YAZ KOŞULLARINDA ETLİK PİLİÇLERDE GECE-GÜNDÜZ YEMLEMESİ VE AYDINLATMANIN PERFORMANS ÜZERİNE ETKİLERİ

T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI YAZ KOŞULLARINDA ETLİK PİLİÇLERDE GECE-GÜNDÜZ YEMLEMESİ VE AYDINLATMANIN PERFORMANS ÜZERİNE ETKİLERİ MEHMET ÖCAL YÜKSEK LİSANS TEZİ KAHRAMANMARAŞ ŞUBAT-2006

T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI YAZ KOŞULLARINDA ETLİK PİLİÇLERDE GECE-GÜNDÜZ YEMLEMESİ VE AYDINLATMANIN PERFORMANS ÜZERİNE ETKİLERİ MEHMET ÖCAL YÜKSEK LİSANS TEZİ KAHRAMANMARAŞ ŞUBAT-2006

T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI YAZ KOŞULLARINDA ETLİK PİLİÇLERDE GECE-GÜNDÜZ YEMLEMESİ VE AYDINLATMANIN PERFORMANS ÜZERİNE ETKİLERİ MEHMET ÖCAL YÜKSEK LİSANS TEZİ Kod No : Bu Tez.../.../... Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oy Birliği ile Kabul Edilmiştir.......... Yrd. Doç. Dr. Mesut KARAMAN DANIŞMAN Prof. Dr. A. Nazım ULUOCAK ÜYE Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÇALIŞLAR ÜYE Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. Prof. Dr. Özden GÖRÜCÜ Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER... I ÖZET...II ABSTRACT... IV ÖNSÖZ... VI ÇİZELGELER DİZİNİ... VII ŞEKİLLER DİZİNİ... VIII 1. GİRİŞ...1 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR...3 3. MATERYAL ve METOT...9 3.1. Materyal...9 3.1.1. Kümes Materyali...9 3.1.2. Hayvan Materyali...9 3.1.3. Yem Materyali...10 3.1.4. Alet ve Ekipman...10 3.1.5. Sağlık Koruma ve Kontrol Koşulları...11 3.2. Metot...11 3.2.1. Performans Değerlerinin Belirlenmesi...13 3.2.2. Piliçlerin Kesilmesi ve Karkas Özelliklerinin Belirlenmesi...14 3.2.3. İstatistiki Analizler...15 4. BULGULAR ve TARTIŞMA...16 4.1. Canlı Ağırlık...16 4.2. Yem Tüketimi...18 4.3. Yemin Ete Dönüşüm Oranı...20 4.4. Soğuk-Sıcak Karkas Ağırlığı ve Karkas Randımanı...22 4.5. Ölüm Oranı...23 5. SONUÇ ve ÖNERİLER...25 5.1. Sonuçlar...25 5.2. Öneriler...26 KAYNAKLAR...27 ÖZGEÇMİŞ...31 I

ÖZET T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ ÖZET YAZ KOŞULLARINDA ETLİK PİLİÇLERDE GECE-GÜNDÜZ YEMLEMESİ VE AYDINLATMANIN PERFORMANS ÜZERİNE ETKİLERİ MEHMET ÖCAL DANIŞMAN : Yrd. Doç. Dr. Mesut KARAMAN Yıl : 2006 Sayfa : 31 Jüri : Yrd. Doç. Dr. Mesut KARAMAN : Prof. Dr. A. Nazım ULUOCAK : Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÇALIŞLAR Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğinde yürütülen bu çalışmada, yaz koşullarında etlik piliçlerde gecegündüz yemlemesi ve aydınlatmanın performans üzerine etkileri araştırılmıştır. Tesadüf parselleri deneme deseninde faktöriyel olarak planlanan araştırmada, erkek-dişi toplam 1104 adet ticari günlük etlik civciv kullanılmıştır. 6 hafta süren denemede, günlük yaştaki etlik civcivler, ilk hafta birlikte büyütüldükten sonra erkek-dişi ayrı olmak üzere 2 tekerrürlü ve 6 muamele grubu oluşturularak deneme bölmelerine tesadüfî olarak yerleştirilmişlerdir. Denemede, kontrol grubuna (1. grup) sürekli aydınlatma ve serbest yemleme yapılmıştır. 2. gruba sürekli aydınlatma uygulanmış ve son üç hafta gündüz 10:00 ile 16:00 saatleri arasında aç bırakılmıştır. 3. gruba ise sürekli aydınlatma yapılmış ve yine gündüz 10:00 ile 16:00 saatleri arasında aç bırakılmıştır. 4. gruba gün ışığı dışında sürekli aydınlatma yapılmış ve gece 24:00 ile 06:00 saatleri arasında yem verilmemiştir. 5. gruba sürekli aydınlatma uygulanmış ve son üç hafta gece 24:00 ile 06:00 saatleri arasında yem verilmemiştir. 6. gruba ise gündüz yem verilmiş, gece ise karartma yapılarak 24:00 ile 06:00 saatleri arasında yem verilmemiştir. Canlı ağırlık ve yem tüketimi yapılan haftalık tartımlar ile belirlenmiştir. Ayrıca yemden yararlanma oranı ve ölüm oranları tespit edilmiştir. Deneme sonunda her gruptan ortalamayı temsil eden piliçlerden %10 oranında kesilerek karkas randımanı saptanmıştır. II

ÖZET Araştırma sonuçlarına göre, erkek ve dişilerde muamelelerin canlı ağırlık üzerine etkisi istatistikî olarak önemsiz bulunmuştur (P>0.05). Deneme sonunda her iki cinsiyette de muameleler arasında yem tüketimi ve yemin ete dönüşüm oranı bakımından farklılık istatistikî olarak önemsiz bulunmuştur (P>0.05). Sıcak-soğuk karkas ağırlığına erkek-dişi etlik piliçlerde muamelelerin etkisi önemli olup (P<0.05), erkeklerde 3. ve 6. muamele grupları, dişilerde ise 6. muamele grubu daha yüksek bulunmuştur. Erkek etlik piliçlerde karkas randımanına muamelenin etkisi önemli bulunmakla birlikte (P<0.05), 4. ve 6. muamele gruplarında en yüksek değere sahip olduğu saptanmıştır (P<0.05). Dişi etlik piliçlerde ise karkas randımanı bakımından muameleler arasında farklılık bulunmamıştır (P>0.05). Ölüm oranları bakımından istatistikî farklılık bulunmamıştır (P>0.05). Anahtar Kelimeler: Etlik piliç, aydınlatma programı, kısıtlı yemleme, performans kriterleri. III

