MERKEZ EFENDİ MAH. TERCÜMAN SİTESİ A/2 BLOK D.20 ZEYTİNBURNU/İSTANBUL Tel: (212) 679 74 50 Faks: (212) 679 74 54 OBELYA Mühendislik Çevre ve Yatırım Danışmanlığı Hizmetleri Tic.Ltd.Şti. Atatürk Cad. Koruyucu İşhanı K:1 No:137-138 16010 Heykel/BURSA Tel: 0224 225 63 16 Faks: 0224 225 63 17 obelya@obelyamuhendislik.com TEMMUZ-2012
PROJE SAHİBİNİN ADI ADRESİ TELEFON VE FAKS NUMARALARI PROJENİN ADI PROJE BEDELİ PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN AÇIK ADRESİ (İLİ, İLÇESİ, MEVKİİ) Merkez Efendi Mah. Tercüman Sitesi A/2 Blok D:20 Zeytinburnu/İstanbul Tel: (212) 679 74 50 Faks: (212) 679 74 54 TAPSUR REGÜLATÖRÜ VE HİDROELEKTRİK SANTRALİ (2 MWm/1,8 MWe) 4.037.310 TL Erzurum İli, İspir İlçesi sınırlarında, G46.d4 paftasında, Tapsur Deresi üzerinde, PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI (ZONE) Arka Sayfada verilmiştir. PROJENİN ÇED YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDAKİ YERİ (SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ) PROJE TANITIM DOSYASINI HAZIRLAYAN KURULUŞUN ADI PROJE TANITIM DOSYASINI HAZIRLAYAN KURULUŞUN ADRESİ, TELEFON VE FAKS NUMARALARI PROJE TANITIM DOSYASININ SUNUM TARİHİ (GÜN, AY, YIL) EK II/,Enerji-Turizm-Konut Madde 32)Kurulu gücü 0-25MWm arasında olan nehir tipi santraller Obelya Mühendislik Çevre ve Yatırım Danışmanlığı Hizmetleri Tic.Ltd.Şti. (Yeterlik No:151) Atatürk Cad.Koruyucu İşhanı K:1 No:136 16010 Heykel- Bursa Tel: 224-225 63 16 Fax:224-225 63 17 www.obelyamuhendislik.com obelya@obelyamuhendislik.com 30.07.2012
Regülatör Sahası Koordinatları Zone: 37 DATUM TÜRÜ DOM ZON ÖLÇEK Eleman Sırası ED 50 UTM 39 37 6 DERECE Sağa Yukarı 672900 4493900 672900 4493975 672850 4493975 672850 4493900 DATUM TÜRÜ İFADE ŞEKLİ Eleman Sırası WGS-84 COĞRAFİ 37 Enlem Boylam 40,5762582 41,0424900 40,5769335 41,0425106 40,5769439 41,0419202 40,5762687 41,0418996 Hidroelektrik Santrali Sahası Koordinatları Zone: 37 DATUM TÜRÜ DOM ZON ÖLÇEK Eleman Sırası ED 50 UTM 39 37 6 DERECE Sağa - Yukarı 674450 4493700 674500 4493700 674500 4493650 674450 4493650 DATUM TÜRÜ İFADE Eleman Sırası ŞEKLİ WGS-84 COĞRAFİ 37 Enlem -Boylam 40,5741325 41,0607362 40,5741219 41,0613265 40,5736718 41,0613127 40,5736823 41,0607223
İletim Kanalı Koordinatları Zone: 37 DATUM TÜRÜ DOM ZON ÖLÇEK Eleman Sırası ED 50 UTM 39 37 6 DERECE Sağa - Yukarı 672875 4493975 673000 4493800 673250 4493825 673500 4493750 673750 4493650 674000 4493500 674250 4493250 674275 4494000 674450 4493700 DATUM TÜRÜ İFADE ŞEKLİ Eleman Sırası WGS-84 COĞRAFİ 37 Enlem Boylam 40,5769387 41,0422154 40,5753370 41,0436434 40,5755098 41,0466020 40,5747822 41,0495332 40,5738295 41,0524575 40,5724265 41,0553679 40,5701232 41,0582506 40,5768702 41,0587528 40,5741325 41,0607362
PROJE SAHİBİNİN ADI ADRESİ Merkez Efendi Mah. Tercüman Sitesi A/2 Blok D:20 Zeytinburnu/İstanbul TELEFON Tel: (212) 679 74 50 FAKS Faks: (212) 679 74 54 PROJENİN ADI TAPSUR REGÜLATÖRÜ VE HİDROELEKTRİK SANTRALİ (2 MWm/1,8 MWe) PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN ADI, MEVKİİ ADI, MEVKİİ PROJENİN TANIMI VE GAYESİ Erzurum İli, İspir İlçesi sınırlarında, G46.d43 paftasında, Tapsur Deresi üzerinde, Proje; İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından Erzurum İli, İspir İlçesi, Tapsur Dere üzerinde, G46.d4 paftasında kurulması planlanan Tapsur Regülatörü ve Hidroelektrik Santralini kapsamaktadır. Projenin kurulu gücü; Tapsur Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali 2 MWm/1,8 MWe olacaktır. Proje kapsamında elektrik enerjisi üretilecektir. RAPORU HAZIRLAYAN KURULUŞUN ADI Obelya Mühendislik Çevre ve Yatırım Danışmanlığı Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. ADRESİ TELEFON 0 224-225 63 16 FAX 0 224-225 63 17 WEB e-mail YETERLİK BELGE NO 151 RAPORUN HAZIRLANIŞ TARİHİ Temmuz 2012 Atatürk Cad. Koruyucu İş hanı K:1 No:138 16010 Heykel/BURSA www.obelyamuhendislik.com obelya@obelyamuhendislik.com İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. ve OBELYA Mühendislik Çevre ve Yatırım Danışmanlığı Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.nin izni olmadan bu raporun tamamı veya bir kısmı kullanılamaz ve kopya edilemez.
