n eylül - ekim 2013 n yıl-1 n sayı - 06 n YAZ BİTİYOR n OKUL n EKLEM SAĞLIĞI EDAKTÜEL
İMTİYAZ SAHİBİ EDAK Adına Yıl: 1 / Sayı: 06 / Eylül-Ekim 2013 ECZ. EMRE BACANAK Sorumlu Yazı İşleri Müdürü ECZ. AYŞEM JALE KIHTIR Genel Yayın Koordinatörü MURAT SELÇUK Genel Sağlık Editörü ECZ. MELTEM KORTEL Genel Sağlık Danışmanı emre.bacanak@edak.org.tr jale.kihtir@edak.org.tr murat@fortiks.com meltem.kortel@edak.org.tr DR. SEYFULLAH DAĞISTANLI seyfullah@fortiks.com Reklam Koordinatörü E. NİHAN KAYMAZ esvednihan.kaymaz@edak.org.tr INDEX 08 EDAK HABERLER 46 12 ALZHEIMER ANGELINA 20 JOLIE NİN TIBBİ TERCİHİ ZAYIFLAMA ÜRÜNLERİ NASIL ETKİ GÖSTERİYOR? KIRMIZI ET 58 BİLMECESİ TOPLULUK 62 TEMELLİ TARIM Editörler YEŞİM ERDEMİR ÖZNUR KAYHAN Art Director yesim.erdemir@edak.org.tr oznur@fortiks.com SABRİ M. ARSLAN Sayfa Editörleri Genel Sağlık Dermatoloji Ekoloji Pedagoji Psikiyatri Seyahat Yemek Sinema Bu Sayı Katkıda Bulunanlar Op. Dr. BURAK UĞRAŞ Uzm. Ecz. GÜRHAN ABUHANOĞLU Fitness Eğitmeni HAZAR ÇETINKALP DR. MURAT ÖZIŞIK DR. VİLDAN ŞENGÖZ ECZ. AYTAÇ TOLGA TİMUR PED. ÜLKÜ KELDAL DR. İNCI VURAL MUSTAFA ANDIÇ IŞIK POLATER CEM KARAPOLAT 24 INFLUENZA A YERYÜZÜ 68 CENNETİ: KO SAMUI ADASI Editoryal Hizmetler ve Grafik www.fortiks.com Yönetim ve İletişim EDAK Ecza Koop. S.S. İzmir Eczacılar Üretim Temin ve Dağıtım Kooperatifi Karacaoğlan Mahallesi 6173 Sokak No:4 Işıkkent/İzmir (232) 488 19 19 edak@edak.org.tr Baskı Metro Matbaacılık Yahya Kemal Beyatlı Cad. No: 94 BEGOS 3. Bölge 35400 Buca/İzmir (232) 290 33 11 Edaktüel Dergisi, EDAK Ecza Kooperatifi ücretsiz yerel süreli yayınıdır. İki ayda bir yayınlanır. Dergi tüm yayın hakları EDAK Ecza Koop. a aittir. Yayınlanan yazı ve fotograflar tamamen veya kısmen dahi olsa izinsiz kullanılamaz, çoğaltılamaz. Yayınlanan yazıların ve ilanların sorumluluğu sahiplerine aittir. Edaktüel Dergisi basım ve meslek ilkelerine uymayı kabul ve taahhüt eder. SİNSİ VE DAVETSİZ 30 BİR MİSAFİR: MANTAR ECZACINIZ SİZİ 73 DİNLİYOR MUD: ŞİMDİ OKULLU BİR ARKANSAS 34 OLDUK 76 MASALI DİKKAT ÇEKEN 42 DİYALEKTİK VÜCUTLAR! 80 02
başkandan Sevgili EDAKTÜEL okurları Ecz. Emre Bacanak EDAK Ecza Koop. Yönetim Kurulu Başkanı SAĞLIK KOOPERATİFLERİNİN KURULMASINA ONAY VERİLMESİ İLE PARAN KADAR HİZMET ANLAYIŞI DEĞİL HALK SAĞLIĞININ TEMEL ALINDIĞI BİR SAĞLIK HİZMETLERİ MODELİ UYGULANABİLECEK 04 Bilgisayardan hemen sonra İnternet'in hayatımıza girmesiyle birlikte tüm dünyada son derece hızlı bir değişim sürecini yaşamaktayız. Gerek siyasi dengeler gerekse ekonomik dengeler özellikle son 25 yılda çok değişti. Bu değişimden pek tabi ki Türkiye de nasibini almaktadır. Özellikle de sağlık sektöründe yaşanan gelişmeler ve değişiklikler biz eczacıları ve hizmet verdiğimiz hastalarımızı yakından ilgilendirmektedir. Sağlıkta Dönüşüm Sağlıkta dönüşüm programı; olumlu ya da olumsuz tüm etkileri ile birlikte sağlık sektörünün liberal ekonomik kurallara adaptasyonu şeklinde değerlendirilebilir. Bu dönüşüm programı, kamu kuruluşlarının bilinen ataletinden sıyrılması ve özel sektör normlarında hizmet kalitesinin arttırılması bakımından olumlu gelişmelere sahne olmuştur. Diğer taraftan tüm sağlık hizmetlerinin özel sektörün beklentisi olan ekonomik girdilere endekslenmesi bakımından bir takım yan etkileri de beraberinde getirecek gibi görünmektedir. Bu durum bir hükümet politikası ve tercihidir. Bu politikalar çerçevesinde; sağlık hizmetinin kalitesini arttırırken, diğer taraftan bahsettiğimiz yan etkilerden kurtulmak ve halk sağlığını korumak için de bir takım tamamlayıcı politikaların var olması son derece önemlidir. İşte tam bu noktada, Birleşmiş Milletler in 2012 yılını Uluslararası Kooperatifçilik Yılı ilan etmesi ve hemen ardından ülkemizde Türkiye Kooperatifçilik Strateji Belgesi çalışmalarının başlamasıyla son derece önemli ve umut verici gelişmeler oldu. Ama önemli olan bu politikaların bürokratik mercilerde ve sonraki aşamalarda finans sektöründe ve girişimcilerde hayat bulmasıdır. Geçtiğimiz günlerde ise bu konuda önemli bir gelişme daha oldu; Türkiye deki tüm kooperatiflerden sorumlu olan Gümrük