ABSTRACT T.C. UNIVERSITY OF KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE DEPARTMENT OF ANIMAL SCIENCE MSc THESIS ABSTRACT THE EFFECT OF FEEDING DURING THE DAY AND AT NIGHT IN SUMMER ON THE BROILER PERFORMANCE MEHMET ÖCAL Supervisor : Assoc. Prof. Dr. Mesut KARAMAN Year : 2006, Pages : 31 Jury : Assoc. Prof. Dr. Mesut KARAMAN : Prof. Dr. A. Nazım ULUOCAK : Assoc. Prof. Dr. Süleyman ÇALIŞLAR In this study the effect of feeding during the day and at night in summer on the broiler performance was investigated KSU Faculty of Agriculture Experimental Station. In the experiment 1104 one day broiler chicks were used in randomized block design. The experiment last six weeks. After first week chicks were separated into male and female groups. The experiment had six treatment groups with 2 replication. The first group is the control group which received continuous lighting and ad libitum feed. Second group received continuous lighting but did not receive the feed between 10:00 am and 16:00 pm in the last three weeks. Third group also received continuous lighting but did not receive the feed between 10:00 am and 16:00 pm. Fourth group receive continuous lighting but did not receive feed between 24:00 pm and 06:00 am. Fifth group received continuous lighting but did not received the feed between 24:00 pm and 06:00 am in the last three weeks. Sixth group had received feed during the day time and did not receive lighting during the night. Sixth group did not receive feed between 24:00 pm and 06:00 am. The live weight and feed consumption were determined weekly base. Feed conversion ratio and mortality were IV

ABSTRACT determined. The carcass yield was determined by slaughtering the 10 percent of broiler produced. There were no significant differences in live weight of male and female among the treatment groups (P>0.05). There were no significant difference in feed consumption and feed conversion ratio of male and female among treatments (P>0.05). There were significant (P<0.05) differences in hot-cold carcass yield of male and female among treatments. The carcass weight of male for 3. and 6. treatments groups were higher than the other. The carcass weight of female for 6. treatment group was significantly higher than the others. There is significant (P<0.05) difference in carcass yield of male. 4. and 6. treatments had the highest carcass yield. However, there is no significant difference in carcass yield of female among treatments (P>0.05). Mortality for 1 and 3 treatment groups was significantly higher than those for other. Key words: Broiler, lighting program restricted feeding, performance criterions V

ÖNSÖZ ÖNSÖZ Etlik piliç üretiminde, yaz koşullarında sıcaklık stresinin piliçler üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak ve verimliliği artırmak amacıyla yetiştirme aşamasında farklı yemleme zamanı ve farklı aydınlatma programları uygulanmaktadır. Bu çalışmada; etlik piliçlere yaz mevsimindeki çevre şartları altında gece gündüz yemlemesi ve farklı aydınlatma zamanları uygulayarak üretim dönemi sonunda bu uygulamaların etlik piliçlerin performans kriterleri üzerine etkisi incelenmiştir. Tez konusunun belirlenmesi, çalışmamın yürütülmesi ve yazımı sırasında yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Mesut KARAMAN a ve değerli hocam Sayın Prof. Dr. Nazım ULUOCAK a ve katkılardan dolayı Sayın Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÇALIŞLAR, Yrd. Doç. Dr. Adem KAMALAK, Arş. Gör. Mustafa ŞAHİN e ve bölüm imkânlarını kullanmamız konusunda her türlü desteği sağlayan bölüm başkanımız Sayın Prof. Dr. Ercan EFE ye ve çalışmamın her aşamasında bana büyük destek veren ve yardımlarını esirgemeyen Sayın Arş. Gör. Pınar KARABAY a, yardımlarından dolayı K.S.Ü. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Araştırma ve Uygulama Çiftliği personeline teşekkür ederim. ŞUBAT 2006 KAHRAMANMARAŞ MEHMET ÖCAL VI

ÇİZELGELER DİZİNİ ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 3.1. Denemede Kullanılan Yemlerin Hesaplanmış Enerji ve Protein Değerleri...10 Çizelge 4.1. Erkek ve Dişilerde Muamelelerin Haftalara Göre Canlı Ağırlık Değerleri...16 Çizelge 4.2. Muamelelere Göre Erkek ve Dişilerde Haftalık Yem Tüketimleri...18 Çizelge 4.3. Muamelelerin Erkek ve Dişilerde Haftalara Göre Yemin Ete Dönüşüm Oranı Üzerine Etkileri...20 Çizelge 4.4. Muamelelere Göre Erkek ve Dişilerde Soğuk-Sıcak Karkas Ağırlığı ve Karkas Randımanı...22 Çizelge 4.5. Altı Haftalık Yetiştirme Dönemi Sonunda Ölüm Oranları...23 VII

ŞEKİLLER DİZİNİ ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 3.1. Deneme kümesinden bir görünüm...9 Şekil 3.2. Civcivlerin kümese getirilişinden bir görünüm...10 Şekil 3.3. Civcivlerin bölmelere dağıtımından bir görünüm...12 Şekil 3.4. Civcivlerin büyütme döneminden bir görünüm...13 Şekil 3.5. Altıncı hafta deneme ünitesinden görünüm...13 Şekil 3.6. Deneme materyallerinin haftalık tartımından görünüm...14 Şekil 3.7. Kesimhaneden bir görünüm...14 Şekil 4.1. Muamelelere göre erkeklerde haftalık canlı ağırlık değişimi...16 Şekil 4.2. Muamelelere göre dişilerde haftalık canlı ağırlık değişimi...17 Şekil 4.3. Muamelelere göre erkeklerde haftalık yem tüketimi...18 Şekil 4.4. Muamelelere göre dişilerde haftalık yem tüketimi...19 Şekil 4.5. Muamelelere göre erkeklerde haftalık yemin ete dönüşüm oranı...20 Şekil 4.6. Muamelelere göre dişilerde haftalık yemin ete dönüşüm oranı...21 Şekil 4.7. Muamelelere göre erkeklerde soğuk-sıcak karkas ağırlıkları...22 Şekil 4.8. Muamelelere göre dişilerde soğuk-sıcak karkas ağırlıkları...23 VIII