İ Ç İ N D E K İ L E R İÇİNDEKİLER TABLOLAR LİSTESİ ŞEKİLLER LİSTESİ EKLER LİSTESİ 1 PROJENİN ÖZELLİKLERİ 1 1.a Projenin İş Akım Şeması, Kapasitesi, Kapladığı Alan, Teknolojisi, Çalışacak Personel Sayısı 1 1.b Doğal Kaynakların Kullanımı (Arazi Kullanımı, Su Kullanımı, Kullanılan Enerji Türü vb.) 9 1.c Atık Üretim Miktarı (Katı, Sıvı, Gaz vb) ve Atıkların Kimyasal, Fiziksel ve Biyolojik Özellikleri 11 1.ç Kullanılan Teknoloji ve Malzemelerden Kaynaklanabilecek Kaza Riski 22 1.d Projenin Olası Çevresel Etkilerine Karşı Alınacak Tedbirler 24 2 PROJENİN YERİ 31 2.a Mevcut Arazi Kullanımı ve Kalitesi(Tarım Alanı,Orman Alanı, Planlı Alan, Su Yüzeyi vb.) 31 2.b Ek-V deki Duyarlı Yöreler Listesi Dikkate Alınarak; sulak alanlar, kıyı kesimleri, dağlık ve ormanlık alanlar, tarım alanları, mili parklar, özel koruma alanları, nüfusça yoğun alanlar, tarihsel, kültürel, arkeolojik ve benzeri önemi olan alanlar, erozyon alanları, heyelan alanları, ağaçlandırılmış alanlar, potansiyel erozyon ve ağaçlandırma alanları ile 16/12/1960 tarihli ve 1268 sayılı Yer Altı Suları Hakkında Kanun gereğince korunması gereken akiferler 35 3 PROJENİN VE YERİN ALTERNATİFLERİ 55 SONUÇLAR 56 EKLER 62 NOTLAR VE KAYNAKLAR 92 NI HAZIRLAYANLARIN TANITIMI 94
TABLOLAR LİSTESİ Tablo No Adı Sayfa 1 Tapsur HES Regülatör Sahası Koordinatları 2 2 Tapsur HES İletim Borusu Koordinatları 2 3 Tapsur HES Santral Binası Sahası Koordinatları 3 4 Emisyon Faktörleri 14 5 Dizel Araçlardan Kaynaklanan Egzoz Emisyonları İçin Emisyon Faktörleri 16 6 Araç ve İş Makinelerinden Kaynaklanacak Emisyon Miktarları 16 7 Tapsur HES Sahası İnşaatında Kullanılacak Ekipmanlar ve Gürültü Seviyeleri 17 8 Tapsur HES Sahası İnşaatında Mesafelere Göre Tüm Ekipmanların Çalışması Sonucu Oluşacak Gürültü Seviyesi 17 9 04.06.2010 tarih 27601 sayılı sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nde Belirtilen Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 18 10 Tapsur Regülatörü İnşaat Sahasında Kullanılacak Ekipmanlar ve Gürültü Seviyeleri 18 11 Tapsur Regülatörü İnşaat Sahasında Mesafelere Göre Tüm Ekipmanların Çalışması Sonucu Oluşacak Gürültü Seviyesi 19 12 Atık Yağ Miktarları 20 13 Tapsur HES Projesi Yerleşim Yerlerine Uzaklıkları 34 14 Bölgesel Flora Tablosu 41 15 İki Yaşamlılar 49 16 Balıklar 49 17 Sürüngünler 50 18 Kuşlar 50 19 Memeliler 53 20 Projenin İnşaat ve İşletme Aşamasında Oluşacak Atıklar 59 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil No Adı Sayfa 1 İş Akım Şeması 1 2 Havuzlu Balık Geçidi Gösterimi 6 3 Tapsur HES Regülatör Sahası Görünümü 32 4 Tapsur HES Regülatör Sahasında Arazi Çalışmalarından Görünüm 32 5 Tapsur HES İletim Borusu Güzergahı Görünümü 33 6 Bahçeli Köyü nün üzerinden Tapsur HES İletim Borusu Güzergahının Görünümü 33 7 Tapsur HES Santral Binası Yeri Görünümü 34 8 Türkiye Karelaj Sistemi 38
EKLER LİSTESİ Ek No Adı Sayfa 1 EPDK Uygunluk Yazısı 64 2 Erzurum Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Yer Görme Tutanağı 67 3 Tapsur Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali Projesi Genel Vaziyet Planı(1/25000) 69 4 Proje Sahası ve Çevresini Gösteren Jeoloji Haritası ve Jeolojik Bilgiler 71 5 Yer Bulduru Haritası 80 6 Fosseptik Planı 82 7 Regülatör Yerine Ait Aylık Ortalama Debiler (m 3 /sn) 84 8 Yapı Yerleri Plan ve Kesitleri 86
1- PROJENİN ÖZELLİKLERİ : 1.a.Projenin İş Akım Şeması, Kapasitesi, Kapladığı Alan, Teknolojisi, Çalışacak Personel Sayısı Projenin İş Akım Şeması Şekil 1.İş Akım Şeması İnşaat Öncesi Hazırlık Dönemi Şantiye Tesislerinin Kurulması Şantiye Ulaşım Yollarının Yapılması Regülatörlerin Yapılması İletim Kanallarının Yapılması Yükleme Havuzunun Yapılması HES in Yapılması 1
Projenin Kapasitesi İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından kurulması planlanan Tapsur Hidroelektrik Santrali(HES) projesi toplam kurulu gücü 2 MWm/1,8 MWe olacaktır. Projenin kurulum amacı elektrik üretimidir. Proje Tapsur Regülatörü ile çevrilen sular iletim borusu vasıtasıyla santral binalarına ulaştırılacak ve burada türbinlenerek enerji üretimi yapılacaktır. Tapsur HES projesinin yıllık enerji üretimi 5,9 GWh olacaktır. Proje tanıtım dosyasında sadece Tapsur HES değerlendirilmiş, enerji iletim hattı değerlendirilmemiştir. Proje faaliyete geçmeden önceki aşamalarda 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği uyarınca enerji iletim hattı için ayrıca başvurulacaktır. 34,5 kv gücünde İspir Trafo Merkezi ne bağlanması düşünülen enerji iletim hattı 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamı dışında kalmaktadır. Enerji iletim hattı ile ilgili olarak 2872 sayılı Çevre Kanunu ve 5491 sayılı Çevre Kanunu nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun hükümlerine uyulacak ve inşaat çalışmaları bu kanunlara uygun olarak yürütülecektir. Kapladığı Alan İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından kurulması planlanan Tapsur HES projesi; Erzurum İli, İspir İlçesi sınırlarında, Tapsur Deresi üzerinde G45.c3 paftada yer alacaktır. Regülatör sahası koordinatları Tablo 1.de, iletim borusu koordinatları Tablo 2.de ve santral binası koordinatları Tablo 3.te verilmiştir. Tablo.1. Tapsur Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali Regülatör Sahası Koordinatları Koordinat UTM No Y X 1 672900 4493900 2 672900 4493975 3 672850 4493975 4 672850 4493900 Tablo.2. Tapsur Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali İletim Borusu Koordinatları Koordinat UTM No Y X 1 672875 4493975 2 673000 4493800 3 673250 4493825 4 673500 4493750 5 673750 4493650 6 674000 4493500 7 674250 4493250 8 674275 4493000 9 674450 4493700 2
Tablo.3. Tapsur Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali Santral Sahası Koordinatları Koordinat UTM No Y X 1 674450 4493700 2 674500 4493700 3 674500 4493650 4 674450 4493650 Projenin Teknolojisi Enerji ve özellikle elektrik enerjisi tüketimi, ekonomik gelişmenin ve sosyal refahın önemli bir göstergesidir. Kişi başına düşen elektrik enerjisi tüketimi bir ülkenin en önemli gelişmişlik göstergelerinden biridir. Ancak ülkemiz kişi başına düşen elektrik enerjisi tüketiminde dünya ve Avrupa ortalamasının altındadır. Ülkemizde gelişmeye bağlı olarak enerji ihtiyacı sürekli artmaktadır, dolayısıyla bu ihtiyacı karşılamak bir zorunluluktur. Bu zorunlu ihtiyacı karşılamakta temiz, doğal, çevreye en az zarar veren enerji kaynağı olarak yenilenebilir enerji kaynaklarımızın en üst düzeyde değerlendirilmesi açısından hidroelektrik enerji üretimi önem arz etmektedir. Hidroelektrik santraller, suyun enerjisinden faydalanarak elektrik üreten yapılardır. Hidroelektrik santral, suyun potansiyel enerjisinin mekanik enerjiye ve mekanik enerjinin de elektrik enerjisine dönüştürüldüğü yerdir. Hidroelektrik santraller suyu depolayıp depolamamasına göre ikiye ayrılırlar. a.deposuz Santraller : Bunlar doğrudan doğruya nehir veya kanal