GENEL HUKUK BİLGİSİ ve GÜNCEL BİLGİLER
Bölüm 1 GENEL HUKUK BİLGİSİ SOSYAL DÜZEN KURALLARI Kişilere yetki veren ve ödev yükleyen veya sadece ödev yükleyen kurallara sosyal düzen (toplumsal davranıģ) kuralları denir. Sosyal düzen kuralları kapsamına; ahlak, din, görgü ve hukuk kuralları girer. Sosyal Düzen Kuralları Din Kuralları Ahlak Kuralları Görgü Kuralları Hukuk Kuralları HUKUK Hukuk, kişilerin hukuki güvencelerini ve insan haklarını sağlamak amacıyla oluşturulan, devlet gücü ile desteklenen, bağlayıcı, genel, soyut ve devamlı kuralların bütünüdür. HUKUK KURALLARININ ÇEġĠTLERĠ Emredici Kurallar Aksine bir hukuki işlem yapılması mümkün olmayan kurallardır. Taraflar kendi iradeleri ile emredici nitelik taşıyan hukuk kurallarını değiştiremezler. Bu kurallar; kamu düzenini, ahlak kurallarını ve zayıfları korumak için düzenlenmiştir.
6 Genel Hukuk Bilgisi Tamamlayıcı Kurallar Yorumlayıcı Kurallar Tanımlayıcı Kurallar Taraflar bazen yaptıkları sözleşmede birinci derecedeki noktalarda anlaşırlar. Fakat onun dışındaki bazı ayrıntılardan söz etmezler. Bu tür söz edilmeyen noktaları tamamlayan hukuk kurallarıdır. Tarafların bir hukuki işlemde kullandıkları ve ne anlama geldiğini açıklamadıkları hususlara ilişkin bir hüküm kanunda öngörülmüşse o hüküm uygulanır. Bir hukuki kavramın ne anlama geldiğini açıklayan kurallardır. MADDĠ YAPTIRIM Bir hukuk kuralına aykırı davranışta bulunan kişinin karşılaşacağı ve hukuk düzenince öngörülen sonuca maddi yaptırım denir. Hukuk kurallarını diğer sosyal düzen kurallarından ayıran en önemli özelliklerden biridir. Maddi yaptırımlar genel olarak altıya ayrılır. Maddi Yaptırım Türleri Cebri Ġcra Tazminat Geçersizlik (Hükümsüzlük) Ceza Zoralım (Müsadere) Ġptal 1982 Anayasası na göre genel müsadere cezası verilemez. HUKUKUN KAYNAKLARI Hâkimin, önüne gelen uyuşmazlıklarda hangi kaynaklardan faydalanacağını, bunların uygulanma sıralarını ve bu kaynaklara uyulma zorunluluğu olup olmadığını ifade eder. Hukukun üç farklı kaynağı bulunur.
Genel Hukuk Bilgisi 7 Hukukun Kaynakları Yazılı Kaynaklar Yazısız Kaynaklar Yardımcı Kaynaklar 1. Yazılı Kaynaklar - Anayasa - Kanun - Kanun hükmünde kararname - Milletlerarası antlaģmalar - Tüzük - Yönetmelik - Adsız düzenleyici iģlemeler (genelge, tamim, sirkü vs.) 2. Yazısız Kaynaklar Hâkimin yazılı kaynaklarda bir hüküm bulamaması durumunda başvuracağı ve bu durumda uymak zorunda olduğu kaynaklardır. Bu kaynaklara örf ve adet hukuku (gelenek hukuku) denir. Ancak toplum içerisinde gelenek haline gelen her kuralın örf ve adet hukukuna dâhil olması mümkün değildir. Yanı sıra bu kaynaklar herhangi bir yetkili merci tarafından konulmazlar. Bir kuralın örf ve adet hukukuna dâhil olabilmesi için üç şartı yerine getirmesi gerekir: 1. Süreklilik 2. Genel inanç 3. Devlet desteği (en temel şart) Örf ve adet hukukuna uyulmadığında devlet eliyle uygulanan maddi bir yaptırım ile karşılaşılır. 3. Yardımcı Kaynaklar Bu kaynaklara uyulup uyulmaması hâkimin tercihine bırakılmıştır. - Bilimsel GörüĢler(Doktrin-Öğreti) - Yargısal Kararlar
8 Genel Hukuk Bilgisi HUKUK KAYNAKLARI ĠÇERĠSĠNDE BOġLUK 1. Kanun BoĢluğu Kanun koyucunun yazılı kaynaklar içerisinde bilerek ya da bilmeyerek bıraktığı boşlukların tamamıdır. a. Kural içi boģluk: Kanun koyucunun bilerek ve isteyerek bıraktığı boşluklara denir. b. Kural dıģı boģluk: Kanun koyucunun bilmeden ve istemeden bıraktığı boşluktur. İki tür kural dışı boşluktan bahsedilebilir: Örtülü boģluk: Yazılı kaynaklar içerisinde konu ile ilgili çok genel bir düzenlemenin olması ve bu genel düzenlemenin somut olaya uygulanmasının adaletsizliğe, kanun koyucunun düzenlemedeki amacının dışına çıkmaya neden olacağından uygulanmamasıdır. Açık boģluk: Yazılı kaynaklar içerisinde konu ile ilgili genel veya özel hiçbir hükmün bulunmamasıdır. 2. Hukuk BoĢluğu Ortaya çıkan bir uyuşmazlık ile ilgili yazılı kaynaklar içerisinde genel veya özel hiçbir hükmün bulunmamasının yanı sıra yazısız kaynakların da hiçbir kural içermemesi durumudur. HUKUKUN KAYNAKLARI ĠÇERĠSĠNDE ORTAYA ÇIKAN BOġLUKLARIN DOLDURULMA YÖNTEMLERĠ Hâkimin Takdir Yetkisi Kanun koyucunun bilerek ve isteyerek bıraktığı kural içi boşlukları hukuku uygulayacak olanlara, somut olayın özelliklerini, toplumdaki ahlaki düşüncelerini, takdir yetkisi tanıyan kuralın amacını, sosyal adalet gibi hususları göz önünde tutarak doldurması için tanıdığı yetkidir.