GİRİŞ 1.GİRİŞ Tavuk eti üretimi ülkemiz insanlarının dengeli beslenmeleri için hayati öneme sahiptir. Türkiye de kırmızı et üretiminin giderek gerilemesi sonucu ortaya çıkan hayvansal protein açığı, tavuk eti üretiminin artışı ile dengelenebilmiştir (Akman, 2002). Ülkemizdeki tavuk eti üretimi 2000 yılında 674 bin ton olup kişi başına tüketim ise 11.7 kg/yıl (Anonim, 2001a) iken, yapılan projeksiyon ile 2010 yılında tavuk eti üretiminin 1.148 bin tona, kişi başına tavuk eti tüketiminin ise 15.4 kg/yıl ulaşması beklenmektedir. Daha sonraki yıllarda kırmızı ete olan talep artarken üretimin yetersiz olacağı bunun yanı sıra tavuk etine olan talep ve üretimin sınırlı bir şekilde gideceği tahmin edilmektedir (Anonim, 2001b). Türkiye tavukçuluk sektöründe yaklaşık 10.000 adet etlik piliç, 5.000 adette yumurta işletmesi mevcuttur. Geçimini tavukçuluktan temin eden (üretici, çiftçi, sektörle ilgili yem, ilaç, yan sanayi, nakliye, pazarlama dahil) kişi sayısı yaklaşık 2 milyon dolaylarındadır. Sektörün yıllık cirosu 2.5 milyar dolar civarında olup gayri safi milli hasıla içindeki payı % 7 dir (Akman, 2002). Ülkemizde etlik piliç sektöründe 1980 li yıllarda %5 i bulan entegrasyon oranı günümüzde %25 e çıkmıştır. Bugün; yapılan genetik çalışmalar sonucunda etlik piliçlerin kesim yaşları küçültülmüş ve daha yüksek performans değerleri elde edilmiştir. Fakat bu çalışmaların bu olumlu sonuçlarına rağmen, etlik piliç üretiminde karşılaşılan bir takım üretim kayıpları da olmaktadır (Anonim, 2001a). Hayvancılıkta verimi etkileyen iki temel unsur vardır. Bunlar genotip ve çevredir. Etlik piliç üretiminin yetiştiricilik aşamasında meydana gelen üretim kayıpları genotip, çevresel faktörler, yetersiz idare ve bakım hatalarından kaynaklanmaktadır. Tavuk üretiminde etkili olan makro faktörlerden bir diğeri de iklimdir (Cahaner ve Leenstra, 1992). Yaz aylarındaki yüksek çevre sıcaklıkları kanatlıların gelişme hızını ve yem tüketimini kısacası performanslarını olumsuz yönde etkilemektedir (Bonnet ve ark., 1997). Hayvan; yem alımından sonra, vücudunda meydana gelen tehlikeli ısı artışını önlemek için yem tüketimini azaltmaktadır (Adams ve ark, 1962; Sykes ve Salih, 1986; May ve Lott, 1992). Buna bağlı olarak canlı ağırlık kazancı ve yemden yararlanma oranı önemli derecede kötüleşmektedir (Washburn ve Eberhart, 1988; Howlider ve Rose, 1989; Leenstra ve Cahaner, 1992). Tavuklar homeotermik hayvanlar olup, vücut sıcaklıklarını belirli sınırlar içerisinde sabit tutmaktadırlar ve bu vücut sıcaklıkları ortalama 41.5 C dolayındadır (Meltzer, 1983). Tavukların vücut sıcaklıkları çevre sıcaklığından genellikle daha yüksek olduğu için vücut sıcaklığı ayarı vücuttan ısı atılması yoluyla olur ve bu ayarlamada, hayvanın metabolik ısı üretimi kadar çevre sıcaklığı da etkili olmaktadır. Hayvanlar için yaşamaya uygun sıcaklık sınırları arasında kalan termonötral sıcaklık bölgesi, ergin bir tavuk için 15-25 C arasındadır (Arieli ve ark, 1980). Bu sıcaklıktan sapmaların olduğu bölgelerde hayvanlar sıcaklık stresine maruz kalırlar ve performanslarında düşme gözlenir. Ancak havanın nemi, yükseklikten kaynaklanan oksijen düşüklüğü, toz, amonyak veya diğer gazlardan kaynaklanan hava kirliliği de sıcaklık stresinin etkilerini artırabilir. Hayvanlar sıcaklık stresine maruz kaldıklarında organizmada bir seri kompleks fizyolojik değişimlere neden olmaktadır. Hayvanın vücut sıcaklığı, çevre sıcaklığının artışına bağlı olarak yükselmektedir. Vücut sıcaklığının yükselmesi organizmada üretilen ısının dışarı atılmasındaki güçlükten kaynaklanmaktadır. Hayvan, vücudundaki fazla ısıyı atmak için fiziksel ve metabolik olarak kendi organizması içerisinde önlemler almaktadır. Hayvan, öncelikle tüy ve vücut uzantıları aracılığıyla ısı 1

