Yen MEB müfredatına uyumlu 10. SINIF FİZİ SOU BANASI Akıllı Tahta Uygulaması Vdeo ararında Çözümlü Anlatım Ömer Öztel
ürün adı ürün no sbn yazar dzg-mzanpaj grafk tasarım djtal uygulama edtör yayın yönetmen baskı letşm copyrght 10. Sınıf Soru tabı / Fzk A00-10.01MH05 978-605-2387-72-6 Ömer ÖZTE Seçkn DUYAN Mustafa EEŞ Osman Burak AHVECİ Münre Betül AYYIDIZ Mehmet ESİN Acar Matbaacılık Promosyon ve Yayıncılık San. ve Tc. td. Şt. Osman Gaz Mah. Mehmet Denz opuz Cad. No.20 / 1 ıraç / Esenyurt / İSTANBU tlf: 0 212 886 56 56 0 212 275 00 35 www.eksenyaynlar.com - nfo@eksenyaynlar.com Gülbahar Mah. Cemal Surur Sk. No:15 / E Halm Merç İş Merkez at 9 Mecdyeköy - İST. Fkr ve Sanat Eserler anunu na göre, her hakkı Eksen Yayıncılık ve Eğtm Malz. San. Tc. AŞ ye attr. Eksen Yayıncılık ın yazılı zn olmaksızın, ktabın herhang br şeklde kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlnde gerekl yasal mevzuat uygulanır. 2
MEHABA Öğretmen ve öğrenclermze müjde! Artık sze yakın, szn dünyanızı anlayan, ç dünyanıza seslenen, kısacası szn dlnzle konuşan br ktap var elnzde. Yüzü soluk, kuramsal, renksz ve tekdüze ktaplarla daha fazla uğraşmanıza gerek kalmadı. Evde, okulda veya serbest zamanlarınızda ders çalışmanın ötesnde, br blm dalına yönelk temel verler zevkle öğreneceğnz, elnzden bırakamayacağınız ktapları szler çn hazırladık. Severek ve neşeyle öğrenlen blglern kalıcı olduğunu göstermek stedk. Soru bankasında ünteler k ana bölümde ele alındı. Öncelkle öğrenmenn daha kolay gerçekleşmes çn ünteler alt başlıklara ayrıldı. Böylece her alt başlıktan ve detaylarından soruların yer alması sağlandı. Ünte sonunda yer alan ve üntenn tamamını kapsayan testlern çözümü bu yöntemle daha kolay hâle getrld. Testlere başlamadan önce hatırlanması gereken blgler kısa ve özlü olarak anlatıldı. Testler konunun ağırlığına ve önemne göre brm brm oluşturuldu ve smlendrld. Bu ürünün şmd akıllı tahta, blgsayar ortamları ve tabletlerde kullanılmak üzere djtal versyonları da hazır. Şfrenz kullanarak dys.eksenyaynlar.com adresnden ktabın tüm djtal çerğne ulaşablrsnz. Esenlk ve başarı dleklermzle... 3
tabımızda neler var? Ünte adı ve alt başlıklarını gösteren sayfalar onu özetlernn bulunduğu sayfalar 4
Test sorularının bulunduğu sayfalar Test cevaplarının bulunduğu sayfalar 5
İçndekler 1. ÜNİTE Elektrk ve Manyetzma Elektrk Akımı....10 Drenç....12 Ohm anunu....14 Eşdeğer Drenç....16 Elektrk Devreler....20 Üreteçlern Bağlanması....26 Elektrk Enerjs ve Elektrksel Güç....32 ambalı Devreler....38 Mıknatıs ve Manyetk Alan....44 Akım ve Manyetk Alan....50 2. ÜNİTE Basınç ve aldırma uvvet atı Basıncı....60 Sıvı Basıncı....68 U Borusu ve Pascal Prensb....78 Torcell Deney....84 Gazların Basıncı....86 Akışkanların Basıncı....92 aldırma uvvet....96 6