üzerine kurulmuştur. Su depoları (gölleri) olmadığından akan suyun enerjisini elektriğe çevirirler. Nehir santralleri ve kanal santralleri bu tip santral çeşitlerindendir. b. Doğa veya Yapay Su Deposu (Gölü) Olan Santraller : Bu tip santrallerde suyun depolanması esastır. Genellikle su rejimlerinin düzensiz olduğu akarsularda suyun depolanması zorunluluk haline gelmekte ve böylece bütün yıl boyunca düzenli olarak elektrik enerjisi üretilmektedir. Baraj santralleri ve pompaj rezervuarlı santraller bu tip santral çeşitlerindendir. Projede biyolojik ihtiyaç suyunun kontrolü maksadı ile AGİ cihazının on line olarak proje sahipleri tarafından DSİ Bölge Müdürlüğüne bağlantılı kurulacaktır. Biyolojik hayat için ihtiyaç duyulan su miktarının son on yıllık debi ortalamalarının % 10 u dere yatağına bırakılacaktır. Proje alanında bir adet şantiye kurulacaktır. İnşaata başlamadan önce faaliyet sahibi tarafından kontrol birimlerine bilgi verilecektir. Tapsur HES Projesi Özellikleri İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından kurulması planlanan Tapsur Hidroelektrik Santrali(HES) projesi toplam kurulu gücü 2 MWm/1,8 MWe olacaktır. Projenin kurulum amacı elektrik üretimidir. Proje Tapsur Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali nden oluşacaktır. Tapsur HES projesinin yıllık enerji üretimi 5,9 GWh olacaktır. Proje sahasına İspir İlçe merkezinden Yedigöze istikametine giden yol üzerinden ulaşılmaktadır. Tapsur Regülatörü, Bahçeli Köyü nün yaklaşık 1,5 km. kuzey batısında, 3
Tapsur Dere üzerinde 1.225 m. talveg kotunda yer alacaktır. Tapsur HES ise, Bahçeli Köyü nün yaklaşık 1 km. güney doğusunda bulunmaktadır. Proje kapsamında inşa edilecek tesisler ile ilgili karakteristikler aşağıda verilmektedir. Tapsur Regülatörü Tapsur Regülatörü, Tapsur Deresi üzerinde 1.225 m. talveg kotlarında inşa edilecektir. Regülatör yerine mevcut yollardan ulaşmak mümkündür. Tapsur Regülatörü dolu gövdeli ve yandan alışlı tipindedir. Tapsur Deresi üzerinde dolu gövdeli regülatör 1.220 m. talveg kotunda, 1.125 m. kret kotunda, 1.226,5 m. maksimum su seviyesi kotunda, normal işletme su seviyesi 1.225 m. ve çevre kotu 1.227 m. olarak planlanmıştır. Regülatör savak açıklığı 10 m. olarak planlanmıştır. Regülatörün yapılacağı yerde dere yatağı içindeki alüvyon kalınlığı yaklaşık 2 ~ 3 m. civarında olacağı tahmin edilmekte olup ancak Kati proje aşamasında yapılacak olan sondaj çalışmaları neticesinde kesinleşecektir. Sol sahile bir adet çakıl geçidi planlanmış olup derenin getireceği malzemelerin mansaba atılması sağlanacaktır. Çakıl geçidi ile sualma yapısının arasına balıkların ve diğer canlıların dere üzerindeki doğal yaşam hareketlerini temin etmek amacı ile balık geçidi planlanmıştır ve ve son on yılda gelen suyun ortalamasının %10 u da cansuyu olarak dereye bırakılacaktır. Regülatör ile kabartılan sular sol sahile yapılacak su alma yapısı ile alınacaktır. Sualma yapısının önüne bir adet ızgara ve işletme kapağı konulmuştur. Izgara ile yüzen ve büyük parçacıkların girişi engellendikten sonra 4,00 m. genişliğinde, 32,5 m. boyunda ve ortalama su yüksekliği 2,6 m. olan çökeltim havuzuna sular alınmaktadır. Çökeltim havuzunda su içerisinde var olan ve 0,2 mm.den büyük malzemelerin çökeltilmesi hedeflenmiştir. Çökeltim havuzunda ortalama hız V=0,21 m/s olarak hesap edilmiş ve bulunan bu hız da v<0,30 m/s şartı sağlanmıştır. Tek gözlü olarak planlanan çökeltim havuzunda biriken malzemelerin tekrar dereye bırakılabilmeleri için 0,8x0,8 m ebadında bir adet yıkama kapağı konulmuştur. Sualma yapısından alınan fazla suların tekrar dereye bırakılabilmesi için çökeltim havuzu üzerinde bir adet taşkın savağı planlanmıştır. Çökeltim havuzunun sağ tarafına inşa edilecek yan savak kotu 1225,0 m'dir. Çökeltim havuzu sonunda sistemi basınca almak amacı ile basınçlandırma havuzu yapılmıştır. Çökeltim havuzundan geçen sular bu havuza alınmaktadır. Hidroloji Regülatör drenaj alanı : 55,1 km 2 Yıllık ortalama debi : 0,756 m 3 /s Yıllık ortalama akım : 23,913 hm 3 Proje debisi : 1,537 m 3 /s Q 100 taşkın debisi : 38,70 m 3 /s Regülatör Tipi Kret kotu Talveg kotu Temel kotu Talvegten yükseklik Maksimum su kotu Çevre kotu Reg uzunluğu Savak uzunluğu Enerji kırıcı tipi : Dolu gövdeli : 1225,0 m : 1220,0 m : 1216,5 m : 5,0 m : 1,226,5 m : 1227,0 m : 57,0 m : 10,0 m : Düşü havuzu 4
Balık Geçidi Regülatör yapısına biyolojik ihtiyaç suyunun bırakılması için ve çayda yaşayan balıkların geçebilmesi için bir balık geçidi inşa edilecektir. Balık geçidi kanalın su alma yüksekliğinin altında bir noktadan yapılacaktır. Balık geçidinin ağzı bir kapak ile kontrol edilecektir ve biyolojik ihtiyaç suyu balık geçidinden bırakılacaktır. Bu sayede balık geçidinin kurumaması sağlanacaktır. Balık geçidi proje kapsamında bölgede yaşayan balıkların çeşit ve büyüklüklerine göre ve bırakılacak biyolojik ihtiyaç suyunun geçebileceği kapasitede boyutlandırılmıştır. Balık geçidinin şekli bölgede yaşayan balıkların rahatça geçişine imkan sağlayacak balık geçidi şekli olan havuzlu geçit şeklinde seçilmiştir. Havuzlu geçidin prensibi regülatör kesiti boyunca kanalı ardışık basamaklı havuzlar oluşturacak şekilde perde duvarları ile bölümlere ayırmaktır. Su genellikle perde duvarlarındaki açıklıklardan (orifislerden) geçer ve sudaki potansiyel enerji havuzlarda kırılır. Balıklar perde duvarlarda tabanda (batık orifisler) veya üstte bulunan (çentikler) açıklıkları kullanarak bir havuzdan diğerine geçer. Göç eden balıklar sadece perde duvarlardan geçişte yüksek akış hızları ile karşılaşırken hızın düşük olduğu havuzlar sığınma ve dinlenme imkanı sağlar. Havuzlu geçitlerin dip canlıları tarafından aşılabilir olması için pürüzlü olması şarttır. Havuzlar arasındaki su kotu farkı azami akış hızlarını etkiler. Bu yüzden akış hızları balıkların geçidi kolayca aşabilmelerinin önündeki sınırlayıcı faktördür. En kötü durumda su kotu farkının 0,2 m.yi aşmaması gerekir. Bunula birlikte rezervuar normal su kotundayken 0,15 m.lik kot farkı daha uygundur. Su kotu farklarına bağlı kalmak kaydı ile havuz boyları kısaltılarak daha dik eğimler elde edilebilir. Ancak bu durum havuzlarda ciddi türbülanslara yol açar. Havuz geçit kanalları genellikle betondan veya doğal taşlardan inşa edilir. Bölümlere ayırma elemanları (ayırma duvarları) ahşaptan veya prefabrike betondan yapılabilir. Havuz boyutları geçitten yukarı çıkan balıklara yeterince hareket alanı sağlanacak sudaki enerji, düşük türbülansla kırılacak şekilde seçilmelidir. Havuz büyüklüğünün potansiyel doğal balık faunasının davranış özelliklerine uygun olarak seçilmesi ve göç eden balıkların tahmini büyüklük ve sayısı ile uyumlu olması gerekir. Havuzlu tip balık geçitleri bu tip yüksek gövdeli regülatör yapılarında esnek uygulanabilirlik sağlamaktadır. Havuzların yükseklikleri regülatör yüksekliğine göre arttırabilmektedir. Bu sistem su kotunun azaldığı dönemlerde de balık geçitlerinin çalışmasını ve balık geçitlerinin sürekli sulu kalmasını sağlamaktadır. Kurak dönemlerde cansuyu balık geçidinden bırakılarak balık geçidinin sulu kalması sağlanacaktır. Tesisin çalıştırılmadığı dönemlerde de su öncelikle balık geçidinden savaklanacaktır. 5
