Giriş Ulusal Biyoçeşitliliğin ve Gen kaynaklarının Korunması Hedefleri Doğrultusunda Büyük Memeli Türlerinin Araştırılması Korunması ve Yönetimi Projesi kapsamında büyük memeli türlerine yönelik yürütülen çalışmalar sırasında kullanılmak üzere satın alınması planlanan foto-kapan cihazlarının denenmesi amacıyla bir arazi çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu rapor söz konusu arazi çalışması sırasında elde edilen veriler ile kullanılan foto-kapan cihazlarının karşılaştırılması sonucunda yapılan değerlendirmeleri içermektedir. Arazi Çalışmaları Bu aşamada gerçekleştirilen 2 günlük arazi çalışması sırasında DKMP Genel Müdürlüğü Yaban Hayatı Daire Başkanlığı ndan teslim alınan4 farklı markaya ait foto-kapan cihazlarının performansı değerlendirilmiştir. Bu kapsamda foto-kapanlar daha önceki çalışmalarda yaban hayatı açısından zengin olduğu bilinen (Soyumert 2010) Pınarbaşı ilçesi Kurtgirmez ormanı ve Araç ilçesi Ballıdağ mevkii olmak üzere iki farklı bölgeye kurulmuştur (Bk. Şekil 1). Kurtgirmez Ormanı Ballıdağ Mevkii Şekil 1.Çalışma Alanları (Kaynak: Google Maps ) Çalışma alanlarının ilki olan kurtgirmez ormanı Pınarbaşı ilçesinin yaklaşık 10 km kuzeydoğusunda, Küre Dağları Milli Parkı sınırında yer almaktadır. Alan özellikle Kuzey- Güney doğrultusunda yaban hayatı açısından önemli bir geçiş bölgesini temsil etmektedir. Üretim ve gençleştirme amaçlı ağaç kesimi faaliyetlerinin oldukça düşük seviyede olması nedeniyle alanın yaban hayatı açısından önemli bir bölge olduğu bilinmektedir. 1 Mayıs 2013 tarihinde gerçekleştirilen arazi çalışmasında test edilmesi planlanan mevcut foto-kapanlardan 2 adet olmak üzere toplam 4 adet cihazbölgede iki ayrı noktaya yerleştirilmiştir (Bk. Tablo 1). Tablo 1.Kurtgirmez Ormanı Foto-Kapan İstasyonları Bölge Istasyon Adet X Y Yükseklik Tarih Saat Kurtgirmez KU01 2 517040 4607347 1286 01.05.2013 14:22 Kurtgirmez KU02 2 517131 4607452 1273 01.05.2013 15:55
Çalışma sırasında alanda büyük memeli türlerine ait iz-işaret gözlemleri yapılarak uygun geçiş noktaları belirlenmiş ve cihazlar bu doğrultuda yerleştirilmiştir (Bk. Şekil 2). Yerleştirilen foto-kapanlar test edildikten sonra kontrolleri yapılarak alanda bırakılmıştır. Şekil 2.Kurtgirmez Ormanı Arazi Çalışması Fotokapan İstasyonu İkinci çalışma alanı olarak belirlenen Araç ilçesi yakınlarındaki Ballıdağ mevkiine ise GSM vericili foto-kapanlardan iki adet yerleştirilmiştir (Bk. Tablo 2). Foto-kapanlar test amacı ile aynı bölgeden örnek alınacak şekilde kurulmuştur. Tablo 2.Ballıdağ Mevkii Foto-Kapan İstasyonu Bölge Istasyon Adet X Y Yükseklik Tarih Saat Ballıdağ BA01 2 521710 4578183 1345 04.05.2013 16:40 Ballıdağ mevkii Kastamonu Araç ve Daday ilçeleri arasında yer alan bölgede Araç İlçesinin Kuzeybatı kesiminde yer alan ormanlık bölge olarak nitelendirilebilir. Alanda yaygın olarak Karaçam, Göknar gibi ibreli ağaç türlerinin yanı sıra, Kayın, Gürgen ve Meşe ağaçları da yer almaktadır (Bk. Şekil 3). Kurtgirmez ormanı olarak nitelendirilen bölge ile karşılaştırıldığında vejetasyon olarak benzer yapıda olmasına karşın bu alanda üretim amaçlı kesim faaliyetleri daha yoğun olarak gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle arazi çalışmasından önce Araç Orman İşletme Müdürlüğü ekiplerine çalışma ile ilgili bilgi verilmiştir.