ve Ticaret Bakanı Hayati YAZICI Türkiye de yeni bir kooperatif türü olarak Sağlık Kooperatiflerinin kurulmasına izin verdiklerini açıkladı. Bunun anlamı şudur; Sağlık hizmetleri sektörü yavaş yavaş özel sektöre devrolurken büyük bir riski de beraberinde getirmektedir. Sermayedarlarının kâr maksimizasyonu anlayışı içinde günden güne paran kadar hizmet anlayışı noktasına gelerek pazarlama ağırlıklı bir sektöre dönüşebilir. Bu yan etkilerin bertaraf edilebilmesi için mutlak surette bir piyasa düzenleyicisine ihtiyaç bulunmaktadır. Piyasayı düzenleyen yani fayda/maliyet dengesini halkın lehine koruyan iki aktör bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi devlettir, diğeri ise yarı kamu kuruluşu sayılan kooperatiflerdir. İşte bu nedenle özellikle sağlık sektörü gibi tüm halkı ilgilendiren bir sektörde piyasa düzenlemesi hayati bir konudur. Sektörün devlet denetiminden özel sektöre devrolduğu bir noktada, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı nın ikinci bir düzenleme mekanizmasını hayata geçirmeye çalışması ülkemiz için son derece önemli bir gelişmedir. Ancak bu durum sadece bir yolun açılması anlamına gelmektedir.
başkandan Halk Sağlığının Temel Alındığı Sağlık Hizmetleri Modeli Önemli olan küçük sermayeli sağlık profesyonellerinin girişimciliği, ortaklığı ve paylaşmayı odak noktasına koyması ile açılan bu yolda ilerleyecek cesareti göstermesidir. Bir diğer önemli nokta ise devletin tüm kademelerinde sadece Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ve bağlı müdürlüklerinde değil, Sağlık Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı başta olmak üzere tüm bakanlıklarda ve bağlı müdürlüklerinde bunun bir devlet politikası olduğu bilinmeli ve bu anlamda girişimcilerin önünün açılmasını sağlayacak finansal ve bürokratik engeller kaldırılmalıdır. Böylece sermaye gücü olmayan sağlık profesyonelleri küçük sermayelerini ortaklaştırarak çok doğru bir ekonomik yapılanmaya sahip olacaklardır. Kooperatif şirketler; ortaklık yapıları bakımından son derece insan odaklı, iş yapma biçimi bakımından ise kurumsallaşmaya son derece müsait organizasyonlardır. Patron şirketlerinin aksine karar mekanizmaları daha sağlıklı gerek çalışanlar gerek ortaklar gerekse halk için çok daha güvenilir bir modeldir. Böyle bir model, yani sağlık çalışanlarının sahibi olduğu dolayısıyla kâr maksimizasyonunun değil halk sağlığının temel alındığı bir sağlık hizmetleri modeli gelecekte sağlık sektöründeki birçok sorunun şimdiden önlemlerinin alınması bakımından çok önemli bir işlevi yerine getirecektir. Umuyorum ki bu konu ülkemizdeki birçok küçük sermayeli sağlıkçıyı harekete geçirecektir. Bizler de EDAK Ecza Kooperatifi olarak 35 yıllık kooperatifçilik tecrübemizle ülkemiz sağlığına ve kooperatifçiliğe katkı koymak için elimizden gelen gayreti göstereceğiz. Sağlıkla kalın KOOPERATİF ŞİRKETLER ORTAKLIK YAPILARI BAKIMINDAN SON DERECE İNSAN ODAKLI, İŞ YAPMA BİÇİMİ BAKIMINDAN İSE KURUMSALLAŞMAYA SON DERECE MÜSAİT ORGANİZASYONLARDIR. PATRON ŞİRKETLERİNİN AKSİNE KARAR MEKANİZMALARI DAHA SAĞLIKLI, GEREK ÇALIŞANLAR GEREK ORTAKLAR GEREKSE HALK İÇİN ÇOK DAHA GÜVENİLİR BİR MODELDİR. 05
sunuş Itır saksısında artan koku, Denizlerde uğultular Ve işte dolgun bulutları ve akıllı toprağıyla sonbahar... (Nazım Hikmet Ran) Ecz. Ayşem Jale Kıhtır EDAK Ecza Koop. Yönetim Kurulu Üyesi Bir sonbaharı daha birlikte karşılıyoruz. Sonbaharın tüm hüznüne karşın yeni başlangıçların heyecanı var içimizde... Sonbaharda tatilin tadı da bir başka olur! Yazın tatilini değerlendiremeyenler için ayrı bir güzeldir Eylül... Sonbahar yeni başlangıçların zamanıdır, doğa çiçeklerini ve yapraklarını dökerken bizler yaşamlarımızda yeni başlangıçlara yelken açarız... Eylül ile birlikte okullar açılıyor. Birçok evde ilkokula başlama sevinci yaşanıyor, ilk çanta, ilk defter, ilk kitaplar alındı bile... Bizler de bu sayımızda 6. kez sizinle buluşuyor olmamıza rağmen, hala ilk günün heyecanını taşıyoruz... EDAKTÜEL in 6.sayısında dopdolu bir dergi hazırladık sizler için; eklem sağlığı dosyası, okula başlıyoruz, sonbaharda bağışıklık sistemimizi nasıl güçlendiririz gibi dosya konularımızın yanında alışveriş sepetimizde; kışa hazırlık ürünleri, medikal dosyamızda; sağlıklı öneriler vb. daha ilginizi çekeceğini umduğumuz birçok konuyu bu sayımızda bulabilirsiniz... Sonbaharı doya doya, yaşamak için... Ne demiş şair? Yaşamak şakaya gelmez Büyük bir ciddiyetle yaşayacaksın Bir sincap gibi mesela Yani, yaşamanın dışında ve ötesinde hiç bir şey Beklemeden, yani, bütün işin gücün yaşamak olacak Sevgiyle kalın... 06
