İÇİNDEKİLER 6. NÜFUS 6.1. Diyarbakır kenti nüfus durumu 6.1.1. Diyarbakır kenti nüfus gelişimi 6.1.2. Diyarbakır kenti nüfusun ilçelere göre dağılımı 6.1.3. Diyarbakır kenti nüfus artış hızı (kentsel ve kırsal) 6.2. Diyarbakır kenti göç analizi 6.2.1. İl içi ve il dışı nüfus hareketleri 6.2.2. Göçün sosyolojik boyutları 6.3. Nüfusun sosyal ve demografik nitelikleri 6.3.1. Nüfusun sosyal nitelikleri 6.3.1.1. Hanehalkı büyüklüğü 6.3.1.2. Doğurganlık 6.3.1.3. Yaş grupları 6.3.1.4. Yaş piramidi 6.3.1.5. Medeni durum 6.3.1.6. Eğitim durumu 6.3.1.7. Meslek dağılımı 6.3.2. Nüfusun ekonomik nitelikleri 6.4. Nüfusun mekansal dağılımı 6.4.1. Mahallelere göre nüfus dağılımı 6.4.2. Kırsal bölge nüfusları 6.5. Nüfus projeksiyonları 6.5.1. Daha önce yapılmış nüfus projeksiyonları 6.5.2. Güncel nüfus projeksiyonu 7. İLİN VE KENTİN EKONOMİK YAPISI 7.1. İller arası gelişmişlik durumu 7.2. Gayri safi yurtiçi hasıla oranları 7.3. İktisadi faaliyet kolları 7.3.1. İmalat sanayi 7.3.2. Tarım sektörü 7.3.3. Toplumsal ve kişisel hizmetler 7.3.4. Ticaret 7.3.5. Turizm
6. NÜFUS Diyarbakır, Türkiye nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yer alan, dünyanın en eski yerleşim yerlerinden biridir. Yüzölçümü 15.355 km² dir. Merkez ilçesiyle birlikte 17 ilçe, 29 belediye ve 809 köyü bulunur. (TÜİK, 2010). Güneydoğu Anadolu nun en kalabalık üçüncü ilidir. (TÜİK- 2010 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) Diyarbakır ili, illerin nüfus büyüklüğüne göre sıralanışında 13. sırayı, il merkezlerinin nüfus büyüklüğüne göre sıralanışında ise 11. sırayı almaktadır. Kaynak(TARIM İL MÜDÜRLÜĞÜ BRİFİNGİ, 2011) 2010 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (TÜİK) Erkek Kadın Toplam Gaziantep 855.384 845.379 1.700.763 Adıyaman 294.920 296.015 590.935 Kilis 60.846 62.289 123.135 Şanlıurfa 831.382 831.989 1.663.371 Diyarbakır 767.503 761.455 1.528.958 Mardin 371.019 373.587 744.606 Batman 255.502 254.698 510.200 Şırnak 219.187 210.922 430.109 Siirt 153.028 147.667 300.695 Tablo 1. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki illerin 2010 nüfusları 6.1. Diyarbakır kenti genel nüfus yapısı Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre ilin nüfusu, bütün köy ve ilçeleriyle beraber, 2010 itibariyle 1.528.958'dir ve nüfusu ile il, Doğu ve Güneydoğu Anadolu nun en büyük illerinden biridir. Kadın nüfusu toplam nüfusun %49,8 ini oluşturmaktadır. Diyarbakır ili nüfus yoğunluğu(km² ye düşen kişi sayısı) 102 olup, yıllık nüfus artışı % 0 9.2 dir. 1990-2000 döneminde yıllık nüfus artış hızı % 0 21.73 olup % 0 18,3 olan Türkiye ortalamasının üstündedir. (TARIM İL MÜDÜRLÜĞÜ BRİFİNGİ, 2011) 1970 1980 1990 2000 2010
Türkiye 35.605.176 44.736.957 56.473.035 67.803.927 73.722.988 Diyarbakır 581.208 778.150 1.094.996 1.362.708 1.528.958 Diyarbakır Nüfusunun Türkiye Nüfusu İçindeki oranı 1,63% 1,74% 1,94% 2,01% 2,07% Tablo 2. Diyarbakır İli Nüfusunun Türkiye Nüfusu İçindeki Oranının Değişimi 80000000.0 70000000.0 67803927.0 73722988.0 60000000.0 56473035.0 50000000.0 44736957.0 40000000.035605176.0 30000000.0 20000000.0 10000000.0 581208.0 778150.0 1094996.0 1362708.0 1528958.0.0 1970 1980 1990 2000 2010 Türkiye Diyarbakır Grafik 1. Türkiye ve Diyarbakır Nüfus Gelişimi Şekil 1. 1970-2010 yılları arası Diyarbakır Kent Merkezi ve Çevre İllerin Nüfus Dağılımı ve Artışı
1 800 000 1 600 000 1 400 000 1 200 000 1 000 000 800 000 600 000 400 000 200 000 Diyarbakır şehir ve köy nüfusları (2010) 1 528 958 1 090 172 438 786 toplam nüfus şehir nüfusu köy nüfusu Grafik 2. 2010 yılı Diyarbakır İli toplam, şehir ve köy nüfusları 2010 yılı itibariyle toplam nüfusu 1528.958 olan Diyarbakır İl inin şehir nüfusu 1.090.072, köy nüfusu ise 438.786 dır. (TÜİK, 2010) Şehir ve Köy Nüfusunun Toplam Nüfus İçindeki oranı şehir köy 28,7% 71,3% Grafik 3. Diyarbakır İli nin şehir ve köy nüfuslarının toplam nüfus içindeki oranı Bünyesinde 809 köy barındıran Diyarbakır ilinin 2010 yılında şehir nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı % 71.3 iken bu oran köy nüfusu için % 28.7 dir. Bu oran 2009-2010 arası şehir nüfus oranında %1lik bir artış köy nüfus oranında ise yine % 1lik bir azalma göstermiştir. Bu azalma ve artma köy nüfusunun şehre göçü olarak değerlendirilebilmektedir.
6.1.1. Diyarbakır kenti nüfus gelişimi İlin Nüfus Dağılımı 1980 1985 1990 2000 2007 2010 İl ve İlçe Merkezleri 378.578 472.055 500.540 817.692 855.389 1.090.172 Köyler 399.572 462.450 494.356 545.016 605.325 438.786 TOPLAM 778.150 934.505 1.094.996 1.362.708 1.460.714 1.528.958 İl ve İlçe Merkezleri Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı 49% 51% 46% 60% 59% 71% Köy Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı 51% 49% 45% 40% 41% 29% Tablo 3. İl, ilçe ve köy nüfuslarının toplam nüfusa oranlarının yıllar içindeki değişimi İl ve ilçe nüfuslarının toplam nüfusa oranı 1980-1985 yılları arasında %2 lik bir artış göstermişken bu oranın 1990-2000 yılları arasında %4 lük bir oran ile artışa devam etmektedir. 2000-2007 arası %1 lik bir azalma yaşamıştır fakat 2007-2010 yılları arasında önceki yıllardan daha büyük oranda bir artış(%12) görülmektedir.
6.1.2. Diyarbakır İl nüfusunun ilçelere göre dağılımı 2007 2008 2009 2010 Bismil 108.706 109.359 108.992 108.948 Çermik 51.381 50.961 50.240 50.134 Çınar 62.871 65.964 67.504 68.950 Çüngüş 13.971 13.837 13.511 14.093 Dicle 44.610 44.265 40.122 40.965 Ergani 109.678 111.921 112.867 113.958 Hani 31.509 32.320 31.551 31.691 Hazro 18.386 18.798 17.501 17.567 Kulp 35.464 36.588 36.415 36.939 Lice 30.560 31.251 26.793 26.791 Silvan 87.851 86.256 84.807 84.842 Eğil 23.608 23.688 23.239 23.266 Kocaköy 15.705 15.718 15.098 15.452 Toplam 634.300 640.926 628.640 633.596 Diyarbakır Merkez 826.414 851.902 886.371 895.362 Tablo 4. Diyarbakır İli 2007-2010 İlçe Nüfusları
Şekil 2.Diyarbakır il nüfusunun ilçelere göre dağılımı 2007-2010 yılları Diyarbakır ilçe nüfuslarına bakıldığında il merkezinin en yüksek nüfusa sahip olduğu görülmektedir. İlçeler arası nüfus büyüklüklerinde ikinci sırada tabloda da belirtildiği gibi(tablo3) Bismil almaktadır. Ergani ise yüksek nüfusa sahip diğer bir ilçedir. İl sınırları içerisinde en az nüfusa sahip ilçe ise Çüngüş tür.