3. ÜNİTE Dalgalar Dalga Hareketnn Temel avramları....116 Dalgaların Sınıflandırılması ve Enerjs....120 Yay Dalgalarının Hızı....124 Yay Dalgalarının Yansıması....128 Yay Dalgalarının Grşm....132 Yay Dalgalarının İletlmes....136 Su Dalgaları....142 Su Dalgalarının Yansıması....146 Su Dalgalarının ırılması....150 Ses Dalgaları....156 Deprem Dalgaları....166 4. ÜNİTE Optk Aydınlanma....174 Gölge....180 Işığın Yansıması....188 Düzlem Aynalar....192 üresel Aynalarda Özel Işınlar....200 üresel Aynalarda Görüntü....204 Işığın ırılması....208 Merceklerde Özel Işınlar....218 Merceklerde Görüntü....222 Przmalar....224 enkler....226 Cevap Anahtarı....244 7
8
Elektrk ve Manyetzma Elektrk Akımı Drenç Ohm anunu Eşdeğer Drenç Elektrk Devreler Üreteçlern Bağlanması Elektrksel Enerj ve Elektrksel Güç ambalı Devreler Mıknatıs ve Manyetk Alan Akım ve Manyetk Alan
Elektrk Akımı Br letkenn kestnden brm zamanda geçen yük mktarına elektrk akımı denr. harf le gösterlen elektrk akımının brm amper (A)'dr. akımın yönü + S Elektrk akımının yönü elektronların hareket yönünün ters olarak kabul edlmştr. Elektrk akımını; metallerde elektronlar, sıvılarda (+) ve ( ) yonlar, gazlarda elektronlar, (+) ve ( ) yonlar sağlar. Elektrk akımı ampermetre le ölçülür. İç drenc sıfır olan ampermetre devreye ser olarak bağlanır. elektronların hareket yönü Şekldek tüpte t sürede S kestnden n tane elektron geçerse; geçen yük mktarı; q = n.e kadardır. (e : elektronun yükü olup değer 1,6.10 19 C'dr.) Bu yük akışına karşılık oluşan elektrk akımı; = q t bağıntısı le hesaplanır. ampermetrenn bağlanışı A TEST 1 1. X, Y, Z tellernn kestlernden t, t, 2t sürelernde sırasıyla n, 2n, 2n tane elektron geçyor. Buna göre, tellerde oluşan akım şddetler X, Y, Z arasındak lşk nedr? A) X = Y = Z B) X = Y > Z 3. Şekldek deşarj tüpünün S kestnden 2 s'de 0,8 C yüke sahp elektronlar geçyor. S C) X = Z > Y D) Y > X = Z II I E) Y = Z > X 2. Br letkenn kestnden 0,8 s çnde 2.10 18 tane elektron geçyor. Buna göre, letkendek elektrk akımı kaç A'dır? (q e = 1,6.10 19 C) A) 1,6 B) 1,2 C) 0,8 D) 0,4 E) 0,2 Bu yük geçşne karşılık oluşan akımın yönü ve şddet nedr? Yönü Şddet (A) A) I 0,4 B) I 0,8 C) I 1,6 D) II 0,4 E) II 1,6 10
4. Şekldek deşarj tüpünün S kestnden 2 dakka süreyle 18 Coulomb yüke sahp H + yonları ok yönünde geçyor. S 7., letken tellernn kestlernden t sürede geçen elektrk yük mktarları sırasıyla Q, 2Q olup, M letken telnn kestnden 2t sürede geçen yük mktarı da 3Q'dur. Buna göre,,, M tellernden geçen elektrk akım şddetler,, M arasındak lşk nedr? A) = > M B) > > M ok C) > M > D) M > = Buna göre, E) M > > I. Tüpte oluşan elektrk akımı ok yönündedr. II. Tüpte oluşan elektrk akımının şddet 9 Amper'dr. III. Tüp çersnde ok yönünde br elektrksel alan vardır. yargılarından hangler doğrudur? 