edak haberler EDAK FİDANLARI BÜYÜYOR! EDAK Ecza Koop. Kurucularından Ecz. N. Işık Boyacıgiller anısına Bornova Laka Deresi mevkiinde, 2001 ve 2003 yıllarında dikilen 2000 fidanlık koru büyüyor. İnsan ve çevre sağlığı için yeşil bitki örtüsünün korunması ve iyileştirilmesini hedefleyen EDAK, yeni ağaçlandırma projeleri hazırlıyor. 1995 yılında İzmir de yaşanan sel felaketi bizim için dönüm oldu diyen Ege Orman Vakfı Ağaçlandırma Uzmanı Orman Mühendisi Mesut Akbuğa bu bölgenin ağaçlandırma için özellikle seçildiğine dikkat çekti. Yağmur damlalarının ilk tepelere düştüğü noktalarda onları tutan bitki örtüsü ile ancak bu felaketlerin önüne geçilebileceğini söyleyen Akbuğa nın ardından, EDAK Yönetim Kurulu Başkanı Emre Bacanak da yaptığı konuşmada yeşil alanların artırılmasına var gücümüzle katkıda bulunmaya devam edeceğiz dedi. EDAK, Ege Orman Vakfı ile 100 bin fidanlık yeni bir projeye hazırlanıyor. ATIK PİL DE 2. OLDUK! EDAK, Firmalar/ Kurumlar kategorisinde katıldığı kampanyada ikiciliği elde ederken; kampanyaya destek veren tüm eczacılarına ve halkımıza teşekkür ediyor. İ zmir Büyükşehir Belediyesi'nin TAP işbirliğiyle bu yıl 16.sını düzenlendiği 'Atık Pil Toplama Kampanyası'nda en başarılı okul, sivil toplum kurumu ve şirketlere ödülleri törenle verildi. Büyükşehir Belediyesi'nin 'çevre dostu' kampanyasında bu yıl rekor kırılarak 29,1 ton pil toplandı. Son 6 yıldır kampanyaya destek veren EDAK, 615 kg atık pille kendi kategorisinde bu sene ikinci oldu. Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği (TAP) işbirliği yapan EDAK Ecza Koop, sağlıklı doğal yaşam için Atık pil toplama kampanyası nı 2008 yılından bu yana ortak eczanelerinde sürdürmeye devam ediyor. Kampanyaya destek veren ortak eczanelerimizde bulunan atık pil toplama kutularına getirilen kullanılmış piller doğaya zarar vermeden imha ediliyor. Eczacılarımızın ve halkımızın desteği ile kampanya önümüzdeki dönemlerde de devam edecek. Siz de atık pillerinizi en yakın eczanenize getirmeyi unutmayın! 08
edak haberler EDAK RAFI ANTALYA DA EDAK Ecza Koop. ortaklarına sunduğu hizmetlere EDAK Rafı projesini de ekledi. Bu kapsamda hazırlanan EDAK Rafı 170 eczaneye yerleştirildi. EDAK eczanelerinin son tüketici gözünde farklılaşması ve bu farkındalığı artırıcı çalışmalara EDAK Rafı projesi ile bir adım daha atıldı. Proje kapsamında ilk olarak İzmir de 90 ı aşkın eczaneye EDAK Rafı kurulumu yapıldı. Antalya bölgesi için de ilk etapta 30 eczaneye kurulumu yapılan EDAK Rafı ile avantajlı alım fırsatı EDAK markası altında tüketicilerin beğenisine sunuluyor. Aydın, Manisa, Balıkesir, Muğla, Denizli bölgeleri eczanelerinin de katılımı ile EDAK Rafı kurulumu yapılan eczane sayısı 170 e ulaştı. EDAK SİZE İYİ BAKAR n EDAK Ecza Kooperatifi nin EDAK size iyi bakar sloganıyla yılbaşından itibaren uygulamaya başladığı proje ile hasta ve son tüketiciye EDAK markası ile ulaşmayı hedefliyor. Rafların pazarlama ve tanıtım faaliyetlerinin EDAK tarafından yürütüleceği proje kapsamında özel olarak yaptırılan EDAK Rafları, EDAK Eczanelerinde yer alıyor. EDAK Raf ürünleri toplam 10-15 çeşit üründen oluşuyor ve iki ayda bir yenileniyor. EDAK RAFI İLGİ ÇEKİYOR Ecz. Melda Merey Antalya n EDAK Rafı, profesyonel bir gözle hazırlanmış, gerek tüketiciye sağladığı fiyatlar gerekse eczanelerimize kattığı görsel zenginlik acısından ciddi çalışılmış ve oldukça ilgi gören bir raf, bir projedir. Bu proje aynı zamanda bizlere, SGK bağımlı reçete eczanesine dönüşen eczanelerimizde hasta ya da müşterilerle birebir iletişim kurma, onlara danışmanlık yapma olanağı