6.1.3. Diyarbakır ilinin ve Kayapınar ilçesinin yıllara göre nüfus dağılımı Şekil 3.Diyarbakır Kent Merkezi 2008-2010 Nüfusları 2008 den 2010 a Bağlar ve Sur İlçeleri nüfusunda düşüş gözlenirken, Kayapınar İlçesi nüfusu artmaktadır. Yenişehir İlçesinin ise 2010 da nüfusu azalmıştır.
Şekil 4.Kayapınar Mahalle Nüfusları Kayapınar İlçesi nin Peyas Mahallesi 121.657 nüfusuyla, en büyük mahalledir. Huzurevleri Mahallesi nin nüfusu ise 85.378 dir. (TÜİK, 2011) 6.1.4. Nüfusun yaş ve cinsiyete göre dağılımı Cinsiyet ve Yaş Grubuna Göre Nüfus(Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2009) 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 TOPLAM 186610 190211 187587 172847 149107 136230 111023 94724 68668 57985 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90+ Toplam TOPLAM 40354 34028 26883 20415 15182 13343 6236 2657 921 1515011 Tablo 5. 2009 yılı nüfusunun yaş ve cinsiyete göre dağılımı 90+ 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 Eki.14 05.Eyl 0-4 KADIN ERKEK 0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 Grafik 3. Diyarbakır nüfusunun yaş ve cinsiyete göre dağılımı (2009) 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 TOPLAM 187592 187216 190578 174164 140389 134758 120219 95029 66674 64970 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90+ Toplam TOPLAM 40200 37030 28211 21181 16485 13124 6950 3144 1044 1528958 Tablo 6. 2010 yılı nüfusunun yaş ve cinsiyete göre dağılımı
90+ 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 KADIN ERKEK 0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 Grafik 4. Diyarbakır nüfusunun yaş ve cinsiyete göre dağılımı (2009) Diyarbakır 2009 ve 2010 yılları nüfus gelişimine yaş ve cinsiyet açısından bakıldığında kadın nüfusun erkek nüfustan genel anlamda az olduğu göze çarpmaktadır. 0-24 yaş arası nüfusun il bazında yüksek olduğu görülmektedir. Grafiklerde görüldüğü üzere özellikle 40 yaş üzeri nüfus genç nüfusa oranla oldukça azdır. Genç nüfusun yüksek olduğu Diyarbakır da 5 yaş altı nüfusun genç nüfusa oranla az olduğu da görülmektedir. 6.1.5. Diyarbakır kenti nüfus artış hızı(kentsel-kırsal) Diyarbakır il ve ilçe merkezlerinde yıllık nüfus artış hızı % 0 44 olup, bucak ve köylerde % 0 17 tür ve ilin yıllık nüfus artış hızı %31 dir. (TARIM İL MÜDÜRLÜĞÜ BRİFİNGİ, 2011) 1970-1980 1980-1990 1990-2000 2000-2010 Türkiye'nin Nüfus Artış Hızı 2,28% 2,33% 1,83% 0,84% Diyarbakır'ın Nüfus Artış Hızı 2,92% 3,42% 2,19% 1,15% Tablo 7. Türkiye ve Diyarbakır Nüfus Artış Hızı
004% 004% 003% 003% 003% 002% 003% 002% 002% 002% Türkiye'nin Nüfus Artış Hızı 002% 001% 002% 001% Diyarbakır'ın Nüfus Artış Hızı 001% 0,837% 000% 1970-1980 1980-1990 1990-2000 2000-2010 Grafik 5. Türkiye ve Diyarbakır ın 1979-2010 yılları arasındaki nüfus artış hızı 1970-1980 yılları arasında %2,92 den %3,42 ye çıkmış olan nüfus artış hızı oranı 1980 ile 2010 yılları arasında düşüşe geçmiştir. Diyarbakır ili için belirtilen yıllar arası nüfus artış oranında azalma yaşansa da, bu oranın Türkiye ortalamasının altına düşmediği de görülmektedir. Türkiye için de 1970-1980 yılları arasında görülen artış, aynı zaman diliminde Diyarbakır ın nüfus artış hızından daha az miktarda artmaktadır. 6.2. Diyarbakır Kenti Göç Analizi 6.2.1. İl İçi ve İl Dışı Nüfus Hareketleri Genel nüfus sayımlarına göre Diyarbakır il geneli 5 yıllık göç hareketleri (1975-2000) 1975-1980 1980-1985 1985-1990 1995-2000 Net göç Net göç hızı Net göç Net göç hızı Net göç Net göç hızı Net göç Net göç hızı - 15795-24,2 - -12550-16,1-32212 -34,8-48064 -40,0 Kaynak: (TÜİK, 2003)
Diyarbakır il geneli yıllık göç hareketleri (2008-2010) 2008 2009 2010 Aldığı Verdiği İl Nüfus Göç Göç Türkiye 73.722.988 2.360.079 2.360.079 Diyarbakır 1.528.958 34,810 44,858 Türkiye 72.561.312 2.236.981 2.236.981 Diyarbakır 1.515.011 32,384 43,918 Türkiye 71.517.100 2.273.492 2.273.492 Diyarbakır 1.492.828 31,677 47,777 Kaynak: (TÜİK, 2011) Net Göç Net Göç Hızı (%o) - 10,048-6,6-11,534-7,6-16,100-10,7 Diyarbakır da nüfus çift yönlü göç hareketlerinden dolayı çok değişken bir yapı arz etmektedir. Bölge göç almakla beraber, bundan daha fazlasını dışarıya vermektedir. 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 Kaynak: (TÜİK, 2011) Diyarbakır ın en çok göç aldığı iller ve sayıları (2008-2010) 0 Gaziante İstanbul İzmir Ankara Mardin Batman Adana Mersin Şanlıurfa Elazığ Antalya Bursa Bingöl p 2008 6386 1925 2081 2170 1247 1475 1282 925 922 1015 682 827 484 2009 6702 1952 1463 3122 1410 1382 1306 1262 941 1071 1113 1454 430 2010 6443 2187 2175 1812 1626 1455 1452 1341 1020 1018 938 864 577 Diyarbakır ın en çok göç verdiği iller ve sayıları (2008-2010)
12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 İstanbul İzmir Ankara Batman Antalya Adana Mardin Mersin Bursa Şanlıurf Gaziant Elazığ Bingöl a ep 2008 10483 3728 2922 2111 2440 1903 2185 1835 2338 1061 1240 1606 641 2009 8675 3194 3003 2503 1663 1849 1290 1798 1419 1760 1409 788 638 2010 9426 2982 3244 2518 1915 1833 2086 1870 1597 1485 1078 815 778 Kaynak: (TÜİK, 2010) Diyarbakır ın en çok göç alıp verdiği iller İstanbul, İzmir, Ankara; yani ülkemizin en büyük metropolleridir. Türkiye genelinde geçerli olan büyük kentlere göç olgusu Diyarbakır için de geçerlidir. Yerleşim Yerlerine Göre Verilen Göçler Toplam Erkek Kadın Şehirden Şehire Köyden Şehire Şehirden Köye Köyden Köye Güneydoğu Anadolu Bölgesi 648.504 368.291 280.213 359.132 125.686 118.453 45.233 Diyarbakır 157.562 89.333 68.229 88.150 24.871 34.638 9.903 Kaynak: (TÜİK, 2010b.) 6.2.2. Göçün Sosyolojik Boyutları Diyarbakır ilinde yaşanan göç, 1990 larda artan şiddet olayları sonucu yerleşim yerini bırakıp daha güvenli bir yere taşınma ile ortaya çıkan bir göç hareketidir. Diyarbakır ili Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde diğer büyük kentlerle birlikte yüksek oranda göç almakta ve göç vermekte olan merkezler konumundadır. Alınan göç bölgenin kendi kırsalından ve alt kademe merkezlerinden üst kademe merkezlere doğru,
sonrasında da ülkenin metropol kentlerine doğru olmaktadır. Bu bağlamda Diyarbakır kırsaldan metropollere doğru yaşanan göçte ara kademe veya geçiş bölgesi konumundaki illerden biridir. Fakat Diyarbakır merkezindeki istihdam olanaklarının yetersizliği nedeniyle göçle gelen nüfus ülkenin daha gelişmiş metropollerine kaymaktadır. Göç akışı incelendiğinde; Diyarbakır en çok göçü İstanbul iline vermektedir. İkinci sırada ise mevsimlik göçün en yoğun olduğu Çukurova Bölgesi gelmektedir. En çok göç alınan bölgelerin İstanbul ve Çukurova Bölgesi olması, verilen göçün bir kısmının mevsimlik göç olduğu şeklinde değerlendirilebilir. 1984 ile 1999 yılları arasında cereyan eden silahlı çatışmalar sırasında ülkenin Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde yoğun bir yerinden edilme olgusu yaşanmıştır. Aradan bir hayli zaman geçmiş olmasına karşın, büyük çoğunluğunu Kürtler in oluşturduğu kişilerin yerinden edilmesinin doğurduğu sosyal, ekonomik, siyasal ve hukuki sorunlar henüz çözüme kavuşmamıştır. Ülke içinde yerinden edilme, ya da bir başka deyişle zorunlu göç Doğu ve Güneydoğu bölgelerinin Olağanüstü Hâl (OHAL) yönetimi olduğu bir dönemde meydana gelmiştir. Yüz binlerce insanın kırsal kesimdeki evlerinden çıkartılmaları veya bu yerlerin boşaltılması bu kişilerin anayasal ve insan haklarının ihlaliyle sonuçlanmış, önemli siyasal ve sosyo-ekonomik sorunlara yol açmıştır Kaynak: TESEV 6.3.1.1 Hanehalkı Büyüklüğü Yıllara göre Diyarbakır ın hane halkı büyüklüğüne bakıldığında 1985 den 2005 yılına kadar olan süreç içerisinde bir düşüş görülmektedir. Ancak Türkiye geneline bakıldığında bu oranın Türkiye ye kıyasla hala yüksek olduğu fark edilir düzeydedir. Özellikle 2000 yılında Türkiye de 4.5 olan hane halkı büyüklüğü Diyarbakır da 5.85 değerindedir. 1990 yılında Türkiye ve Diyarbakır hanehalkı büyüklükleri arasındaki fark 0,99 iken 2000 yılında aradaki fark 1,35 olmuş ve artmıştır. Yıllar Türkiye Diyarbakır(Merkez) 1985 6.14 1990 5.0 5.99 2000 4.5 5.85 2005 5.63 2008 3.9