Genel Hukuk Bilgisi 9 Örf ve Adet Hukuku Ġle Doldurma Hâkimin Hukuk Yaratması Genel Hükmü Somut Olaya Uygulamama Kanunda boşluk olduğu takdirde Medeni Kanun hâkimin boşluğu örf ve adet hukukuna göre dolduracağını öngörmüştür. Kanunda bir hükmün bulunmaması durumunda örf ve adet hukukuna göre karar vermesidir. Yukarıda yazısız kaynaklar içerisinde bahsedilen yarıcılık, ortakçılık gibi kurallar yazılı kaynaklarda düzenlenmemiştir. Bu durumda örf ve adet hukuku tamamlayıcı olur. Yazılı ve yazısız kaynakların hiçbirinde olayla ilgili hüküm bulunmaması durumunda hâkimin kanun koyucu gibi düşünerek kullandığı yetkisidir. Hâkim bu durumda hukuk yaratırken; soyutluk, genellik ilkelerini gözetir ve mevcut hukuk kurallarına aykırılık oluşturmaz. Hâkimin yarattığı hukuk sadece o olay için geçerli bir hükümdür. Bağlayıcı değildir. Hakimin önüne gelen uyuşmazlıklarda örtülü boşluk olması durumunda, genel hükmü somut olaya uygulamaktan kaçınarak kanun koyucunun amacına ulaşır ve örtülü boşluğu doldurur. Örf ve adet hukuku ve hakimin hukuk yaratması yöntemleri ile Ceza Kanunu ile ilgili bir boşluk doldurulamaz. Ceza Hukukunun Konuları 1. Suçlar Türk Ceza Kanunu nda belirtilen suçlardan bazıları; kasten öldürme, göçmen kaçakçılığı, cinsel saldırı, tehdit, hırsızlık, dolandırıcılıktır.
10 Genel Hukuk Bilgisi 2. Cezalar Türk Ceza Kanunu nda belirtilen cezalar; ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, müebbet hapis cezası, süreli hapis cezası, adli para cezasıdır. AğırlaĢtırılmıĢ müebbet hapis cezası Müebbet hapis cezası Süreli hapis cezası Adlî para cezası 3. Güvenlik tedbirleri Türk Ceza Kanunu nda belirtilen Güvenlik Tedbirleri şunlardır: Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakma EĢya müsaderesi Kazanç müsaderesi Akıl hastalarına özgü güvenlik tedbirleri Sınır dıģı edilme Suçun Unsurları Maddi Unsur Manevi Unsur Failin yaptığı hareketin dış dünyada meydana getirdiği değişiklik yani fiil maddi unsurdur. Ceza Hukuku açısından fiilsiz suç olmaz. Fiilin unsurları; hareket, netice ve illiyet bağıdır. Hareket a) Ġcrai hareket b) Ġhmali hareket Netice Ġlliyet (Nedensellik)Bağı Faildeki kusurluluk iradesidir. İradesiz suç olmaz. Kast ve taksir olarak ikiye ayrılır. Kast
Genel Hukuk Bilgisi 11 Kanuni Unsur Taksir Ceza Kanununda Taksir Olarak Sayılan Haller 1) Tedbirsizlik 2) Dikkatsizlik 3) Meslek / Sanatta Acemilik, Tecrübesizlik 4) Nizamat ve Talimatlara Aykırı Hareket Hangi eylem ve davranışların suç teşkil ettiğinin ve bunlara ne gibi ceza verileceğinin önceden kanunla belirtilmesidir. Yani kanunsuz suç ve caza olmaz. Ceza Ehliyeti Bir kimseye ceza verilebilmesi öncelikle o kişinin ceza ehliyetine sahip olmasına bağlıdır. Ceza ehliyetini etkileyen sebepler: 1. Ayırt Etme Gücü (Temyiz Kudreti) TCK ye göre, suç işlediği anda kişinin bilincinin bulunmaması ve davranışlarının iradesi dışında gerçekleşmesi durumlarında bu kişiye ceza verilmez. 2. YaĢ Fiili işlediği sırada 12 yaşını doldurmamış olan çocukların ceza sorumluluğu yoktur. Fiili işlediği sırada 12 yaşını doldurmuş olup da 15 yaşını doldurmamış olanlara ceza verilmesi halinde ceza yarı yarıya indirimli uygulanır. Fiili işlediği sırada 15 yaşını doldurmuş olup da 18 yaşını doldurmamış olan kişiler için ceza üçte bir oranında indirimli uygulanır. 18 yaşını doldurmuş olanlar tam cezai ehliyete sahiptirler. Sağır ve dilsizler için TCK de ceza ehliyetine ilişkin yaşlar farklı düzenlenmiştir. Sağır ve dilsiz kişilerden 15 yaşını doldurmamış olanların ceza sorumluluğu yoktur. Tam cezai ehliyeti ise, 21 yaşını doldurmakla başlar.
