1 DUVARCI (SEVİYE 3) YETERLİLİK KODU: 12UY0048-3 HAZIRLAYAN DR. AHMET GÖKDEMİR GAZİ ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
2 İçindekiler Sayfa 1.Giriş...4 2. Kişisel Güvenlik ve Çevre Kaza Riskleri...4 2.1. İş Sağlığına ve Güvenliğine İlişkin Önlemler...4 2.2. Şantiye risk Unsurları ve Gerekli İkazlar...4 2.3.Şantiyede Uyulması ve Yapılması Gereken Kurallar....6 3. Duvarcılık Araç ve Ekipmanları...6 4. Tuğla Duvarlar........9 4.1.Tuğla Duvar Malzemeleri...12 4.1.1. Harçlar... 12 4.1.2. Tuğlalar..17 4.2. Tuğla Örgü Teknikleri..17 5. Taş Duvarlar... 23 5.1. Taş Duvar Malzemeleri. 25 5.1.1. Harçlar.......25 5.1.2.Taşlar..25 5.2.Taş Duvar Örgü Teknikleri......25 6. Briket Duvarlar.....26 6.1. Briket Duvar Malzemeleri 26 6.1.1.Harçlar.... 26 6.1.2. Briketler.26 6.2. Briket Örgü Teknikleri.....27 7. Cam Tuğla Duvar Örülmesi..27 7.1. Cam Tuğla Malzemeleri....28 7.2. Harçlar...... 28 7.3. Cam Tuğla Örgü Teknikleri.....28
3 Sayfa 8. Bacalar 30 8.1. Genel Bilgiler... 30 8.2. Baca Türleri.....30 8.2.1. Duman (Ateş) Bacaları.......30 8.2.2. Havalandırma Bacaları ve Işıklıklar...31 8.3 Baca Örgü Teknikleri......32 8.3.1 Baca Tuğlaları......34 8.4. Şömineler ve Barbeküler...36 8.4.1. Şömine Örgü Teknikleri.....36 9. Lento ve Hatıl Örnekleri 40 9.1. Lento..40 9.2. Lento Türleri..43 9.3. Hatıl Türleri.....44 9.4.Hatıl Uygulamaları......44 10. Kemerler...44 10.1.Genel Bilgiler.........44 10.1.Kemer Türleri.........45 10.1.Harçlar.........45 10.1 Taşlar.........45 10.2.Kemer Örgü Teknikleri...........46 Kaynaklar..49
4 1. Giriş Mesleğin Tanımı: Duvarcı, evlerimizin duvarlarını örmek için taş veya tuğla kullanır. Sonra, kaplamayla örter.bugüne kadar ayakta kalmış binlerce yapı, duvarcılığın binlerce yıl öncesine kadar uzanan eski bir meslek olduğunu kanıt!ar. O günden bu yana duvarcı, piramitleri veya büyük şatoları yapan ataları gibi sabır ve titizlikle duvarlar örüp durur. Çekül, gönye ve kabarcıklı düzeç vazgeçilmez yardımcılarıdır. Tabii o zamandan beri iskele kurmak kolaylaşmış, fakat tehlike yine de ortadan kalkmamıştır. Gerçi vinç sayesinde ağır yükleri taşımaktan da kurtulmuştur ama, o pürtüklü kaba taşları hep elleriyle seçip yerleştirmek, harcı karıştırmak zorundadır. 2. Kişisel Güvenlik ve Çevre Kaza Riskleri 2.1. İş Sağlığına ve Güvenliğine İlişkin Önlemler Kişisel Koruyucu Donanım (KKD): Çalışanı, yürütülen işten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen bir veya birden fazla riske karşı koruyan, çalışan tarafından giyilen, takılan veya tutulan tüm alet, araç ve gereç ve cihazları, İlk yardım çağırma 112: Bir yaralanma veya sağlık sorunu esnasında, sağlık ekibinden yardım istemek için bilinmesi gereken telefon numarasıdır. Telefon numarasını bilmek yardımın zamanında gelmesi için çalışma alanının tam adresini de bilmek demektir. İş eldiveni: Duvarcılıkta iş yapar iken mutlaka eldiveni giymek zorundadır. El koruması için işçinin ellerine ve yapacakları işe uygun olmalıdır. Baret : Başa bir cisim düşmesi, çarpması veya başın bir yere vurulması yahut başın gerilimli bir iletkene değmesi olasılığına karşı kullanılır. Genellikle, inşaat iş kollarında kullanılmaktadır. Yönetim faaliyetleri dışındaki çalışan ve bunları ziyaret eden herkes, baret giymek zorundadır. Genellikle, barette renk standardı şöyledir: Beyaz renkli: Üst düzey yöneticiler ve ziyaretçiler, Mavi renkli: mühendislere ve teknik elemanlara, Turuncu renkli: Formenler ve ustabaşları, Sarı renkli: İşçiler, Kırmızı renkli: İş güvenliği, sivil savunma ve yangınla mücadele elemanları, Yeşil renkli: Sağlık personeli içindir. İş ayakkabısı: Duvarcılıkta ağır malzemenin kaldırılıp taşınması esnasında düşürme ve çivi batmaları riskine karşı emniyet ayakkabısı kullanılmalıdır. Reflektik yelek: İnşaat işlerinde çalışanların fark edilebilmesine yarayan renkli, gündüz görüşü kolaylaştırmak için, turuncu veya kırmızı fosfor file örgü kumaştan yapılır. Önünde ve arkasında geceleri ışık yansıtan şeritler bulunur, kolsuz yapıldığı için iş elbisesi üzerine giyilir. Kafadan geçirilerek giyilen tipleri olabileceği gibi önden açılıp kapatılabilen yelek biçiminde giyilebilen tipleri bulunmaktadır. Yağmurluk: İşçiyi yağmurdan ve ıslak ortamın zararından korumada kullanılır. Yağmurluk, kaynak dikişli ve dayanıklı fermuarlıdır. Boyu diz kapağının hemen altındadır. Emniyet kemeri: Duvarcılıkta yüksek yerde çalışmalarda, düşmeye karşı emniyetli çalışmaya göre uygun bel desteksiz paraşüt tipi emniyet kemeri muhtemel düşmelerde hasar almadan kurtulmasını sağlar.
İş iskelesi: İşin durumuna göre düşmeye karşı tutmayı ve dayanmayı sağlayan en az 60 cm gezinme yeri ve basma yerinden en az 90 cm korkuluğa sahip iskeledir. İlk yardım dolabının yerini bilmesi gerekir: Dolapta; Büyük sargı bezi (10 cm*3-5 m), Hidrofil gaz steril (10*10 cm üçgen sargı 50 lik kutu), Antiseptik solüsyon (50 ml), Flaster (2*5 m), Çengelli iğne, Küçük makas (paslanmaz çelik), Esmark bandajı, Turnike (En az 50 cm örtülü tekstil malzemeden), Yara bandı, Tıbbi eldiven ve El feneri bulunmalıdır. 5 2.2. Şantiye risk unsurları ve gerekli ikazlar a) Güvenlik ve sağlık işretleri: Özel bir amaç, faaliyet ve durumu işaret eden levha, renk, sesli ve/veya ışıklı sinyal, sözlü iletişim ya da el-kol işareti yoluyla iş sağlığı ve güvenliği hakkında bilgi veren, tehlikelere karşı uyaran ya da talimat veren işaretlerdir. b) Yasak işareti: Tehlikeye neden olacak veya tehlikeye maruz bırakacak bir davranışı yasaklayan işareti, daire biçiminde, beyaz zemin üzerine siyah piktogram, kırmızı çerçeve ve diyagonal çizgiden oluşur. Sigara içilmez açık alev yasaktır yaya giremez yetkisiz kimse giremez c) Uyarı işareti : Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek durum hakkında uyarıda bulunan işarettir. Üçgen şekilli sarı zemin üzerine siyah piktogram, siyah çerçevelidir. İş makinesi Elektrik tehlikesi Tehlike d) Emredici işaret : Uyulması zorunlu bir davranışı belirten işarettir, daire biçiminde, mavi zemin üzerine beyaz piktogramlıdır.