KAYNAK: TÜİK, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü,Karacadağ Kalkınma Ajansı Büyükşehir belediyesi tarafından 2009 yılı başında yapılan alan araştırması sonuçlarına göre ailelerin % 53 ü 6-10 kişiden, %42 si 1-5 kişi, %4.7 si 11-18 kişiden oluşmaktadır. Üye sayısı 6-10 kişi olan hanelerin ilçelere göre dağılım oranları ise Bağlar %54.6, Sur %54.3, Kayapınar 53.9, Yenişehir %48.8 dir. Ayrıca hane halkı büyüklükleri Diyarbakır ili içerisinde gecekondu bölgeleri ve imarlı bölgeler arasında da değişmektedir. Gecekondu bölgelerinde hanehalkı büyüklüğünün imarlı bölgelere göre yüksek olduğu bilinmektedir. Hanehalkı büyüklüğü imarlı bölgelerde 5.50 kişi, gecekondu bölgelerinde 6.75 kişi olarak tespit edilmiştir. (KAYNAK:25000 NIP, Sayfa:14,2000) Yıl Toplam Hanehalkı Sayısı Toplam Yerleşik Nüfus Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü 1985 47 176 289 746 6,14 1990 59 347 355 464 5,99 2000 93 351 546 005 5,85 KAYNAK: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi 6.3.1.2. Doğurganlık Diyarbakır genel doğurganlık hızına bakıldığında ülke değerlerinin çok üzerinde olduğu görülmektedir. 2008 yılı verilerine göre Türkiye de doğurganlık hızı 76 iken Diyarbakırda bu oran 101,7 dir. Ancak nüfus artış hızına baktığımızda 2010 verilerine göre Diyarbakır ili nüfus artış hızı 9.16 ile 15,88 olan Türkiye nüfus artış hızının altındadır. Bu artış hızı Diyarbakır merkezde ise % 0 10,09 olarak hesaplanmıştır. Diyarbakır Türkiye Genel Doğurganlık Hızı ( ) (2008) 101,7 76 Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı ( ) (2010) 9,16 15,88 KAYNAK: Karacadağ Kalkınma Ajansı Diyarbakır ve Türkiye genelinde kırsal ve kentsel nüfus artış hızlarına bakıldığında Diyarbakır ili kentsel nüfus artış hızının 1960 yılından 2000 yılı zaman aralığında azaldığı aşağıdaki tabloda görülmektedir. Aynı şekilde kırsal kesimde de 1960 yılında 24,6 olan nüfus artış hızı 2000 yılında 8,42 ye gerilemiştir. Bunun nedeni ise kırsal alandaki nüfusun giderek azalması ve nüfusun kentsel alanda yoğunlaşmasıdır. Bu oranlar bu
yıllar arasında Türkiye genelinde de düşüş göstermiştir. Ancak ortalamalar bakıldığında Diyarbakır ilinin nüfus artış hızının Türkiye genelinden yüksek seyrettiği tabloda görülmektedir. Yıllara göre nüfus artış hızı ( ) 1960-65 1965-70 1970-75 1975-80 1980-85 1985-90 1999-2000 Ortalama Diyarbakır - Kentsel 52,88 76,78 33,48 56,64 46,43 48,18 31,71 38,46 Diyarbakır - Kırsal 24,6 17,85 14,93 17,92 27,08 16,02 8,42 14,09 Diyarbakır İl Toplam 33,82 39,97 22,75 35,61 36,62 31,7 21,73 24,69 Türkiye - Kentsel 39,71 47,33 41,75 30,47 62,61 43,1 27,04 32,45 Türkiye - Kırsal 17,14 12,51 13,79 13,29-10,58-5,56 3,95 4,95 Türkiye Toplam 24,62 25,19 25 20,65 24,88 21,71 18,34 17,82 Türkiye ve Diyarbakır Kentsel Nüfus Artış Hızı 90 80 70 60 50 40 30 Diyarbakır İli Kentsel Türkiye Kentsel 20 10 0
Türkiye ve Diyarbakır Toplam Nüfus Artış Hızı 45 40 35 30 25 20 15 Diyarbakır İli Toplam Türkiye Toplam 10 5 0 Diyarbakır il geneli cinsiyete ve yıllara göre doğumlar Erkek Kadın Toplam 2001 21 664 20 444 42 108 2002 20 860 19 237 40 097 2003 19 466 18 700 38 166 2004 20 097 19 050 39 147 2005 19 835 18 961 38 796 2006 19 883 18 527 38 410 2007 19 908 18 876 38 784 2008 19 920 18 973 38 893 2009 18 866 17 785 36 651 Kaynak: (TÜİK, 2011) 45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0 erkek kadın toplam 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Yukarıdaki tabloda ve grafikte görüldüğü gibi 2001 yılından 2009 yılına kadar olan periyoda bakıldığında nüfus genel olarak azalma eğilimi sergilemektedir. 2001 yılında toplam doğum 42 108 kişi iken bu sayı 2009 yılında 36 651 kişiye gerilemiştir. 6.3.1.3. Yaş Grupları 2010 yılı Diyarbakır ili yaş grupları Diyarbakır Türkiye Yaş grubu Erkek Kadın Toplam Toplam (%) Toplam (%) 0-4 96 452 91 140 187 592 12 8 5-9 96 030 91 186 187 216 12 8 10-14 97 302 93 276 190 578 12 9 15-19 89 299 84 865 174 164 11 9 20-24 67 756 72 633 140 389 9 9 25-29 67 245 67 513 134 758 9 9 30-34 60 455 59 764 120 219 8 8 35-39 47 903 47 126 95 029 6 8 40-44 34 431 32 243 66 674 4 6 45-49 33 485 31 485 64 970 4 6 50-54 19 854 20 346 40 200 3 5 55-59 18 186 18 844 37030 2 4 60-64 12 401 15 810 28 211 2 3 65-69 10 027 11 154 21 181 1 2 70-74 7 271 9 214 16 485 1 2 75-79 5 709 7 415 13 124 1 2 80+ 2834 7441 11138 1 1 TOPLAM 767 503 761 455 1 528 958 100 100 KAYNAK: (TÜİK, 2011) 80+ 70-74 60-64 50-54 40-44 30-34 20-24 10-14 0-4 0% 2% 4% Diyarbakır ili genelindeki yaş gruplarına bakıldığında çocuk ve genç nüfusun oldukça yüksek olduğu göze çarpmaktadır.0-24 yaş arası nüfus toplam nüfusun % 56 sını
oluşturmaktadır. 40 yaş üstü nüfusun oranı açısından Türkiye ortalamalarının diğer iki yerleşmenin ortalamalarının üzerinde olduğu görülmektedir (40 yaş üzeri nüfus için Türkiye:%31, Diyarbakır:%23). Türkiye geneline baktığımızda genç nüfusun (0-19 yaş aralığı ) Diyarbakır verilerinden düşük olduğu görülmektedir. 2009 yılı Kayapınar ilçesi yaş grupları Yaş Grubu Erkek Kadın Toplam Toplam (%) 0 4 12577 11795 24372 11 5 9 12926 12155 25081 12 10 14 12901 12326 25227 12 15 19 12531 11885 24416 12 20 24 9072 10484 19556 9 25 29 9362 10822 20184 10 30 34 8912 8893 17805 8 35 39 8106 7339 15445 7 40 44 5618 5181 10799 5 45 49 4895 4460 9355 4 50 54 3413 3011 6424 3 55 59 2498 2431 4929 2 60 64 1604 1764 3368 2 65 69 1007 1022 2029 1 70 74 639 786 1425 1 75+ 427 605 1032 1 TOPLAM 106743 105524 212267 100 Kaynak: (TÜİK, 2010) Kayapınar ilçesi Diyarbakır iline paralel bir yaş grubu dağılımı sergilemektedir. Genç nüfus Kayapınar ilçesinde de genele göre daha büyük bir paya sahip 0-19 yaş arası nüfus oranı %47. İlçede 0-24 yaş arası oran yine %56 lık dilimi oluşturmaktadır.55 yaş ve üzeri nüfusun da oldukca az olduğu göze çarpmaktadır. 6.3.1.4. Yaş Piramidi
Türkiye Geneli Yaş Piramidi 80+ 70 74 60 64 50 54 40 44 30 34 Kadın Erkek 20 24 10 14 0 4 0 500000 1000000 1500000 2000000 2500000 3000000 3500000 4000000 Türkiye ye oranla Diyarbakır da 0-24 yaş aralığının çok daha fazla olduğu görülmektedir.türkiye de 0-24 yaş arasındaki nüfus oranı %42 iken Diyarbakır da bu oran %56 dır. Türkiye medyan yaşı 28,77 iken, Diyarbakır değeri 20,68 dir. Bu durum, sosyal ve ekonomik sorunların çözümüne yönelik çalışmaların önemini göstermektedir.