8. Şekldek letken telden belrtlen yönde 0,2 Amper şddetnde elektrk akımı geçmektedr. S = 0,2 Amper A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 1 2 Buna göre, teln S kestnden 4 sanye süre çnde geçen elektronların sayısı ve hareket yönü nedr? (1 elektron yükü : 1,6.10 19 Coulomb'dur.) 5. Br elektrk devresne bağlı ampermetre 0,8 amper göstermektedr. 10 dakka çnde bu devreden geçen yük mktarı kaç Coulombdur? A) 360 B) 480 C) 540 D) 600 E) 800 Elektron sayısı Hareket yönü A) 2.10 18 1 B) 5.10 18 1 C) 5.10 18 2 D) 2.10 19 1 E) 2.10 19 2 9. Aşağıdak deşarj tüplernn kestnden t süre boyunca geçen yonların elektrk yük mktarları ve hareket yönler belrtlmştr. 6. Şekldek X, Y, Z letken tellernn kestlernden 2t, t, t süreler boyunca geçen elektron sayıları sırasıyla n, n, 2n'dr. X tel Y tel Z tel Buna göre, hang tüpte oluşan elektrk akımının şddet en büyüktür? A) 3q B) +2q n n 2n C) D) Buna göre, X, Y, Z tellernden geçen elektrk akım şddetler X, Y, Z arasındak lşk nedr? q +4q +4q 2q A) X > Y > Z B) X > Z > Y C) Y > Z > X D) Z > X > Y E) E) Z > Y > X +q 3q 11
Drenç Elektrk akımına karşı oluşan zorluğa drenç denr. harf le gösterlen drencn brm ohm (Ω)'dur. Drenç elektrk devrelernde gösterlr. şekldek gb S Şekldek letken teln drenc, uzunluğu () le doğru, kalınlığı (S) le ters orantılıdır. Teln drenc; = ρ. S bağıntısı le hesaplanır. Ayarlanablen drençlere reosta denr. 1 2 Şekldek devrede reostanın sürgüsü 1 yönünde çeklrse drenç artar. Sürgü 2 yönünde çeklrse drenç azalır. Bağıntıdak ρ; teln cnsne bağlı br sabt olup özdrenç olarak adlandırılır. Bazı maddelern özdrenç değerler aşağıdak tabloda verlmştr. İletken Özdrenç Özdrenç Yalıtkan (Ω.m) (Ω.m) Gümüş 1,47 x 10 8 Tahta 10 8 10 8 Bakır 1,72 x 10 8 ağıt 10 10 Alümnyum 2,63 x 10 8 Cam 10 10 10 14 urşun 21 x 10 8 Porselen 10 13 TEST 2 1. Aynı maddeden yapılmış şekldek X, Y, Z slndrk tellernn drençler sırasıyla X, Y, Z 'dr. S 2S 2S 2 X Y Z Buna göre, X, Y, Z arasındak lşk nedr? A) X > Y > Z B) X = Y > Z C) X = Z > Y D) Y > X = Z 2. Aynı maddeden yapılan slndrk X, Y tellernn uzunlukları ve yarıçapları şekldek gbdr. 2r l X r X, Y tellernn drençler sırasıyla X, Y olduğuna göre, X Y oranı kaçtır? 2l Y E) Z > Y > X A) 1 8 B) 1 4 C) 1 2 D) 2 E) 4 12
3. S 2l Aynı maddeden yapılmış şekldek, tellernn drençlernn oranı, A) 1 4 B) 1 2 kaçtır? 2S C) 1 D) 2 E) 4 l 7. Aynı maddeden yapılmış şekldek X, Y tellernden X'n drenc 12 Ω'dur. r X Buna göre, Y telnn drenc kaç Ω'dur? A) 4 B) 6 C) 9 D) 12 E) 18 2r Y 4. Özdrençler sırasıyla 2ρ, ρ olan şekldek X, Y tellernn drençler eşttr. 2r 2l 3r l Y 8. enar uzunlukları şekldek gb olan letkenn noktaları arasındak drenç, MN noktaları arasındak de MN 'dr. N X Y 1 cm Buna göre, Y telnn uzunluğu, l Y kaç l'dr? A) 9 B) 3 C) 9 D) 6 E) 9 4 2 4 cm 2 cm M Buna göre, MN oranı kaçtır? 