12 Genel Hukuk Bilgisi Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Nedenler Kanunun hükmü ve amirin emri Meşru savunma ve zorunluluk hâli Hakkın kullanılması ve ilgilinin rızası Sınırın aşılması Cebir ve şiddet, korkutma ve tehdit Haksız tahrik Hata Yaş küçüklüğü Akıl hastalığı Sağır ve dilsizlik Geçici nedenler, alkol veya uyuşturucu madde etkisinde olma Dava ve Cezanın DüĢürülmesi Türk Ceza Kanunu na göre, davanın ve cezanın düşmesine sebep olan haller şunlardır: Sanığın veya hükümlünün ölümü Af Dava zamanaşımı Ceza zamanaşımı Genel zamanaşımı süresi 10 yıldır. Kanunda aksi belirtilmediği sürece bu süre geçerlidir. Disiplin Cezaları Uyarma Kınama Aylıktan kesme Kademe ilerlemesinin durdurulması Devlet memurluğundan çıkarma
Genel Hukuk Bilgisi 13 12 Eylül 2010 Referandumu ile uyarma ve kınama cezalarına karşı da yargı yolu açılmıştır. Vergi Türleri Gelir Üzerinden Alınan Vergiler Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi Harcamalar Üzerinden Alınan Vergiler Katma Değer Vergisi (KDV) Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Servet Üzerinden Alınan Vergiler Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV) Veraset ve İntikal Vergisi Gelir ve servet üzerinden alınan vergiler dolaysız vergi olarak adlandırılırken, harcamalar üzerinden alınan vergiler ise dolaylı vergi olarak adlandırılırlar Vergi hukukunda eşitlik ilkesi yoktur. Eşitlik ilkesi yerine adalet ilkesi uygulanır. Vergiye; kanunilik, genellik ve adalet olmak üzere üç temel ilke hakimdir. Kamu davası açma görevi, Cumhuriyet Savcısı tarafından yerine getirilir. Yakalanan veya tutuklanan kişi tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi hariç genel olarak en geç 24 saat (kanundaki bazı istisnai durumlarda 48 saat) ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok 4
14 Genel Hukuk Bilgisi gün(hakim kararı ile 7 güne kadar çıkarılabilir) içinde hakim önüne çıkarılır. Sulh ve Asliye Ceza Mahkemelerinin görevine giren işlerde tutukluluk süresi en çok 6 aydır(gerekli durumlarda 10 aya kadar uzatılabilir). Ağır Ceza Mahkemesinin görevine giren işlerde tutukluluk süresi en çok 2 yıldır(gerekli durumlarda 5 yıla kadar uzatılabilir). YERLEŞİM YERİ: Bir kimsenin sürekli kalmak niyetiyle oturduğu veya yasa gereği böyle sayılan yerdir. Yerleşim yeri ile ilgili ilkeler TEKLİK ve ZORUNLULUK'tur. MEDENĠ HUKUK Medeni hukuk da düzenlemekte olduğu ilişkilerin niteliğine göre Kişiler Hukuku, Aile Hukuku, Miras Hukuku, Eşya Hukuku ve Borçlar Hukuku olmak üzere beş konu ve bir başlangıçtan oluşur. BAġLANGIÇ A. Hukuki iliģkilerin kapsamı İyiniyet: Kanunun iyiniyete hukukî bir sonuç bağladığı durumlarda, asıl olan iyiniyetin varlığıdır. B. Ġspat Yükü Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, taraflardan her biri, hakkını dayandırdığı olguların varlığını ispatla yükümlüdür. D. Resmi belgelerle ispat Resmî sicil ve senetler, belgeledikleri olguların doğruluğuna kanıt oluşturur. Bunların içeriğinin doğru olmadığının ispatı, kanunlarda başka bir hüküm bulunmadıkça, her hangi bir şekle bağlı değildir.