Diyarbakır ili yaş piramidi 80+ 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 kadın erkek 0 20000 40000 60000 80000 100000 120000 Kaynak: (TÜİK, 2011) Kayapınar ilçesi yaş piramidi 75+ 70 74 65 69 60 64 55 59 50 54 45 49 40 44 35 39 30 34 25 29 20 24 15 19 10 14 5 9 0 4 Kadın Erkek 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 Kaynak: (TÜİK, 2010)
Yaş piramitlerine baktığımızda hem Diyarbakır ili hem de Kayapınar ilçesinde genç nüfus baskındır. 0-24 yaş arası nüfusun %56 lık oran ile Diyarbakır ve Kayapınar da eşit olduğu görülmektedir. 6.3.1.5. Medeni Durum Diyarbakır kentinde toplam nüfusun yaklaşık %50 si evlidir ve boşanma oranının da düşük olduğu görülmektedir. Türkiye genelinde olduğu gibi yine Diyarbakır da dul kadın sayısı yüksektir. Toplam Evlenmedi Evli Boşandı Eşi öldü Bilinmeyen Erkek 26 040 972 10 000 679 15 493 363 203 755 332 116 11 059 Kadın 25 683 222 7 621 780 15 746 268 362 584 1 944 816 7 774 Toplam 51 724 194 17 622 459 31 239 631 566 339 2 276 932 18 833 Türkiye Geneli Medeni Duruma Göre Nüfus (15+ yaş) Toplam Evlenmedi Evli Boşandı Eşi Öldü Bilinmeyen Erkek 440 129 217 174 219 446 697 2 675 137 Kadın 439551 176818 241037 1 756 19858 82 Toplam 879 680 393 992 460 483 2 453 22 533 219 Diyarbakır Medeni Duruma Göre Nüfus (15+ Yaş) Kaynak: (TÜİK, 2011) 6.3.1.6. Eğitim Durumu Diyarbakır eğitim durumu verileri ilin eğitim seviyesinin Türkiye ortalamasının altında olduğunu yansıtmaktadır. Ülkedeki toplam okuma yazma bilenlerin oranı %90 iken Diyarbakır da bu oran %83 tür. Ayrıca okuma yazma bilmeyen kadın sayısı Türkiye geneline kıyasla oldukça yüksektir.tüik 2010 verilerine göre ülkede okuma yazma bilmeyen kadınların oranı %9 iken Diyarbakır da bu oran %20 olarak görülmektedir. Bu durum kalkınma göstergelerinden biri olan okuryazarlığın bölgede önemli bir sorun olduğunu göstermektedir. İlde okuma yazma bilmeyen toplam nüfus ise 163 757 dir. Bunların %20 si erkek iken %80 nini kadın nüfus oluşturmaktadır. Türkiye Geneli Okuma Yazma Durumu (6+ Yaş) Okuma Okuma Yazma Toplam Yazma % % Bilen Bilmeyen Bilinmeyen % Erkek 33 154 580 700 400 2 30 983 102 93 1 471 078 4
Kadın 32 978 881 3 125 244 9 28 542 644 87 1 310 993 4 Toplam 66 133 461 3 825 644 6 59 525 746 90 2 782 071 4 KAYNAK: TÜİK 2011 Diyarbakır İli Okuma Yazma Durumu (6+ Yaş) Okuma Toplam Yazma % Okuma Yazma % Bilen Bilmeyen Bilinmeyen % Erkek 651 933 32 017 5 592 316 91 27 600 4 Kadın 651952 131 740 20 488540 75 31672 5 Toplam 1 303 885 163 757 13 1 080 856 83 59 272 5 KAYNAK: TÜİK 2011 Tabloda belirtildiği üzere Diyarbakır da okuma yazma bilmeyenlerin oranı %13 ve Türkiye de ise bu oran %6 dır.yani Diyarbakır da bu oran Türkiye geneline göre daha yüksektir. Erkekler ve kadınlar arasında okuryazarlık oranları karşılaştırıldığında, okuryazar olmayanların oranında %15 düzeyinde kadınlar aleyhine ortaya çıkan bir farkın olduğu görülmektedir. (kadınlar %20 erkekler %5). 2008 yılı Diyarbakır İl Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre ilçeler bazında okuma yazma bilmeyenlerin Sur da %31,3, Bağlar da %27,1, Yenişehir de %25,5, Kayapınar da %21,6 lık oranlara sahip olduğu görünmektedir. İlçe düzeyinde okuryazar oranı ise Sur Belediyesi nde %22,1, Bağlar Belediyesi nde %19,4, Yenişehir Belediyesi nde %18,4, Kayapınar Belediyesi nde %16,4 tür. 80 000 000 60 000 000 40 000 000 20 000 000 Türkiye geneli eğitim durumu (milyon) Diyarbakır ili eğitim durumu 1 200 000 1 000 000 800 000 600 000 400 000 200 000 okuma yazma okuma yazma bilmeyen bilen erkek kadın toplam bilinmeyen okuma yazmaokuma yazma bilmeyen bilen erkek kadın toplam bilinmeyen
Tablolarda belirtildiği üzere Diyarbakır da okuma yazma bilmeyenlerin oranı Türkiye oranlarından fazladır. Aşağıdaki tablolar göz önüne alındığında 15 yaş üzeri nüfusta bitirilen okul düzeylerinde de Diyarbakır ın Türkiye istatistiklerinin altında kaldığı görülmektedir. Türkiye yüksek okul ve üzeri eğitim düzeyi %9 iken, Diyarbakır da bu oran %5 e düşmektedir. Türkiye geneli bitirilen okula göre nüfus (15+ yaş) Toplam % Erkek % Kadın % Okuma yazma bilmeyen 3 812 092 7 697 305 3 3 114 787 11 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 3 208 131 6 1 171 687 4 2 036 444 7 İlkokul mezunu 15 709 975 29 6 973 926 26 8 736 049 32 İlköğretim mezunu 9 662 663 18 5 497 236 20 4 165 427 15 Ortaokul veya dengi okul mezunu 3 127 204 6 1 946 744 7 1 180 460 4 Lise veya dengi okul mezunu 11 374 336 21 6 556 319 24 4 818 017 18 Yüksek okul veya fakülte mezunu 4 566 049 8 2 692 405 10 1 873 644 7 Yüksek lisans mezunu 365 791 1 217 892 1 147 899 1 Doktora mezunu 113 862 0 70 788 0 43 074 0 Bilinmeyen 2 731 288 5 1 447 424 5 1 283 864 5 TOPLAM 54 671 391 100 27 271 726 100 27 399 665 100 Kaynak: (TÜİK, 2011) Diyarbakır ili bitirilen okula göre nüfus (15+ yaş) Toplam % Erkek % Kadın % Okuma yazma bilmeyen 162921 17 31892 7 131029 27 Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 138032 14 53386 11 84646 17 İlkokul mezunu 166868 17 91813 19 75055 15 İlköğretim mezunu 205452 21 119916 25 85536 18 Ortaokul veya dengi okul mezunu 31005 3 21979 5 9026 2 Lise veya dengi okul mezunu 152584 16 99105 21 53479 11 Yüksek okul veya fakülte mezunu 45120 5 29906 6 15214 3 Yüksek lisans mezunu 2911 0 2007 0 904 0
Doktora mezunu 1212 0 912 0 300 0 Bilinmeyen 57264 6 26714 6 30550 6 Toplam 963369 100 477630 100 485739 100 Kaynak: (TÜİK, 2011) Aşağıda grafiği verilen değerlendirme TÜİK den alınan 15 yaş ve üzeri nüfus içinde eğitim durumu bilinen Türkiye geneli 54 671 391kişi ile Diyarbakır geneli 963 369 kişiyi kapsamaktadır. On beş yaş ve üzeri nüfusun eğitim durumuna bakıldığında Türkiye genelinde okuryazar olmayanların oranı % 7 olarak hesaplanmışken ilde bu oran % 17 ye kadar çıkmıştır.ilköğretim okullaşma oranı Türkiye genelinde % 90 iken yaş gruplarından ilköğretim çağını çıkardığımızda okuma yazma bilmeyenlerin oranının bu örneklem grubunda arttığı görülmektedir. Türkiye genelinde 15 yaş üzeri nüfus içerisinde bir okul bitirmediği halde okuryazar olanların oranı % 6 iken ilde bu oran % 14 değeriyle Türkiye ortalamasının 2 katından fazladır.bu durum bölgede okuryazarlığın eğitim çağ yaşı dışında öğrenildiği sonucunu çıkarmaktadır. Türkiye geneli ilkokul, ortaokul ve ilköğretim mezunlarının toplamı % 53iken ilde bu oran % 41 olarak Türkiye ortalamasının altındadır. Bu Türkiye genelinde orta ve üst yaş grubunun genel eğitim düzeyini yansıtmaktadır. Lise ve dengi mezunlarının 15 yaş ve üzeri nüfus içindeki oranı Türkiye genelinde % 21 iken ilde % 16 ile daha düşük seyretmiştir..on beş yaş ve üzeri nüfus içindeki yükseköğretim mezunlarının oranının Türkiye genelinde % 8 ile düşük bir seviyede gerçekleştiği bunun yanında ilde bu oranın çok daha düşük bir oranda olduğu görülmektedir. Bu sınıflandırma için yüksek lisans ve doktora mezunları Türkiye genelinde %1 ikenilde çok daha düşüktür.
