Hizmetinin Ücretlendirilmesi Aktif Çıkış Gücü Değişimleri Reaktif güç kontrolüne ilişkin TEİAŞ ile yan hizmetler anlaşması bulunan üretim tesislerinin aşırı ve düşük ikazlı olarak belirlenen güç faktörleri arasında nominal çıkış vermesini sağlayan kapasitenin dışında ve/veya senkron kompansatör olarak çalışması için aktif güç çıkışının azaltılması ihtiyacı olduğunda gereken çıkış gücü değişimleri, ilgili üretim tesislerinin dengeleme güç piyasası kapsamında sunmuş oldukları yük atma teklifleri aracılığıyla sağlanır. Bu kapsamda verilen talimatların etiket değeri 2 (iki) olarak belirlenir. Senkron Kompanzasyon SKT Bir üretim tesisinin sistemden aktif elektrik enerjisi çekişinden dolayı ortaya çıkan maliyet k m p, d ( SDFd, s AEEÇM p, u, d, s ) u 1 s 1 Senkron Kompanzasyon Hizmet Bedeli SKHB p, u, d Senkron kompanzasyon hizmeti sağlayacak her bir üretim tesisi için üretim faaliyeti gösteren tüzel kişi ile TEİAŞ arasında müzakere sonucu, anlaşma süresince geçerli olacak aylık senkron kompanzasyon hizmet bedeli belirlenir. 14
Gündem Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Tedarik Süreci Reaktif Güç Kontrol Hizmetinin Ücretlendirilmesi Reaktif Güç Kontrol Hizmetine İlişkin Cezai Yaptırımlar Mali Hususlar 15 2010 Deloitte Danışmanlık A.Ş.
Reaktif Güç Kontrolüne İlişkin Cezai Yaptırımlar Reaktif güç kontrolüne ilişkin bildirimi yapılan talimatlar ilgili BYTM ler tarafından kontrol edilerek izlenecektir. Sistem İşletmecisi tarafından kabul edilebilir geçerli bir sebep olmaksızın, kendisine bildirimi yapılan talimatları, belirtilen şekilde yerine getirmeyen üretim tesislerine Sistem İşletmecisi bu tür ihlallerin ortadan kaldırılması için yazılı uyarıda bulunur. İlgili üretim tesisi tarafından bu tür ihlallerin devam ettirilmesi halinde Sistem İşletmecisi, ihlalin ayrıntılarını içeren bir rapor düzenleyerek Kurum a başvurur. Kurum raporu inceleyerek ihlal tespiti halinde, ilgili üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiye Kanunun 11 inci maddesi uyarınca yaptırım uygular. 16
Reaktif Güç Kontrolüne İlişkin Verilen Talimatların İzlenmesi 00:00 01:00 02:00 03:00 04:00 05:00 06:00 07:00 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 Aksa 380kV Bara 1 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 380 Aksa 380kV Bara 2 380 385 380 380 380 375 380 380 380 380 380 380 380 380 370 380 380 380 384 380 380 380 380 382 Oymapınar HES Bara 1 380 380 369 380 380 380 380 380 380 380 380 384 380 380 376 380 380 380 380 380 380 379 380 380 Bara (380 kv) Saat İlgili BYTM, bildirilen ve regüle edilmesi gereken bara gerilim set değerini sağlayan üretim tesislerinin ilgili saatindeki kutucuğu onaylar. 17
Gündem Reaktif Güç Kontrol Hizmeti Tedarik Süreci Reaktif Güç Kontrol Hizmetinin Ücretlendirilmesi Reaktif Güç Kontrol Hizmetine İlişkin Cezai Yaptırımlar Mali Hususlar 18 2010 Deloitte Danışmanlık A.Ş.
Faturalama ve Ödeme 4. Gün 7. Gün 9. Gün 12. Gün 16. Günden Önceki Son İş Günü Fatura Tebliğ + 8 Gün 15. Gün + 15 İş Günü BYTM ve/veya Sistem İşletmecisi TEİAŞ Hizmet sağlanmasına ilişkin bilgilerin üretim tesisi bazında bildirilmesi Ödeme bildirimlerinin PYS aracılığıyla hizmet sağlayan tüzel kişi bazında yayınlanması Üretim Faaliyeti Gösteren Tüzel Kişi Ödeme bildirimlerine ilişkin itirazların TEİAŞ a yapılması TEİAŞ İtirazlar sonuçlandırılarak güncellenen ödeme bildirimlerinin PYS aracılığıyla yayınlanması Üretim Faaliyeti Gösteren Tüzel Kişi TEİAŞ TEİAŞ Ödeme bildirimleri ile tutarlı olacak şekilde faturaların TEİAŞ a iletilmesi Ödeme bildirimleri ile tutarlı düzenlenmeyen faturalara itirazda bulunularak iade edilmesi Fatura bedellerinin ödenmesi İstisnalar Yeniden düzenlenen faturanın bedeli, faturanın tebliğ tarihini takip eden 15 iş günü içinde, TEİAŞ tarafından ödenir. Bir önceki fatura döneminde sağlanan yan hizmetlere ilişkin olarak ayın 12 inci günü mesai bitimine kadar tespit edilemeyen hatalara ilişkin itirazlar ilgili tarafa yazılı olarak yapılır. İtirazların haklı bulunması durumunda gerekli düzeltmeler sonraki ilk fatura dönemine ilişkin ödeme bildiriminde, geçmişe dönük düzeltme kalemi olarak yer alır. 19
Özet Fiyatlandırma Mekanizması Alım Yöntemi Anlaşma Esasları Cezai Yaptırım Sınırlar Arasında Ödeme Yapılmaz Zorunlu Rezerv Ayırma Süreli YH Anlaşması EPK 11. madde Sınırlar Dışında Fırsat Maliyeti Dengeleme Güç Piyasası Teklifleri Süreli YH Anlaşması EPK 11. madde Senkron Kompanzasyon Müzakere Edilen Fiyat Müzakereler Süreli YH Anlaşması EPK 11. madde 20
21 2010 Deloitte Danışmanlık A.Ş.