Genel Hukuk Bilgisi 15 Medeni Hukukun Bölümleri Aile Hukuku KiĢiler Hukuku Miras Hukuku EĢya Hukuku Borçlar Hukuku KiĢiler Hukuku Kişi türleri, ehliyet, kişisel durum, hısımlık, yerleşim yeri, kişiliğin başlaması, kişiliğin sona ermesi ve kişiliğin korunması gibi konuları düzenler. Aile Hukuku Aile ilişkileri, nişanlanma, evlenme, eşlerin hak/borçları, velayet, evliliğin sona ermesi, soybağı, aile fertleri arasındaki ilişkiler, vesayet gibi konuları düzenler. Miras Hukuku Bir gerçek kişinin ölümünden sonra para ile ölçülebilen bütün hak ve borçlarının (terekesinin) kimlere ve nasıl geçeceğini düzenler. Mirasçı: Gerçek veya tüzel kişi olabilir. Muris: Ölmüş olması sebebiyle mirası mirasçılarına geçen gerçek kişidir. Mirasa konu hak ve borçların tamamına tereke (miras) denir. EĢya Hukuku Kişilerin eşya üzerindeki hakimiyet ve tasarruflarının mahiyet ve türlerini, bu hakimiyet dolayısı ile diğer kimselerle ilişkisini düzenler. Eşya hukukunun konusunu, genellikle ayni haklar oluşturur. Ayni Hak: Eşya üzerinde doğrudan, mutlak egemenlik yetkisi veren, herkese karşı ileri sürülen haktır. Borçlar Hukuku Borç ilişkisini düzenler. Borç iliģkisi: Alacaklı ve borçlu arasında kurulan ve borçlunun bir edimi yerini getirmekle yükümlü olduğu ilişkidir.
16 Genel Hukuk Bilgisi Edim: Borçlunun yerine getirmekle yükümlü bulunduğu davranıştır. Edim, yapmak, vermek yapmaktan kaçınmak olarak belirlenebilir. Borç iliģkisi Hukuki işlemden, (satım, kira, vekalet) Haksız fiilden Sebepsiz zenginleşmeden doğabilir. KĠġĠLER HUKUKU KiĢi ve KiĢilik Kavramları Kişi, haklara ve borçlara sahip olabilen varlıktır. İnsanların yanında, tüzel kişi denilen, insan toplulukları ve mal toplulukları da kişi olarak kabul edilir. KiĢi Türleri Kişiler gerçek kişiler ve tüzel kişiler olmak üzere ikiye ayrılır. Gerçek kişiler sadece insanlardır. Tüzel kişiler ise belli bir amacı gerçekleştirmek ve bağımsız bir varlığa sahip olmak üzere kurulmuş kişi ve mal topluluklarıdır. Örneğin; şirketler, kamu kurumları, kamu idareleri, vakıflar, dernekler, sendikalar, hastaneler gibi. Gerçek kiģilik, çocuğun sağ olarak tamamıyla doğduğu anda başlar. Çocuğun sağ olarak ana rahminden ayrılmış olması, onun kişilik kazanması için yeterlidir. Hak Ehliyeti Medeni haklardan yararlanma ehliyetidir. Hak ve borç sahibi olabilme, yani hakların ve borçların süjesi olabilme iktidarıdır. Gerçek kişiler tam ve sağ doğmak şartıyla ana rahmine düştüğü andan itibaren hak ehliyetine sahiptir. Gerçek KiĢilerin Ehliyetleri Fiil Ehliyeti Medeni hakları kullanma ehliyetidir. Bir kişinin kendi fiil ve işlemleriyle kendi lehine haklar, aleyhine borçlar yaratabilme gücüdür. Ayırt etme gücüne sahip reşitler kısıtlı olmamak şartıyla tam fiil ehliyetine sahip olurlar.
Genel Hukuk Bilgisi 17 Hak ehliyetinin temel ilkeleri GENELLİK ve EŞİTLİKtir. Ancak bu ilkeler fiil ehliyeti için geçerli değildir. Fiil Ehliyetine Göre Gerçek KiĢilerin Sınıflandırılması Tam Ehliyetliler Sınırlı Ehliyetliler Sınırlı ehliyetsizler Tam ehliyetsizler Fiil ehliyetinin bütün şartlarına sahip olanlar, yani ayırt etme gücüne sahip, ergin ve kısıtlı bulunmayan kişilerdir. Aslında tam ehliyetli oldukları halde, evli olan ya da kendilerine yasal danışman atanan kişilerdir. Ayırt etme gücüne sahip küçükler ile ayırt etme gücüne sahip kısıtlılardır. Bu kişilerin ayırt etme güçleri bulunmadığından, fiil ehliyetleri hiç yoktur. ÖRNEKLERLE ÖĞRENELĠM 30 yaşında kendisine yasal danışman atanmış bir kimse sınırlı ehliyetlidir. Ayırt etme gücüne sahip 16 yaşındaki bir kimse sınırlı ehliyetsizdir. 40 yaşında akıl hastası tam ehliyetsizdir. Ayırt etme gücüne sahip, savurganlık nedeniyle kısıtlanan bir kimse sınırlı ehliyetsizdir. 3 yaşındaki bir çocuk tam ehliyetsizdir. Ayırt etme gücü bulunmayan kişilerin fiilleri hukuki sonuç doğdurmaz. Akıl hastası olan (A), (B) den ev kiralamıştır. (A) nın yaptığı bu sözleşme hukuki sonuç doğurmaz yani geçersizdir. HISIMLIK 1. Kan Hısımlığı: Kan hısımlığının derecesi, hısımları birbirine bağlayan doğum sayısıyla belli olur.