6 Baret giy Eldiven giy İş ayakkabısı giy Emniyet kemeri kullan Gözlük kullan e) Acil çıkış ve ilk yardım işaretleri: Acil çıkış yolları, ilk yardım veya kurtarma ile ilgili bilgi veren işlemlerdir. 2.3.Şantiyede uyulması ve yapılması gereken kurallar a) Çalışacağı alanın gereken güvenlik donanım kontrolünü iş sağlığı ve güvenliği uzmanın direktiflerine uygun olarak yapılmalı. b) Çalışma alanında ilgisiz kişilerin bulunmasını engeller. c) Çalıştığı veya kullandığı makinede gerekli güvenlik tedbirleri mevcut mu ve görevini yapıyor mu kontrol eder veya gerekli bilgiyi alır. d) Kullandığı alet ve ekipmanların kaza riski olanlarda ikaz edici levhaları dikkat etmeli. e) Ayakta kontrol edilen elektrikli makinelerin şartelleri düşen cisimlere veya çalışandan kaynaklanan hatalı hareketlere karşı koruma önlemi alınmış olmalıdır. f) Çalışma alanının temizlik ve düzeni sağlanır. g) İşin gerektirdiği çalışma alanını belirler. h) Yapacak işle ilgili ekibini oluşturur ve iş dağılımını yapar. i) Çalışma alanında bulunan atıkların uzaklaştırılmasını sağlar. 3. Duvarcılık Araç ve Ekipmanları Genel Bilgi Her çeşit duvarın tekniğine ve kurallarına uygun olarak örülebilmesi için kullanılan araçlara denir. 3.1. Çeşitleri ve Görevleri 1) İş resmi (mimari proje): Duvar ölçüsünün kuralına uygun olarak yapımında kullanılır. 2) Duvarcı malası: Harcın serilmesinde, derzlerin doldurulmasında kullanılır. 3) Duvarcı çekici: Tuğlanın istenilen boyutlarda kesilmesinde kullanılır. 4) Duvarcı ipi: Duvar yüzey düzgünlüğünün sağlanmasında kullanılır. 5) Duvarcı gönyesi: Köşelerin dikliğinin kontrol edilmesinde kullanılır. 6) Şakül: Duvar köşelerinin düşeyliğinin kontrolünde kullanılır. 7) Su düzeci: Duvarın yatay ve düşeyliğinin kontrol edilmesinde kullanılır.
7 8) Hortumlu su düzeci: Başlangıç ve bitiş noktalarının doğruluk kontrolünde kullanılır. 9) Metre: Boyutların ölçülmesinde kullanılır. 10) Harç teknesi: Harcın konulmasında kullanılır. 11) El arabası: Harç ve tuğla taşıma işlerinde kullanılır. 12) Kürek: Harcın karılmasında ve alıştırılmasında kullanılır. 13) Su kovası: Su taşıma işinde kullanılır. 14) Sehpa iskele: Duvar yüksekliğinin, çalışma yüksekliğini aşması halinde, rahat çalışmayı sağlamak için kullanılır. 15) Vinç: Tuğla, kireç, çimento vb. malzemelerin üst katlara çıkarılmasında kullanılır. Metre Su düzeci Mastar Mala El arabası Şakül İş iskelesi: Yapılarda duvar örerken duvar yükseldiği zaman iki sehpanın üzerine kalas koyarak duvar örme işlemine yarayan iskeleye iş iskelesi denir. Ahşap veya demirden türleri vardır. Zemin tesviyesi: Duvar örülecek yüzeyin yatayda düzgün olmasını sağlamak için yapılan 3 cm kalınlığında betondur.
Aplikasyon: Aplikasyon (yer tesbiti ), tescilli haritalardaki parsel köşe noktalarının zeminde yeniden belirtilmesidir. 8 Mala ve Mastar kullanımı: Mala: Harç alıp sürmeye yarayan, çoğu üçgen biçimde, yassı, demirden üstü tahta saplı, duvarcı veya sıvacı aracı. Mastar: Sıvacı ve duvarcıların cetvel gibi kullandıkları ensiz düz tahta veya alüminyum yapı elemanıdır. Harç : Çimento ve kumun veya bir bağlayıcı ile kumun su ile birlikle karıştırılması sonucunda elde edilen bir malzemedir. a)çimento: Kil ve kalkerin belirli oranlarda birbirleriyle karıştırılarak 1300-1500 C dereceleri arasında pişirilmesi sonucu klinker elde edilir. Klinker minör (alçı feo2 vb) katkı maddesi ilave edilerek çimento değirmeninde öğütülmesi sonucu elde edilen toz halinde, su ile sertleşen bağlayıcı temel yapı malzemesidir. Çimento en fazla üst üste on torba istif edilir. b)agrega(kum): Tabii ve yapay veya her iki cins yoğun mineral malzemenin, genellikle 100 mm ye kadar çeşitli büyüklüklerdeki kırılmamış veya kırılmış tanelerin bir yığınıdır. Duvarcılıkta kullanılan üç çeşit harç çeşitleri vardır; 1) Çimento harcı: Önemli yapılarda, rutubete maruz duvarlarda ve diğer harçlara göre daha güvenilirdir. 2) Melez (takviyeli) harç: Melez harç da bağlayıcı olarak kireç+çimento belirli oranlarda beraber kullanılır. 3) Kireç harcı: Taşıyıcı olmayan basit duvarların örülmesinde kullanılır. Kum ile kirecin ve suyun belirli oranlarda karıştırılması sonucu elde edilen malzemedir. Çırpı ipi: Duvar örerken duvarın boyuna düzgünlüğünü kontrol etmek için kullanılan ipliğe çırpı ipi denir. 4. Tuğla Duvarlar Tuğla duvar örgü şekilleri, genellikle yığma yapılarda taşıyıcı duvar olarak örülen, normal ve modüler tuğla için geçerlidir. Bu nedenle tuğla duvar örgüleri yığma yapılarda önem arz eder. Duvar, en az bir tuğla (1T) kalınlığında örülmelidir. Yarım tuğla (1/2T) kalınlığındaki duvarlar ise bölme duvar olarak kullanılmalıdır. Yarım tuğla duvarlar üzerine kesinlikle yük bindirilmemelidir. Tuğla duvarlarda kullanılan örgü çeşitleri aşağıda verilmiştir. A) Düz Örgü
Yarım tuğla (1/2T) kalınlığındaki düz diziden oluşan örgü şeklidir. Yük taşıma özelliği yoktur. Bölme duvarlarda ve baca örülmesinde uygulanır. 9 Ön Görünüş 2.sıra B) Kilit Örgü 1.sıra Bir tuğla kalınlığındaki kilit dizelerin üst üste konulmasıyla oluşur. 1. Sıraya tam tuğlayla başlanır. 2. Sıraya ise 2 adet üççeyrek tuğlalarla başlanır. Kilit sıra şeklinde devam eder. Ön Görünüş 2.sıra 1.sıra C ) Şaşırtma Örgü Genellikle yığma yapılarda, taşıyıcı olarak en çok kullanılan örgü çeşididir. Blok örgü de denilen şaşırtma örgü, kilit ve düz dizelerle 19cm karşılığında yapılır. 1.sıraya kilit dizi ile başlanır. 2.sıraya ise üççeyrek tuğla ile başlanır ve düz dizi halinde devam eder.
10 Ön Görünüş 2.sıra 1.sıra D) Düz Kılıç Örgü Yüksekliği ve uzunluğu az olan, yük taşımayan bölme duvar olarak veya duvarların dış yüzeylerini kaplamak için kullanılan örgü türüdür. Kılıç dizi, tuğlaların üst üste getirilmesiyle yapılan örgüye denir. Ön Görünüş 2.sıra E) Haç Örgü 1.sıra Kilit ve düz sıralar kullanılarak yapılır. Blok örgüden farklı olarak düz sıraların dik derzleri bir alttaki düz sıranın dik derzlerinden yarım tuğla kaydırılarak yapılmasıdır. Böylece duvar yüzeyinde haç görüntüleri ortaya çıkar. Bir tuğla kalınlığındaki veya daha kalın duvarların örülmesinde kullanılır.