sağlamıştır. Hızla değişkenlik gösteren eczacılık sektöründe, değişikliklere tek başımıza direnç gösteremiyoruz. Bunu ancak kooperatif çatısı altında hareket ederek sağlayabiliriz. EDAK Rafı da bu birlikte hareketin önemli bir adımıdır. Bu konuda EDAKTÜEL dergisini bir araç olarak iyi kullanmalı ve olabildiğince fazla sayıda kişiye ulaştırmalıyız. EDAKOM İZMİR TEKNOLOJİ ZİRVESİ NDE Turkcell tarafından organize edilen, İzmir in önde gelen firmalarının katılım sağladığı Teknoloji Zirvesi nde EDAK ın bilişim şirketi olan EDAKOM da yer aldı. EDAKOM Şirket Müdürü Taner Altan ın Mobil Teknolojilerle Fark Yaratan Şirketler konulu söyleşide konuşmacı olarak katıldığı zirvede; EDAKOM, EDAK Ecza Kooperatifi ve ısı-nem takip sistemi olan Edakometri nin tanıtımını yaparak sağlık sektöründe soğuk zincir ürünlerinin korunmasının önemine değinildi. 09
edak haberler İZMİR DEN TÜRKİYE YE BİR İLK ENGELSİZ İLAÇ Görme ve işitme engelli hastaların ilaca ulaşmadaki engellerini kaldıracak Engelsiz İlaç Projesi nin tanıtımı yapıldı. EDAK Ecza Kooperatifi, Çevreci Eczacılar Kooperatifi (ÇEKOOP), İzmir Kent Konseyi, Çağdaş Görmeyenler Derneği ve Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesi iş birliğinde başlatılan proje, Kent Konseyi nde düzenlenen basın toplantısıyla tanıtıldı. Projeyle, görme engelli hastaların ilaç kullanımına yönelik yaşadığı sorunların en aza indirgenmesi amaçlandığı bilgisi verildi. İlk etapta 200 gönüllü eczanenin yer alacağı projede, yurtdışından getirilen özel bir aparat ile eczacılar, ilaçların üzerine kabartma yazıyla ilacın ismini, kullanım şeklini ve son kullanma tarihini yazacak. Böylece görme engellilere ilacın kullanımında kolaylık sağlanacak. Kabartmalı yazıyı bilmeyen görme engelliler için ise sesli kutu ücretsiz olarak verilecek. ÇEKOOP Başkanı Şule İlkkurşunlu, Türkiye de ilk defa böyle bir projeyi hayata geçirdiklerini belirterek, İzmir den başlayan bu projenin, Atık İlaç Projesi nde olduğu gibi tüm Türkiye ye yayılacağını umut ediyorum. Engelsiz İlaç Projesi nde yer alan cihazların devlet tarafından geri ödeme kapsamına alınmasını hedefliyoruz dedi. EDAK Yönetim Kurulu Başkanı Emre Bacanak ise, Kooperatif olarak sosyal sorumluluk projelerine destek veriyoruz dedi. İzmir Kent Konseyi Başkanı Güman Kızıltan, konsey olarak bin sesli kutu alarak, 30 Ekim- 3 Kasım 2013 tarihlerinde düzenlenecek Engelsizmir Kongresi kapsamında gönüllü eczanelere dağıtmayı hedeflediklerini söyledi. EDAK MEDİKAL ÜRÜNLER İLE İLGİLİ EĞİTİMLERE DEVAM EDİYOR Hepimizin her zaman ihtiyaç duyabileceği medikal ürünlere eczanelerimizden rahatlıkla ulaşabilmeniz için EDAK eczaneleri kendini yeniliyor. Eczacılarımız da var olan bilgilerini EDAK ve firmaların işbirliği ile gerçekleştirilen medikal ürün eğitimleri ile güncelliyor. Şimdiye kadar bu ürünler için ilk akla gelen medikal malzeme satan mağazalar olsa da hasta ve hasta yakınları açısından eczaneden, eczacının danışmanlığı ile alınan medikal ürünler daha cazip hale gelmeye başladı bile Eğitime katılan eczacılara İsmail Karaismail in Ortopedi Rehberi kitabı hediye edildi. Medikal ürünler eczanenizde! 10
sağlık gündemi BENİ UNUTMA! Alzheimer Hastalığı; hafızada, öğrenmede, konuşmada, akıl yürütmede, yargılamada, iletişimde kademeli olarak azalmaya ve davranış değişikliklerine yol açan ilerleyici bir beyin hastalığı. Halk arasında "bunama" diye adlandırılan demansın en sık nedeni. Hastalık oldukça yaygın. Hemen her 10 aileden birinde bir Alzheimer hastası mevcut. Bakım merkezleri varsa da, hastaların çoğu evde. Bakımları aile üyelerince gerçekleşiyor. Hastalığın henüz tam tedavisi yok. Araştırma Enstitüleri, ilaç firmaları kesin tedavi için çok büyük bütçelerle çalışmalarını sürdürüyor. B12 Vitamini ve Folik Asit; kanda homosistein adı verilen maddeyi baskılayarak unutkanlık, demans ve Alzheimer hastalığını önleyebilir. NICE MEVCUT TEDAVİLERİN YARARINI ONAYLADI n Şu an için ilerlemeyi geciktiren, yaşam konforunu nispeten artıran ilaçlar var. Daha önce bu tedavileri karşılamayı reddeden İngiliz Ulusal Klinik Mükemmelleştirme Enstitüsü (NICE), son klinik çalışmaları değerlendirerek erken dönemde de bu tedavileri onayladı. Kararda, hem tedavinin yararına ilişkin bilimsel kanıtlar, hem de erken dönemde tedaviye başlama maliyetinin hasta başına 500 Sterlin (yaklaşık 1250 TL) daha düşük çıkacağı hesabı etkili oldu. NICE, kararları pek çok ülkede olduğu gibi Türkiye deki yetkililerce de tanınan saygın bir enstitü. Bu bakımdan bu son karar önemli ve hastalar için sevindirici. 12