5. Drenc olan letken br tel tam ortasından kye katlanıp uç kısımları brleştrlyor. Buna göre, teln k ucu arasındak drenç kaç olur? A) 4 B) 2 C) 1 D) 1 2 E) 1 4 A) 1 4 B) 1 2 C) 1 D) 2 E) 4 9. Slndrk,, M, N tellernn uzunlukları, kest alanları ve drençler aşağıdak çzelgede verlmştr. 6. Şekldek özdeş tellern her brnn drenc 'dr. l l l Buna göre, noktaları arasındak eşdeğer drenç kaç 'dr? A) 3 4 B) 4 5 C) 5 4 D) 3 2 E) 2 Tel Uzunluk est alanı Drenc S 2 S 4 M 2S N 2 2S 4 Buna göre,,, M, N tellernden hang ks aynı tür maddeden yapılmıştır? A) ve B) ve M C) ve M D) ve N E) M ve N 13
Ohm anunu Br letkende elektrk akımı oluşturablmek çn letkenn k ucu arasında potansyel farkı olması gerekr. İk noktanın potansyeller arasındak farka potansyel fark denr ve V harf le gösterlr. Brm volttur. Br elektrk devresnde potansyel fark oluşturan aletlere üreteç denr. + + İk nokta arasındak potansyel fark, voltmetre le ölçülür. Voltmetrenn drenc sonsuz kabul edlr. Yan üzernden akım geçmez. Bunun çn devreye paralel bağlanır. Ohm yasası br letkenn uçları arasındak potansyel farkı, letkenden geçen elektrk akımı ve letkenn drenc arasındak lşky açıklar. V Bu yasaya göre; br letkenn k ucu arasındak potansyel farkının, letkenden geçen elektrk akımına oranı sabt olup, bu sabt değer letkenn drencne eşttr. + + Yan, V = sabt = V =. dr. V : letkenn uçları arasındak potansyel farkı (volt) : letkenden geçen elektrk akımı (amper) : drenç (ohm) V potansyel fark akım Şekldek devrede V =. olduğundan potansyel farkı - akım grafğnden drenç bulunablr. Bu grafğn eğm drenc verr. V 0 TEST 3 1. İletken br telden geçen akım şddetnn teln uçları arasındak potansyel farkına bağlı grafğ şekldek gbdr. 2. Şekldek elektrk devrelernde akım şddetler sırasıyla 1, 2, 3 'tür. akım (amper) 1 2 3 2 0,2 0 8 Buna göre, teln drenc kaç Ω'dur? potansyel fark (volt) A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50 V 2V 2V Buna göre, 1, 2, 3 arasındak lşk nedr? (Üreteçlern ç drençler önemszdr.) A) 1 = 2 = 3 B) 1 < 2 = 3 C) 1 = 3 < 2 D) 2 < 1 = 3 E) 3 < 1 = 2 14
3. Şekldek devre parçasında voltmetrenn gösterdğ değer 12 volt'tur. V 6. Aynı maddeden yapılmış X, Y uzunluğundak X, Y teller çn akım - potansyel farkı grafkler şekldek gbdr. akım A = 4 Ω 2 X Buna göre, ampermetrenn gösterdğ değer kaç amperdr? Y A) 3 B) 12 C) 24 D) 36 E) 48 0 V 2V potansyel fark X, Y tellernn kalınlıkları eşt olduğuna göre, X Y oranı kaçtır? A) 1 4 B) 1 2 C) 1 D) 2 E) 4 4. X, Y, Z letken tellernden geçen elektrk akımlarının tellern uçları arasındak potansyel farkına bağlı grafkler şekldek gbdr. elektrk akımı 2 X Y Z 0 V 2V potansyel farkı Buna göre, X, Y, Z