11 F) Polonez Örgü Tuğlaların bir düz bir kilit konulması ile elde edilir. Birinci sıra kilit konulan tuğla ile başlar. İkinci sırada kilit tuğlaların üzerine düz, düz tuğlaların üzerine kilit tuğla konur. Bir veya iki tuğla kalınlığındaki yüzeyi sıvanmayacak, görünüşü güzel olması istenen duvarların yapımında kullanılır. G) Hollanda Örgü Duvarın birinci sırası kilit dizi, ikinci sırası polonez örgünün ikinci sırası kullanılarak yapılan örgüdür. Yüzeyi sıvanmayacak, görünüşünün güzel olması istenen bir tuğla kalınlığındaki duvarların örülmesinde kullanılır.
12 4.1. Tuğla Duvar Malzemeleri Tuğla duvar malzemeleri yukarıda verilen (3. Duvarcılık Araçları bölümünde gösterilmiştir) duvar ekipmanlarıyla aynıdır. 4.1.1. Harçlar Duvar Harcının Yapılması: A. Kireç harcı yapımı: Resim 4.2 Harç yapılacak zemini temizleyiniz ve ıslatınız. Yeteri kadar kumu hazırlayınız. Resim 4.1
13 Resim 4.4 Kireç hamurunu kum oranına göre hazırlayınız. Elenmiş kumun orta kısmını kürek ile çukurlaştırarak açınız. Resim 4.3 Kireç hamurunu, açılan çukurun ortasına dökünüz. Resim 4.6 Gerekli suyu ilave ediniz. Resim 4.5 Resim 4.8 Gelberi (çapa) ile kireç hamurunu ayran kıvamına gelene kadar eziniz. Kürekle kum ve kireç hamurunu karıştırınız. Resim 4.7
14 Karışımın homojenliğini kontrol ediniz. Resim 4.10 Yayılan harcı kürekle toplayınız. Resim 4.9 B. Takviyeli Harcın Yapılması: Not: Kireç harcı yapımındaki işlem basamaklarını uygulayınız. Resim 4.12 Hazırlanan kireç harcının kullanacağınız kadar kısmına, önceden belirtilen karışım oranına göre çimento ilave ediniz. Çimento ile kireç harcını homojen olana kadar karıştırınız. Resim 4.11 C. Çimento Harcı Yapımı:
15 Not: Kireç harcının yapımındaki ilk işlem sırasını uygulayınız. Hazırlanan kumun üzerine harç karışım oranlarında belirtilen miktarda çimento dökünüz. Resim 4.14 Kum ile çimentoyu kürek ile iki defa harmanlayınız. Resim 4.13 Hazırlanan kuru karışımın ortasına çukur açınız. Resim 4.16 Açılan çukurun ortasına su ilave ediniz. Resim 4.15
16 Kürek ile harcı en az iki defa karıştırınız. Resim 4.18 Harcın homojenliğini kontrol ediniz. Resim 4.17 4.1.2. Tuğlalar Duvar örme malzemesi olarak kullanılan tuğla; kil, killi toprak ve kumun gerektiğinde tuğla ve kiremit tozunun, su ile hamur hale getirilip kalıplanmasından sonra kurumaya bırakılır, kuruyan kalıplar 800 C- 1000 C sıcaklıktaki fırınlarda pişirilerek elde edilen malzemeye tuğla denir.elde ediliş şekillerine ve özelliklerine göre çeşitleri mevcuttur. Türleri: Harman tuğlası (adi tuğla): Günümüzde modern inşaat sektöründe az kullanılan, genellikle ekonomik olrak geri kalmış ülkelerde kullanılan tuğlalardır. Adına el tuğlası ya da el tuğlası da denir. Hazırlanan tuğla hamuru (kil, killi toprak, kum karışımı) el ile kalıplanıp açık havada kurutulup pişirildikten sonra elde edilen tuğladır. Fabrika tuğlası: Fabrika tuğlaları, tuğla hamurunun yüksek basınç altında preslenip, fırınlarda pişirilmesiyle elde edilir. Fabrika tuğlaları, üretim şekillerine göre kendi aralarında da aşağıdaki gibi sınıflandırılır. 1. Normal tuğla 2. Modüler tuğla 3. Blok tuğlası 4. İzolasyon tuğlası 5. Baca tuğlası Özellikleri:
17 Harman tuğlaları: El ile kalıplandığından, ölçüleri genellikle birbirini tutmaz ve dayanıklı değildir. Genellikle piyasada dolu ve delikli harman tuğla diye iki şekilde satılır. Harman tuğla (19x9x5) ölçülerinde imal edilir. Fabrika tuğlaları: Normal ve modüler tuğlalar genellikle yığma yapılarda taşıyıcı duvarlarda kullanılan malzemelerdir.boyutları tuğlaların özelliğine göre değişkenlik gösterirler. Tuğla Duvar Örgü Teknikleri: Tuğla duvarlar örülürken aşağıdaki kurallara dikkat edilmelidir: 1. Duvarda kullanılacak tuğlalar, düzgün, tozdan ve topraktan temizlenmiş olmalıdır. 2. Tuğlalar, duvar yapımına başlamadan önce ıslatılmalıdır. 3. Harç, duvar üzerine düzgünce, dışarıya taşmayacak şekilde serilmelidir. 4. Tuğlalar harcın üzerine iyice bastırılarak oturtulmalıdır. 5. Duvarlarda düşey derzlerinin, 10 mm, yatay derzler ise yaklaşık 12 mm kalınlığında yapılmalıdır. 6. Duvarın örülmesine, ip çekmek suretiyle her iki ucundan başlanmalı, başlangıç tuğlaları su terazisi yardımıyla yerleştirilmeli, arada kalan kısım ipe göre örülerek doldurulmalıdır. 7. Düşey derzler, duvarın hiçbir yerinde üst üste gelmeyecek şekilde ve doğrultuda örülmeli, kaydırmalar yarım, çeyrek ve üççeyrek tuğlalarla yapılmalıdır. 8. Duvarlar, genellikle tam tuğla ile örülmeli, parça tuğlalar ise örgüde gerektiğinde kullanılmalıdır. 9. Tuğla duvarlar örülürken, takviyeli harçla veya melez harçla örülmeli; soğuk iklimlerde dona maruz yerlerde, çimento harcı kullanılmalıdır. 10. Duvar yüzeylerine sıva yapılacak ise, derz yüzeyleri mala ile düzeltilmemelidir. 11. Duvarın boyuna sonradan ekleme yapılacak ise, devam ettirilecek sıralar için duvar dişi bırakılmalıdır. Bazı tuğla boyutları aşağıda verilmiştir; Normal tuğla boyutları: A: 190 B: 90 C: 50
18 Dolu tuğla Delikli tuğla Modüler tuğla boyutları: A: 190 B: 90 C: 85 Modüler tuğla Blok tuğla çeşitleri:
19 İnce blok tuğla( 8,5x19x19 cm) Normal blok tuğla (13,5x19x19 cm) Yığma blok tuğlası (39x19x13,5 cm) (29x19x13,5 cm) İzolasyon tuğlası (24x14,5x23,5 cm) (29x19x23,5 cm) (24x24x23,5cm) Baca tuğlası (19x19x19 cm) delik Ø 130 Tuğla Duvar Örme:
20 Resim 4.19 Resim 4.20 Duvar yapılacak zemini temizleyiniz. İhtiyacınız kadar tuğlayı duvar örülecek yere taşıyınız. Resim 4.21 Resim 4.22 Duvar zeminini ıslatınız. Hazırlanan harcı tekneye alarak, kürek ile karıştırınız. Resim 4.23 Resim 4.24 Tuğlaları ıslatınız. Birinci sıra köşe tam tuğlalarının konulacağı yere harcı mala ile yayınız.
21 Resim 4.25 Resim 4.26 Birinci sıra köşe tam tuğlalarını yerleştiriniz. Köşe tam tuğlalarından duvarın ön yüzüne göre ip çekiniz Resim 4.27 Resim 4.28 Ara bölmeyi harçlı ve ipe göre örünüz. Derzleri sıvamadan doldurunuz. Resim 4.29 Resim 4.30 İkinci sıranın başına yarım tuğlayı Köşe tuğlanın ipini çekiniz. ve diğer uçtaki tam tuğlayı, yarım tuğla kaydırarak yerleştiriniz.