Dr.Seyfullah Dağıstanlı Hekim, toksikolog, ilaç eczacılığın eski bürokratı, sektörde yönetici, köşe yazarı ve fikir lideri. O, ilaç dâhil hayatın her öğesine farklı açılardan bakarak anlamaya çalışan bir meraklı. Onun ayırt edici özelliği; doğal olması, şablonlardan sıkılması. Çaydan, dostlarla derin sohbetlerden, bazen dalga geçmekten, çalışmayı eğlenceye çevirmekten ve hep ama hep analizden vazgeçemiyor. Hayallerinden gerçekleşenleri saymazsak diğerleri: İyi bir film yönetmek, piyanoda Saraydan Kız Kaçırma dan bir fragmanı hatasız çalmak, orijinal bir ilaca imza atmak, deniz kenarında ama ağaç gölgesinde boşa vakit geçirmek denebilir... sağlık gündemi ALZHEİMER HASTASINA YAKLAŞIM Hasta bakımı hasta yakınının sabırlı, anlayışlı, sevecen ve yaratıcı olmasını gerektirir. Alzheimer hastasının halen hoşlanmakta olduğu şeylere odaklanmak önemlidir. Hastanın ve yakınlarının hayatını kolaylaştıracak bazı hususları aşağıda bulabilirsiniz: HATIRLATMA ARAÇLARI NOTLAR, TALİMATLAR n Günlük programı, aranabilecek telefon numaralarını ve hastanın durumuna göre basit işlerin nasıl yapılabileceğini izah eden notlar, listeler hazırlanabilir. SAKİN YAŞAM n Huzurlu ve istikrarlı bir ev ortamının oluşturulması davranışsal sorunları azaltır. Yeni durumlar, gürültü, kalabalık, hatırlamaya zorlamak ya da zor bir işin yapılmasını istemek hastada huzursuzluk yaratır ve düşünme yetisi bozulur. GEZİNME n Hastanın tek başına evden çıkıp amaçsızca gezinmesi sık karşılaşılan bir sorun. Hasta ismi, iletişim kurulabilecek bir yakınının isim ve telefon numarası yazılı bir bileklik faydalı olabilir. Birlikte yapılan uzun günlük yürüyüşler, tek başına amaçsızca dolaşmayı azaltır. GECE YATMA DÜZENİ n Davranışlar genellikle geceleri kötüleşir. Sakinleştirici ve gürültüden uzak bir yatma düzeni önemli. Gece lambası yakılması yön bulmada yararlı olur. İLETİŞİM n Alzheimer hastasıyla konuşurken görebileceği bir yerde durmak ve dikkatini çekmek için ona dokunmak yararlı. Hastayla basit cümleler kullanarak yavaş bir tempoda konuşulmalı ve hasta yanıt vermeye zorlanmamalı. Bir seferde tek bir şey söylenmeli. Bir şey söylerken jestler ve nesneleri göstermek gibi ipuçları kullanılmalı. Sorular sormaktan ve zor seçimler yapmaya zorlamaktan kaçınılmalı. Aynı şekilde hastanın yanlışlarını ısrarlı şekilde düzeltmeye çalışmak, yanlış hatırlıyorsun demek, vefat etmiş yakınlarını sağ sanıyorsa bunu düzeltmeye çalışmak maalesef o travmaları yeniden yaşaması dışında bir işlev görmez. Onun için olduğu kadar, bakımını üstlenenlerin de yaşamını alt üst etmeyen herkes için en iyi senaryoyu bulmaya çabalamak en doğrusu olacaktır. GÜVENLİ ORTAM n Ev ortamı güvenli ve bildik bir hale getirilmeli. Ev dekorasyonunda değişiklikten kaçınılmalı. İlaçlar, alkollü içecekler, silahlar, zehirli maddeler, tehlikeli araçların durduğu dolaplar kilitli tutulmalı. Elektrik çarpmasını önlemek için elektrikli aletler banyoda tutulmamalı, yanıkları engellemek için su ısıtıcıları 50 derecenin üzerine çıkarılmamalı. EGZERSİZ n Alzheimer hastalarında egzersiz hem vücut sağlığı, hem de yakınlarıyla iletişim açısından yararlı. Aile ile birlikte geçirilen toplu yemek, hafif danslar, birlikte şarkı söyleme depresyonu azaltır, hareket becerilerinin korunmasını sağlar ve sakinleştirici etki yaratır. seyfullah@fortiks.com 13