Şekil.2. Havuzlu Balık Geçidi Gösterimi Basınçlandırma Havuzu Çökeltim havuzundan sonra basınçlı iletim borusundan önce suyu basınca alacak, türbinler ani kapandığında oluşacak basınç dalgalarını dengeleyecek ve türbinler ilk yüke alındığında gereken su ihtiyacını karşılayacak basınçlandırma havuzu planlanmıştır. Basınçlandırma havuzunda normal su kotu 1.224,8 m. ve minimum su seviyesi ise 1.220,3 m. olacaktır. Basınçlandırma havuzu kapasitesi 400 m 3 olacak şekilde boyutlandırılmıştır. Kati proje aşamasında türbin üreticisinden gelen görüşler dikkate alınarak havuz boyutları tekrar boyutlandırılacaktır. Basınçlı İletim Borusu Yükleme havuzunda basınca alınan sular 2.180 m. uzunluğunda, 1,0 m. çapındaki CTP boruya alınmaktadır. CTP boru sol sahilde başlayıp yaklaşık 500 m. devam ettikten sonra sağ sahile geçmekte, oradan da dere yatağı boyunca devam etmektedir. Tapsur Derenin Çoruh Nehrine döküldüğü yerden DSİ tarafından dere ıslahı projesi inşaatına başlanmıştır. Dere ıslahında derenin her iki yanına ulaşım yolu planlanmıştır. Basınçlı iletim borusu dere ıslahı amacı ile açılacak olan yola gömülecektir. İletim borusu santrale girmeden önce pantolonla ikiye ayrılacak olan cebri borunun bu bölümü kütle beton içine gömülecektir. Basınçlı iletim borusunda maksimum su hızı 2,0 m/s olarak alınmıştır. Aynı zamanda yapılan basınçlı iletim borusu optimizasyonu sonucunda 1.000 mm. çapındaki boru en ekonomik boru çapı olarak 6
bulunmuştur. Proje brüt düşüsü 145 m.dir. Koç darbesi yaklaşık %15 mertebesinde olup santrala girmeden önce toplam basınç 166 m. olmaktadır. İletim hattında 1.000 mm. çapında 4 atü - 20 atü basınca dayanıklı CTP boru kullanılacaktır. Su Alma Yapısı ve Çökeltim Havuzu Tipi : Yandan alışlı Su alma yapısı ebatları : 2 x 2 m. Su alma yapısı giriş kotu : 1.222,8 m. Çökeltim havuzu boyu : 32,5 m. Çökeltim havuzu göz sayısı : 1 adet Çökeltim havuzu göz genişliği : 4,0 m. Çökeltim havuzu su yüksekliği : 3,0 m. Basınçlandırma Havuzu Havuz boyutları : 15,5 x 7,5 x 9,0 m. Normal su seviyesi : 1.124,8 m. Min.su seviyesi : 1.220,3 m. Basınçlı Boru Basınçlı boru çapı : 1,0 m. Toplam boru uzunluğu : 2.180 m. Branşman adedi : 2 adet Branşman çapı : 0,5 m. Branşman boyu : 8,0 m. Tapsur HES Tapsur Regülatörü ve HES projesi santralı Tapsur Deresinin sağ sahilinde yer almaktadır. Santral binası boyutları 17,0 x 26,9 m., santral binası yüksekliği ise temelden 16,0 m.dir. Santralde yer alan iki adet yatay eksenli pelton türbin ile türbinlenen sular kısa bir kuyruk suyu kanalından sonra tekrar Tapsur Deresine verilmektedir. Santral türbin eksen kotu 1.082,8 m., kuyruksuyu kotu ise 1.080 m.dir. Elektromekanik Donanım Proje brüt düşüsü 142,30 m., ortalama debide net düşü 141,26 m., türbinlenecek maksimum proje debisi 1,537 m 3 /sn.de ise net düşü 138,00 m.dir. Verilen düşü ve debide proje kurulu gücü 1,8 MW tır. Şalt Sahası Santralin içinde 34,5 kv lık hücreler halinde olacaktır. Enerji Nakil Hattı Tapsur Regülatörü ve HES projesinde üretilecek enerji 34,5 kv, 3/0 AWG iletkenli ENH ile santral ile yaklaşık 11 km mesafe bulunan İspir Trafo Merkezine iletilecektir. 7
Santral Santral binası boyu : 26,9 m. Santral binası eni : 17,0 m. Proje debisi : 1,537 m 3 /s Kuyruksuyu kotu : 1.080,0 m. Türbin Türbin tipi : Pelton Ünite adedi : 2 Brüt düşü : 142,30 m. Net düşü(ortalama) : 141,16 m. Net düşü(proje debisi için) : 138,00 m. Firm güç : 0,129 MW Toplam kurulu güç : 1,8 MW Yıllık Enerji Üretimi Firm enerji Sekonder enerji Toplam enerji : 1,117 GWh/yıl : 4,783 GWh/yıl : 5,900 GWh/yıl Enerji Nakil Hattı Hat uzunluğu Bağlantı noktası : 11 km : İspir TM Proje ile ilgili olarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından 22.06.2012 tarih ve 58594 sayı ile lisans verilmesi uygun bulunmuştur. EPDK nın ilgili yazısı ekler kısmında verilmiştir. Projede Çalışacak Personel Sayısı İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından kurulması planlanan Tapsur HES tesisleri inşaatında 20 kişi çalıştırılması planlanmaktadır. İşletme aşamasında ise deneyimli 5 kişi çalıştırılacaktır. 8
1.b.Doğal Kaynakların Kullanımı Arazinin Kullanımı Tapsur Regülatörü ve HES Enerji Projesi, Erzurum iline bağlı, İspir ilçesi sınırları içerisinde, Tapsur Deresi üzerinde yer alır. Proje sahasının bulunduğu İspir İlçesi; bölgesel olarak Doğu Karadeniz Bölgesinin Güney Doğusunda kalmaktadır. Ulaşım yönünden Erzurum iline 142 km. uzaklıktadır. Komşu illerden Rize'ye 119 km., Artvin'e 172 km. ve Bayburt iline 70 km. mesafededir. Proje sahasının mülkiyet çalışmaları inşaat aşamasına başlanmadan önce yapılacaktır. Proje yapılarının bulunduğu alan daha çok hazine arazisidir. Şahıslara ait arazilere kiralama veya satın alma işlemi yapılacaktır. Anlaşma sağlanamayan araziler için EPDK ya (Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu) kamulaştırma talebinde bulunulacaktır. Proje sahasındaki mülkiyetlere ilişkin tüm izin ve ruhsatlar alınmadan inşaata başlanmayacaktır. Proje sahasında ünitelerin yerini hazırlamak için hafriyat yapılacaktır. Yapılacak hafriyatlar 1.c bölümünde hafriyat atıkları başlığı altında ayrıntılı olarak anlatılmıştır Tapsur HES inşaat işlemleri sırasında 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği nin ve 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü Ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik nin ilgili tüm maddelerine uyulacaktır. Su Kullanımı Tapsur HES inşaat ve işletme aşamalarında çalışacak personelin kullanma suyu Yeşilyurt Köyü nden tankerlerle temin edilecektir. İnşaat ve işletme aşamasında çalışacak personelin içme suyu ise damacanalarla satın alınarak karşılanacaktır. İnşaat aşamasında çalışacak personelin içme ve kullanım suyu miktarları aşağıda hesaplanmıştır. Çalışacak personel için su kullanım miktarı; kişi başına günlük kullanım 150 lt/kişi.gün (Kaynak: Su Temini ve Çevre Sağlığı,Doç.Dr.Mehmet Karpuzcu,İTÜ İnşaat Fakültesi,Çevre Mühendisliği Bölümü,1985) alınarak, 20 personel için; İnşaat Aşamasında Günlük Su Kullanımı = 20 kişi/gün x 150 lt/kişi.gün = 3.000 lt/gün olarak hesaplanmıştır. İnşaat aşamasında tozlanmayı önlemek kullanılacak su miktarları aşağıda hesaplanmıştır. Toprak yollarda spreyleme yöntemi ile yapılacak sulama çalışmalarında günde yaklaşık 1.500 2.000 lt. su kullanılması planlanmaktadır. Kullanılacak su Yeşilyurt Köyü nden tankerlerle temin edilecektir. 9