22 Resim 4.31 Resim 4.32 Ara tuğlaları, kilidine ve İkinci sıranın baş tarafına ipe uygun yerleştiriniz. üççeyrek tuğlalardan 2 adet yan yana düz olarak yerleştiriniz. Resim 4.33 Resim 4.34 İkinci sıranın sonuna düşey derzler Köşe tuğlalardan ipi çekiniz. birbirinden çeyrek tuğla boyu kayacak şekilde iki adet tam tuğlayı yan yana düz örgü şeklinde koyunuz. Resim 4.35 Resim 4.36 Ara tuğlaları ipe uyarak harçlı Duvar köşelerine üçüncü olarak yerleştiriniz sıradan itibaren şakül ile kontrol ediniz. 5. Taş Duvarlar 1. Moloz Taş Duvarlar 2. Kaba Yonu Taş Duvarlar 3. İnce Yonu Taş Duvarlar 4. Kesme Taş Duvarlar Tuğla duvarda kullanılan malzemeler ile taş duvarda kullanılan malzemeler aynıdır. Moloz Taş Duvarlar: Taş ocağından çıkartılan taşların hiçbir işlem yapılmadan kullanılmasıyla oluşturulan duvar türüdür.(şekil 5.1)
23 Şekil 5.1 Moloz taş duvar Harçsız Moloz Taş Duvar (kuru duvar): Yük taşımayan bahçe ve çevre duvarları istinat duvarları, fosseptik ve su kuyusu duvarları ile ağırlık duvarlarında uygulanır.(şekil 5.2) Şekil 5.2 Harçsız moloz taş duvar Harçlı Moloz Taş Duvar: Temel, bodrum ve normal kat duvarlarında, çevre ve istinat duvarlarında uygulanır.(şekil 5.3) Şekil 5.3 Harçlı moloz taş duvar Moloz taş duvarlarda genel yapım kuralları şunlardır: - 1 m2 duvar yüzeyinde 15 ten fazla taş bulunmamalı, eşit aralıklarla dağıtılmış en az iki bağlantı (kenet) taşı olmalıdır. - Taş kalınlıkları 15 cm den fazla olmalıdır. - Taş sıralarının üzerleri harçla tesviye edilerek düzeltilmelidir. - Taşların duvar içinde kalan tüm yüzeyleri harçla sarılmış olmalı duvar yüzü sıvanacaksa köşeler ve kapı-pencere yanları tuğlayla örülmelidir. - Derz kalınlığı en fazla 4.00 cm olmalı, oturtulan taşlar yerlerinden oynatılmamalı, bu yapılmışsa taş kaldırılıp yeniden temizlenip harç konulduktan sonra taş ıslatılıp yerine yerleştirilmelidir. - Taş yüzeyleri mümkün olduğunca birbirine dik ve görünen yüzeye dik 5.00 cm lik kısmı düzeltilmiş olmalı, çukurluklar olmamalıdır. İç yüzeylerde derz kalınlığı 3.00 cm yi geçmemelidir
24 Kaba Yonu Taş Duvarlar: Yüzeyi sıvanmayacak cephe duvarları ile çevre ve istinat duvarlarında uygulanır. Kaba Yonu taş duvarlarda genel yapım kuralları şunlardır: - Taşların yatak ve yan yüzeyleri murç ya da tarakla görünen yüzeyine dik olarak en az 15.00 cm. düzeltilmeli gerekirse taşın görünen yüzey çevresinde 2.00 cm. eninde düz kalemle tesviye çerçevesi yapılmalıdır. - Cepheden görünen yüzey kabarıklıkları 3.00 cm.yi geçmemeli, boyut olarak taşların yüksekliği 20 genişliği 30 derinliği de 25 cm. civarında olmalıdır - Derz kalınlığı en çok 2.00 cm. olmalıdır. Taş sıraları arasındaki yükseklik farkı 1 / 5 i geçmemeli düşey derz aralarındaki uzaklık en az 10.00 cm. olmalıdır - Moloz taş duvarlardaki gibi yatay veya karışık derzli yapılabilen kaba yonu taş duvarların görünen yüzlerindeki çerçeve içleri kabarık bırakılırsa buna Sıklop Duvar denilir. (Şekil 5.4) Şekil 5.4 Kaba yonu taş duvar İnce Yonu Taş Duvarlar: İşçilik ve maliyetinin yüksek olmasının yanısıra estetik bakımdan güzel görünüş için bina cephelerinde uygulanan duvar türüdür (şekil 5.2) İnce Yonu taş duvarlarda genel yapım kuralları şunlardır: - İnce yonu taşların yatak ve yan yüzleri 15.00 cm. derinliğe kadar düzgün ve keskin doğrular şeklinde gönyesinde tesviye edilmelidir - Taşların en küçük kenarı 20.00 cm.den az olmamalı,15.00 cm. derinliğe kadar kesit daralması ve görünen yüzeylerde çukurluk bulunmamalıdır. Görünen yüzeyler ya düz olmalı ya da en çok 2.00 cm. çıkıntılı Sıklop Duvar olmalıdır - Derz kalınlığı, duvar boyunca 1.50 cm.yi geçmemeli taşlar duvarla iyi bağlantı yapmalıdır - İki taş sırası arasındaki yükseklik farkı en çok 2.00 cm., en kalın ve en ince taş sıraları arasındaki fark da 4.00 cm.yi geçmemelidir - Düşey derzler arasındaki uzaklık 10.00 cm.den fazla olmalıdır. (Şekil 5.5) Şekil 5.5 İnce yonu taş duvar
25 Kesme Taş Duvarlar: Kesme Blok Taş Duvarlar: Oldukça az görülen, işçiliği pahalı, derz kalınlıkları 1.00 cm.yi geçmeyen, derinlikleri duvar kalınlıklarına eşit, birbirlerine geçmeli ya da metal bağlantı gereçleriyle bağlanan ve el araçlarıyla, makinelerle kesilerek işlenen duvarlardır. Kesme Blok Kaplama Taş Duvarlar: Arkalarındaki kârgir duvarlarla birlikte örülen kenarları düzgün ve gönyesinde kesilerek uygulanan ve işçiliği kesme-blok taş duvarlardakinin aynısı olan yapımı pahalı duvar tipidir. Bunlarda da taş kalınlık ve yükseklikleri 15.00 cm.den fazla iki derz arası 10.00 cm. den çok olmalıdır. Özellikle ön cephe kaplamalarında kullanıldıkları için stabilite açısından üst üste gelen taşlar saplamalarla yan yana gelen taşlar da düz ve çatal kenetlerle iyice bağlanmalıdır. Şekil 5.6 Kesme taş duvar 6. Briketler Resim 6.1 Resim 6.2 B1-R-20 (20X40X20 cm) B1-15 (15X40X20) üç boşluklu blokbims iki sıra boşluklu bims Briket Duvar Örme Kuralları:
26 Birinci ve sonuncu briket konulurken briketin kendi şakülüne bakılmalıdır. Briket duvarını pratik yapmak için köşeler düzgün kaldırılmalı köşelerden ip çekilerek ortalar örülmelidir. 1.Düşey derzler en az 10 cm veya blok boyu yarısı kadar şaşırtılmalıdır 2. Düşey derz kalınlığı en az 10 mm olmalıdır. 3. Yatay derz kalınlığı en az 12 mm olmalıdır. 4. Duvar yükseldikçe şakül ile diklik kontrolü yapılmalıdır. 5. Yatayda, duvarın doğrultusunun doğru olması için boyuna ip çekilmelidir. 6. Plastik kıvamda harç kullanılmalıdır. 6.1. Briket Duvar Malzemeleri Tuğla duvar için gerekli olan ekipmanlar ve malzemeler briket duvar içinde gereklidir. 6.1.1. Harçlar Tuğla duvar harçları kullanılır. 6.1.2. Briketler Kullanıldı yerler Sıvanacak her türlü duvarda Taşıyıcı olmayan duvarlarda Döşemelerde kullanılırlar Bahçe duvarlarında Depolarda Tarım ve besi yapılarında kullanılırlar. Boyutlarına göre çeşitleri: 1-25 lik briket (25x20x40) 2-20 lik briket (20x20x40) 3-15 lik briket (15x20x40) 4-10 luk briket (10x20x40) 6.2. Briket Örgü Teknikleri Duvar örme mesafesinin başlangıç ve bitiş noktalarını belirleyiniz.