sağlıklı haberler MEME KANSERİ TARİHE KARIŞABİLİR n Journal of Controlled Release dergisinde yayınlanan bir çalışmaya göre zehirli olmayan yeni bir ilacın nano dağılımla direkt kanser hücrelerini hedef aldığı, tümör yayılımını engellediği ve bağışıklık sistemini harekete geçirdiği belirtildi. ABD de yapılan çalışmada ilacın verildiği farelerin yaşam süresinin büyük oranda uzadığı görüldü. Halen kullanılan ilaçlardan farklı olarak sağlıklı hücrelere zarar vermeyen ve toksik olmayan yeni ilaç için araştırmalar devam ediyor. EMZİRMEK ALZHEİMER I ÖNLÜYOR n Cambridge Üniversitesinde yapılan araştırmaya göre çocuklarını emziren kadınlarda Alzheimer riski, emzirmeyenlere oranla daha az. Alzheimer'ın beyindeki insülin direnciyle bağlantılı olduğu düşünülürse, gebelikte azalan insülin toleransının emzirme ile eski haline gelmesinin bu sonucu sağlayabileceği belirtiliyor. Ayrıca emziren annelerde artan progesteron ve östrojen hormonlarının Alzheimer riskinden koruyan faktörler olabileceğine dikkat çekiliyor. GERÇEK HÜCRELERLE KULAK ÜRETİLDİ n ABD Boston Massachusetts General Hospital de insan hücrelerinden kopyalanarak kulak yapıldı. Laboratuvar ortamında yapılan kulak, titanyum bir kalıp içinde gerçek hücrelerin çoğalmasıyla elde ediliyor. Daha önce benzer bir yöntemle fareler üzerinde kulak üretmeyi başaran bilim insanları artık uzvunu kaybedenlere yönelik daha büyük adımlar atma peşindeler. 14
sağlıklı haberler ESKİYEN ORGANLARIMIZ İZMİR DE DEĞİŞTİRİLECEK n İzmir Üniversitesi Tıp Fakültesi Rejeneratif Tıp Bilim Dalı kurmaya hazırlanıyor. Yaşlanma, hastalık veya travmaya bağlı zarar görmüş doku ve organların yenilenmesi için kurgulanan bu bilim dalı, kök hücre teknolojisi ile yeni doku transferleri üretilmesine olanak sağlayacak. Bu amaçla İzmir Üniversitesi Plastik Cerrahi ABD Başkanı Prof.Dr. Eray Copçu yönetiminde Tokyo Üniversitesi ile ortak çalışma başlatıldı. 2012 yılında kök hücre teknolojisi ile Nobel ödülü alan Japon bilim insanları, deneyimlerini İzmirli meslektaşları ile paylaşarak, önümüzdeki yıllarda bu alanda bilgi transferi yapmaya başlayacaklar. Kök hücre teknolojisi tüm dünyada geleceğin sağlık mühendisliği olarak tarif ediliyor ve yaşamsal önemi bir yana ihtiyaç olan organların yeniden yapımı ve kanser dahil birçok hastalıkların tedavisine umut olarak görülüyor. KADINLAR İÇİN VİAGRA GELİYOR n Kadınlarda cinsel isteği artırmak amacıyla kullanılacak olan Lybrido adlı yeni bir ilacın hazırlık aşamasında son fazda olduğu duyuruldu. Uzun süredir erkeklerde kullanılan ancak kadın libidosunda ise çözüm üretilemeyen araştırmalarda neredeyse sona gelindi; Hollandalı bir firma bu sorunu çözdüğünü iddia eden bir ilaç geliştirdiklerini duyurdu. Araştırmacı Dr. Adriaan Tuiten sonuçların çok umut verici olduğunu belirterek, 2016 yılı sonunda ilacın Avrupa ve Amerika da piyasaya verileceğini söyledi. Dr.Tuiten, hapların kadınlarda daha sık seks yapma isteği sağladığı gibi orgazm şanslarını da iyileştirdiğini iddia ediyor. TAKMA DİŞLER BİTİYOR MU? n Daha önce insan idrarında bulunan hücrelerden kök hücre elde eden Çinli bilim insanları şimdi de bu kök hücrelerden diş yapabileceklerini açıkladılar. İdrardan elde ettikleri ve diş için ayrıştırdıkları kök hücreleri farelere nakleden doktorlar diş yapısı oluşturmayı başardılar. Yeni yöntemle üretilebilecek doğal dişler, belki de önümüzdeki günlerde takma dişlerin sonunu getirebilir. 15
sağlıklı haberler DANS VE MÜZİK PARKİNSON A İYİ GELİYOR n Düzenli dans eden Parkinson hastalarında, hastalık belirtilerinin azaldığı iki ayrı üniversitenin çalışmaları ile ispatlandı. Washington Üniversitesi nde yapılan bir çalışmada Parkinson hastaları bir yıl süre ile haftada iki gün, birer saatlik tango dersleri aldı. Dans edenlerin etmeyenlere göre denge, hareket ve konsantrasyonda daha ileri oldukları görüldü. Ayrıca yine benzer bir araştırma ABD California Üniversitesi nde yapıldı; müzik dinlemenin ve dans etmenin, Parkinson hastalarının hareketlerini düzenlediği görüldü. Her iki çalışmada da dans, müzik ve ritim ile hareket etmenin, sosyalleşmeyle beraber beyni olumlu etkileyerek hastalık belirtilerini azalttığı ispat edildi. YAĞLI BALIK EKLEM İLTİHABINDAN KORUYOR n İsveç te 10 yıl süren ve 32 bin kadının katılımı ile yapılan geniş kapsamlı bir çalışmanın sonuçları Annals of the Rheumatic Diseases dergisinde yayınlandı. Çalışmaya