10 000 000 9 000 000 8 000 000 7 000 000 6 000 000 5 000 000 4 000 000 3 000 000 2 000 000 1 000 000 Türkiye Geneli Eğitim Düzeyi(15+) okuma yazma bilmeyen okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen ilkokul mezunu ilköğretim mezunu ortaokul veya dengi okul mezunu lise veya dengi okul mezunu yüksek okul veya fakülte mezunu yüksek lisans mezunu doktora mezunu erkek kadın 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 Diyarbakır Eğitim Düzeyi(15+) okuma yazma bilmeyen okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen ilkokul mezunu ilköğretim mezunu ortaokul veya dengi okul mezunu lise veya dengi okul mezunu yüksek okul veya fakülte mezunu yüksek lisans mezunu doktora mezunu 0 erkek kadın bilinmeyen 6.3.1.7. Meslek Dağılımı 2009 yılı verilerine göre Diyarbakır ili % 20,6 işsizlik oranı ile işsizliğin en yüksek olduğu illlerden biridir. Bunun yanında işgücüne katılma oranı da % 47,9 olan Türkiye ortalamasının çok altında olup % 32,7 dir. istihdam oranı ise % 26 olup bu oranla Türkiye nin en düşük istihdam oranına sahip ili konumundadır.
Diyarbakır Türkiye İşsizlik Oranı (%) 20,6 14 İşgücüne Katılma Oranı (%) 32,7 47,9 İstihdam Oranı (%) 26 41,2 Kaynak: TÜİK 2010b. İlmi ve teknik elemenlar, serbest meslek sahipleri ve bunlarla ilgili diğer meslekler kategorisinde Diyarbakır kentinde 13977 kişinin çalıştığı görülmektedir. İdari personel için ve benzeri çalışanlar kategorisinde 10950 ve hizmet sektöründe 14871 kişi istihdam edilmiştir.tarım dışı üretim faaliyetlerinde çalışanlar ve ulaştırma makineleri kullananlar kategorisinde Türkiye ve merkez ilçe yaklaşık aynı oranlara sahip iken il genelinde bu oran yarı yarıyadır. (Kaynak: 1/25000 ölçekli Nazım İmar Planı) İşsiz Nüfusun meslek dağılımı Kişi 39240 İlmi Ve Teknik Elemanlar, Serbest Meslek Sahipleri Ve İlgili Diğer Meslekler 13977 Müteşebbisler, Direktörler Ve Üst Kademe Yöneticileri 1646 İdari Personel Ve Benzeri Çalışanlar 10950 Ticaret Ve Satış Personeli 10087 Hizmet İşlerinde Çalışanlar 14871 Tarım, Hayvancılık, Ormancılık, Balıkçılık Ve Avcılık İşlerinde Çalışanlar 2333 Tarım Dışı Üretim Faaliyetlerinde Çalışanlar Ve Ulaştırma Makineleri Kullananlar 36206 Bilinmeyen 245 Toplam 129555 Kaynak: (TÜİK, 2000) 6.3.2 Nüfusun Ekonomik Nitelikleri
6.3.2.1 İşgücü Diyarbakır ilinde 15 ve daha yukarı yaşlardaki nüfus içinde işgücüne katılma oranı %33.8 olup, bu oran erkek nüfus için %66, kadın nüfus için%34 dur. Diyarbakırın işücüne katılma oranı turkiye ile karşılaştırıldığında ortalamanın altında kalmaktadır. iş gücüne katılma oranı (%) 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 47.9 32.7 36.2 34.4 Diyarbakır Şanlıurfa trc2 tr Kaynak:(TÜİK 2010) 6.3.2.2 İşsizlik Oranı ve Sosyal Güvence İşsizlik Durumu :Diyarbakır ilinde işsizlik oranı %13.1 dir. Bu oran, erkek nüfusta %18, kadın nüfusta %7.8 dir. İşgücü durumuna ilişkin verilere göre, 1980-2000 yılları arasında Diyarbakır kentinde potansiyel işgücü olarak kabul edilen 12 ve üstü yaştaki nüfusun % 35 ile % 40 arasında değişen bir bölümünün işgücüne katıldığı anlaşılmaktadır. 2000 yılında işgücüne katılım oranı % 35 düzeyinde kalmıştır.2010 yilinda ise 33.8 e dusmustur. Bu verilere göre Diyarbakır, hem il genelinde hem de kent merkezinde önemli düzeyde bir işsizlik sorunu ile karşı karşıyadır. İşgücüne katılım orandaki düşüklüğün yanı sıra işsizliği saptamak için önemli bir diğer veri de işgücüne katılan nüfusun ne kadarının istihdam edildiğidir. Bu veri itibariyle de Diyarbakır ın dezavantajlı bir konumda olduğu ortaya çıkmaktadır. 1980-1990 yılları arasında işgücüne katılan nüfusun % 18 i iş bulamazken 1990 yılından sonra bu durum daha da geri gitmiş, 1990 yılında % 26 olan işsizlik oranı 2000 yılında % 30 a çıkmıştır. 2010 yilinda ise %20,6 ya düsmüstür.
işsizlik oranı (%) 25 20 15 10 5 0 Diyarbakır Şanlıurfa trc2 tr Kaynak; (TÜİK 2010) İşgücü göstergeleri, 2010 70 (%) (%) 18 60 16 50 11.9 14 12 40 13,1 10 30 8 20 6 4 10 0 49 33,5 2 0 TR TRB2 TR62 TR31 TR10 TR72 TR63 TRC2 TR42 TR51 TRC1 TR32 TRB1 TRC3 TR81 TR61 TRA2 TR41 TR71 TR21 TR52 TR82 TR22 TR33 TR83 TRA1 TR90 İşgücüne katılma oranı (Sol eksen) İşsizlik oranı (Sağ eksen) Kaynak; (TÜİK 2010) Sosyal Güvence Aktif Sigortalı Sayısı:Türkiyede 16 milyon 147 bin kişi olan aktif sigortalı sayısı Türkiye nüfusun %22 sini kaplarken Diyarbakır nüfusunun %11,3 kaplamaktadır.diyarbakırdaki aktif sigortalı sayısının büyük bir bölümünü SSK oluşturmaktadır.
