SPOR ANATOMİSİ İnsan vücudu ile tanışma Doç.Dr.Mitat KOZ
Ders İçeriği Anatomiye Giriş (1 saat) Hücre: Hücre yapısı ve tipleri Doku: Doku tipleri ve işlevleri Organlar ve Organ Sistemleri: Yerleşim bölgeleri ve işlevleri Hareket Sistemi (3 saat) Kemik yapısı ve kemik tipleri Anatomik düzlemler ve eklemeler Eklem yapısı ve hareketleri Bağlar Kaslar ve kas tipleri: İskelet kasının yapısı Kasılma tipleri Kasların kasılma rolleri
Anatomi? Anatomi; Vücudun normal şeklini; yapısını,organları ve bu organlar arasındaki yapısal, görevsel ilişkileri inceleyen bilim dalıdır,
1-Kimyasal İnsan vücudunun organizasyonu 6 kademede incelenebilir. 2-Hücresel 3-Doku 4-Organ 5-Sistem 6-Organizma
Kimyasal Düzeydeki Organizasyon En basit düzeyde gerçekleşen düzenlemedir. Kimyasal organizasyon; atomik, elementer ve moleküler düzeyde gerçekleşir.
Atom Bir atom, bir kimyasal elementin karakteristik özelliğini taşıyan en küçük parçasıdır. Proton (+), elektron (-)( ) ve nötronlardan (0) oluşur.
Element Bütün maddeler; demir, kalsiyum ya da oksijen gibi saf kimyasal maddeler, kimyasal elementlerden oluşur. Bir element kimyasal olarak daha küçük parçalara ayrılamayan maddedir. İnsan vücudu da elementlerden oluşmuştur.
Vücudu oluşturan elementler Vücudun yaklaşık % 98'i oksijen, karbon, hidrojen, nitrojen, kalsiyum ve fosfor olmak üzere sadece altı elementten meydana gelmiştir.
Molekül-Bileşik Farklı çeşitlerde element atomlarının kimyasal olarak bileşimi (bir araya gelmesi) molekülleri oluşturur. Örneğin su, bir oksijen atomu ile, iki hidrojen atomunun kimyasal bileşiminden oluşan kimyasal bir bileşendir.
VÜCUT ORGANİK VE İNORGANİK BİLEŞENLERDEN OLUŞUR Kimyasal bileşimler iki geniş grupta toplanabilir Organik ve inorganik
İnorganik bileşenler Küçük ve basit bileşenlerdir. Örn: su, tuz, hidroklorik asit gibi basit asitler ve amonyak gibi basit bazlar. Bu maddelere, su ve elektrolit dengesinin kurulması, hücre zarından dışarı maddelerin taşınması gibi birçok hücre faaliyeti için gereksinim duyulur.
Organik bileşenler Karbon içeren geniş, karmaşık bileşenlerdir. Onlar vücudun kimyasal yapı taşlarıdır ve vücut faaliyetleri için gereken enerjiyi sağlayan yakıt molekülleri olarak da hizmet ederler. Organik bileşenler, ayrıca yaşam için gerekli olan binlerce kimyasal reaksiyona katılır ve onları düzenlerler.
Vücutta 4 önemli organik bileşen karbonhidratlar, lipidler, proteinler ve nükleik asitlerdir. grubu vardır
Hücresel organizasyon Kimyasal düzeyin üzerinde, bir sonraki organizasyon düzeyi hücresel düzeydir. Canlılarda, atomlar ve moleküller belirli yollarla bağlantı kurarak, vücudu inşa eden hücreleri oluştururlar. İnsan vücudu, kan hücreleri ve kas hücreleri gibi çeşitli tiplerde yaklaşık 100 trilyon hücreden oluşur. Hücreler, fonksiyonlarına göre çeşitli şekil ve hacimde olmalarına rağmen çoğu sadece mikroskopla görülebilecek kadar küçüktür.
Hücreler 3 bölümde incelenebilir Hücre zarı Sitoplazma Çekirdek
Hücre zarı Her bir hücre, ince bir zarla; plazma membranı (plasma membrane) ) ya da kısaca hücre zarı ile çevrilidir. Hücre zarı; hücreyi korur ve maddelerin hücre içine girişlerini ya da hücre dışına çıkışlarını düzenler. diğer hücreler ve organellerle bağlantı kurar.