göre haftada bir kez Omega-3 açısından yoğun yağlı balık tüketen kadınlarda, eklem iltihabı (Romatoid Artrit) riskinin % 35 azaldığı ispat edildi. Araştırmada haftada ikiden daha fazla kez balık yiyenlerde ise bu risk dramatik olarak %50 oranında azalıyor. Romatoid Artrit, ümmin sistemi etkileyerek eklemlerin iltihaplanmasına yol açarken, hareket kaybıyla beraber şiddetli ağrıya yol açıyor. Genellikle kadınlarda sıklıkla görülen sorun, daha çok 20-40 yaş grubunda ortaya çıkıyor. GAZLI VE ŞEKERLİ İÇECEKLER ÇOCUKLARI SALDIRGAN YAPIYOR! n Gazlı ve şekerli içecek tüketen çocuklara yönelik bir çalışma Journal of Pediatrics dergisinde yayımlandı. ABD Columbia Üniversitesi bilim insanlarının yaptığı araştırmaya göre günde 4 adet gazlı ve şekerli hazır içeceklerden tüketen çocukların, tüketmeyenlere göre uyumsuzluk ve saldırgan davranışlar sergileme riskinin iki kat arttığını gözlemlendi. 5 yaşında 3 bin çocuk üzerinde test edilen çalışmaya göre gazlı ve şekerli içecekler ne kadar çok tüketilirse saldırgan davranışlar ve kavgacı mizaç bir o kadar artıyor. Bu tür içeceklerdeki doğal olmayan şeker ve kafeinin çocukların davranışlarını etkilediği düşünülüyor. 16
sağlıklı haberler AZ KAHVE DAHA UZUN YAŞATIYOR n ABD South Carolina Üniversitesi nde yapılan çalışmaya göre günde 4 fincan kahve içenlerin sayısının içmeyenlere göre 2 kat daha fazla olduğu ortaya çıktı. Araştırma 17 yıl boyunca 20-87 yaş aralığındaki 43 bin kişi üzerinde sürdü. Günde 4 bardaktan fazla kahve içenlerin 55 yaşından önce ölme riskinin yüzde 56 oranında arttığı gözlemlendi. Kahvede bulunan uyarıcı kafein maddesinin fazla alındığında metabolizma üzerinde olumsuz etkilerinin bu sonucu doğurduğu düşünülüyor. ÖLÜMSÜZLÜĞE DOĞRU ADIM ADIM n Daha önce Güney Kore'de ilk defa insan embriyosu klonlanmış ve bu embriyodan kök hücre elde edilerek hastalıklara karşı kullanılması için çalışmalara başlanmıştı. Bu sefer de ABD'li doktorlar ilk kez klonlama yöntemiyle insan kök hücresi ürettiklerini duyurdular. Üretilen kök hücrelerden alınacak olan sağlıklı hücrelerin gelecekte sorunlu organların yerine geçmesi bekleniyor. Dr.Shoukhrat Mitalipov başkanlığındaki ekibin araştırması Cell dergisinde yayımlandı. Genetik hücre klonlama yöntemi kanser, parkinson, multipl skleroz (MS), kalp hastalıkları ve omurilik yaralanmaları gibi birçok sorunu çözebilecek yöntem olarak görüldüğü gibi yaşam süresini de uzatabilecek değerler içeriyor. Ancak bilindiği üzere hem dini otoriteler hem de etik kuşkular insan klonlamaya halen şüpheci yaklaşıyorlar. YAZICIDAN ÇIKAN YEMEĞİ YİYECEĞİZ n Gelecekte üç boyutlu yazıcılarımıza mürekkep değil vitaminler, mineraller, karbonhidrat, protein tozu ve yağ kartuşları alıp yemek üretebileceğiz. Bu kartuşların içeriği ise daha çok böcek, çimen, yosun, ot ve doğada fazlasıyla bulunan diğer komponentlerden karşılanacak. Bilgisayarımızdan veya cep telefonumuzdan oluşturduğumuz bir menünün yazıcıdan çıkıp tabağımıza gelmesi geleneksel mutfağın sonu olsa da NASA bu konuda hayli iddialı biçimde yol almayı sürdürüyor. Besinlerin doğal yöntemlerle elde edilmesi elbette tercih sebebi hatta yapay gıdaların ve organik olmayan sebze, meyve ve protein kaynaklarının canlıların sağlığına olumsuz etkilerini maalesef kötü deneyimlerle öğrendiğimizi unutmayalım. İNSAN GİBİ DÜŞÜNEN ÇİPLER ÜRETİLİYOR n Bilim insanları İsviçre Zürih Üniversitesinde bir ilke imza atarak insan beyni gibi düşünebilen hafıza, karar alma ve karara varma gibi durumları değerlendirebilen yeni bir cip geliştirdiler. Bu yeni elektronik devreler insan beyni gibi çalışıyor, nöronlar gibi hareket ediyor. Araştırmayı yürüten Giacomo Indiveri, yeni nöromorfik çiplerin insan beyninin taklidi olduğunu ve aynı mantıkla hareket ederek kendi karar mekanizmalarını oluşturduğunu söyledi. Bu yeni elektronik yongalar, gelecekte hemen her eşyamıza takılarak olası çevresel durumlara göre karar alabilen konumlarda kullanılabilecek. Örneğin önümüzdeki yıllarda hava durumuna göre fiziksel veya duygusal refleks geliştirebilen bir ceketimiz veya bir cep telefonumuz olabilir 17