İşletme aşamasında çalışacak personelin içme ve kullanım suyu miktarları aşağıda hesaplanmıştır. Çalışacak personel için su kullanım miktarı; kişi başına günlük kullanım 150 lt/kişi.gün (Kaynak: Su Temini ve Çevre Sağlığı,Doç.Dr.Mehmet Karpuzcu,İTÜ İnşaat Fakültesi,Çevre Mühendisliği Bölümü,1985) alınarak, 5 personel için; İşletme Aşamasında Günlük Su Kullanımı = 5 kişi/gün x 150 lt/kişi.gün = 750 lt/gün olarak hesaplanmıştır Malzeme Kullanımı Regülatör, tünel, yükleme havuzu ve santral binası ve diğer yapıların inşaatı için hazır beton, kum çakıl vb.. çeşitli inşaat malzemeleri kullanılacaktır. Proje kapsamında dolguda kullanılacak malzeme proje boyunca kazılardan çıkacak hafriyat malzemesi kullanılacaktır. Çakıl geçidinde kullanılacak uygun malzeme laboratuar deneyleri yapıldıktan sonra en yakın taş ocağından temin edilecektir. Proje kapsamında kullanılacak beton yakın çevrede faaliyet gösteren hazır beton firmalarından temin edilecektir. Proje kapsamında temin edilecek malzemeler ruhsatlı ve ÇED Gerekli Değildir Kararı verilmiş ocaklardan sağlanacaktır. Kullanılan Enerji Türü İnşaat aşamasında sahada kullanılacak iş makineleri ve araçlar için mazot, benzin, makine yağı vb. İspir İlçesi ndeki akaryakıt istasyonlarından karşılanacaktır. Bunun yanı sıra projenin inşaat aşamasında, ihtiyaç duyulması durumunda elektrik enerjisi sahaya kurulacak olan jeneratör ile karşılanacaktır. Projenin işletme aşamasında ise idari kısımda elektrik enerjisi kullanılacaktır. Bunların dışında bir enerji kullanımı olmayacaktır. 10
1.c.Atık Üretim Miktarı (Katı, Sıvı, Gaz vb) ve Atıkların Kimyasal, Fiziksel ve Biyolojik Özellikleri Katı Atıklar a.inşaat Aşaması: İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından yapılması planlanan Tapsur HES inşaatı esnasında; çalışacak personelin kullanımından doğacak evsel nitelikli katı atık oluşumu olacaktır. Projenin inşaatında çalışacak olan 20 personelden oluşacak evsel nitelikli katı atık miktarı kişi başına 1,34 kg/kişi.gün (Kaynak:Belediye Katı Atık Anket Sonuçları, DİE,28.12.2004)alınarak; Personelden kaynaklanacak toplam katı atık miktarı = 1,34 kg/kişi.gün x 20 kişi = 26,8 kg/gün İnşaat aşamasında oluşacak 26,8 kg/gün evsel nitelikli katı atık, gerekenler ayrı ayrı toplanmak üzere saha içinde ağzı kapalı çöp konteynerlerinde biriktirilecek, dolduğunda İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından İspir İlçesi katı atık sahasına götürülerek bertaraf edilecektir. İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. inşaata başlamadan önce; İspir Belediyesi ne başvurarak evsel katı atıkların bertarafı için gerekli izinleri alacaktır. b.işletme Aşaması: İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından yapılması planlanan Tapsur HES işletmesi sırasında ise sadece çalışacak olan personelden kaynaklanacak evsel nitelikli katı atık oluşumu olacaktır. İşletme sırasında çalışacak olan 5 personelden oluşacak evsel nitelikli katı atık miktarı ise kişi başına 1,34 kg/kişi.gün (Kaynak:Belediye Katı Atık Anket Sonuçları, DİE,28.12.2004)alınarak; Personelden kaynaklanacak toplam katı atık miktarı = 1,34 kg/kişi.gün x 5 kişi = 6,7 kg/gün İşletme aşamasında oluşacak 6,7 kg/gün evsel nitelikli katı atık, gerekenler ayrı ayrı toplanmak üzere saha içinde ağzı kapalı çöp konteynerinde biriktirilecek, dolduğunda İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından İspir İlçesi katı atık sahasına götürülerek bertaraf edilecektir. İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti.; İspir Belediyesi ne başvurarak evsel katı atıkların bertarafı için gerekli izinleri alacaktır. İnşaat ve işletme aşamalarında evsel nitelikli katı atıkların toplanması, biriktirilmesi ve bertarafı için 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne ve bu yönetmelikte değişik tarihlerde yapılan tüm değişikliklere uyulacaktır. Ayrıca Tapsur HES projesinin hazırlık, inşaat ve montaj çalışmalarında; hafriyat ve personelden kaynaklanacak evsel nitelikli katı atıklar dışında inşaat(demir, tahta, metal vb) ve ambalaj(çimento torbaları, ekipmanların kapları, kağıt vb) atıkları oluşacaktır. Bunlar hurda 11
olarak toplanacak, geri kazanımı mümkün olan atıklar yeniden kullanılacak ve/veya lisans almış geri dönüşüm firmalarına verilecektir. Bunların toplanması ve diğer işlemler esnasında; 24.08.2011 tarih ve 28035 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği nin ve ilgili maddelerine uyulacaktır. Sıvı Atıklar İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından yapılması planlanan Tapsur HES inşaat ve işletme aşamalarında çalışacak personelden ötürü su kullanımı ve buna bağlı olarak atıksu oluşumu olacaktır. a.inşaat Aşaması: Tapsur HES inşaat sahasında çalışacak personel için su kullanım miktarı; kişi başına günlük kullanım 150 lt/kişi.gün (Kaynak: Su Temini ve Çevre Sağlığı,Doç.Dr.Mehmet Karpuzcu,İTÜ İnşaat Fakültesi,Çevre Mühendisliği Bölümü,1985) alınarak, 20 personel için; İnşaat Aşamasında Günlük Su Kullanımı = 20 kişi/gün x 150 lt/kişi.gün = 3.000 lt/gün olarak hesaplanmıştır. Günlük su tüketiminin tamamının atıksuya dönüşeceği varsayılarak; 20 kişiden oluşacak sıvı atık miktarı; 3.000 lt/gün dür. Oluşacak evsel nitelikli atık suların içerdiği kirlilik yükleri ise şöyledir. BOİ (mg/lt) = 400 alınarak ; BOİ = 3.000 lt/gün x 400 mg/lt = 1,2 kg/gün BOİ/KOİ arasındaki 1/3 oranından ; KOİ (mg/lt) = 1,2 kg/gün x 3 = 3,6 kg/gün Azot (mg/lt) = 85 alınarak ; Azot = 3.000 lt/gün x 85 mg/lt = 0,25 kg/gün Katı madde (mg/lt) = 350 alınarak ; K.M. = 3.000 lt/gün x 350 mg/lt = 1,02 kg/gün (Kaynak: Benefield, L. And Randall, G., Biological process design for wastewater treatment, 1980) İnşaat aşamasında oluşacak evsel nitelikli atıksular 19.03.1971 tarih ve 13783 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Lağım Mecrası İnşaası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik hükümleri gereğine uyularak yapılacak olan sızdırmasız bir fosseptikte toplanacaktır. Fosseptikte biriken atıksular doldukça İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından kiralanacak bir vidanjörle Yeşilyurt Köyü kanalizasyon sistemine iletilecektir. İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti.inşaata başlamadan önce; Yeşilyurt Köyü muhtarlığına başvurarak evsel nitelikli atıksuların doldukça ücreti karşılığı çekilmesi için anlaşma yapacaktır. 12