Şekil 3.Araç İlçesi Ballıdağ Mevkiinden Peyzajın Genel Görünümü Çalışma sırasında istasyonların belirlenmesi için iz-işaret gözlemlerinin yanı sıra GSM şebekesi de takip edilmiş ve şebekenin mevcut olduğu görülen alternatif üç alandan birine cihazlar yerleştirilmiştir.cihazlar uygun bir şekilde yerleştirildikten sonra test edilmiş ve test fotoğrafları başarılı bir şekilde elde edildikten sonra kilitlenerek alanda bırakılmıştır (Bk. Şekil 4). Şekil 4.Ballıdağ Mevkii Arazi Çalışması Fotokapan İstasyonu
Bulgular Arazi çalışmaları sırasında iki alana yerleştirilen kameralardan yalnızca Araç Ballıdağ Mevkiine yerleştirilen cihazlardan anlık veri alınmaktadır. Bu nedenle çalışmadaaynı noktaya yerleştirilen KeepGuard ve HCO ScoutGuardmodelleri GSM şebekesi ile iletişim performansları bakımından kendi içlerinde değerlendirilmiştir. Bunun dışında çalışmada elde edilen verilerin yardımıyla cihazlar tetikleme süresi, fotoğraf kalitesi, ve enerji verimliliği alçısından da değerlendirilmiştir (Bk. Tablo 3). Tablo 3.Ballıdağ Mevkii Foto-Kapan İstasyonu Model Mevkii Tetikleme Süresi (s) GSM Çekim Gücü Fotoğraf Kalitesi HCO ScoutGuard Ballıdağ 1 0-I* 5 MP Gece Düşük KeepGuard Ballıdağ 0,6-0,8 I-II* 3,5,8,12 Gece MP Düşük Enerji Verimliliği Reconyx PC900 Kurtgirmez 0,2-0,3 NA Gece iyi İyi BushnellTrophyCam Kurtgirmez 0,6 NA 3,5,8 Gece İyi HD MP Orta *Ortalama bir cep telefonunun IIII çektiği yerde kaydedilen çekim gücü (IIII birim üzerinden değerlendirilmiştir) Cihazların çekim güçleri karşılaştırıldığında alanın farklı yerlerinde sürekli olarak farklı tepki gösterdikleri görülmüştür. Bu durumun şebeke sinyalindeki dalgalanmalardan kaynaklandığı düşünülmektedir. Arazi çalışmasının ardından elde edilen fotoğraf kayıtlarına bakıldığında KeepGuard marka Foto-kapanın şebeke sinyalini daha iyi kullanabildiği gözlemlenmiştir. Bununla birlikte cihazların kurulum aşamalarında ortalama bir cep telefonu ile karşılaştırıldığında GSM şebekeleri ile iletişimlerinin oldukça düşük başarıda olduğu gözlenmiştir. Bu durum, cihazın kurulum aşamasında GSM şebekesinin uygun güçte olduğu yerleri bulmak amacıyla araştırmacının aşırı zaman harcamasına neden olmaktadır. Nitekim çalışma sırasında hedef türlerin iz ve işaretlerinin yoğun olduğu birçok bölgede GSM şebekesinin yeterli güçte olmaması nedeniyle foto-kapan cihazı kurulamamıştır. Bu nedenle cihazların çekim güçlerinin artırılması önem kazanmaktadır. Çalışma sırasında yapılan değerlendirme sonucunda KeepGuard marka cihazın tetikleme mekanizmasının ScoutGuard marka cihaza göre daha başarılı olduğu kaydedilmiştir (Bk. Şekil 5). İyi İyi
Şekil 5. Aynı Noktaya Kurulan İki Cihazın Tetikleme Mekanizmalarının Karşılaştırılması Ayrıca tüm makinelerin tetikleme süreleri karşılaştırılmış buna göre cihazlar için önerilen katalog değerleri ile önemli bir fark görülmemiştir. Bu kapsamda Reconyx PC900 en hızlı tetikleme mekanizmasına sahip makine olarak öne çıkmaktadır. Nitekim cihaz bir geçiş sırasında birden fazla fotoğraf çekebilmiştir (Bk. Şekil 6). Şekil 6. Reconyx Marka Cihazdan Elde Edilen Yaban Domuzu Kaydı Cihazların mevcut fotoğraf çekim kalitelerini karşılaştırmak amacıyla arazi çalışmaları sonunda elde edilen fotoğraflar değerlendirilmiştir. Bununla birlikte cihaz menüleri incelendiğinde KeepGuard ve BushnellTrophy Cam HD marka foto-kapanların farklı çözünürlüklerde seçeneklerinin bulunduğu gözlenmiştir. Çalışma sonunda elde edilen fotoğraflara bakıldığında tüm makinelerin gündüz çekim kalitelerinin kabul edilebilir düzeyde olduğu görülmektedir (Bk. Şekil 6). Ancak KeepGuard ve ScoutGuard marka cihazlardan elde edilen kayıtlarda türün hızlı hareket ettiği durumlarda görüntünün netlenemediği görülmüştür (Bk. Şekil 7). Bushnell marka cihazda da aynı sorun olmasına rağmen bu iki cihaz kadar belirgin değildir.