Birinci sıra başlangıç ve bitiş briketlerini dikine kendi şakülünde yatayına terazisinde yerleştiriniz. Duvar örülecek yere önceden hazırlık yapınız. Örülecek yerin taksimatını yazınız. Taksimat yapılan yerlere harç teknesi koyunuz(60 cm açıkta) teknenin kenarına briketleri hazırlattırınız taksimatın üzerine köşeleri kalkınız,köşelerden ip çekiniz.briketi örünüz. briket üzerine harç sererken yere dökmeyiniz. Duvar örerken mala sapı kullanmayınız.duvar örme işi bittikten sonra dökülen harçları toplayınız. Topladığınız harcı esas harca karıştırmadan kullanınız. Duvar bittikten sonra teknenizi bir başka duvara kaldırınız. Yaptığınız duvarın güzel görünmesi için dikine derzleri mala ile sıvayınız. Başlangıç ve bitiş noktalarına yerleştirilecek briketleri hazırlayınız. Başlangıç ve bitiş noktalarına yerleştirilecek briketlerin yerlerine yeteri kadar harç koyunuz. Harcın üzerine briketleri terazisinde yerleştiriniz. Yerleştirdiğiniz briketlerin ip çekmeye uygun olmasına özen gösteriniz. 27 7.Cam Tuğla Örülmesi Cam tuğla: Modern ve farklı bir doku yaratmak için kullanılabilir. Çoğunlukla sepa-ratör görevi üstlenen duvarların yerine uygulanır. Yüksek sıcaklıktaki cam hamurun özel kalıplarda preslenmesiyle elde edilen içi boşluklu camın, bir diğeriyle yine sıcak olarak birleştirilmesiyle üretilir. Cam tuğla bir duvar gibi örülür ve ışığın geldiği yönde uygulanır. Renksiz tuğlaların yanı sıra kırmızı, yeşil, mavi ve sarı renklerde cam tuğlalar da bulunmaktadır.- Duvar örülürken cam tuğlaların arasındaki 10 mm mesafenin düzgünlüğü için fuga ayırıcılar kullanılabilir. Fuga dolgu harcı, bir ölçü beyaz Portland çimento, üç ölçü kum (1 mm çapında elenmiş ve yıkanmış), su ile hazırlanarak duvar yapımının bitmesinden 24 saat sonra uygulamasına başlanır. Resim 7.1 Cam tuğla çeşitleri Güvenlik- Darbeye Dayanım: Cam Tuğla Duvarlar, katmanlı olmaları ve yapımlarında kullanılan yardımcı malzemelerin kazandırdığı direnç sayesinde darbelere
28 karşı dayanıklıdır. (13,9 N/mm2-DIN 18175) Işık Geçirgenlik: Cam Tuğla duvarlar gün ışığı dik geldiğinde, desene bağlı renksiz olanlarda ortalama % 82; renkli olanlarda da % 66 oranında ışık geçirgenliğine sahiptir (ISO DIS 7884/b). 7.1. Cam Tuğla Malzemeleri Yangın Dayanımı: DIN 18175'e göre üretilen 190X190 mm cam tuğlalar kullanılır, DIN 4102 Bölüm 4-8.4.3 standardına göre 3,5 m2' yi aşmayacak büyüklükte örülmüş duvarlar, G sınıfı yangın camlaması olarak nitelendirilmektedir. G sınıfı camlamalar yangın alev ve dumanının geçişini tek duvarda < 60 dk süre ile çift duvarda > 120 dk süre ile KullanımYerleri: Cam Tuğlalar, apartman ve merdiven boşluklarının camlamalarında, balkon korkuluklarında, banyo, mutfak v.b. iç mekanlarda, ayırıcı duvarlarda, ışıklıklar ve bodrum pecerelerinde kullanılabilen rakipsiz bir malzemedir. Geleneksel cam tuğla uygulamaları, bir ölçü çimento, üç ölçü kum ve su ile hazırlanan harçla gerçekleştirilir.cam tuğla duvarın örülmesi sırasında derzlere düşey ve yatayda 6 mm'lik yüksek dayanımlı, nervürlü ve galvanizli çelik donatılar yerleştirilir. Tuğlalar arasındaki mesafelerin eşitliği "plastik derz ayırıcılar" ile sağlanır. Fuga dolgusu bir ölçü beyaz çimento, üç ölçü ince kum hesabı ile hazırlanan harçla yapılır. 7.2. Cam Tuğla Örgü Teknikleri 1. Cam Tuğla Duvar İçin Gerekli İnşaat Boşluğunun Saptanması: [cam tuğla sayısı x cam tuğla boyutu] + [derz sayısı x fuga genişliği] + [beton çerçeve genişliği x2] +[(metal U profil + kayma ve genleşme derzleri ) x 2 2. Uygulamada Kullanılan El Aletleri : - Duvarcı malası - Su terazisi - Duvarcı ipi ve çekül - Sünger - Dübel ( çapı 10 mm) - Paslanmaz vida ( çapı 8 mm) - Darbeli matkap - Lastik çekiç (tuğlaları yerleştirmek için) - Lastik spatula 3. Cam Tuğla Duvar Yapım Tekniği: - Cam tuğla duvarlar karşılıklı en az iki mesnede tutturulmalıdır.
29 7.3. Cam Tuğla Türleri - Sıcaklık değişimleri ile yapı hareketleri ve yükler karşısında cam tuğla duvarın sıkışarak kırılmasını önlemek için yatay ve düşey kayma ve genleşme derzlerinin işlevini engelleyebilecek uygulama ve malzemeden kaçınılmalıdır. Kayma ve genleşme derzlerine nemin ulaşmasını engellemek için beton çerçeve ile cam birleşimleri en az 10 mm genişlikteki elastik dolgu malzemeyle sızdırmaz hale getirilmelidir. Cam tuğla duvarın yanları ile üstündeki genleşme derzlerine 10-20 mm kalınlığında sert genleşme köpüğü (PVC veya poliüretan levha), kayma derzlerine ise kumlanmamış bitümlü karton yerleştirilmelidir.yatay genleşme derzlerinde yüksek yoğunluklu sert, düşeyde ise düşük yoğunluklu daha yumuşak genleşme köpüğü kullanılmalıdır. Duvarın oturacağı tabanda yeterli taşıma gücüne sahip iki kat kumlanmamış bitümlü kartonla oluşturulmuş kayma derzi tavsiye edilmektedir. - Yüksekliği veya uzunluğu 6.00 m'yi veya alanı 15 m2' yi aşan cam tuğla duvarlar taşıyıcı elemanlar ve/veya genleşme ve kayma derzleri ile sınırlandırılmalıdır. Kenar ölçüleri 1.5 m'den küçük olan cam tuğla duvarlar donatısız yapılabilir, ancak bunlar 0,8 kn/m2 (yaklaşık 80 kgf/m2) rüzgar yüküne kadar dayanıklıdır. - Donatı demirleri cam tuğlalarla temas etmemeli, paslanmayı önlemek için tercihen galvanizli demir veya çelik kullanılmalıdır; mümkün olmadığında da donatı demirleri kullanılmadan önce çimento + su şerbetine daldırılmalıdır. - Cam tuğla duvar yapımı için şantiyede harç hazırlanabileceği gibi, istenen niteliklere uygun hazır harç da kullanılabilir. - Fuga harcı, iyi yapışma sağlanması için derzlerin priz süresi tamamlanmadan önce uygulanmalıdır. - Cam tuğla duvarın dışa bakan yüzündeki fuga harcı prizini aldıktan sonra üzerine koruyucu ve su emmeyen bir malzeme sürülmelidir. - Cam tuğlalar sadece lastik çekiçle hafifçe vurularak hizaya ve şaküle getirilmelidir. - Cam tuğla duvarlar kendi yükleri dışında yük almamalıdır. - Cam tuğla duvarlar yeterli taşıma gücüne sahip, eğilme ve bükülmeye direnci yüksek taban üzerine oturtulmalıdır. - Kiriş, hatıl ve benzeri yapı elemanları üzerine oturtulan, uzun kenarı 1.5 m'den fazla cam tuğla duvarlar için mutlaka donatı demirli (2 x 6 mm) beton alt çerçeve oluşturulmalıdır. - Cam tuğla duvarın daha da sağlam olabilmesi için çelik veya paslanmaya karşı önlem alınmış galvanizli metal U-profilli beton çerçeve tercih edilmelidir. 8. Bacalar 8.1. Genel Bilgiler Yapılarda çeşitli hizmetleri (kirli havayı dışarı atmak, binaya temiz hava temin etmek, çöplerin atılması veya su, ısı ve enerji hatlarının döşenmesi) karşılamak amacıyla inşa edilen dik, yatay ve eğik kanallara baca adı verilir.