18 Genel Hukuk Bilgisi 1-a. Altsoy-Üstsoy Hısımlığı: Kişinin tabii ebeveynleri ile çocukları arasında olan hısımlıktır. Düz hat hısımlığı da denilen bu hısımlar arasında evlenme yasağı vardır. 1-b. Yansoy Hısımlığı: Kardeşler arasında olan yani ortak soydan gelenler arasındaki hısımlıktır. Anne ve babanın ortak olması durumuna tam kan yansoy hısımlığı, sadece annenin ya da babanın ortak olması durumu ise yarım kan yansoy hısımlığıdır. 2. Kayın Hısımlığı: Eşlerden biri ile diğer eşin kan hısımları, aynı tür ve dereceden kayın hısımları olur. Kayın hısımlığı, kendisini meydana getiren evliliğin sona ermesiyle ortadan kalkmaz. 3. Evlat Edinme Ġle Edinilen Hısımlık: Evlat edinilen ile evlat edinen arasında mahkeme kararı ile doğan hısımlıktır. Büyük ölçüde kan hısımlığındaki durumlar geçerlidir. Ancak evlat edinilen kimsenin kan hısımlığı da devam eder. Yani öz akrabalarına ile olan kan hısımlığı da devam eder. YerleĢim Yeri (Ġkametgâh) Velâyet altında bulunan çocuğun yerleşim yeri, ana ve babasının; ana ve babanın ortak yerleşim yeri yoksa çocuğun kendisine bırakıldığı ana veya babanın yerleşim yeridir. Diğer hâllerde çocuğun oturma yeri, onun yerleşim yeri sayılır. Vesayet altındaki kişilerin yerleşim yeri, bağlı oldukları vesayet makamının bulunduğu yerdir. KiĢisel Durum Sicili Kişisel durum sicili, Devletçe atanan memurlar tarafından tutulur. Sicil kayıtlarını tutmak ve örnek vermek bu memurların görevidir. Mahkeme kararı olmadıkça, kişisel durum sicilinin hiçbir kaydında düzeltme yapılamaz. Kişisel durum sicilleri şunlardır: Doğum kütüğü, Ölüm kütüğü, evlenme kütüğü, aile kütüğü, yer değiştirme kütüğü.
Genel Hukuk Bilgisi 19 KiĢilik haklarının konusu Maddi Bütünlük Üzerindeki Haklar Manevi Bütünlük Üzerindeki Haklar Ġktisadi Bütünlük Üzerindeki Haklar Kişinin vücudu ve sağlığı üzerindeki haklarıdır. Kişi, maddi bütünlüğüne yapılan saldırılardan korunmasını talep edebilir. Kişinin şeref ve haysiyeti, ismi, resmi, özgürlükleri, sırları (mektuplarının okunmaması), inançları üzerindeki haklarıdır. Kişinin iktisadi hayata serbestçe katılabilmesi, mali itibarının ve ödeme gücünün tanınması gibi haklardır. KiĢiliği Koruyan Davalar Önleme Davası Kişilik haklarının saldırıya uğrama tehlikesi bulunan kişi hâkimden saldırı tehlikesinin önlenmesini ister. Men Davası Kişilik hakları saldırıya uğramış olan kişi sürmekte olan saldırıya son verilmesini hâkimden ister. Tespit Davası Kişilik hakları saldırıya uğramış olan kişi saldırı sona erdikten sonra saldırının etkileri devam ettiği için saldırının hukuka aykırılığının tespitini hâkimden ister. Tazminat Davası Kişilik hakları saldırıya uğrayan kişi saldırı sonucu meydana gelen zararın giderilmesini isteyebilir. Bu zarar maddi ise maddi tazminat, manevi ise manevi tazminat davası açar. Davacı, kişilik haklarının korunması için kendi yerleşim yeri veya davalının yerleşim yeri mahkemesinde dava açabilir.