b.işletme Aşaması: Tapsur HES işletmesi sırasında çalışacak personel için su kullanım miktarı; kişi başına günlük kullanım 150 lt/kişi.gün (Kaynak: Su Temini ve Çevre Sağlığı,Doç.Dr.Mehmet Karpuzcu,İTÜ İnşaat Fakültesi,Çevre Mühendisliği Bölümü,1985) alınarak, 5 personel için; İşletme Aşamasında Günlük Su Kullanımı = 5 kişi/gün x 150 lt/kişi.gün = 750 lt/gün olarak hesaplanmıştır. Günlük su tüketiminin tamamının atıksuya dönüşeceği varsayılarak; 5 kişiden oluşacak sıvı atık miktarı; 750 lt/gün dür. Oluşacak evsel nitelikli atık suların içerdiği kirlilik yükleri ise şöyledir. BOİ (mg/lt) = 400 alınarak ; BOİ = 750 lt/gün x 400 mg/lt = 0,30 kg/gün BOİ/KOİ arasındaki 1/3 oranından ; KOİ (mg/lt) = 0,30 kg/gün x 3 = 0,90 kg/gün Azot (mg/lt) = 85 alınarak ; Azot = 750 lt/gün x 85 mg/lt = 0,06 kg/gün Katı madde (mg/lt) = 350 alınarak ; K.M. = 750 lt/gün x 350 mg/lt = 0,26 kg/gün (Kaynak: Benefield, L. And Randall, G., Biological process design for wastewater treatment, 1980) İşletme sırasında çalışacak personelden kaynaklanacak evsel nitelikli atıksular; inşaat aşamasında 19.03.1971 tarih ve 13783 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Lağım Mecrası İnşaası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik hükümleri gereğine uyularak yapılacak olan sızdırmasız fosseptikte toplanacaktır. Fosseptikte biriken atıksular doldukça İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından kiralanacak bir vidanjörle Yeşilyurt Köyü kanalizasyon sistemine iletilecektir. İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. inşaata başlamadan önce; Yeşilyurt Köyü muhtarlığına başvurarak evsel nitelikli atıksuların doldukça ücreti karşılığı çekilmesi için anlaşma yapacaktır. İşletme aşamasında proses kaynaklı atıksu söz konusu olmayacaktır. Ayrıca projenin tüm aşamalarında; 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazeet de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, 13.02.2008 tarih ve 26786 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ve 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ve Yönetmelikleri nin hükümlerine uyulacaktır. Pasa ve Hafriyat Tapsur HES inşaat aşamasında toplam 7.000 m 3 hafriyat yapılacaktır. Bu hafriyat toprağının tamamı 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği Madde 26 ya göre peyzaj, sahadaki eğime bağlı engebelerin düzeltilmesi, yapıların dolgu işlemlerinde kullanılacaktır. 13
Proje kapsamında 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ve 08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü Ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik nin ilgili tüm maddelerine uyulacaktır. Proje sahası ve çevresine, dere yataklarına kesinlikle hafriyat atığı bırakılmayacaktır. Toz Atıklar İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından yapılıp işletilmesi planlanan Tapsur HES inşaatında hafriyat işlemleri sırasında toz oluşumu olacaktır. İşletme aşamasında herhangi bir toz oluşumu söz konusu olmayacaktır. İnşaat aşamasında tüm ünitelerde toplam 7.000 m 3 hafriyat yapılacaktır. Proje sahasında arazinin hazırlanması ve hafriyat işlemleri 20 ay sürecektir. Ayda 26 gün ve günde 8 saat iki vardiya olarak çalışılacaktır. Toplam hafriyat miktarı = 7.000 m 3 x 1,6 ton/m 3 = 11.200 ton Toplam hafriyat süresi = 8 saat/gün x 26 gün/ay x 20 ay = 4.160 saat Bir saatte yapılacak hafriyat miktarı = 11.200 ton / 4.160 saat = 2,69 ton/ saat Bir günde yapılacak hafriyat miktarı = 2,69 ton/saat x 8 saat/gün = 21,53 ton/gün Bir saatte yapılacak sefer sayısı = 2,69 ton/saat / 15 ton/araç = 0,18 araç/saat Proje kapsamında hafriyat taşınması sırasında yaklaşık olarak gidiş-dönüş ortalama (650 m. x 2) 1,3 km. toprak yol kullanılacaktır. Nakliyeden kaynaklanacak toz emisyonu hesabında ortalama mesafe ortalama mesafe yaklaşık olarak 1,3 km. alınmıştır. Sahada hafriyat toprağı depolanmayacağı için, depolama toz miktarı hesaplanmamıştır. Tablo 4.Emisyon Faktörleri İşin Cinsi Emisyon Faktörü (Kontrolsüz) (Kontrollü) Sökme 0,025 kg/ton 0,0125 kg/ton Yükleme 0,01 kg/ton 0,005 kg/ton Nakliye(Gidiş-Dönüş Toplam Mesafesi) 0,7 kg/km-araç 0,35 kg/km-araç Boşaltma 0,01 kg/ton 0,005 kg/ton Depolama 5,8 kg toz/ha gün 2,9 kg toz/ha gün (Kaynak:ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü,Endüstri Yatırımları ÇED Dairesi Başkanlığı, Madencilik Faaliyetleri İçin Hazırlanan ÇED Raporlarında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar,2006,www.cedgm.gov.tr) Kontrolsüz Durum: Malzemelerin sökülmesi sırasında oluşacak toz miktarı; Toz emisyonu = 2,69 ton/saat x 0,025 kg/ton Malzemelerin yüklenmesi sırasında oluşacak toz miktarı; Toz emisyonu = 2,69 ton/saat x 0,01 kg/ton = 0,068 kg/saat = 0,027 kg/saat Malzemelerin taşınması sırasında oluşacak toz miktarı; Toz emisyonu = 0,18 araç/saat x 0,7 kg/km.araç x 1,3 km = 0,164 kg/saat Malzemelerin boşaltılması sırasında oluşacak toz miktarı; Toz emisyonu = 2,69 ton/saat x 0,01 kg/ton = 0,027 kg/saat 14
İnşaat Alanında Oluşacak Toplam Toz Emisyon(Kontrolsüz); Toplam toz emisyonu = 0,068 kg/saat + 0,027 kg/saat + 0,164 kg/saat + 0,027 kg/saat = 0,286 kg/saat Kontrollü Durum: Malzemelerin sökülmesi sırasında oluşacak toz miktarı; Toz emisyonu = 2,69 ton/saat x 0,0125 kg/ton Malzemelerin yüklenmesi sırasında oluşacak toz miktarı; Toz emisyonu = 2,69 ton/saat x 0,005 kg/ton Malzemelerin taşınması sırasında oluşacak toz miktarı; Toz emisyonu = 0,18 araç/saat x 0,35 kg/km.araç x 1,3 km Malzemelerin boşaltılması sırasında oluşacak toz miktarı; Toz emisyonu = 2,69 ton/saat x 0,005 kg/ton = 0,034 kg/saat = 0,014 kg/saat = 0,082 kg/saat = 0,014 kg/saat İnşaat Alanında Oluşacak Toplam Toz Emisyon(Kontrollü); Toplam toz emisyonu = 0,034 kg/saat + 0,014 kg/saat + 0,082 kg/saat + 0,014 kg/saat = 0,144 kg/saat 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği, Ek-2, Tesislerin Hava Kirlenmesine Katkı Değerlerinin Hesaplanması ve Hava Kalitesi Ölçümü ekinde: hava kirlenmelerini temsil eden değerler, ölçümlerle elde edilen hava kalitesi değerleri, hesapla elde edilen hava kirlenmesine katkı değerleri ve bu değerlerle teşkil edilen toplam kirlenme değerlerinin tespit edilmesine; baca dışındaki yerlerden yayılan emisyonlar 1 kg/saat ten küçükse gerek olmadığı belirtilmiştir. Tapsur HES inşaat aşamasında toz emisyonu için hesaplanan toplam değer hem kontrolsüz hem de kontrollü durum için 1 kg/saat sınır değerinin altında kaldığı için hesapla elde edilen hava kirlenmesine katkı değerleri ve bu değerlerle teşkil edilen toplam kirlenme değerlerinin hesaplanması yapılmamıştır. Projede 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nde belirtilen tüm hususlara uyulacaktır. Egzoz Emisyonları İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından yapılıp işletilmesi planlanan Tapsur Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali inşaat aşamasında kullanılacak araç ve iş makinelerinde yakıt olarak motorin kullanılacaktır. Araç ve iş makinelerinin çalışması sonucu egzoz emisyonları meydana gelecektir. Aşağıda araçların günlük çalışma sürelerine göre hesaplanan egzoz emisyonları verilmektedir. 15