Diyarbakır ili Aktif Sigortalı Sayısı (2011 Şubat)% 44585 10629 16800 100,658 SSK Bağ-Kur Tarım Bağ-Kur Emekli San. Kaynak; (SGK Diyarbakır İl Müdürlüğü) Pasif Sigortalı Sayısı:Türkiyedeki pasif sigortalı sayısı Türkiye nüfusunun %9 unu kaplarken Diyarbakırdaki pasif sigortalı sayısı diyarbakır nüfusunun %13,7 ini kaplamaktadır. Pasif (aylık alanlar) SİGORTALILAR (2010 Mart) SSK Bağ-Kur Emekli Sandığı Toplam Toplam Aylık ve Gelir Alanlar(dosya) 31233 12011 12445 55689 Toplam Aylık ve Gelir Alanlar(kişi) 42431 16051 13591 72073 Malullük 446 151 173 770 Yaşlılık 19292 7550 8417 35259 ölen aylığı alanlar 20451 0 0 20451 sürekli iş görememezlik 607 0 0 607 ölüm geliri alanlar(hak sahibi) 1652 8348 6302 16302 ölüm geliri alanlar(dosya) 969 4744 3301 9014 vazife malul 0 0 57 57 Vataniler 0 0 462 462 Toplam 117081 48855 44748 210684
Kaynak; (SGK Diyarbakır İl Müdürlüğü) 6.3.3.1 İş gücünün Sektörel Dağılımı İstihdam edilenlerin ekonomik faaliyet kollarına dağılımı tabloda sayısal ve oransal olarak verilmektedir. Son 15 yılda çalışanların yarısı hizmetler sektöründe yoğunlaşmıştır. 1990 yılında çalışanların % 47 si hizmetler sektöründe iken bu oran 1995 yılında % 48.7 ye ve 2000 yılında ise % 50 nin üzerine çıkmıştır. Hizmetler sektörünün ardından istihdamın en çok yoğunlaştığı ikinci sektör yine hizmetler kategorisi içinde yer alan ticaret sektörü olmuştur. 1980 yılından beri Diyarbakır kent merkezinde çalışanların % 17-18 lik bir bölümü de ticaret sektöründe istihdam edilmişlerdir. Dolayısıyla ticaret sektörü de hizmetler kapsamında düşünülürse hizmetler sektörünün istihdamın % 70 e yakın bölümünü kapsadığı ortaya çıkar. Tabloya göre istihdamın hizmetler ve ticaret dışında yoğunlaştığı iki temel sektör imalat sanayi ve inşaattır. Diyarbakır kentinde İmalat Sanayinin istihdamdaki payı 1970 yılından bugüne % 10 lar düzeyinde seyretmiştir. İl geneli ile kıyaslandığında bu sektör açısından kent merkezinde durumun görece daha iyi olduğu sonucuna varılabilir. Benzer şekilde inşaat sektörünün de istihdamdaki pay % 10 lar düzeyindedir. Tablodaki veriler göz önünde bulundurulduğunda TRC bölgesinin sanayideki payı Türkiye`ye ortalmasının altında kalmaktadır buna karşın TRC bölgesinin tarım sektöründeki payı Türkiye ortalamasının üstündedir. TRC2 bölgesinde 2004 yılından 2005 yılına gecerken tarım sektöründeki çalışan sayısında yaklaşık 35 kişilik düşüş yaşanıyor.bu düşüş 2007 yılına kadar devam ederken 2008 yılında sektörde calışan sayısı artmaya başlıyor ve 2010 yılında 157 bin civarına ulaşıyor.diğer sektörlerde ise sürekli bir artış gözüküyor. Türkiye ve Diyarbakırda ki iş gücünün sektörel dağılımı (bin) tr türkiye toplam Tarım Sanayi Hizmetler Tarım Sanayi Hizmetler 2009 21277 5240 5385 10652 24,6 25,3 50,1 2010 22594 5683 5927 10985 25,2 26,2 48,6 trc2 Şanlıurfa Diyarbakır 2009 505 146 82 277 29 16,2 54,9 2010 563 157 97 308 28 17,2 54,7 (TÜİK 2010)
Trc 2 Bolgesi (Bin) Yıl Tarım Sanayi Hizmetler Toplam 2004 195 65 225 485 2005 160 71 245 476 2006 111 75 262 448 2007 111 76 258 445 2008 155 78 230 463 2009 147 79 278 504 2010 157 97 308 562 Kaynak; (TÜİK 2010) 6.3.3.2 İSTİHDAM ORANI Diyarbakır kentinde TÜİK in 2010 verilerine göre toplam 260 bin kişinin %60 ı ücretli maaşlı ve yevmiyeli olarak %31 işveren ve kendi hesabına %9 ise ücretsiz aile işçisi olarak çalışmaktadır. Bu çalışanların 80 bini tarım sektöründe 180 bini ise tarım dışı sektörlerde çalışmaktadır. istihdam oranı (%) 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Diyarbakır Şanlıurfa trc2 tr Kaynak; (TÜİK 2010)
6.3.3.3 Bağımlılık oranı Türkiyede yaşlı bağımlılık oranı % 10.76 iken Diyarbakır kentinde yaşlı bağımlılık oranı %6.48 dir. Genç bağımlılık oranı ise Türkiyede %38.13 iken Diyarbakır da %62.71 olduğu görülmektedir. bölge toplam yaş bağımlılık oranı yaşlı bağımlılık oranı genç bağımlılık oranı türkiye 48,8 10,76 38,13 trc2 76,52 6,48 70,04 diyarbakır 69,57 6,87 62,71 şanlıurfa 83,43 6,1 77,32 Kaynak; (TÜİK 2010) toplam yaş bağımlılık oranı (%) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 türkiye trc2 diyarbakır şanlıurfa Kaynak; (TÜİK 2010) 6.4. Nüfusun Mekansal Dağılımı 6.4.1. Mahallere Göre Nüfus Dağılımı
Kayapınar ilçesi mahallelerinin 2009-2010 nüfus dağılımı MAHALLE ADI 2010 NÜFUSU 2009 NÜFUSU BENEKLİTAŞ 328 237 HUZUREVLERİ 85378 72447 PEYAS 121657 101191 CANKATRAN 917 934 CÜCÜK 432 446 ÇÖLGÜZELİ 1632 1516 GÖZALAN 604 611 GÖZEGÖL 289 278 UYANDIK 246 265 YOLBOYU PİRİNÇLİK 3405 3093 TALAYTEPE 763 1001 BARIŞ 4707 3557 Kaynak: Kayapınar Stratejik Planı 2010-2014 220358 185576 Kayapınar yerleşmesinin, Huzurevleri, Peyas ve Barış olmak üzere 3 büyük kentsel mahallesi ve 9 adet kırsal mahallesi olmak üzere toplam 12 mahallesi vardır. Kayapınar ilçesi mahallerinin 2009-2010 nüfus dağılımı
2010 NÜFUSU 2009 NÜFUSU 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 6.4.2. Şehir ve Köy Nüfusu Türkiye ve Diyarbakırın şehir ve köy nüfusları (2009-2010) Şehir ve köy nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) Yıl Toplam Şehir nüfusu Köy nüfusu Şehir Köy Türkiye 2009 72 561 312 54 807 219 17 754 093 75,5 24,5 2010 73 722 988 56 222 356 17 500 632 76,3 23,7 Diyarbakır 2009 1 515 011 1 079 160 435 851 71,2 28,8 2010 1 528 958 1 090 172 438 786 71,3 28,7 (Kaynak: TUIK 2011) Diyarbakır da 2009 ve 2010 yıllarında şehir ve köylerde yaşayan nüfusa göre dağılım aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Türkiye de şehir nüfusunun toplam nüfus içindeki payı 2010 da % 76,3 iken, Diyarbakır ilinde bu oran % 71,3 olarak göze çarpmaktadır.