20 Genel Hukuk Bilgisi BORÇLAR HUKUKU Kişiler arasındaki borç ilişkilerini düzenler. Borcun Kaynakları a. SözleĢmeden doğan borçlar: Sözleşme (akit, mukavele), iki tarafın bir hukuki sonucu elde etmek üzere, iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun şekilde açıklamaları demektir. b. Haksız fiillerden doğan borçlar: Haksız fiil, hukuk düzeninin uygun bulmadığı zarar verici fiillerdir. c. Sebepsiz zenginleģmeden doğan borçlar: Sebepsiz zenginleşme, bir kimsenin malvarlığının haklı bir sebep olmaksızın diğer bir kimsenin malvarlığı aleyhine çoğalması demektir. Borçlar Kanunu na göre borcun sona erme sebepleri Ģunlardır: 1. İfa 2. Yenileme 3. Birleşme 4. Kusursuz İmkansızlık 5. Takas 6. İbra (Aklama) 7. Zamanaşımı Eğer borcun ifasının sonradan imkansız hale gelmesi durumundan borçlu kişi sorumlu ise, borç sona ermez. Bu duruma kusurlu imkansızlık denir. Kusurlu imkansızlık borcu sona erdiren nedenler arasında değildir. TĠCARET HUKUKU Ticaret hukuku, insan ilişkilerinin ekonomik faaliyete ait kısmını düzenleyen hukuk dalıdır. Ticaret hukukunda kamu hukukuna ilişkin hükümler de uygulanmakla birlikte, onun özel hukukun bir dalı olduğu kabul edilir. Ticaret Hukukun Bölümleri Ticari ĠĢletme Hukuku Kıymetli Evrak Hukuku ġirketler Hukuku Deniz Ticareti Hukuku Sigorta Hukuku
Genel Hukuk Bilgisi 21 İş Hukuku Karma nitelikli hukuk içerisinde yer almaktadır. Ġġ HUKUKU Bireyler arasında ücret karşılığında yapılan hizmet ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. ĠĢ Hukukunun Temel Kavramları Hizmet Akdi: Ücret karşılığında bir iş yapılması için, işçi ile işveren arasında yapılan sözleşmedir. Sendikalar: İşçilerin veya işverenlerin ortak iktisadi, sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek amacıyla kurulan meslek kuruluşlarıdır. 1982 Anayasası na göre, çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. ĠĢ SözleĢmesi: Bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan söz- leşmedir. Toplu ĠĢ SözleĢmesi: İşçiler ve işverenlerin, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla yaptıkları sözleşmelerdir. 2010 Anayasa değişikliği ile memurlara toplu sözleşme hakkı verilmiştir. Toplu sözleşmelerden doğacak uyuşmazlıkları nihai karara bağlamak üzere Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kurulmuştur. Grev ve Lokavt: Grev, işçilerin bir işyerinde veya iş kolunda hiç çalışmamak; faaliyeti durdurmak veya işi önemli ölçüde aksatmak
22 Genel Hukuk Bilgisi amacıyla topluca giriştikleri eylemdir. Lokavt, bir işyerinde veya işkolunda, faaliyetin tamamen durdurulması sonucunu doğuracak şekilde, işveren tarafından işçilerin topluca, işten uzaklaştırılmasıdır. 2010 Anayasa Değişikliği ile siyasi grev yasağı kaldırılmıştır. Aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunabileceği düzenlenmiştir. Ancak memurların grev yasağı sürmektedir. Hakları Doğuran Olgular 1. Hukuki Olay: Hukuki sonuç doğuran, insan iradesi dışında meydana gelen olaylardır. Örneğin; doğum ve ölüm hukuki olaylardır. Doğumla gerçek kişilik ve kişilik hakları kazanılır. Ölümle kişilik sona erer ancak, miras hakkı kazanılır. 2. Hukuki Fiil: İnsan iradesi ile gerçekleşen ve hukuki sonuç doğuran olaylardır. (haksız fiiller ve borca aykırılıklar) 3. Hukuki ĠĢlem: Bir veya birden çok kimsenin hukuki bir sonuca yöneltilmiş irade açıklamasıdır. (sözleşme, vasiyet vs.) GHB TEMEL TERĠMLER SÖZLÜĞÜ Adli sicil: Bir kimsenin mahkûmiyetinin olup olmadığının anlaşılması için konulmuş olan kayıt yöntemi. Ağır ceza: Beş yıldan yukarı olan hapis cezaları Ahde vefa: Söze bağlılık, sözleşmeye bağlılık Azil: Verilen temsil yetkisinin ortadan kaldırılması Bono: Bir kimsenin diğer bir kimseye veya onun emir ve havalesine, belirlenen vadede, belirli bir tutarı ödeme taahhüdünü içeren, özel biçim ve hükümlere tabi ticari senet; emre yazılı senet DuruĢma: Davacı ile davalının yargıç karşısında hazır bulundukları yargılama evresi, mahkeme,