tellernn drençler X, Y, Z arasındak lşk nedr? A) X > Y > Z B) X > Z > Y C) Y > Z > X D) Z > Y > X E) Z = Y = X 5. X, Y, Z tellernn drençler ve bu tellerden geçen elektrk akımları aşağıdak çzelgede verlmştr. Tel Drenç Akım X 2 Y 2 Z 2 2 Bu tellern uçları arasındak V X, V Y, V Z potansyel farkları arasındak lşk nedr? A) V X = V Y = V Z B) V X > V Y > V Z C) V X = V Y > V Z D) V Y = V Z > V X E) V Z > V Y = V X 7. Aynı maddeden yapılmış kest alanları sırasıyla S, 2S, S olan X, Y, Z uzunluğundak X, Y, Z tellernn akım - potansyel farkı grafkler şekldek gbdr. 2 akım Z Y 0 V 2V X potansyel fark Buna göre, X, Y, Z arasındak lşk nedr? A) X = Y > Z B) X = Z > Y C) Y > X = Z D) Z = Y > X E) Z > X = Y 15
Eşdeğer Drenç Br elektrk devresnde brden çok drencn yaptığı etkye denk olan drence eşdeğer drenç denr. Drençlern brbr ardına (br drencn ucuna dğer br drenç) gelecek bçmde, uç uca bağlanmasına ser bağlama denr. 1 2 Şekldek drençler ser bağlıdır. Ser bağlı drençlern eşdeğer değer; eş = 1 + 2 +... bağıntısı le hesaplanır. Ser bağlı drençlerde eşdeğer drenç, devredek her br drençten daha büyüktür. Drençlern brer uçları br noktaya, dğer uçlarının se başka br noktaya bağlanmasına paralel bağlama denr. Paralel bağlı drençlerde eşdeğer drenç, devredek en küçük drençten daha küçüktür. 1 2 1 2 Şekldek gb (paralel) bağlı drençlern eş değer; 1 eş = 1 1 + 1 2 +... bağıntısı le hesaplanır. Br devrede hem ser bağlama hem de paralel bağlama kullanılablr. Bu gb devrelern eşdeğer drençlern hesaplarken basamak basamak lerlemelyz. 2 Örneğn şekldek devre parçasında 2 ve 3 drençler 1 brbrne paraleldr. Bu k 3 drencn eşdeğern hesapladıktan sonra bu k drence ser olan 1 drencn hesaba katmalıyız. ısa Devre Şekldek devre parçasında akım belrtlen yolu zler ve drenc üzernden akım geçmez. Bu durumdak, üzernden akım geçmeyen drenc çn kısa devre olmuştur denr. Devrenn eşdeğer drenc hesaplanırken kısa devre olan drenç hesaba katılmaz. anahtar 1 2 A V Örneğn, gerlm V olan üreteçle kurulan şekldek elektrk devresnde anahtar açıkken; eş = 1 + 2 'dr. A anahtar 1 2 Anahtar kapatıldığında 1 drenc kısa devre olacağından eş = 2 olur. TEST 4 1. Özdeş drençler le Şekl I ve Şekl II'dek devre parçaları oluşturulmuştur. 2. Özdeş drençler le oluşturulan devre parçası şekldek gbdr. M N Şekl I Şekl II noktaları arasındak eşdeğer drenç 1, MN noktaları arasındak de 2 olduğuna göre, 1 2 oranı kaçtır? Buna göre, devre parçasının eşdeğer drenc kaç 'dr? A) 1 2 B) 2 3 C) 3 4 D) 4 5 E) 5 6 A) 4 B) 2 C) 1 D) 1 2 E) 1 4 16