Seçici geçirgenlik Hücre zarı kompleks seçici geçirgen bir yapıya sahiptir, Bazı maddelerin hücreye giriş çıkışına izin verirken bazılarına izin vermez.
Hücre zarının yapısı; 1972 yılında hücre zarının yapısıyla ilgili olarak sıvı mozaik modeli tanımlanmıştır. Bu modele göre hücre zarı başlıca protein ve fosfolipitlerden oluşmuş çift katlı bir sıvıdır.
Sitoplazma Hücrenin içini tamamen dolduran jele benzeyen madde sitoplazma (cytoplasma) olarak adlandırılır. Hücrenin ihtiyacı olan bir çok madde ve organeller sitoplazma içinde bulunur.
Hücre Organelleri
Organel Hücre içine tamamen dağılmış, uzmanlaşmış (özelleşmiş) organeller hücrenin solunumundan, boşaltımından, metabolizmasından sorumludur yani bu organellerin özel görevleri vardır. Bunlar (hücrenin organelleri) endoplazmik retikulum, ribozom, golgi aygıtı, mitokondri lizozom
Endoplazmik Retikulum: Endoplazmik retikulum (Endoplasmic reti-culum-er ER) bir kanalcıklar sistemidir ve bir çok hücrenin sitoplazmasına tamamen yayılmıştır. ER bir anlamda hücrenin bir parçasından, diğer bir parçasına maddelerin taşındığı bir tünel sistemi gibidir. Bu kanalcıklar sayesinde hücrenin uzak noktaları da birbirleri ile temas etmiş olur.
İki tip ER vardır; Düz tip ve granüllü tip. Granüllü ER un dış duvarında ribozom (ribosome) adı verilen organeller vardır. Ribozomlar, proteinlerin üretildiği bir fabrika olarak işlev görürler.
Golgi Cihazı: Golgi cihazı (golgi complex) tabağa benzeyen membran katlarının, tabaka tabaka üst üste gelmesiyle oluşmuştur. Bir anlamda görünüşü üst üste dizilmiş gözlemeleri andırır. Bu organeller proteinleri işleyen ve paketleyen atelyeler olarak çalışırlar. Golgi cihazının önemli bir görevi de lizozom (lysosome) üretmektir.
Lizozom: Bu küçük kesecikler bakteri ya da diğer yabancı maddeleri yok eden güçlü sindirim enzimleri içerirler. Hücre öldüğü zaman, lizozomların içindeki enzimler sitoplazma içine dağılır ve hücre bu enzim tarafından kendi kendini parçalar. Bir organizma öldüğü zaman hücreler hızla bozulur, çünkü yukarıda anlatılan "kendini yok etme" sistemi devreye girmiştir. Bazı doku bozulmaları ve yaşlanma süreci muhtemelen lizozom enzimlerinin sızarak açığa çıkmasına bağlı olabilir.
Mitokondri: Hücreler mitokondri (mitochondria) denilen küçük güç kaynakları içerirler. Mitokondrinin içindeki yakıt molekülleri parçalanır ve enerji açığa çıkar. Bu olay, hücreye gelen besin maddeleri ile oksijenin birleşmesi sonucu, mitokondride enerjinin açığa çıkması ile gerçekleşir ve hücresel solunum olarak adlandırılır.
Nukleus (nucleus( nucleus-çekirdek): Hücrenin merkezinde bulunan, büyük ve yuvarlak bir organeldir. Görevi hücrede enerji meydana getiren reaksiyonları düzenlemek, hücre içi olayları idare etmek ve bölünerek çoğalmayı sağlamaktır.
DOKUSAL ORGANİZASYON Dokular, bazı özel görevleri üstlenmiş özel nitelikleri olan hücre topluluklarıdır. Bir doku, aynı yönde farklılaşmış hücrelerin ve bunların ürünlerinin, yani aynı tip hücreler birleşerek dokuları meydana getirmişlerdir. Bu hücreler arasında da hücreler arası madde bulunur. DOKULAR VÜCUDUN YAPI TAŞLARIDIR
Vücutta başlıca dört doku tipi vardır: 1. Epitel doku (epithelium): 2. Bağ doku (connective doku): 3. Kas doku : 4. Sinir doku:
Epitel doku (epithelium): Vücudun bütün yüzeyini kaplar, bütün boşlukların iç yüzünü örter, bazı epitel dokular, salgı bezlerini oluşturmak üzere özelleşmişlerdir. Epitel dokunun bir çok işlevleri vardır. Koruma fonksiyonu, salgı fonksiyonu, emme fonksiyonu duyu fonksiyonudur.