30 8.2. Baca Türleri a) Duman (ateş) bacaları b) Havalandırma bacaları ve ışıklıklar c) Çöp bacaları d) Tesisat bacaları 8.2.1. Duman (Ateş) Bacaları Yapılarda ateş kaynaklarından çıkan gazların çatı üstünden havaya atılması için bina içinde veya binaya bitişik olarak düzenlenen kanallardır. Şekilleri kare, silindir veya dikdörtgen prizması şeklinde olabilir. Ateş bacalarının yapımında TS 11386 nın kurallarına uyulmalıdır. Bacalar aşağıda verilen kurallara uygun olarak yapılmalıdır. 1) Projesinde verilen boyutlara uygun olarak aplikasyonu yapılmalıdır. 2) Baca iç genişliği, yüksekliği yapılacak yere göre tertip edilmiş olmalıdır. 3) Baca içerisinde yoğuşma meydana gelmeyecek şekilde tedbirler alınmalıdır. 4) Bacalar dik bir eksen üzerinde şaşma olmadan devam etmelidir. Bacalar kolay temizlenebilir ve kesitte pürüzlü kısım olmamalıdır. 5) Baca deliğinin boyutu tüm baca boyunca aynı olmalı daralmalar olmamalıdır. 6) Baca içerisine harç kalıntıları taşmamalı, derzler iyice doldurulmalı ve içerisine dökülmemelidir. 8) Baca kanalı içerisine herhangi bir yabancı eleman (tesisat, dübel, bağlantı demiri, vb.) yerleştirilmemelidir. 9) Bacanın dışarıda kalan duvarları hava koşullarına karşı dayanıklı olmalıdır. 10) Baca yapımında genellikle tuğla, pişirilmiş kil, künk ya da beton künk ile bazı beton bloklar kullanılabilir. Bunun yanında betonarme prefabrik elemanlar da kullanılabilir. 11) Baca yapımında daire kesitli kanallarda, diğer karesel kesitlere göre daha az sürtünme olduğu, bu nedenle daha iyi çekim yaptığı gözden kaçırılmamalıdır. 12) Baca kanalları kolayca temizlenebilmelidir. 13) Ateş bacası duvarları 500 C ısıya kadar dayanıklı olan malzemeden yapılmalıdır. 14) Ateş bacalarında kanal genişliği, iyi bir çekim ve yangın güvenliği açısından en az 13,5 cm olmalıdır. 15) Dikdörtgen kesitli bacalarda kısa kenarın uzun kenara oranı 2/3 olmalıdır. 16) Bir baca kanalına birden fazla ateş kaynağı girişi yapılmamasına dikkat edilmelidir. 8.2.2. Havalandırma Bacaları ve Işıklıklar Yapılarda kirli, kullanılmış ve kokusu iyi olmayan havayı dışarı atmak ve yerine temiz hava temin etmek amacıyla yapılan bacalara Havalandırma Bacaları denilir. Bu işlem yalnız alt katlara ışık sağlamak için yapıldığında adı Işıklık olur. Havalandırma bacalarından yararlanacak kısımlar yatak odaları, mutfak, banyo ve WC pencereleri ve nadiren oturma odaları olabilir (Şekil 8.1). Bu bacaların kesitleri genelde dikdörtgen olup kenar uzunlukları 1.00 2.50 m arasındadır. Şekilleri aşağıda verilen ışıklıklar ve havalandırma bacaları aynen ateş bacalarındaki gibi örülür
31 ancak kenar uzunlukları arasında 1/3 bağıntısı olmalıdır. Şekil 8.1 Havalandırma Bacaları ve Işıklık 8.3. Baca Örgü Teknikleri Pres tuğlalarla baca örme kuralları pres tuğla ile duvar örme modülündeki kurallarla aynıdır. Pres tuğla ölçülerini hatırlamak için duvar örme modülüne bakınız. Tekil Olarak Örülen Bacalar: Tekil olarak örülen baca örgüsüne birinci ve ikinci sıralarının dizilimini gösteren çizimler aşağıda verilmiştir. 2.sıra 2.sıra 1.sıra 1.sıra
32 2.sıra 2.sıra 1.sıra 1.sıra 2.sıra 2.sıra
33 1.sıra 1.sıra Duvarla Beraber Örülen Bacalar: 2.sıra 2.sıra
34 1.sıra 1.sıra 8.4. Şömineler ve Barbeküler 8.4.1. Şömineler Şömine :mekânları ısıtmak ve bazen yöresel olarak yemek pişirmek vb. amaçlarla içinde ateş yakılan bir bölmeye sahip olan mimari yapı öğesidir. Yakılan ateşten çıkan dumanın doğrudan dışarı atılması düz bir baca sisteminin kurulması ile sağlanır. Modern kültürde şömineler yapıların içlerinde, en çok vakit geçirilen alanlarda bulunsa da pek çok yerde ev dışında ya da avlularda dekoratif amaçlarla kullanıldığı görülebilir. Şöminelerin insanoğlunun yaşamında ateşin kullanılmaya başladığı çok eski çağlardan bu yana var olduğu sanılmaktadır. Bu dönemlerde yerlere kazılan çukurlar biçiminde kullanılan şöminelerde yakılan ateşin dumanları yapının tavanına delikler açmak suretiyle oluşturulan ilkel bacalardan atılırdı. İki katlı evlerin ilk
yapıldığı dönemlerde bile bu teknolojinin kullanıldığı şömineler aynı dönemde yapıların dış kesimlerinde yer almaya başladı. 1678 yılında İngiltere Kralı II. Charles'ın yeğeni Prens Ruppert'ın şöminelerde hava akımı ve bugünkü baca sistemini geliştirmesi ile şöminenin tarihinde iki büyük devrim gerçeklemiş oldu. 8.4.1.1. Şömine Örgü Teknikleri Ateşe dayanıklı şamot harcı taş şömine örülmesinde kullanılabilir. şamot harcının hazırlanması tuğla ile şömine örme faaliyetinde anlatılmıştı. Uygulamaya başlamadan önce zemin düzgün ve terazisinde olmalıdır. Temizlenip süpürülen zemin üzerine önceden hazırlanan çimento harcından tesviye tabakası serilir. Teraziye alınan zemin üzerine taşlar, harçla temas edecek yüzeyleri ıslatılarak yerleştirilir. İlk sıranın üstüne gelecek olan kesme taşların bağlantısı şamot harcı ile yapılmalıdır. Kullanılan kesme taşların derz kalınlıkları 1 cm yi geçmemelidir. Derz boşluklarının üst üste gelmemesi için kesme taşları farklı boyutlarda kullanmalıyız. Düzgün yüzeylere sahip bir şömine ve yapımında kullanılacak diğer malzemelerle uyumlu kesme taşlar olması için kalınlık ve yükseklikleri 10 cm den fazla olmamalıdır. 35 8.4.1.1.1. Yapılışı Şömineye yapılacak olan kemerin kalıbı, projesindeki şekle uygun olarak kalıp kanatları ve yükünü taşıyan kalıp iskelesinden meydana gelir. Kalıp kanatları, Şömine açıklığı az olduğu için 2 3 cm kalınlığındaki tahtalarla yapılır. Kemer şekli gerçek büyüklüğünde, düzgün bir yerde, kanat tahtası üzerinde çizilir ve çizgi üzerinden kesilerek kemer kavisini verecek kanatlar hazırlanır. Kemer genişliğine göre ön ve arka yüzeyleri Oluşturmak için karşı karşıya getirilen kanatların açılmaması için üst ve alttan bağlayıcı çıtalar çakılır. Kemer genişliği bir tuğla veya daha az ise kanatların açılmaması için kanatlar üzerine 2x3 cm lik çıtalar 1 cm aralıklarla çakılır. Kemer kalıp iskelesi, kanatları ve üzerine gelen yükleri taşıyan başlık, dikme, çapraz ve kamalardan meydana gelir. Kemer yapıldıktan sonra kalıp 3 8 gün arasında sökülebilir (şekil 1.9) yapılır. Şekil 8.2 Şömine ön görünüş ve boyuna kesiti