3. 1, 2 drençler le oluşturulan Şekl I ve Şekl II'dek devre parçalarında ve MN noktaları arasındak eşdeğer drençler sırasıyla, MN 'dr. 1 6. 2 Ω, 3 Ω, 'luk drençler şekldek gb bağlanmıştır. 2 Ω 3 Ω 1 2 M N 2 Şekl I Şekl II 1 = 3 Ω, 2 = olduğuna göre, oranı kaçtır? MN Buna göre, noktaları arasındak eşdeğer drenç kaç Ω'dur? A) 6 B) 5 C) 4 D) 3 E) 2 A) 9 2 B) 4 C) 7 2 D) 3 E) 5 2 4. Özdeş drençler şekldek gb bağlanmıştır. 7. Şekldek devre parçasında noktaları arasındak eşdeğer drenç 7 Ω'dur. X 2 Ω 3 Ω Buna göre, noktaları arasındak eşdeğer drenç kaç 'dr? Buna göre, X drencnn büyüklüğü kaç Ω'dur? A) 1 B) 2 C) 4 D) 6 E) 10 A) 4 B) 3 C) 2 D) 1 2 E) 1 4 5., 2, 3 drençler le şekldek devre parçaları oluşturuluyor. 2 2 3 3 M N Devre parçalarının eşdeğer drençler sırasıyla, MN olduğuna göre, MN A) 1 B) 3 2 C) 8 5 D) 5 8 oranı kaçtır? E) 2 3 8. 4 Ω, 9 Ω, 12 Ω'luk drençler le şekldek devre parçası oluşturulmuştur. 12 Ω 4 Ω 4 Ω 9 Ω Buna göre, noktaları arasındak eşdeğer drenç kaç Ω'dur? A) 6 B) 5 C) 4 D) 3 E) 2 17
TEST 5 1. Her brnn drenc = olan beş drenç şekldek gb bağlanıyor. 4. Özdeş drençlerle oluşturulan Şekl I ve Şekl II'dek devre parçalarında, noktaları arasındak eşdeğer drenç, MN noktaları arasındak de MN 'dr. M Buna göre, noktaları arasındak eşdeğer drenç kaç Ω'dur? N A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 12 Şekl I Şekl II Buna göre, MN oranı kaçtır? A) 1 3 B) 2 3 C) 1 D) 3 2 E) 2 2. Büyüklükler 2 Ω, 3 Ω, ve 12 Ω olan dört drenç şekldek gb bağlanıyor. 3 Ω 2 Ω 5. Her brnn drenc = 3 Ω olan altı drenç şekldek gb bağlanıyor. 12 Ω Buna göre, noktaları arasındak eşdeğer drenç kaç Ω'dur? A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 12 Buna göre, noktaları arasındak eşdeğer drenç kaç Ω'dur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 6 3. Şekldek devre parçasında uçları arasındak eşdeğer drenç 4 Ω'dur. 6. 4 Ω 1 = 4 Ω 2 2 Ω 2 Ω 3 = 2 Ω 8 Ω 4 Ω 1 = 4 Ω, 3 = olduğuna göre, 2 kaç Ω'dur? A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 12 4 Ω Şekldek devre parçasında noktaları arasındak eşdeğer drenç kaç Ω'dur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 18
7. 4 Ω 10. 8 Ω 2 Ω 8 Ω 8 Ω 3 Ω 4 Ω Şekldek devre parçasında - noktaları arasındak eşdeğer drenç kaç ohm (Ω)'dur? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 Şekldek devre parçasında - noktaları arasındak eşdeğer drenç kaç Ω'dur? A) 3 B) 4 C) 6 D) 8 E) 9 8. 11. 12 Ω 8 Ω 8 Ω 12 Ω Şekldek devre parçasında noktaları arasındak eşdeğer drenç kaç ohm (Ω)'dur? Şekldek devre parçasında - noktaları arasındak eşdeğer drenç kaç Ω'dur? A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 12 A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 9. 3 Ω 4 Ω 12. 12 Ω 4 Ω 3 Ω 3 Ω Şekldek devre parçasında noktaları arasındak eşdeğer drenç kaç ohm (Ω)'dur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 6 Şekldek devre parçasında - noktaları arasındak eşdeğer drenç kaç Ω'dur? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 19