Şekil 6. Aynı Noktada Bulunan İki Cihazdan Elde Edilen Kızıl Tilki Kaydı Şekil 7. Aynı Noktada Bulunan İki Cihazdan Elde Edilen Karaca Kaydı Bununla birlikte aynı cihazların gece çekim kalitelerinin tatmin edici olmadığı söylenebilir (Bk. Şekil 7, Şekil 8). Bu durum özellikle Carnivora takımına ait türlerin birçoğunun gececil davranış göstermesi nedeniyle bu türler ile ilgili gerçekleştirilecek çalışmalarda veri kaybına neden olabilecektir. Çalışma sırasında kullanılan markalardan Bushnell marka cihaz KeeepGuard ve ScoutGuard Marka cihaza göre daha başarılı görünmesine rağmen gece çekimleri konusunda en iyi sonuç Reconyx PC900 marka cihazdan alınmıştır. Şekil 7.Aynı Noktada Bulunan İki Cihazdan Elde Edilen Kurt Kaydı
Şekil 8. Aynı Noktada Bulunan İki Cihazdan Elde Edilen Yaban Kedisi Kaydı Bir diğer önemli parametre olan enerji verimliliği ele alındığında GSM şebekesi yolu ile veri gönderen cihazların pil ömürlerinin daha kısa olmasına rağmen kullanım açısından sıkıntı yaratacak düzeydeolmadığı görülmüştür. Cihazlar alandan 7 ila 10 günlük çalışmanın ardından toplanmış ve pillerin voltajları ölçüldüğünde hiçbirinin 1,45 Voltun altına inmediği kaydedilmiştir. Kritik değer olarak bilinen 1,3 voltun oldukça üzerinde olan bu değere bakıldığında kullanılan tüm makinelerin ideal şartlar altında rahatlıkla bir aydan daha fazla aktif bir şekilde çalışabilecekleri söylenebilir. ScoutGuard ve KeepGuard marka Cihazların önemli bir eksiği koruma kutularının mevcut olmamasıdır. Cihazlar ağaca kilit ve perlon yardımı ile güvenli bir şekilde sabitlenmelerine karşın koruma kutusu mevcut olmadığından dolayı kontrol paneline kolayca ulaşılmaktadır. Ayrıca cihazların su geçirme riski bulunmaktadır. Olası bir yağmur sonrasında cihazın su alması veya üçüncü kişilerce kontrol panelinin açılmasının önlenmesi amacıyla söz konusu kutuların temin edilmesi gerekli olacaktır. Foto-kapanlar ile gerçekleştirilen çalışmalarda eldeki tüm cihazların aynı marka-model olmasının getirdiği avantajlar ile birlikte bazı dezavantajları da vardır. Aynı alana kurulan fotokapanların aynı özellikte olması veri bütünlüğü açısından önemli olmakla birlikte her markanın zayıf yönleri olduğu düşünülürse kullanılacak tüm cihazları aynı marka/model olması olası bir sorunda tüm cihazlarda aynı sıkıntıyı yaşamak anlamına gelecektir. Bu nedenle alan koruma çalışmaları için KeepGuard uygun model olmakla birlikte bilimsel araştırmalar için Reconyx PC900 öne çıkmaktadır. Bushnell TrophyCam HD marka cihaz ise ekonomik fiyatı ve servis olanağı nedeniyle tercih edilebilir. Ancak ScoutGuard marka cihazın yapılan testler sırasında KeepGuard marka cihazdan daha üstün hiçbir yönünün bulunmaması nedeniyle maliyeti görece çok düşük değil ise tercih edilmemesi önerilir.