Tablo 5. Dizel Araçlardan Kaynaklanan Egzoz Emisyonları İçin Emisyon Faktörleri Kirletici Emisyon Faktörü (kg/ton motorin) Karbonmonoksit (CO) 9,7 Hidrokarbonlar (HC) 29,0 Azotoksitler (NOx) 36,0 Kükürtoksitler (SOx) 6,5 Toz (PM) 18,0 (Kaynak: Prof. Dr. Aysen MÜEZZİNOĞLU, 1987, Hava Kirliliğinin ve Kontrolünü Esasları, Bölüm 4, Sayfa 111, İzmir) Kullanılacak araçlardan oluşacak emisyon miktarları aşağıdaki formülle hesaplanmaktadır; Emisyon Miktarı = (Emisyon Faktörü x Yakıt Tüketimi) / Çalışma Saati Tablo 6. Araç ve İş Makinelerinden Kaynaklanacak Emisyon Miktarları Kullanılacak Ekipman Çalışma Süresi (saat/gün) Yakıt Tüketimi (kg/gün) CO (kg/saat) HC (kg/saat) NOx (kg/saat) SOx (kg/saat) PM (kg/saat) Ekskavatör 8 173 0,052 0,156 0,145 0,035 0,097 Kamyon 8 173 0,052 0,156 0,145 0,035 0,097 Paletli Yükleyici 8 173 0,052 0,156 0,145 0,035 0,097 Beton Pompası 8 173 0,052 0,156 0,145 0,035 0,097 Transmikser 8 173 0,052 0,156 0,145 0,035 0,097 Traktör 8 87 0,027 0,079 0,098 0,018 0,049 Toplam 0,287 0,859 0,823 0,193 0,534 İnşaat aşamasında çalışacak iş makinelerinin aynı anda aynı yerde çalışacağı kabul edilerek hesaplamalar yapılmıştır. Ancak söz konusu iş makineleri projenin özelliği gereği geniş bir alanda birbirlerinden bağımsız olarak ve farklı zaman dilimleri içerisinde çalışacağından tabloda belirtilen değerler çok daha düşük miktarlarda gerçekleşecektir. Sahada kullanılacak araçlarla ilgili olarak 04.04.2009 tarih ve 27190 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Tapsur HES projesinin işletilmesi aşamalarında toz veya gaz emisyonu oluşmayacaktır. Gürültü a.inşaat Aşaması İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından kurulması planlanan Tapsur HES inşaat aşamasında hafriyat çalışmalarında kullanılacak iş makinelerinden dolayı gürültü oluşumu olacaktır. Regülatörün ve hidroelektrik santralin inşaat çalışmaları aynı anda başlayacaktır. Ancak sahaların birbirlerine olan mesafeleri yüzünden her birim için gürültü hesaplamaları ve değerlendirmeleri ayrı ayrı yapılmıştır. 16
Tapsur HES Sahası Tapsur HES Sahası inşaatı esnasında gürültüye neden olacak iş makinelerinin gürültü seviyeleri aşağıda verilmiştir. Tablo 7.Tapsur HES Sahası İnşaatında Kullanılacak Ekipmanlar ve Gürültü Seviyeleri Ekipman Adı Ekipman Adeti Ekipman Gürültü Seviyesi (dba) Ekskavatör 2 105 Kamyon 4 101 Paletli Yükleyici 1 104 Beton Pompası 1 103 Transmikser 2 105 Traktör 1 101 Jeneratör 1 90 Kompresör 2 95 (Not: Ekipmanların gürültü seviyelerinde 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu İle İlgili Yönetmelik teki benzer ekipmanların gürültü seviyeleri baz olarak alınmıştır.) İnşaat esnasında kullanılacak bütün makinelerin gün boyunca çalıştığı varsayılarak en olumsuz şartlarda ortaya çıkacak gürültü seviyesi hesaplanmıştır. Her bir ekipmandan kaynaklanacak gürültünün mesafelere göre seviyeleri şu şekilde hesaplanmıştır: Lp=Lw +10 Log Q / A Q= 2 (Eğimli alanlar için) A= 4* *r 2 Oluşacak ortalama eşdeğer gürültünün mesafelere göre seviyeleri ise şu şekilde hesaplanmıştır: Lp : 10 log 1/n 10 Lp/10 dba i:1 Buna göre hesaplanan ortalama eşdeğer gürültü seviyeleri Tablo 7 de verilmiştir. Tablo 8.Tapsur HES Sahası İnşaatında Mesafelere Göre Tüm Ekipmanların Çalışması Sonucu Oluşacak Gürültü Seviyesi Mesafeler (m) Eşdeğer Gürültü Seviyeleri (Lp ) (dba) 1 93,47 2 87,45 3 83,92 4 81,42 5 79,49 10 73,47 25 65,51 50 59,49 100 53,47 250 45,51 500 34,49 1000 33,47 17
Tablo 9.04.06.2010 tarih 27601 sayılı sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nde Belirtilen Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri Faaliyet Türü (Yapım, yıkım ve onarım) L gündüz (dba) Bina 70 Yol 75 Diğer 70 Tablo 8 ve Tablo 9 un karşılaştırılması sonucunda kurulması planlanan Tapsur HES Sahası inşaat aşamasında kullanılacak iş makinelerinden dolayı oluşacak gürültü değerleri gündüz yaklaşık 20 m.den itibaren 04.06.2010 tarih 27601 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nde belirtilen sınır değerlerin altına düşecektir. Tapsur Regülatör Sahası Tapsur HES, Regülatör Sahası inşaatı esnasında gürültüye neden olacak iş makinelerinin gürültü seviyeleri aşağıda verilmiştir. Tablo 10.Tapsur Regülatörü İnşaat Sahasında Kullanılacak Ekipmanlar ve Gürültü Seviyeleri Ekipman Adı Ekipman Adeti Ekipman Gürültü Seviyesi (dba) Ekskavatör 1 105 Kamyon 4 101 Paletli Yükleyici 1 104 Beton Pompası 1 103 Transmikser 1 105 Traktör 1 101 Jeneratör 1 90 Kompresör 1 95 (Not: Ekipmanların gürültü seviyelerinde 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu İle İlgili Yönetmelik teki benzer ekipmanların gürültü seviyeleri baz olarak alınmıştır.) İnşaat esnasında kullanılacak bütün makinelerin gün boyunca çalıştığı varsayılarak en olumsuz şartlarda ortaya çıkacak gürültü seviyesi hesaplanmıştır. Her bir ekipmandan kaynaklanacak gürültünün mesafelere göre seviyeleri şu şekilde hesaplanmıştır: Lp=Lw +10 Log Q / A Q= 2 (Eğimli alanlar için) A= 4* *r 2 Oluşacak ortalama eşdeğer gürültünün mesafelere göre seviyeleri ise şu şekilde hesaplanmıştır: Lp : 10 log 1/n 10 Lp/10 dba i:1 Buna göre hesaplanan ortalama eşdeğer gürültü seviyeleri Tablo 11 de verilmiştir. 18
Tablo 11.Tapsur Regülatörü İnşaat Sahasında Mesafelere Göre Tüm Ekipmanların Çalışması Sonucu Oluşacak Gürültü Seviyesi Mesafeler (m) Eşdeğer Gürültü Seviyeleri (Lp ) (dba) 1 93,09 2 87,07 3 83,55 4 81,05 5 79,11 10 73,09 25 65,13 50 59,11 100 53,09 250 45,13 500 39,11 1000 33,09 Tablo 11 ve Tablo 9 un karşılaştırılması sonucunda kurulması planlanan Tapsur Regülatörü Sahasında inşaat aşamasında kullanılacak iş makinelerinden dolayı oluşacak gürültü değerleri gündüz yaklaşık 20 m.den itibaren 04.06.2010 tarih 27601 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nde belirtilen sınır değerlerin altına düşecektir. İş makinelerinden kaynaklanacak gürültünün çalışanları olumsuz yönde etkilemesini önlemek amacıyla Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne ve 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu İle İlgili Yönetmelik e uyulacak, bu yönetmelikler uyarınca her bir makine ile gürültüye maruz kalan işçiler bazında sorumlu kurum veya kuruluşlarca hazırlanan ilgili mevzuat çerçevesinde getirilen tedbirler alınacaktır. b.işletme Aşaması İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından kurulması planlanan Tapsur Regülatörü ve Hidroelektrik Santralinde yapılacak tesislerin tamamı enerji amaçlıdır. Su alma yapısından iletim tünelleri ile alınacak su, cebri borular vasıtasıyla santrale giriş yapacaktır. Cebri boru öncesindeki vana odaları kattaki darbeleri elimine edecek ve su hareketinden dolayı olabilecek vibrasyonu emecektir. Türbinlerin çalışması ile meydana gelecek gürültünün en aza indirilebilmesi için gerekli ses yalıtımı ve izolasyonu yapılacaktır. Kurulacak Tapsur Regülatörü ve Hidroelektrik Santralinde oluşacak gürültünün çevre yerleşimlere ve çalışanlara zarar vermemesi için 04.06.2010 tarih 27601 sayılı sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği, 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu İle İlgili Yönetmelik ve 23/12/2003 tarih ve 25325 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Titreşim Yönetmeliği nde belirtilen tüm hususlara uyulacaktır. 19