Şehir ve köy nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) 2010 Şehir ve köy nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) 2009 29% Şehir nüfusu 24% Şehir nüfusu 71% Köy nüfusu 76% Köy nüfusu Türkiye ve Diyarbakır köy sayıları (2009-2010) Köy sayısı Yıl Köy sayısı Türkiye 2009 34 367 2010 34 402 Diyarbakır 2009 795 2010 809 Diyarbakır il geneli köy sayısı 815 810 809 805 800 795 790 785 795 2009 2010 Diyarbakır merkez ve ilçeleri kırsal ve şehir nüfusları (2010) Yerleşim Yeri Toplam Nüfus Şehir Nüfusu Köy Nüfusu Merkez 895362 843460 51902 Bismil 108948 56887 52061 Çermik 50134 17962 32172
Çınar 68950 11666 57284 Çüngüş 14093 2495 11598 Dicle 40965 8436 32529 Ergani 23266 5046 18220 Hani 113958 64608 49350 Hazro 31691 8146 23545 Kulp 17567 4488 13079 Lice 15452 5764 9688 Silvan 36939 10119 26820 Eğil 26791 9644 17147 Kocaköy 84842 41451 43391 Toplam 1528958 1090172 438786 Kaynak : ADNKS 2011 Diyarbakır merkez ve ilçeleri nüfusları (2010) 1000000 900000 800000 700000 600000 500000 400000 300000 toplam nüfus şehir nüfusu köy nüfusu 200000 100000 0
Diyarbakır ilçeleri kırsal nüfusları (2010) Eğil, 17147 Kocaköy, Silvan, 26820 43391 Merkez, 51902 Lice, 9688 Kulp, 13079 Hazro, 23545 Bismil, 52061 Çermik, 32172 Hani, 49350 Çınar, 57284 Dicle, 32529 Ergani, 18220 Çüngüş, 11598 6.5. Nüfus Tahminleri Diyarbakır Nazım Planı Revizyonu hedef yılı olarak 2025 yılı esas alınmaktadır. Nüfus projeksiyonlarında, geçmiş eğilimleri geleceğe taşıyan, doğrusal, logaritmik, polinom, üs ve üssel gibi matematiksel yöntemler denenmiştir. Bu yöntemler, kısa ve orta erimli dönemler için olumlu sonuçlar vermekle birlikte, uzun dönemli projeksiyonlar için yetersiz kalmaktadır 6.5.1. Diyarbakır Kenti İçinde Daha Önce Yapılan Nüfus Tahminleri Nazım İmar Planlarının Nüfus Tahminleri Diyarbakır Planlama Bürosu nca (Şehir Plancısı Zühtü Can) tarafından 1991 yılında Nazım Plan Revizyonu için yapılan ve 2010 yılını hedefleyen nüfus tahmini 1.000.000 kişidir. Nüfus projeksiyonu ara değerlerine göre, 2000 yılı nüfusu 620.000, 2005 yılı nüfusu 790.000 kişidir. Gerçekleşen nüfus tahmin edilen nüfusun altındadır. Çevre Düzeni Planının Nüfus Tahmini
GAP Bölge Kalkınma İdaresi tarafından yaptırılarak 1992 yılında onaylanan 1/25.000 ölçekli çevre düzeni planında hedef yılı 2005, hedef nüfus 1.040.000 kişi olarak alınmıştır Diyarbakır Altyapı Projesi Nüfus Tahmini Diyarbakır Kanalizasyon Projesi Program Uygulaması Müşavirlik Hizmetleri kapsamında 2002 yılında yapılan Kanalizasyon ve Yağmursuyu Master Planı nın nüfus hedefleri, Suriçi, Bağlar, Yenişehir ve Kayapınar yerleşmelerini kapsayacak biçimde ele alınmıştır. Projede esas alınan nüfus tahmini; Diyarbakır Altyapı Projesi Nüfus Tahmini Yıllık Yıl Kent Nüfusu Artış(%) 2000 673.920 2005 859.377 5 2010 1.096.739 5 2015 1.274.460 3 2020 1.475.426 3 2025 1.629.426 2 Kaynak: DBB 25000 Nazım İmar Planı Raporu 1,800,000 1,600,000 1,400,000 1,200,000 1,000,000 800,000 600,000 400,000 200,000 0 Diyarbakır Altyapı Projesi Nüfus Tahmini 2000 2005 2010 2015 2020 2025 6 5 4 3 2 1 0 Kent Nüfusu Yıllık Artış(%) Altyapıya esas projeksiyonda gerçekleşen 2000 yılı nüfusu, tahmin edilen nüfusun 60.000 kişi altında, 2005 yılı nüfusu ise 120.000 kişi altında gerçekleşmiştir.
6.5.2. Planlamaya Esas Nüfusun Tahmini Diyarbakır 1/25.000 Ölçekli Nazım İmar Planı hedef yılı olan 2025 yılı nüfusuna yönelik projeksiyonlar 2006 yılında onaylanmıştır. Farklı projeksiyon yöntemleri arasında, kentin gelişme eğilimini en iyi yansıtan yöntem polinom yöntemidir. Bu yöntemde nüfus artışı sürmekle birlikte, artış hızı giderek azalmaktadır. Bu yöntemle yapılan projeksiyon sonuçlarına göre Diyarbakır 1/25.000 Ölçekli Nazım İmar Planı Revizyonuna esas olacak 2025 hedef yılı nüfusunun 1.510.000 kişi olacağı kabul edilmiştir. Diyarbakır Büyükşehir Nüfus Tahmini Yıllar Planlamaya Esas Nüfus Tahmini Nüfus Tahmini Nüfus Tahmini Alt Sınırı Üst Sınırı 2010 980.000 953.475 1.173.018 2015 1.140.000 1.124.984 1.352.807 2020 1.320.000 1.308.727 1.555.637 2025 1.510.000 1.492.175 1.710.620 Kaynak: DBB 25000 Nazım İmar Planı Raporu 1,800,000 1,600,000 1,400,000 1,200,000 1,000,000 800,000 600,000 400,000 200,000 0 DBB Nüfus Tahminleri 2010 2015 2020 2025 Planlamaya Esas Nüfus Tahmini Nüfus Tahmini Alt Sınırı Nüfus Tahmini Üst Sınırı Ayrıca Karacadağ Kalkınma Ajansı nüfus projeksiyonuna göre Nüfus artış hızı için, 2007-2008 ve 2009 yılı ADNKS sonuçları temel alınmıştır. Diyarbakır için aşağıda
sayılan 4 farklı yöntemle 2020 yılına kadar nüfus tahmini yapılmış ve bu tahminlerin aritmetik ortalaması alınarak aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. Üssel Artış Yöntemi En Küçük Kareler Yöntemi Bileşik Faiz Yöntemi Aritmetik Yöntem Karacadağ Kalkınma Ajansı nüfus projeksiyonu 2010 2011 2012 2013 2015 2020 Bismil 109.142 109.285 109.428 109.572 109.859 110.542 Çermik 49.829 49.265 48.705 48.148 47.043 44.474 Çınar 69.359 71.771 74.228 76.732 81.887 95.134 Çüngüş 13.349 13.123 12.899 12.677 12.238 11.228 Dicle 38.670 36.553 34.488 32.473 28.580 20.107 Ergani 105.798 107.419 109.051 110.695 114.021 122.159 Hani 31.633 31.654 31.675 31.696 31.738 31.838 Hazro 17.247 16.817 16.391 15.971 15.145 13.269 Kulp 36.830 37.312 37.798 38.287 39.276 41.689 Lice 25.670 23.917 22.217 20.566 17.399 10.611 Silvan 83.676 82.184 80.704 79.237 76.341 69.685 Eğil 23.124 22.941 22.759 22.577 22.216 21.372 Kocaköy 14.900 14.604 14.310 14.018 13.444 12.129 Merkez 909.149 940.349 972.123 1.004.489 1.071.084 1.242.018 Toplam 1.528.374 1.557.193 1.586.776 1.617.138 1.680.269 1.846.256 Kaynak: Karacadağ Kalkınma Ajansı Yukarıdaki tabloya baktığımızda yapılan projeksiyona göre merkez nüfusu 2012-2020 arası ciddi bir artış göstermektedir. Bunda merkezde bulunan ilçelerin gelişiminin etkisi büyüktür. Projeksiyona göre toplam nüfusunda 2020 yılına kadar iki milyona yaklaşması planlanmıştır. Karacadağ Kalkınma Ajansı Merkez dışındaki ilçelerin nüfus projeksiyonu
140,000 120,000 100,000 80,000 60,000 40,000 20,000 2010 2011 2012 2013 2015 2020 0 Kaynak: Karacadağ Kalkınma Ajansı Diyarbakır Altyapı Projesi - Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Nüfus Tahmini - Karacadağ Kalkınma Ajansı Nüfus Tahmini Karşılaştırmaları 2,000,000 1,800,000 1,600,000 1,400,000 1,200,000 1,000,000 800,000 600,000 400,000 200,000 0 Diyarbakır Altyapı Projesi Nüfus Tahmini Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Nüfus Tahmini Karacadağ Kalkınma Ajansı Nüfus Tahmini 2010 2015 2020 1,096,739 1,274,460 1,475,426 980,000 1,140,000 1,320,000 1,528,374 1,680,269 1,846,256 7.İLİN VE KENTİN EKONOMİK YAPISI 7.1. İller Arası Gelişmişlik Durumu
Diyarbakır ın, Devlet Planlama Teşkilatı nın 1996, 2003 ve 2010 yıllarında yaptığı İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması ndaki konumu analiz edildiğinde iller arası sıralamada düşüş göstermiştir. 1996 daki sıralamada 76 il içinde 57. sırada, 2003 teki sıralamada 81 il içinde 58. sırada, ve 2010 daki sıralamada 66. sıradadır. Diyarbakır ın illerin sosyo-gelişmişlik sıralamasındaki yeri 1996 Araştırması 2003 Araştırması 2010 Araştırması İl Sıra Endeks Sıra Endeks Sıra Endeks Diyarbakır 57-0,06145 63-0,66993 66-3,7639 Kaynaklar: Türkiye de İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (2010), İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003) Bu araştırmalarda gelişmişlik seviyesini en çok etkileyen değişkenler, mali göstergeler (Kişi Başına Sınai, Ticari ve Turizm Kredileri Miktarı, Kişi Başına Banka Mevduatı, Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer) ile eğitim göstergeleridir (Üniversite Bitirenlerin 22+ Yaş Nüfusa Oranı, Okur-Yazar Kadın Nüfusun Toplam Kadın Nüfusa Oranı, Okur-Yazar Nüfus Oranı). Diğer refah göstergelerinden On bin Kişiye Düşen Özel Otomobil Sayısı ve sağlık göstergelerinden On bin Kişiye Düşen Diş Hekimi Sayısı değişkenleri de gelişmişlik seviyesini en çok etkileyen ilk 10 faktör arasında yer almaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki illere özel olarak bakılacak olursa, 2003 teki araştırmada yapılan kademeli il gruplamasında Diyarbakır, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki illerden daha yüksek bir kademededir.