Genel Hukuk Bilgisi 23 Fail: Suç işleyen kimse Gabin: Aşırı yararlanma, Edimler arasında açık oransızlık, Alışverişte satın alınan mala ödenen karşılığın, malın değerinden çok fazla olması, alışverişte hile yapma. Hakkaniyet: Hak ve adalete uygunluk; doğruluk Haksız fiil: Hukuk düzeninin izin vermediği, zarar verici eylemlerdir. Ġbraz: gösterme; meydana çıkarma; sunma Ġcar: Kiraya verme; kiraya verilme Ġkametgâh: Bir kimsenin yerleşme kast ve niyetiyle oturduğu yer Ġkrah: Korkutma; bir kimseyi yapmak istediği şeyi yapmamaya, yapmamak istediği şeyi yapmaya korkutarak zorlamak Ġkrar: Saklamayıp söyleme; bildirme; açıkça söyleme; kabul Ġkraz: Borç verme; ödünç verme Ġktisap: Kazanma; kazanım; edinme; bir şeyin mülkiyetini elde etme Ġlga: Ortadan kaldırma; yürürlükten kalkma; hükümden düşürme Ġpotek: Hak sahibine, alacağını, bir taşınmaz malın değerinden elde etme yetkisini veren sınırlı bir ayni hak. Ġstikraz: Borç alma; ödünç alma Ġstimlâk: kamulaştırma Karine: İpucu; belirti; bilinen bir olgudan bilinmeyen bir olgunun (sonucun) çıkarılması Mahcur: Vesayet altına alınmış kişi; hacir altına alınan; kısıtlı Malik: Mülkiyet hakkı sahibi; bir şeye sahip olan kişi Mamelek: Malvarlığı Mazbata: Tutanak Menkul: Taşınır; taşınır mal Müflis: İflas eden kişi; mahkemelerce iflasına karar verilen kimse
24 Genel Hukuk Bilgisi Mümeyyiz: Sezgin; temyiz eden; iyiyi kötüden ayırma yeteneğine (temyiz gücüne) sahip kimse Önalım hakkı: Bir taşınmaz malın satılması halinde, onu diğer alıcılara nazaran öncelikle satın alabilme hakkı Taahhütname: Kişinin kendi ad ve hesabına, bir gerçek kişi veya tüzel kişiye karşı, sözleşmeli ya da sözleşmesiz olarak, bir işin yapılmasını veya bir şeyin teslimini üstlendiğini gösterir belge Tabiiyet: Kişi veya şeyleri devlete bağlayan siyasi ve hukuki bağ; vatandaşlık, yurttaşlık Tacir: Ticaretle uğraşan; bir ticari işletmeyi kısmen dahi olsa kendi adına işleten kimse Tebligat: Bir hukuki işlemin yetkili makamca, ilgili kişinin bilgisine sunulmak üzere, kanun ve usule uygun olarak yazı veya ilanla bildirilmesi Temyiz: Mahkemelerce verilen kararın kanun ve usul yönünden incelenmesini sağlayan yasal yol Tereke (terike): Miras bırakanın mirasçılarına geçen kalıtı; mirasçılara kalan malvarlığı Trampa: Bir malın başka bir malla veya bir hakkın başka bir hakla değiştirilmesini konu alan sözleşme Tüzel kiģi: Kendisini oluşturan gerçek kişilerin üzerinde ve onlardan bağımsız bir varlığı ve belirli bir amacı bulunan Varis: Mirasçı Vasi: Kanunun öngördüğü durumlarda, küçük veya kısıtlı kişilerin haklarını korumak üzere mahkeme tarafından atanan kanuni temsilci Vekâlet sözleģmesi: Kişinin, bedelli veya bedelsiz olarak, bir işi yürütmeyi veya yerine getirmeyi başkası adına üstlendiği sözleşme Vekil: Vekalet sözleşmesi gereği, müvekkil tarafından ve onun adına işlem yapmakla yetkilendirilen kişi Velayet: Ana ve/veya babanın, reşit olmamış çocukları üzerindeki (kanundan doğan) eğitim ve terbiye hak ve yetkisi
Genel Hukuk Bilgisi 25 Veraset: Mirasta hak sahibi olma Vesayet: Küçük veya kısıtlıların haklarının korunması amacıyla özel hukuk tarafından düzenlenen ve bir kamu hizmeti niteliğini taşıyan kurum Vize: Bir ülkeye girmek veya bir ülkeden çıkmak için yetkili makamlardan alınması gerekli izin ZamanaĢımı: Kanunda öngörülen ve belirli koşullar altında geçmekle, bir hakkın kazanılmasını, kaybedilmesini veya bir yükümlülükten kurtulmayı sağlayan süre Zilyet: Bir şeyi fiilen elinde bulunduran kişi; bir şeyde tasarrufta bulunan kişi Zilyetlik: Bir şey üzerinde fiili hâkimiyet veya bir eşyayı fiili hâkimiyet ve kudret alanı içinde bulundurma AğırlaĢtırılmıĢ müebbet hapis cezası: Hükümlünün hayatı boyunca devam eder ve kanun ile tüzükte belirtilen sıkı güvenlik rejimine göre çektirilir. Müebbet hapis cezası: Hükümlünün hayatı boyunca devam eder. Süreli hapis cezası: Kanunda aksi belirtilmediği sürece 1 yıldan az 20 yıldan fazla olamaz. Adlî para cezası: 5 günden az ve 730 günden fazla olamayan hapis cezalarının paraya çevrilmesidir. Belirlenen tam gün sayısının, bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ile çarpılması suretiyle hesaplanır. Hesaplanan meblağın hükümlü tarafından Devlet Hazinesine ödenmesidir. En az yirmi ve en fazla yüz Türk Lirası olan bir gün karşılığı adlî para cezasının miktarı, kişinin ekonomik ve diğer şahsî hâlleri göz önünde bulundurularak hakim tarafından takdir edilir. Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakma: Seçme, seçilme ve diğer siyasi hakları kullanmaktan yoksun bırakma örnek olarak verilebilir. EĢya müsaderesi: Kasten öldürmede kullanılan bıçağa el konulması örnek olarak verilebilir.