36 Şekil 8.3 Kemer şeklinde ağız açıklığına sahip şöminelerdeki kemerin kalıbı Şekil 8.4 Ocak bölümünün arka ve yan duvarlarının ateş tuğlası ve harcı ile örülmesi
37 Şekil 8.5 Davlumbaz baca bağlantısı 8.4.2. Barbeküler Balkonlarda veya açık alanlarda duvar içerisinde gömülmüş veya açıkta pişirme işinin yapıldığı standart norm ve ölçülerinde tuğla, taş veya hazır blok malzemeler ile yapılmış ocaklardır. Resim 8.3Terasta uygulanmış barbekü Özellikleri: Barbekülerin en önemli özelliği sadece pişirme amacıyla kullanılmasıdır. Açık alanlarda sabit veya hareketli olarak kullanılması barbekünün kullanım kolaylığını artırmaktadır. Çok katlı konutların balkonlarında duvar içerisine gömülerek yapılan barbeküler kullanım kolaylığı açısından aynı rahatlığı sağlamaktadır (Resim 4.1). Barbekülerin kullanım özelliğinden dolayı malzemelerin koyulacağı tezgâh ve dolapların da düşünülmesi gerekir. Çok amaçlı düşünülen ve barbekünün kullanımını kolaylaştıran yardımcı bölmelerin yapımı barbekünün yapıldığı yerin büyüklüğüne göre değişir. Barbekülerin nasıl projelendirileceği, barbekü, şömine ve baca çizimi 11. sınıf modülünde anlatıldı. Bu modülden faydalanarak özelliklerine uygun olarak barbeküleri tuğla ile uygulayabiliriz.
38 Türleri: Barbeküler, yapıldığı malzemenin cinsine ve yapım şekline göre çeşitlendirilir. Yapıldığı malzemenin cinsine göre: Tuğla barbekü, Taş barbekü Hazır blok malzemeden yapılan barbekü Yapım şekline göre: Açık barbekü (Resim 4.2) Kapalı barbekü (Resim 4.3) Görevleri ve Kullanıldığı Yerler: Barbekülerin yerine getirdiği tek görev vardır, o da pişirme işinin yapılmasıdır. Bu görevi yerine getirirken kişilere kullanım kolaylığı sağlaması gerekir. Açık alanlarda kullanılan barbeküler genellikle hareketli yani taşınabilir olma özelliğine sahiptir. Açık alanlarda kullanılan barbekülerin sabit olanları da vardır. Bu tipteki barbekülerin, kötü hava koşullarına önlem almak için üst ve yanlarının kapatılması gerekebilir. Balkon veya teraslarda yapılan barbeküler sabit ve duvar içerisine gömülü olmalıdır. Bu tip barbekülerle birlikte çok amaçlı tezgâh ve dolap gibi bölümlerin de yapılması barbekü görüntüsüne güzellik katmakla birlikte kullanımında da kolaylık sağlamaktadır. Barbekü Kalıpları: Barbekü duvarlarının dayanıklı ve sağlam olması için projelerindeki biçimlerinde kalıcı olarak durmalarını sağlamak için geçici olarak ahşap veya metalden yapılan yüzey kaplamalarına barbekü kalıbı denir. Hazır olarak üretilen ve açık alanlarda kullanılan barbekülerin yapımında kalıp sistemi daha fazla tercih edilmektedir. Türleri: Barbekülerin sağlam ve uzun ömürlü olması gerekmektedir. Taşıyıcı kısımlarının düzgün ve güzel görünüşlü olması için kalıp sistemlerinden yararlanmak gerekir. Barbekülerin ayak bölümleri taş, tuğla veya hazır blok malzemelerden herhangi biriyle yapılabildiği gibi, kalıp içinde şekillendirilmiş beton elemanlarla da yapılabilir. Ayrıca ayak kısımları değişik malzemelerden yapılan barbekülerin tezgâh denilen kısımları kalıplanarak şekillendirilen beton elemanlardan yapılabilir. Yapılışı: Barbekülerin hazır olarak üretimi, bütün elemanlarının kalıp sisteminden yararlanıp betondan yapılması ile olur. Kalıplar, standartlara göre değişen boyutlara sahip barbekülerin üretimine yardımcı olmaktadır. Barbekü kalıp elemanları ahşap veya metal malzemelerden olabilir. Kalıplar içerisinde üretilen barbekü elemanları parçalar hâlindedir. Kullanılacağı yerde parçalar hâlindeki barbekünün montajı yapılarak kısa zamanda ve güzel görünüşlü barbeküler elde edilir. Bu tip barbeküler daha çok açık alanlarda hareketli olarak kullanılacaksa tercih edilir. Balkonlarda duvar içerisine gömülmüş sabit barbekülerin yapımında ayak, ocak ağzı ve içi ile baca kısmı tuğla, taş veya hazır blok malzemelerden; tezgâh ve kirişleri ise kalıp sistemini kullanarak üretilen beton malzemeden yapılır. Hazır barbekü üretimi seri üretim olduğu için orada kullanılan kalıpların boyutları standarttır. Yerinde üretilen barbekülerin boyutları standart olmayacağından yani yapılacağı yere uyumlu bir barbekü üretileceğinden kullanılacak olan kalıp malzemelerinin de boyutları ile ilgili herhangi bir ölçü verilemez. Ancak kullanılacak olan kalıp tahtalarının 2 3 cm kalınlığında olması ve bu kalıp sisteminde kanatları ve üzerine gelen yükleri taşıyan başlık, dikme, çapraz ve destek çıtalarının zayıf malzemelerden olmaması mümkün olduğunca ek yapılmadan kullanılması gerekir. 9. Lento ve Hatıl Türleri
39 9.1. Lento Yığma yapılarda pencere ve kapı türünden duvarda açılan boşlukların üzerine konulan yekpare taş ya da betonarme kütlelere lento denir Boşluğun üzerindeki kısımlar yükü lentoya iletir. Lento ufak bir kiriş gibi çalışarak yükü iki yana dağıtır, böylece yük zemine kadar taşınır. Bu sebepten lento çok dayanıklı olmadıkça pencere eni, kapı genişliği gibi boşlukların belli limitleri vardır. Genişlik lento yapımı ve lentonun görevini yerine getirmesini zorlaştırırsa yerine kemer de kullanılabilir. Eski bina (veya eskiyi taklit eden binaların) pencerelerinin kemerli olmasının sebebi budur. 9.1.1. Ölçüleri Ahşap malzeme kullanılarak, yerinde üretimi yapılacak lentoların kalıp ölçüleri, yapı mimari ve statik projelerinden okunarak alınır. Projede gösterilen kapı-pencere boşluk ölçülerine sağdan ve soldan en az 20 cm.(kapı-pencere boşluğu+40cm) ilave edilerek lento uzunluğu belirlenir. Lento genişliği de duvar kalınlığı ölçüsünde alınır. Belirlenen bu ölçülerdeki lentoyu üretmek için gereken lento kalıbı (kanatlar, taban tahtaları ve dikmeler) hazırlanır. Prefabrike lento üretmek için de, lento kalıp ölçüleri mimari ve statik projeler okunarak belirlenir. Bu ölçülere göre metal veya plastik malzemeler kullanılarak lento kalıpları üretilir. Şekil 9.1Ahşap düz ve dişli lento kalıp kesitleri Lento Kalıbı Yapım Kuralları Ahşap lento kalıbı yapım kuralları Kalıpta kullanılacak ahşap güneşe, suya ve yüke dayanıklı olmalıdır. Genellikle 2. veya 3. Sınıf çam kereste kullanılmalıdır. Lento kalıbının, mimari ve statik projelerindeki ölçülere uygun kesit ve görünüşlerini çiziniz. Lento kalıbının kapı-pencere boşluklarına sağlıklı olarak oturabilmesi için duvara her iki taraftan en az 20 cm oturmasına dikkat ediniz. Kalıp yapımına kanat tahtalarından başlanmalıdır. 20 cm genişliğindeki kanat tahtaları 50 şer cm, ara ile çakılan klapalara tutturulur (kanat tahtalarının