uzman gözüyle Meme dokusunun yapısına bakarsak; süt üreten bezler, sütü taşıyan kanallar, bunların arasında yer alan yağ ve bağ dokularından oluştuğunu görürüz. Ayrıca meme dokusu içerisinde lenf sıvısını taşıyan kanallar da vardır. Bu kanallar; koltuk altı, köprücük kemiği üzeri ve iman tahtası denilen sternum kemiğinin sınırındaki lenf bezlerine boşalır. Lenf sisteminin görevi normal dokularda olmaması gereken yapılara cevap oluşturarak, koruma faktörlerini taşımaktır. NEDEN KANSER OLUNUYOR? n Kanser hastalığı, vücudumuzun hayatını devam ettirebilmek için kendisini yenilemesi sırasında (yaşam süresi dolan hücrelerin yerine yenilerinin oluşması sırasında) çoğalmayı kontrol eden faktörlerde oluşan bazı bozukluklar sebebiyle, hücrelerin kontrolsüz şekilde çoğalması ile oluşur. Kanser hastalığı yenilenmenin olduğu tüm dokularda görülebilir. Bu kontrolden çıkan hücreler diğer dokulara yayılabilir. Meme kanserleri tüm dünyada kadınlarda en çok görülen kanser türlerinden birisidir. Amerika Birleşik Devletlerinde her 8 kadından birisinde meme kanseri görülmektedir. Bu kadar sık görülen bir hastalığın korkusunu yaşayarak bir ömür geçirmek yerine dikkat edilecek bazı basit kontrollerle %85 oranında erken Genel Cerrahi Uzmanı Op. Dr. Burak UĞRAŞ Angelina Jolie Her İki Memesini de Neden Aldırdı? tanı konulabilmekte ve yüksek yaşam süreleri ve organ koruma oranları elde edilebilmektedir. RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR? l Kadınlarda ağırlıklı görülür; erkeklerde oluşma oranı %1 dir. Yaş ilerledikçe risk artar. 70-74 yaş aralığında, 30-34 yaş grubuna göre risk yaklaşık 18 kat artmaktadır. l Anne tarafından birinci derece akrabalarda meme kanseri görülmesi önemli bir risk faktörüdür. Aynı ailede takip eden üç kuşakta ya da en az üç kişide meme kanseri öyküsü varsa genetik tarama testleri yapılmalıdır. l Âdetin 12 yaşından önce başlaması ya da menopozun gecikmesi, düzensiz hormonal ilaçların kullanılması riski arttırmaktadır. l Menopoz sonrası beş yıldan uzun hormonal ilaç kullanımı riski artırıcı faktördür. l Radyoterapi-radyasyona maruz kalma, meme kanseri oluşumunu tetikleyebilir. l Beslenme ve çevre faktörleri riski artırır. Yağ içeriği fazla beslenme, kilo alma; özellikle menopoz döneminde riski arttırmaktadır. Düzenli aktivite ve fizik egzersizler riski azaltmaktadır. l Kalıtsal faktörler görülme sıklığını artırır. Meme kanseri genleri BRCA-1 ve BRCA-2 genleri olan kişilerde 70 yaşına kadar %85 meme kanseri ve yumurtalık kanserleri gelişebilir. ERKEN TANI n Yine ABD istatistiklerine göre; 2,5 milyon tedavi görmüş kadın sağlıklı yaşamaktadır. Bu sağlıklı yaşama şartlarının sağlanmasında erken tanı en önemli etkendir. 1)Kendi kendini muayene Her kadın 20 yaşından sonra, adet başlangıcından 5-7 gün sonra düzenli olarak kendi kendini muayene etmelidir. Muayene esnasında gövdenin üzeri çıplak olmalı, ayna karşısında ayakta meme derisine ve dokusuna bakarak inceleme ile başlamalıdır. Aynada meme cildinde kabarıklık, çökme, deride kalınlaşma, portakal kabuğuna benzer pütürleşme var mı bakılmalıdır. Sonrasında memenin karşı tarafının eli, 2-3 ve 4. parmakları ile dairesel hareketlerle meme dokusu sıra ile muayene edilmelidir. Meme başının altı ve koltuk altı da muayeneye dâhil edilmelidir. İlk başlarda hastalar pek anlamasa da zamanla dokularına alışacak ve değişiklikleri erken dönemde fark edeceklerdir. Değişiklik ya da şüpheli bir lezyon fark edilirse, ailede meme kanseri riski varsa, doktor muayenesi yapılmalıdır. 2)Klinik meme muayenesi 20 yaşından sonra 1-3 yılda bir, 40 yaşından sonra her yıl doktor tarafından yapılmalıdır. Risk faktörlerine göre muayene sıklığı değişebilir. Mamografik tarama programları ile memede çıkabilecek hastalık odakları elle muayene ile fark edilebilecek seviyeye gelmeden 2 yıl önce mamografi ile tanınabilir. 40-50 yaş arası kanserler hızlı ilerleyebildiği için yılda bir önerilir. Meme dokusu yoğun olan kadınlarda tek başına mamografi duyarlılığı düşüktür. Bu nedenle USG ilave edilirse inceleme duyarlılığı %90 civarına yükselebilir. 20