26 Genel Hukuk Bilgisi Kazanç müsaderesi: Uyuşturucu satımından kazanılan paraya el konulması örnek olarak verilebilir. Akıl hastalarına özgü güvenlik tedbirleri: Akıl hastaları yüksek güvenlikli sağlık kurumlarında koruma ve tedavi altına alınırlar. Sınır dıģı edilme: İşlediği suç nedeniyle iki yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına mahkûm edilen yabancının, cezasının infazından sonra derhâl sınır dışı edilmesine de hükmolunur. Vakıf: Belli bir amaca özgülenen ve hak süjesi olan mal topluluklarıdır. Tahsis (Özgülenme) Prensibi: Tüzel kişilerin yapacağı işlemler,tüzel kişilerin amaçları ile sınırlıdır. Buna tahsis prensibi denir. Dernek: En az 7 gerçek veya tüzel kişi ile kurulan yapılardır. Bir topluluğun dernek vasfını kazanması için; kişi, amaç, süreklilik ve tüzel kişiliğe sahip olma unsurlarına sahip olması gerekir. Muacceliyet: Borçlunun edimini ifa etmekle yükümlü olduğu,alacaklının ifayı isteyebileceği andır. Müeccel Borç:İfa zamanı gelmemiş,süreye bağlanmış,alacaklı tarafından henüz istenemeyecek olan borçtur. Ahde Vefa Ġlkesi: Borçlar Kanununda öncelikle benimsenen ilke ahde vefa (verilmiş söze sadık kalma) ilkesidir. Sözleşme yapıldıktan sonra hal ve şartlarda büyük ölçüde değişiklik meydana gelmesi ile borçlu açısından ağır sonuçlar doğacak olsa bile sözleşmenin aynen yerine getirilmesi ahde vefa ilkesini ifade eder. Emprevizyon Teorisi: Sözleşmenin yapılması sırasında mevcut olmayan bir durumun daha sonradan ortaya çıkması yüzünden sözleşme gereği borçlunun üstlendiği taahhüdün aynen yerine getirilmesinin güçleşmesi halinde borçlu hâkimden sözleşmenin yeni şartlara uygun hale getirilmesini talep edebilir. Sözleşmenin şartlarında olağanüstü değişiklik halinde ya sözleşme feshedilir ya da bedelde değişiklik yapılır. Dava hakkı: Herkesin meşru vasıta ve yollardan faydalanarak mahkeme önünde davacı veya davalı olarak bulunabilmesi hakkıdır. Davacı: Dava açan, devletten hukuki himaye isteyen kişidir.
Genel Hukuk Bilgisi 27 Davalı: Davacının şikâyetçi olduğu kişidir. Ġddia: Davacının ileri sürmüş olduğu istemidir. Savunma: Davalının kendi durumunu açıklamasıdır. ÇekiĢmeli Yargı: Çekişmeli yargıda, taraflar arasında bir çekişme (ihtilaf), bir uyuşmazlık vardır ve bu çekişmenin giderilmesi, uyuşmazlığın bir sonuca bağlanması için mahkemeye başvurulur, yani dava açılır. Örneğin bir tarla üzerinde iki kimse aynı anda mülkiyet iddiasında bulunur veya karı koca arasında evlilik birliğini çekilmez hale getirecek derecede şiddetli bir geçimsizlik baş gösterirse, taraflardan biri mahkemeye başvurarak (dava açarak) hakkının tanınmasına veya boşanmaya karar verilmesini talep eder. Çekişmeli Yargı da 3 tip dava vardır; ifa davası, tespit davası, inşai dava ÇekiĢmesiz Yargı: Çekişmesiz yargıda ise, karşıt menfaatlere sahip iki taraf ve bunlar arasında bir çekişme, bir uyuşmazlık söz konusu değildir. Çekişmesiz yargı, mahkemelerin idari faaliyeti andıran işlerini, bireysel menfaatleri korumak üzere alacağı idari önlemleri kapsar. Örneğin bir akıl hastasını kısıtlayarak kendisine bir vasi atama, bir küçüğün ergin kılınmasına karar verme, vakıfların mahkeme siciline tescili, evlat edinme de izin ve onay ve veraset ilamı gibi işler, çekişmesiz yargıya giren işlerdir. Ġnkâr: Davacının ileri sürdüğü olgunun bulunmadığını savunması inkârdır. Ġtiraz: Davacının ileri sürdüğü olguyu inkâr etmez, ancak bu olgudan iddia edilen bu hakkın doğmadığını, ortadan kalktığını iddia eder. Def i: İddia edilen olgudan, iddia edilen hakkın doğduğunu kabul edip bir sebepten davacının bu hakkını kullanamayacağını ileri sürer. Ġcrai hareket: Bir şey yaparak hareket etmektir. Örneğin, birine kurşun sıkmak, birinin malını çalmak vs. Ġhmali hareket: Hareketsizlik de Ceza Hukuku açısında bir harekettir. Örneğin, cankurtaranın sevgilisiyle konuşurken birinin bo-