40 yüksekliği kalıp yüksekliğini verir). Alt kanat tahtaları (taban tahtaları) lento genişliğince olmalıdır. Alt kanat tahtaları belli aralıklarla (100 cm. geçmemeli) konulan başlıklar üzerine oturtulur. Hazırlanan kalıbın üstten açılmaması için belli aralıklarla gergi çıtaları çakılır. Kalıbın yanlardan açılmaması için takviye lataları ve payandaları çakılır. Başlık altlarına yaklaşık birer metre ara ile konulan dikmeleri çakınız. (Burada kulak malzemesini kullanınız). Dikmelerin dikliğini sağlamak ve sağa sola haraketini engellemek için 45 60 derece arasında çapraz lataları çakılır. Dikme altlarına kamalar yerleştirilir. Ahşap kalıp ile lento yapılması (dökülmesi) İnşaatın mimari ve statik projelerinden alınan kapı pencere boşluk ölçülerine göre hazırlanan ahşap lento kalıbı kurallara uygun olarak yerine monte edilir. Hazırlanan 350-400 ozlu beton ve donatılar kurallara uygun olarak kalıbın içine yerleştirilir. Daha sonra kalıp sökme kuralları çerçevesinde lento kalıbı alınır. 9.1.1.1. Lento Donatıları Mimari ve statik projelere uygun olarak hazırlanan lento resimlerindeki ölçülere uygun olarak, alan ortak Betonarme Demiri Modülü nde detaylı olarak anlatıldığı şekilde demirler kesilerek hazırlanır. Resim 9.1 Demirlerin lento ölçüsüne uygun olarak tebeşirle çizilmesi ve kesilmesi 9.2. Metal Kalıplarla Lento Yapılması
41 Resim 9.2 Yapı projesinden belirlenen lento ölçüsüne uygun olarak hazırlanan metal kalıbı yere serilen ince kumun üzerine yerleştiriniz. Kalıbın iç yüzeylerinin kalıp yağı ile yağlanması ve 400 dozlu betonla doldurulması 9.3. Türleri Günümüzde çoğunlukla betonarme olarak yapılan bir yapı elemanıdır. Lentolar sıva altında kaldığında bitmiş bir binada gözükmezler. Ahşap binalarda ve taşıyıcı sistemi ahşap malzemeden yapılan binalarda, iç ve dış duvarlarda bırakılan boşlukların üzerine yine ahşap malzemeden lento yapılmaktadır. Resim 9.3 Betonarme lento Resim 9.4 Ahşap Lento
42 Resim 9.5 Taş lento 9.4. Hatıl Türleri Hatıllar, kullanıldıkları malzemeye göre isim alır.üzerine yapıldıkları duvarın ve kullanılan malzemenin cinsine göre gruplandırılır ve kısma ayrılır. Kullanılan malzemenin cinsine göre, tuğla veya kesme taş, ahşap ve beton veya betonarme hatıllar olmak üzere gruplandırılır. Taş hatıl Tuğla hatıl Ahşap hatıl Betonarme hatıl 9.5. Hatıl çizim uygulamaları Hatıllar lentolardan farklı olarak tüm duvarlarda boydan boya uygulanır. Çizimleri de tüm duvarı kapsayacak şekilde olmalıdır.çizim yapmaya başlamadan ne tip duvara hangi çeşit hatıl uygulanacağını bilmemiz gerekir ki ona göre duvar hatıl çizimi yapalım, taramaları doğru seçelim. 10. Kemerler Yığma yapı duvarında boşluk oluşturmak için doğrusal elemanların yetersiz kaldığı durumlarda kullanılan kemerler, İki sütun veya iki ayak arasındaki bir açmanın üstünü örtmek için, uçları bu sütun ve ayaklara oturmak üzere yay şeklinde yapılan ahşap, maden ya da kâgir yapı parçası. olarak tanımlanır.
43 Büyük açıklıklı mekânlar yapabilmenin ilk adımı hiç şüphesiz kemerlerin bulunmasıyla atılmıştır. Eski Mısır ve Anadolu da ilk örneklerine rastlanan kemerler; tonoz, kubbe gibi örtü elemanlarının kaynağıdır. Kemerin, strüktürel gelişmenin ilk biçimi olduğu söylenebilir. Üzerine gelen yükleri, basınç şeklinde ileterek açıklığın iki yanına aktaran kemer, yalnız basınca çalışır. Bu nedenle taş, tuğla gibi basınç direnci yüksek, çekme direnci düşük malzemelerin kemer yapımında kullanılması uygundur. 10.1 Kemer Türleri İlk kemerler, birbirine ters v şeklinde dayanan iki büyük taşın açıklığı örtmesiyle oluşturulmuştur. Böylece kemerin en ilkel örneğinden günümüzdeki kemer biçimine ulaşana kadar farklı teknikler denenmiş ve birçok kemer çeşidine ulaşılmıştır. Bunlar; basık, şişkin, sepetkulpu, beşik, düz, üçgen, abanık, mızrak ucu, at nalı, tudor, dilimli, köşeli, armudi, ters eğmeçli, yıldız, kaş kemer gibi sıralanabilir (Şekil 10.1). Kemerler, gerek pencere gibi küçük açıklıkları geçmekte kullanılmış, gerekse kubbenin tüm yükünü aktaran büyük açıklıklı askı kemeri olarak kullanılmıştır. Şekil 10.1 Kemer biçimlenmeleri 10.2 Kemer Örgü Tekniği Uygulaması
44 Resim10.1. Kemer şablonu çıkarma Resim 10.2. Kemer şablonuna göre kemer taşlarının şekillendirilmesi
45 Resim 10.3. Kemer şablonu ile kemer taşlarının örülerek en son kilit taşlarının Yerleştirilmesi Resim 10.4. Kemerin örülmüş hali Resim 10.5. Yarım daire kemer
46 Resim 10.6. Sivri kemer Kaynaklar 1. http://www.aku.edu.tr/aku/dosyayonetimi/yapiegt/duvar.pdf 2. http://ders.insaatbolumu.com/yapi-elemanlari/tas-duvar-turleri/ 3. http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/insaat/moduller/briketvehazirbloklarlad uvar.pdf 4. http://www.blokbims.com.tr/bimsduvor.html 5. http//hbogm.meb.gov.tr/modullerprogramlar/kursprogramlari/insaat/moduller/baca.pdf 6. http://ders.insaatbolumu.com/yapi-elemanlari/havalandirma-bacalari-ve-isikliklar/ 7. http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/insaat/moduller/lentorogarvedrenajcizi mi.pdf 8. http://www.mantolama.tk/tag/cam-tu%c4%9fla-nas%c4%b1l-%c3%b6r%c3%bcl%c3%bcr.html 9. ŞİMŞEK, O., Yapı Malzemeleri 2, Seçkin yayınevi, Ankara 2007. 10. ARSLAN, M., Yapı Teknolojileri 2, Seçkin yayınevi, Ankara 2008. 11. GÖKDEMİR, A., Yapı Malzemeleri ve Beton Teknolojisi, Teknik yayınevi, Ankara 1997.
47 12. Duvarcılık MYK Ulusal meslek standardı 2011. 13. Hasol, D., Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, s. 245, YEM Yayınları, İstanbul, 1998.