Harita: Gelişmişlik Endeksine Göre Kademeli İl Grupları Kaynak: İllerin ve Bölgelerin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003) Diyarbakır Merkez İlçesi, Türkiye genelindeki 872 ilçenin sosyo-ekonomik sıralamasında 1,39749 değerindeki sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksiyle 70. sırada ve 6 gelişmişlik grubu içinde 2. grupta yer almaktadır. Aşağıdaki tabloda Diyarbakır Merkez ilçesinin bazı sosyo-ekonomik bileşenlerinin değerleri ve 872 ilçe arasındaki sırası verilmiştir. Diyarbakır Merkez için sosyo-ekonomik bileşen değerleri ve Türkiye içindeki sırası Bileşen Değer Sıra Nüfus 721 463 6 Şehirleşme Oranı (%) 75,68 56 Nüfus Artış Hızı (% 0 ) 42,39 40 Nüfus Yoğunluğu (kişi/ha) 318 39 Nüfus Bağımlılık Oranı (%) 80,57 111 Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü 6,15 190 Tarım Sektöründe Çalışanlar Oranı (%) 41,32 791 Sanayi Sektöründe Çalışanlar Oranı (%) 6,80 264 Hizmetler Sektöründe Çalışanlar Oranı (%) 51,88 57 İşsizlik Oranı (%) 18,63 17
Okur Yazar Oranı (%) 75,62 749 Bebek Ölüm Oranı (% 0 ) 59,41 104 Fert Başına Genel Bütçe Geliri (Bin TL) 87 205 181 Vergi Gelirlerinin Ülke İçindeki Payı (%) 0,32004 20 Tarımsal Üretimin Ülke İçindeki Payı (%) 0,70653 14 Kaynak: DPT, İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, 2004 7.2. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Oranları Diyarbakır kişi başına gayri safi yurtiçi hasıla oranı bakımından Türkiye ortalamasının altındadır. 2001 verilerine göre Diyarbakır ın Gayri Safi Yurtiçi Hasılası yaklaşık 1,8 milyar dolardır. Diyarbakır sahip olduğu GSYİH ile Türkiye toplamının %1,2 sini oluşturmaktadır. Diyarbakır da sektörlerin GSYİH oranları 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Tarım Sanayi Hizmetler GSYİH Payı Kaynak: TÜİK, 2001. 2006 ya gelindiğinde ise, Diyarbakır ve Şanlıurfa nın oluşturduğu bölge birimi olan TRC2 nin Gayri Safi Katma Değeri büyüme göstermiş olsa da, Türkiye deki büyümenin altında bir trend yakalamıştır. Diyarbakır ve Şanlıurfa GSKD ve Türkiye İçindeki Payı Yıllar TRC2 BölgesiGSKD Türkiyeİçindeki (Milyar TL) Payı (%) 2004 9,4 1,9 TRC2 Bölgesi Değişim(%) Türkiye Değişim(%)
2005 10,5 1,8 12,5 15,5 2006 12,1 1,8 14,3 16,9. Kaynak: TÜİK, 2006. 7.3. İktisadi Faailiyet Kolları 7.3.1. İmalat Sanayi Diyarbakır ın sanayi sektöründeki faaliyeti Türkiye ortalamasına göre düşüktür. Diyarbakır ihracatının ana sektörler düzeyindeki pay dağılımında sanayi sektörü ikinci sırada yer almaktadır. Tarım sektörü ise Diyarbakır ihracatının yaklaşık %30 unu oluşturmaktadır. Buna karşın sanayi sektöründe çalışanların toplam istihdama oranı %3,8 dir. 2008-2009 Yıllarında İhracatın Ana Sektörler Düzeyinde Payları (%) Diyarbakır Tarım Sanayi Madencilik 19% Türkiye Tarım Sanayi Madencilik 3% 13% 53% 29% 84% Diyarbakır ihracatında ağırlıklı sektör madenciliktir. Özellikle mermer üretimi ve ihracatı artmaktadır. Sanayi işletmelerinin faaliyet alanlarına dağılımı, 2010 Diyarbakır TRC2 Bölgesi Faaliyet Alanı İşletme % İşletme % Sayısı Sayısı Tekstil, Örme, Konfeksiyon ve Deri Sanayi 65 15,44 261 29,13 Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi 56 13,30 84 9,38 Gıda, İçki ve Tütün Sanayi 124 29,45 263 29,35 Metal, Metal Eşya ve Makine Sanayi 38 9,03 76 8,48 Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi 30 7,13 30 3,35 Kimya-Petrol-Kömür-Kauçuk ve Plastik 50 11,88 89 9,93 Ürünleri Sanayi Madencilik ve Taş Ocakçılığı 42 9,98 55 6,14 Diğer 16 3,80 38 4,24 TOPLAM 421 100 896 100
Kaynak: (TOBB, 2011) Diyarbakır ili işletme sayılarına bakıldığında %29,45 oranla ilk sırada gıda, içki ve tütün sanayinin olduğu görülüyor. TRC2 bölgesinde bu oran %29,39. İlde işletme sayıları bakımından %15,44 oranla ikinci sırayı tekstil, örme, konfeksiyon ve deri sanayi almıştır. Bu alanda Diyarbakır ili, TRC2 Bölgesi nin gerisinde kalmıştır. %7,13 oranla orman ürünleri ve mobilya sanayi düşük bir orana sahiptir. Aynı şekilde, yukarıda işletme sayıları verilen faaliyete alanlarındaki istihdama bakılacak olursa, en büyük payın yine Gıda, İçki ve Tütün Sanayi nde olduğu görülmektedir. Orman ürünleri ve Mobilya Sanayi nde ise işletme sayısındaki toplam orandan daha düşük bir oranda istihdama sahiptir ve faaliyet alanları içindeki en düşük paylardan birine sahiptir. Sanayi istihdamının faaliyet alanlarına dağılımı, 2010 Diyarbakır TRC2 Bölgesi Faaliyet Alanı Çalışan % Çalışan % Sayısı Sayısı Tekstil, Örme, Konfeksiyon ve Deri Sanayi 1 871 19,29 8 148 31,29 Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi 1 844 19,01 4 630 15,67 Gıda, İçki ve Tütün Sanayi 3 398 35,03 3 846 29,32 Metal, Metal Eşya ve Makine Sanayi 578 5,96 2 031 8,04 Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi 255 2,63 611 1,46 Kimya-Petrol-Kömür-Kauçuk ve Plastik 696 7,17 1 482 6,06 Ürünleri Sanayi Madencilik ve Taş Ocakçılığı 838 8,64 1 340 5,67 Diğer 221 2,28 202 2,49 TOPLAM 9 701 100 22 290 100 Kaynak: (TOBB, 2011) Diyarbakır ilinde sanayideki işletme ve çalışan sayılarının toplama oranının karşılaştırılması
40 35 30 25 20 15 İşletme % Çalışan % 10 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 1 - Tekstil, Örme, Konfeksiyon ve Deri Sanayi 2 - Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi 3 - Gıda, İçki ve Tütün Sanayi 4 - Metal, Metal Eşya ve Makine Sanayi 5 - Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi 6 - Kimya-Petrol-Kömür-Kauçuk ve Plastik Ürünleri Sanayi 7 - Madencilik ve Taş Ocakçılığı 8 - Diğer Diyarbakır daki küçük sanayi siteleri KSS Adı İşyeri Sayısı Doluluk (%) İstihdam Merkez Oto 339 100 1017 Marangozlar 99 100 198 2.Oto Tamircileri 298 100 1192 3.Oto Tamircileri 297 25 1782 Bismil 184 100 920 Ergani 120 100 240 Silvan 160 63 320 Toplam 1497 5669 Kaynak: Diyarbakır Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü 2010