Atık Yağlar İnşaat Aşaması İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından yapılması planlanan Tapsur Regülatörü ve HES inşaat aşamasında kullanılacak iş makinalarının bakım ve yağ değişme işlemleri İspir İlçesi ne götürülerek yapılacaktır. İnşaat aşamasında kullanılacak her bir aracın yaklaşık 5 lt. yağ kapasitesi olduğu ve bu yağın ortalama 5 ayda bir değiştiği kabul edilirse projenin inşaat aşamasında oluşması muhtemel toplam atık yağ üretim miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 12.Atık Yağ Miktarları Kullanılacak Atık Yağ Üretim Adet Yağ Değişimi Ekipman Miktarı Toplam Ekskavatör 2 5 lt. 10 lt Kamyon 4 5 lt. 20 lt Paletli Yükleyici 1 5 lt. 5 lt 5 Ayda 1 Beton Pompası 1 5 lt. 5 lt Transmikser 2 5 lt. 10 lt Traktör 1 5 lt. 5 lt İşletme Aşaması İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından yapılması planlanan Tapsur Regülatörü ve HES işletme aşamasında santral binasında kullanılan hareketli parçalarda ve şalt sahasında atık yağ oluşacaktır. Santral binasında oluşması muhtemel yağ miktarı türbin adedi ve türbin büyüklüğüne göre belirlenecektir. Yağların değişme süreci ise her bir türbinin çalışma süresine göre belirlenecektir. Şalt sahasında oluşacak yağ miktarı da üretilmesi planlanan toplam enerji miktarına diğer bir deyişle şalt sahasının büyüklüğüne bağlıdır. İki türbin kullanılması planlanan santral binasında bir değişim süresinde 50 lt ve şalt sahasında da 25 lt. atık yağ oluşacağı düşünülmektedir. Tehlikeli Atıklar İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından yapılması planlanan Tapsur HES inşaat ve işletme aşamalarında tehlikeli atık oluşumu olmayacaktır. Olması durumunda 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin ilgili tüm maddelerine uyulacaktır. Tıbbi Atıklar İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından yapılması planlanan Tapsur HES inşaat ve işletme aşamalarında saha içerisinde revir bulundurma zorunluluğu bulunmamaktadır. Faaliyet sırasında meydana gelebilecek tıbbi müdahale gerektiren durumlarda, ecza dolabında olan tıbbi malzemeler ile müdahale edilecek ve ihtiyaç duyulması halinde en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırılacaktır. Bu sebeplerden dolayı faaliyet sahasında tıbbi atık oluşması muhtemel değildir. Ancak 22.07.2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin ilişkin hükümlerine uyulacaktır. 20
Atık Pil ve Akümülatör Tesiste 31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği nin ilgili hükümlerine uyulacaktır. Ömrünü Tamamlamış Lastikler Tapsur HES projesinde inşaat alanında kullanılacak araçların bakım ve onarımları İspir İlçesi nde yapılacağından, proje sahasında ömrünü tamamlamış lastik oluşmayacaktır. Projenin işletme aşamasında da ömrünü tamamlamış lastik oluşumu beklenmemektedir. Proje kapsamında ömrünü tamamlamış lastik oluşması durumunda 25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği nin tüm hükümlerine uyulacaktır. Toprak Kirliliği Tapsur HES projesindeki çalışmaların toprak kirliliğine neden olması beklenmemektedir. Proje çalışmaları esnasında 31.05.2005 tarih ve 25831 sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. 21
1.ç.Kullanılan Teknoloji ve Malzemelerden Kaynaklanabilecek Kaza Riski İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından yapılması planlanan Tapsur Regülatörü ve Tapsur Hidroelektrik Santrali faaliyetleri sırasında kullanılan ekipman, teknoloji ve malzemeden dolayı kaza riskleri bulunmaktadır. Tesislerin faaliyetleri sırasında kullanılan ekipman, teknoloji ve malzemeden kaynaklanabilecek kazaların önlenmesi için İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüklerinde öngörülen önlemler alınacaktır. İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından yapılması planlanan Tapsur HES faaliyetleri sırasında tesis sahası içerisinde revir bulundurma zorunluluğu bulunmamaktadır. Tesislerin faaliyetleri sırasında meydana gelebilecek tıbbi müdahale gerektiren durumlarda şantiye binasında bulunan ecza dolabında olan tıbbi malzemeler ile müdahale edilecek ve ihtiyaç duyulması halinde en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırılacaktır. Bu müdahaleler sonucunda kaynaklanan atıkların bertarafında 22.07.2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin ilişkin hükümlerine uyulacaktır. Tapsur HES inşaat faaliyetlerinin her aşamasında; hem iş makinelerinin kaza yapmasını hem de dikkatsizlik sonucu çalışanların düşme ve yaralanma gibi kazaları önleyebilmek için inşaat sahalarını görünür yerlerine, iş makinelerinin ve kamyonların giriş çıkış istikametlerine görünür şekilde uyarı levhaları asılacaktır. Yolda yapılacak çalışmalarda özellikle iş makinelerinin ve kamyonların yola çıkışlarında mutlaka işaretçi kullanılacaktır. İş makinelerini ve kamyonları sadece yetki belgesi olan operatörlerinin kullanması sağlanacaktır. Görevli ve yetkisi olmayan kişilerin inşaat alanına girmeleri engellenecektir. İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından yapılması planlanan Tapsur Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali inşaat ve işletme faaliyetleri sırasında yağışların arttığı dönemlerde yetkili personel tarafından düzenli olarak su miktarları ölçülecektir. İnşaat aşamasında özellikle dere yatağında yapılacak olan regülatör yapısı ve dere yatağına yakın bir alanda yapılacak olan santral binasını taşkın durumundan korumak için derivasyon kanalı yapılacak ve bu yapıların inşaatları kurak dönem içerisinde yapılacaktır. İşletme döneminde ise regülatör yapısı tamamlandıktan sonra taşkın durumunda regülatör yapısı taşkın önleme yapısı gibi davranacaktır. Regülatör yapısının arkasında azda olsa toplanacak su taşkın suyunun hızını düşürerek regülatörün savağından dere yatağına drene olmasını sağlayacaktır. İlktes Elektrik Tesisat Tic.Ltd.Şti. tarafından yapılması planlanan Tapsur Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali inşaat ve işletme faaliyetleri sırasında meydana gelebilecek sabotaj olaylarına karşı inşaat ve işletme dönemlerinde güvenlik görevlilerine eğitim verilecektir. Sabotaj veya diğer terör olayları ile karşılaşıldığında işletme döneminde hazırlanacak olan acil eylem planı hükümlerine uyulacaktır. Güvenlik görevlileri acil eylem planında oluşturulacak prosedürleri uygulayacaklardır. Sahada inşaat ve işletme faaliyetleri sırasında dikkatsizlik ve tedbirsizlik nedeni ile doğabilecek yangın tehlikesiyle karşılaşılmaması, böyle bir durum olduğunda ise ilk müdahaleyi yapabilmesi için personele eğitim verilecektir. İnşaat sırasında şantiye binasında, kamyonlarda ve iş makinelerinde yangına müdahale edilebilinmesi için şantiyenin ve araçların çeşitli yerlerine yeterli miktarda ve görünür şekilde yangın söndürme tüpleri konulacaktır. İşletme sırasında da santral binasının ve regülatör binasının çeşitli yerlerine yeterli miktarda ve görünür şekilde yangın söndürme tüpleri konulacaktır. 22