Bağ doku (connective doku): Vücudun organlarını korur ve destekler, vücudun parçalarını birbirine bağlar ve bir arada tutar. Bağ dokusunun ana işlevi vücudun diğer dokularını birbirine bağlamaktır. Bağ dokuları aynı zamanda vücudu ve onun yapılarını destekler ve altındaki organları korur. Neredeyse vücuttaki her organ bağ dokusundan destekleyici bir iskelete sahiptir.
Bağ dokusu tipleri Bağ dokusunun bazı temel tipleri: 1. Gerçek bağ doku, 2. Yağ (adipose) doku, 3. Kıkırdak doku, 4. Kemik doku, 5. Kan, lenfa ve kan hücreleri üreten dokular.
Bağ dokusu lifleri Bağ dokusu liflerinin 3 tipi vardır, kollagen (collagen) lifler, retiküler (reticular) lifler ve elastik (elastic) liflerdir lerdir.
Kollagen lifler Kollagen lifler, sayısı ençok olanlardır. Kollagen lifler vücutta en çok bulunan protein olan kollagen proteinleri içerir. Kollagen çok dayanıklı bir maddedir ve kollagen lifler vücut yapılarına büyük sağlamlık verir.
Kas doku : Vücudu ve onun parçalarını hareket ettirmek için özelleşmiştir. Kasılma ve gevşeme özelliği gösterir. KAS DOKUSU KASILMAK ÜZERE ÖZELLEŞMİŞTİR Kısaldıkları zaman, onlara bağlı vücut parçasını da hareket ettirirler. Uzun ve dar oldukları için kas hücreleri kas lifleri olarak nitelenirler.
Sinir doku: Sinir sistemini meydana getiren dokudur. En önemli özelliği uyartı (impuls) iletimi sağlamasıdır. Bu yolla canlının çevre hakkında bilgi edinmesi ve çevreye uyum göstermesi esi ve etki etmesi mümkün olur. Sinir doku sinir hücreleri (Neuron-nöron nöron) ile bu hücrelerin arasında yer alan özel hücrelerden (Neuroglia) oluşur.
Organ ve Sistem Organizasyonu Belli fonksiyonları yerine getirmek için birlikte çalışan doku grupları organları ve organlar vücut sistemini ya da organ sistemini oluştururlar. Örneğin dolaşım sistemi; kalp, kan damarları, kan, lenf yapıları ve çeşitli diğer organlardan oluşur.
İnsan vücudunu oluşturan sistemler ve organları Sistem Deri Hareket sistemi Kemikler Kaslar Sinir sistemi Endokrin sistem Üriner sistem Üreme ststemi Dolaşı şım sistemi Solunum sistemi Sindirim Sistemi Organları Cilt, saç, tırnaklar, ter bezleri Kemikler; kaslar, eklemler Kıkırdak, ligamentler Iskelet kası, kalp kası, düz kas Sinir ve duyu organları;omurilik ve beyin Hipofiz, adrenal, tiroid ve diğer kanalsız bezler Böbrekler, sidik torbasi ve ilgili kanallar Testisler, ovaryumlar ve ilgili organlar Kalp, kan damarları, kan, lenfa ve lenfa yapları Akciğerler ve nefes borusu Ağız, özefagus (yemek borusu), mide, ince ve kalın bağı ğırsaklar, karaciğer er.
SİNDİRİM SİSTEMİ
KAS SİSTEMİ
SOLUNUM SİSTEMİ
ÜREME SİSTEMİ BOŞALTIM SİSTEMİ
DOLAŞIM SİSTEMİ
LENFATİK SİSTEM
ENDOKRİN SİSTEM
SİNİR SİSTEMİ
DERİ SİSTEMİ
KISA BİR MOLA