GİRİŞ kaybını artırmakta, yüzey kan damarlarını genişleterek çevreye fazla ısı saçmaya çalışmakta ve evaporasyon yoluyla vücuttan ısı kaybını hızlandırmak için solunum sayısını artırmaktadır. Ayrıca yüksek sıcaklıkta hayvan, vücuttan ısı kaybı artışını desteklemek amacıyla kanatları vücuttan uzaklaştırarak yarı oturur davranışsal aktiviteler de sergilemektedir (Meltzer, 1987). Yaz aylarında sıcaklık stresi ve yerleşim sıklığının etkisi sonucu görülen olaylardan birisi de ani ölüm sendromudur. Ani ölüm sendromu, fazla beslenmeye bağlı olarak, görünüşte sağlıklı etlik piliçlerin kanatlarını vurarak ve birden bire ölmesi şeklinde ifade edilen akut bir hastalıktır (Ononiwu ve ark., 1979a; Hulan ve ark., 1980; Steele ve ark., 1982). Yapılan çalışmalarda, gelişme hızının (Imaeda, 2000; Bowes ve ark., 1988), B grubu vitaminlerin (Hulan ve ark., 1980), rasyonun diyet içeriğinin (Proudfood ve Hulan, 1982) ve aydınlatmanın (Ononiwu ve ark., 1979b) ani ölüm sendromu üzerine etkisi olduğu bildirilmiştir. Etlik piliçlerin gelişimi üzerinde farklı ışıklandırma ve yemleme sistemlerinin, ışıklandırma süresi, ışığın yoğunluğu ve dalga boyunun etlik piliçlerin gelişimi, ayak problemleri ve yaşama yeteneği ile alâkalı olduğu, ek olarak yapılan ışıklandırma yoğunluğunun ani ölüm sendromu üzerinde etkisinin olduğu bildirilmiştir (Zimmerman, 1988; Classen ve ark., 1989; Classen ve ark., 1991). Stres tepkilerinin aşamaları genel adaptasyon sendromudur. Genel adaptasyon sendromu üç olayın birbiri ardınca meydana gelmesidir. Bunlar; alarm, direnç, yorgunlukbitkinlik ve ölümdür. Hayvan direnç aşamasında stresin etkisine uyum sağlamak için üstün bir çaba sarf eder, normal olarak hayvanda stres sonunda homeostasis denge yeniden kurulmaya çalışılır. Eğer hayvan strese karşı adaptasyonu başaramaz ise ve direnç süresi uzarsa, buna bağlı olarak yorgunluk, bitkinlik ve ölüm meydana gelebilmektedir (Selye, 1950). Etlik piliç üretiminde, yaz koşullarındaki üretim kayıplarının azaltılması bir başka deyişle; sıcaklığın hayvanlar üzerindeki baskısını, olumsuz etkisini azaltmak suretiyle verimliliği artırabilmek için yetiştiricilik aşamasında bir takım farklı yemleme zamanı ve aydınlatma programlarıyla ilgili araştırmalar yapılmıştır. Aydınlatmanın verim üzerine etkileri daha çok yumurta tavuklarında çalışılmasına karşılık etlik piliçler üzerinde de araştırmalar yapılmıştır. Bu konuda bazı araştırmacılar gün uzunluğuna ek olarak yapılan gece aydınlatma uygulamasına etlik piliçlerin daha iyi performans gösterdiklerini bildirmelerine karşılık bazı araştırıcılarda 4. haftadan itibaren daha az aydınlatmaya gereksinim duyduklarını fakat bunun sürekli aydınlatmaya göre daha yüksek bir performans artışına sebep olmadığını bildirmişlerdir (Beane ve ark., 1962; Moore, 1957). Bu çalışmada; etlik piliçlere yaz mevsimindeki çevre şartları altında gece gündüz yemlemesi ve farklı aydınlatma zamanları uygulayarak üretim dönemi sonunda bu uygulamaların etlik piliçlerin performans kriterleri üzerine etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. 2

ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Buckland ve ark. (1976), yaptıkları çalışmada, 2400 adet etlik piliç üzerine 4 farklı aydınlatma programı uygulamışlardır. 1. grup; sürekli aydınlatma, 2. grup; 1 saat aydınlık (1A) 3 saat karanlık (3K) (5-10 lüx), 3. grup; 1A:3K sonra 13 saat sürekli aydınlatma (5-10 lüx) ve tekrar 1A:3K, 4. grup ise; 3. uygulamanın aynısı fakat lambalar 1 lüx den daha az ışık şiddetinde düzenlemişlerdir. Çalışmanın sonucunda 3. ve 4. grupta piliçlerin canlı ağırlıklarını 1. ve 2. gruptan düşük bulmuşlardır. Canlı ağırlık artışları ve ölüm oranları bakımından ise gruplar arasında bir farklılık bulunmadığını bildirmişlerdir. Yapılan bir çalışmada, 960 adet etlik piliç 1A:3K ve 23A:1K şeklinde yetiştirilmiştir. Fasılalı olarak aydınlatılan grupta daha iyi büyüme gözlenmiş ve yem dönüşüm oranı sürekli aydınlatılan gruba göre daha kötü bulunmuştur (Ketelaars, 1986). Altan ve ark. (1989), etlik piliç üretiminde pencereli ve perdeli tip kümeslerde kesikli aydınlatma uygulama olanaklarının incelendiği çalışmada, 1500 adet etlik civcive ilk hafta 24 saat sürekli aydınlatma uygulanmıştır. Araştırma materyali daha sonra tesadüfî olarak iki gruba bölünerek 1. gruba 23A:1K, 2. gruba doğal gün uzunluğundan yararlanma sağlanmış, ek olarak geceleri 1A:3K olmak üzere kesikli aydınlatma uygulanmıştır. Denemenin sonucunda 3. hafta dışında kesikli aydınlatma uygulanan piliçlerin kontrol grubuna göre daha iyi geliştiği saptanmıştır (P<0.05). Piliçlerin 6. hafta sonunda 1 kg canlı ağırlık için tükettikleri yem miktarları kontrol grubunda 2.24 kg, deneme grubunda 2.39 kg olarak saptanmış, bu farklılık istatistikî olarak önemsiz bulunmuştur (P>0.05). Uygulanan aydınlatma programlarının gruplardaki ölüm oranlarında önemli bir farklılık oluşturmadığı belirlenmiştir (P>0.05). Classen ve Riddell (1989), 0-21 günlük büyütme döneminde aydınlık süreyi 6 saate azaltıp daha sonra kademeli olarak veya aniden 23 saate yükseltmenin, 23 saat sürekli aydınlatmaya göre ölüm oranlarında iyileşmeler sağladığını bildirmişlerdir. Artan gün uzunluğunun sürekli aydınlatılan gruplar arasında kesim ağırlıkları bakımından önemli bir fark olmadığı, yemden yararlanmanın daha iyi, yem tüketiminin daha az olduğunu saptamışlardır. Yapılan bir çalışmada, çeşitli aydınlatma programlarında etlik piliçlerin performans değerleri ölçülmüştür. 1 günlük yaştaki civcivler 1. grup 23A:1K (1 günlük yaştan 56 günlük yaşa kadar), 2. grup 1A:3K (1 günlük yaştan 56 günlük yaşa kadar), 3. grup 1 günlük yaştan 14 günlük yaşa kadar 6A:18K, 15 günlük yaştan 56 günlük yaşa kadar 1A:3K ve 4. grup ise 1 günlük yaştan 14 günlük yaşa kadar 6A:18K, 15 günlük yaştan 56 günlük yaşa kadar 23A:1K olarak yetiştirilmiştir. Deneme sonucunda 13, 21 ve 42 günlük yaşlarda 3. ve 4. gruptaki hayvanların canlı ağırlıkları 1. gruptaki hayvanlardan düşük bulunduğunu saptamışlardır (Renden ve ark., 1991). Robbins ve ark. (1984), aydınlatma rejiminin etlik piliçlerin gelişimi ve karkastaki yağ oranını araştırmak amacıyla yaptıkları çalışmada erkek ve dişi etlik piliçleri ayrı yetiştirilmek üzere her iki gruba da sürekli aydınlatma ve 16 saat aydınlık ve 8 saat karanlık uygulaması yapmışlardır. Araştırmanın sonunda 16 saat aydınlık 8 saat karanlık uygulaması yapılan erkek-dişi etlik piliçlerde canlı ağırlık ve yem tüketim değerleri sürekli aydınlatma yapılanlara göre daha az olmuştur (P<0.05). Ayrıca dişilerdeki yem tüketimi ve 3

ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR yemden yararlanma oranı da sürekli aydınlatma yapılanlara göre belirgin şekilde daha düşük bulunmuştur. Deaton (1995), yaptığı çalışmada, erken dönemde yem kısıtlamasının etlik piliçlerin performansı üzerine etkisini araştırmıştır. Bu denemede yapılan yem kısıtlaması kontrol grubunun 24 saatte tükettiği yem tüketim esasına dayanmıştır ve çalışmada 9 adet deneme yürütülmüştür. Yem sınırlaması 7-14. güne kadar 8-16. güne kadar ayrı ayrı deneme gruplarına yapılmış ve bunlardan 1 den 5 e kadar olan gruba kontrol grubunun 24 saatte tükettiği yemin sırasıyla %60, %75 ve %90 verilmiştir. 6 dan 9 a kadar olan deneme gruplarına ise %60 ve %80 oranında yem verilmiştir. Çalışma sonunda, erken dönemde yem sınırlamasının yem dönüşüm oranı üzerine etkisinde iyileşmeler görülmüştür. Serbest yemleme uygulanan kontrol grubuyla karşılaştırıldığında yem tüketimi %90 oranında kısıtlanan grupta erkek ve dişilerde 14. gündeki canlı ağırlığa göre 41. günde %8 oranında küçülme görülmüştür. Kontrol gruba göre %75 oranında yem kısıtlaması yapılan grupta ise 14. gündeki canlı ağırlığa göre 41. gündeki tartımlarda %17-18 lik bir canlı ağırlık kaybı olmuştur. Yine 49. gündeki yapılan tartımlarda hem erkeklerde hem de dişilerde 16. güne kadar %60 oranında yem kısıtlaması yapılan grupta ise kontrol grubuna göre %27 ve %31 oranında canlı ağırlık kaybı olmuştur. Çalışmada ölüm oranı ve ayak problemleri bakımından gruplar arasında önemli bir fark bulunmadığı bildirilmiştir (P>0.05). İşcan ve ark. (1996), günlük yaştaki 430 adet etlik civcivi ilk 1 hafta 23A:1K uygulaması ile yetiştirmişlerdir. Daha sonra 4 grup oluşturulmuş; 1. gruba 1A:1K, 2. gruba 1A:2K, 3. gruba 1A:3K ve 4. gruba da 23A:1K uygulaması yapılmıştır. 42 günün sonunda muamelelerin etkisi önemli olurken, 49. günde etki önemsiz olmuştur. Muamelelerin ölüm oranına etkisi önemsiz (P>0.05), karkas ağırlığına etkisi ise önemli bulunmuştur (P<0.05). Renden ve ark. (1996), aydınlatma programlarının etlik piliçlerin performansı ve verim özellikleri üzerine etkilerinin araştırıldığı bir çalışmada, 2 grup oluşturulmuş, her gruba da 4 er farklı aydınlatma programı uygulanmıştır. İlk gruba 1. muamele: 23A:1K; 2. muamele: 16A:8K; 3. muamele: 16A:3K:1A:4K; 4. muamele: 16A:2K:1A:2K:1A:2K; 2. gruba 1. muamele: 23A:1K; 2. muamele: 16A:2K:1A:2K:1A:2K; 3. muamele: 1-7. gün 23A:1K, 8-14. gün 16A:8K, 15-35. günler arası haftada 2 saat ışıklandırma artırılmış, 3642. günler 23A:1K; 4. muamele: 1-7. gün 23A:1K, 8-14. gün 16A:8K, 15-21. günler 16A:3K:2A:3K, 22-28. günler 16A:2K:4A:2K, 29-35. günler 16A:1K:6A:1K, 36-42. günler ise 23A:1K uygulanmıştır. 1. grupta 4. muamelenin uygulandığı hayvanların canlı ağırlığı (2.948 g) 2. muamelenin uygulandığı hayvanlardan (2.797 g) daha yüksek bulunmuştur. 2 grupta ise 21. günün sonunda 1. muameledeki hayvanların canlı ağırlığı (692 g) 3. muameleden (617 g) daha yüksek bulunmuştur. Her iki grupta da muameleler arasında ölüm oranı bakımından bir farklılık gözlenmemiştir. Bonnet ve ark. (1997), yaptıkları çalışmada, 4 haftalık yaştaki erkek etlik piliçleri 3 gruba ayırmış; 1. gruba 22 C ve sürekli yemleme, 2. gruba 32 C ve sürekli yemleme, 3. gruba ise 22 C ve aralıklı yemleme (günde dört defa) ve tüm hayvanlara 23A:1K aydınlatma programı uygulamışlardır. Çalışmanın sonucunda en yüksek canlı ağırlık 1. grupta (2.301 g), ikinci yüksek canlı ağırlık 2. grupta (1.857 g) ve en düşük canlı ağırlık ise 3. grupta (1.729 g) gözlenmiştir (P<0.05). Günlük yem tüketimi bakımından iki ortalama grubu oluşmuş, 1. grup en yüksek ortalamaya (159 g) sahip olurken, 2. ve 3. grup aynı ortalama grubunda yer almıştır (sırası ile; 110 g ve 105 g) (P<0.05). Yem dönüşüm oranları 4

ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR bakımından ise üç ortalama grubu oluşmuş, 3. grup en yüksek ortalamaya (2.94) sahip olup yem değerlendirme en kötü olurken, 2. grup ikinci yüksek ortalamaya (2.40) sahip olmuş, 1. grup ise en düşük ortalamaya (2.06) sahip ve en iyi yem değerlendirme değerine ulaştığı bildirilmiştir (P<0.05). Stanley ve ark. (1997), etlik piliçlerde yaptıkları çalışmada yaş ve ışığın etlik piliçler üzerindeki etkisini ve ışıktaki sınırlamanın ölüm oranı ve karkas gelişimi üzerine etkisini incelemişler ve 4 hafta boyunca yalnızca gün ışığı verilen ve son iki hafta sürekli aydınlatılmaya tabi tutulan gruptaki erkek etlik piliçlerin canlı ağırlık değerleri sürekli aydınlatmaya tabii tutulan kontrol grubundan %7.2 daha yüksek bulmuşlardır (P<0.05). Aynı zamanda yem dönüşüm oranında da kontrol grubuna göre çok büyük fark olmamasına rağmen önemli bulunduğunu, ölüm oranı ve bacak problemlerinin azaldığını ve pankreas hariç organ ağırlıklarında önemli bir farklılık olmadığını bildirmişlerdir. Victor ve ark. (1997), yaptıkları çalışmada, Cornish ırkına ait 450 adet etlik piliç kullanarak yaş ile farklı aydınlatma programlarının ilişkisi ve bunun performans üzerine etkisini araştırmışlardır. Bu çalışmada günlük etlik civcivler ilk hafta birlikte büyütüldükten sonra 5 gruba ve her grupta 3 tekerrür olacak şekilde deneme ünitelerine tesadüfî olarak dağıtılmışlardır. Araştırmada, 1. grup kontrol grubu sürekli aydınlatma, 2. grup 1 hafta yalnızca gün ışığı ve 5 hafta boyunca sürekli aydınlatma, 3. gruba 2 hafta yanlıca gün ışığı ve 4 hafta boyunca ilave aydınlatma, 4. gruba 3 hafta gün ışığı ve son üç hafta sürekli aydınlatma, 5. gruba ise 4 hafta boyunca yalnızca gün ışığı ve son 2 hafta boyunca sürekli aydınlatma programı uygulanmıştır. Deneme sonunda 7 haftalık yaşta 5. grubun canlı ağırlığı cinsiyet ayrımı yapılmaksızın daha yüksek bulunmuştur. Ancak erkeklerin 7. haftada istatistikî olarak daha önemli bulunmuştur (P<0.05). Ayrıca 5. grubun yem dönüşüm oranı, ölüm oranı ve ayak problemleri diğer gruplara göre daha iyi bulunmuştur. Altan ve ark. (1998), kısa süreli aydınlatma programları uygulamasının etlik piliç performansı ve karkas özellikleri üzerine etkilerinin incelenmesini amaçlamışlardır. Günlük civcivler üç aydınlatma grubu için üçer tekerrür oluşturarak 70 civciv/bölme olmak üzere yerleştirilmiştir. Tüm civcivlere ilk üç gün 23A:1K şeklinde aydınlatma yapıldıktan sonra, 1. grup 3-40. günler arası 23A:1K, 2. grup 4-35. günler arası doğal gün uzunluğu ve 36-40. günler arası 23A:1K, 3. grup 3-21. günler arası 23A:1K ve 22-40. günler arası 12A:11K ve gece 2400-01.00 arasında 1 saat ek aydınlatma uygulanmıştır. Çalışmanın sonucunda aydınlatma programlarının 21., 28., 35. gün canlı ağırlıkları ve 40. gün kesim ağırlığı üzerinde önemli bir etkisi olmadığı görülmüştür (P>0.05). Kesim ağırlığında cinsiyet etkisinin önemli olduğu erkek piliçlerin (2061 g) dişilere göre (1724 g) daha ağır olduğu saptanmıştır (P<0.0001). Aydınlatma-eşey interaksiyonunun da canlı ağırlık üzerine etkisi önemsiz bulunurken, karkas randımanının da cinsiyete ve aydınlatma programına bağlı olarak önemli düzeyde değişmediği görülmüştür (P>0.05). Tüm deneme süresince farklı muamelelerin yem tüketimi ve yemden yararlanmaya etkileri önemsiz olmuştur (P>0.05). Cooper ve Washburn (1998), sıcaklık stresinin vücut sıcaklığına etkisi ve bunun canlı ağırlık, yem tüketimi ve yem dönüşüm oranı ile ilişkisinin incelendiği çalışmada, 28 günlük yaştaki erkek piliçler 21 C ve 32 C ortam sıcaklığı ayarlanarak 2 gruba ayrılmıştır. 28-49. günler arası sürekli yemleme, su ve 24 saat aydınlatma sağlanmıştır. Denemenin 5

ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR sonunda 32 C ortam sıcaklığının olduğu grupta canlı ağırlık artışında %35 azalma gözlenmiştir (P<0.05). 28-35. günler arası 2. grupta yemden yararlanmanın daha iyi olduğu (P<0.05), 35-42. ve 42-49. günler arasında ise farklılığın önemli olmadığı bildirilmiştir. Andersen ve ark. (1999), etlik piliçlerde yemleme zamanı üzerine yaptıkları çalışmada, geleneksel yöntem dediğimiz sürekli aydınlatma ve serbest yemleme yöntemine kıyasla hayvanları günde 4 saat aç bırakıp farklı aydınlatma programı uygulamanın performans değerleri açısından daha iyi sonuç verdiğini bildirmişlerdir (P<0.05). İşcan (1999), farklı aydınlatma programlarının 1900 adet dişi ve erkek etlik piliçlerde performans değerleri karşılaştırılmıştır. Denemede 10 grup oluşturulmuş, gruplarda 9, 11 ve 15 saatlik gün uzunluklarının her birine 1A:1K, 1A:2K ve 1A:3K şeklinde 3 farklı gece aydınlatması eklenerek 9 grup meydana getirilmiş ve 10. grup ise 23A:1K uygulamasına tabi tutulmuştur. İlk 10 gün tüm hayvanlara 23A:1K uygulanmıştır. Besi sonu canlı ağırlıklarının alındığı 42. gün değerleri bakımından 11 saat gündüz aydınlatması uygulanan 4. grubun en yüksek canlı ağırlığa sahip olduğu, bunu sırasıyla 3., 1. ve 7. grupların izlediği ve bu gruplar arasında istatistiki olarak önemli bir fark bulunmadığı tespit edilmiştir (P>0.05). 10., 21. ve 42. günlerde gruplar arasında ölüm oranları bakımından istatistik önemde bir farklılık tespit edilmemiştir. 42. günde 1., 5., 6. ve 10. gruplarda, istatistiki olarak önemsiz (P>0.05) çıkmasına karşılık, ölüm oranlarının diğer gruplara göre daha yüksek olduğu saptanmıştır. Kesikli aydınlatma uygulanan gruplar içerisinde kontrol grubundan daha iyi yemden yararlanmaya sahip grupların bulunduğu görülmektedir. 9 saat gibi gün uzunluğu kısa olan kış mevsiminde 1 saat aydınlık 3 saat karanlık, 11 saat civarında gün uzunluğu olan bahar aylarında 1 saat aydınlık 1 saat karanlık ve 15 saatlik gün uzunluğunun olduğu yaz aylarında 1 saat aydınlık 1 saat karanlık kesikli gece aydınlatma programlarının etlik piliçlere uygulanmasının performans üzerinde olumlu etkide bulundukları sonucuna varıldığını bildirmiştir. Rozenboim ve ark. (1999), farklı ışık kaynakları ve aydınlatma programlarının etlik piliçlerin gelişimi üzerine etkilerini belirlemek amacıyla bir araştırma yapmışlardır. Bu araştırmada 810 adet etlik pilici 3 gruba ve her bir grubu 3 tekerrürlü olacak şekilde deneme bölmelerine tesadüfî olarak dağıtmışlardır. Hayvanların yem tüketimleri ve canlı ağırlıkları haftalık olarak tartılmıştır. Araştırmada uygulanan ışık kaynakları akkor şeklindeki ampul, uzun beyaz flüoresan lamba ve küçük beyaz flüoresan lamba şeklinde, uygulanan aydınlatma programları ise sırasıyla 23A:1K, ilk hafta 23A:1K dan sonra 8A:16K ve derece derece aydınlık zaman artırılarak 16A:8K, fasılalı olarak 16A:8K periyotları uygulanmıştır. Karanlık periyotlar kısa fakat eşit bir şekilde yapılmıştır. Yapılan bu çalışmanın sonunda 42. ve 49. günde yapılan tartım sonuçlarına göre küçük beyaz flüoresan lamba ışığında yetiştirilen grup diğer ışık kaynaklarına göre daha yüksek bulunmuştur (P<0.05). Fakat aydınlatma periyotlarının büyüme üzerinde önemli bir etkisi olmadığı bulunmuştur. 49. günde yapılan tartımlarda 23A:1K uygulaması yapılan grubun tartım değeri diğer iki gruba göre daha düşük bulunmuştur. Bununla birlikte 42. günde yapılan tartım sonuçlarına göre ise 23A:1K uygulaması yapılan grubun tartım değeri diğer gruplara göre daha yüksek bulunmuştur. Ayrıca 49. günde ayak problemleri 16A:8K ve fasılalı olarak aydınlatma yapılan grupta daha yüksek bulunmuştur. 6

ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Imaeda (2000), yerleşim sıklığının ani ölüm sendromu üzerine etkisi ile ilgili yaptığı çalışmada, metre kareye atılan hayvan sayısının ve yetiştirme sezonunun ölüm oranı üzerinde etkili olduğunu bildirmiştir. May ve Lott (2000), etlik piliçlerin gelişmeleri ve yemin ete dönüşüm oranı üzerine sıcaklığın etkisini tespit etmek için yaptıkları çalışmada, 1800 adet etlik piliçleri (erkek ve dişileri ayrı ayrı olarak) 28, 29, 30, 31 ve 32 C çevre sıcaklığındaki bölmelerde yetiştirmişler ve 21 günlük yaşa kadar sıcaklığı her gün 0.3 C azaltmışlardır. Çalışmanın sonucunda 0-7 günlük dönemde canlı ağırlık artışı ve yem dönüşüm oranları bakımından farklılık bulunmazken (P>0.05), 7-14 günlük dönemde erkeklerde 267 g (a), dişilerde 252 g (b) canlı ağırlık artışı elde edilmiştir (P<0.05). Yine 7-14 günlük dönemde yem dönüşüm oranları bakımından da farklılık bulunmuş, en yüksek değer dişilerde (1.344), en düşük değer ise erkeklerde (1.321) gözlenmiştir. 14-21 günlük dönemde de 7-14 günlük dönemle benzer sonuç elde edilmiştir (P<0.05). Ohtani ve Leeson (2000), yaptıkları çalışmada, 72 adet erkek etlik piliçleri 2 farklı aydınlatma programı ile yetiştirmişlerdir. 1. grup sürekli aydınlatmaya, 2. grup ise 1A:2K uygulamasına tabi tutulmuştur. İlk 1 haftalık yaşa kadar tüm hayvanlara sürekli aydınlatma programı uygulanmıştır. Deneme 60 gün sürmüş, denemenin ilk 2 haftasında aralıklı aydınlatılan grupta canlı ağırlık artışı sürekli aydınlatılan gruptan düşük bulunmuştur (P<0.05). 3-6 haftada canlı ağırlık artışı aralıklı aydınlatılan grupta daha yüksek gözlenmiştir (P<0.01). Canlı ağırlıklar bakımından 3. haftada gruplar arasında bir farklılık gözlenmezken, 6. haftada aralıklı aydınlatılan grupta canlı ağırlık (2.516 g), sürekli aydınlatılan gruptan (2.393 g) yüksek bulunmuştur (P<0.05). 8. haftada da 6. hafta ile benzer sonuç elde edilmiştir (P<0.01). 0-3 ve 6-8 haftalık dönemde yem tüketimleri bakımından gruplar arası bir farklılık bulunmazken, 3-6 haftalık dönemde aralıklı aydınlatılan grupta (162 g/gün) yem tüketimi sürekli aydınlatılan gruptan (155 g/gün) yüksek bulunmuştur (P<0.05). Yem dönüşüm oranları bakımından ise gruplar arasında farklılık bulunmamıştır (P>0.05). Vecerek ve ark. (2002), 140 adet etlik pilici (erkek-dişi) iki gruba ayırmışlardır. 1. grup kontrol grubu olup hayvanlara standart sıcaklık uygulanmış, 2. grupta ise 16.-19. günler arası sıcaklık 1 C, 20.-24. günler 2 C, 25.-27. günler arası 3 C, 28.-31. günler arası 4 C ve 32.-62. günler arası 5 C artırılmıştır. Çalışmada, 21. günde 2. grupta canlı ağırlık daha yüksek bulunurken (P<0.05), 42. ve 62. günlerde ise kontrol grubundaki canlı ağırlıklar diğer gruptan yüksek bulunmuştur (42. günde 1. grup: 2.30 kg, 2. grup: 2.15 kg; 62. günde 1. grup: 3.96 kg, 2. grup: 3.71 kg) (P<0.01). 52. günde ise canlı ağırlıklar bakımından gruplar arasında farklılık gözlenmemiştir (P>0.05). Azman ve ark. (2004), farklı aydınlatma programlarının etlik piliçlerin performansı üzerine etkilerini belirlemek amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Yapılan çalışmada 599 adet Avian ırkı etlik civcivler 5 grup oluşturacak şekilde tesadüfî olarak deneme ünitelerine dağıtılmıştır. Bu çalışmada, 5 farklı aydınlatma programı uygulanmıştır. 1. gruba 23A:1K, 2. gruba 16A:8K, 3. gruba 14A:10K, 4. gruba 12A:12K, 5. gruba ise 10A:14K uygulaması yapılmıştır. Deneme süresince hayvanlara 1. hafta 29 C 2. hafta 26 C, 3. hafta 23 C ve 4. haftan sonra ise 21 C sıcaklık sağlanmış ve hayvanlara kesime kadar geçen 42 gün boyunca serbest yemleme yapılmıştır. Deneme sonunda canlı ağırlık, karkas ağırlığı ve yaşama gücü oranı bakımından gruplar arasında bir farklılık bulunmamıştır (P>0.05). 7

ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Guerreiro ve ark. (2004), 300 adet dişi etlik piliçleri 2 gruba ayırarak 1. grubu termonötral sıcaklıkta, 2. grubu ise 1 günlük yaştan 45 günlük yaşa kadar 31-33 C ortam sıcaklığında yetiştirmişlerdir. Çalışmanın sonucunda 1-21. günlerde 1. grubun canlı ağırlığı (461 g), 2. gruptan (395 g) yüksek bulunmuş, 21-42. günlerde benzer sonuç elde edilmiş (1. grup: 1.422 g, 2. grup: 948 g), 1-42. günlerde de yine 1. grubun canlı ağırlığı (1.883 g) 2. gruptan (1.343 g) yüksek olarak saptanmıştır (P<0.05). Yem tüketimi bakımından 1-21. günlerde gruplar arası farklılık gözlenmezken (P>0.05), 21-42. ve 1-42. günlerde termonötral sıcaklığın uygulandığı gruplarda yem tüketimi daha yüksek bulunmuştur (P<0.05). 1-21., 21-42. ve 1-42. günlerde yem dönüşüm oranları bakımından gruplar arasında farklılık gözlenmiş, her üç dönemde de 2. grubun yem dönüşüm oranı 1. gruptan kötü bulunmuştur (P<0.05). Rahimi ve ark. (2005), yaptıkları çalışmada, 400 adet etlik pilici 23A:1K ve 1A:3K olmak üzere 2 farklı aydınlatma programında yetiştirmişlerdir. İlk 10 gün tüm hayvanlara 23A:1K programı uygulanmıştır. Denemenin sonucunda 14-28, 28-42 ve 1-42 günlerdeki canlı ağırlıklar bakımından gruplar arasında bir farklılık bulunmamıştır (P>0.05). Aralıklı aydınlatma programında 1-14 günlük yaştaki canlı ağırlıklar diğer gruptan yüksek bulunmuştur (P<0.05). Tüm dönemlerde gruplar arasında yem tüketimleri bakımından bir farklılık bulunmamıştır (P>0.05). 4 haftalık yaşa kadar her iki grupta yem dönüşüm oranları bakımından farklılık bulunmamış (P>0.05), 28-42. günlük dönemde ve 42 günün sonunda yem dönüşüm oranı, aralıklı aydınlatılan grupta daha iyi çıkmıştır (P<0.05). Ölüm oranları bakımından ise gruplar arasında bir farklılık bulunmamıştır (P>0.05). 8

MATERYAL ve METOT 3. MATERYAL ve METOT 3.1. Materyal Deneme Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Araştırma ve Uygulama Çiftliği kanatlı seksiyonunda yürütülmüştür. Bu çalışmada; yaz koşullarında gece-gündüz yemlemesi ve aydınlatmanın erkek ve dişi etlik piliçlerde canlı ağırlık, yemden yararlanma oranı, ölüm oranı ve karkas özellikleri üzerine etkileri araştırılmıştır. 3.1.1. Kümes Materyali Deneme, 11m x 38m boyutlarında, kuzey güney yönünde kurulan, tavanı ve tabanı betonarme olan pencere havalandırmalı kümeste yürütülmüştür. Şekil 3.1. Deneme kümesinden bir görünüm 3.1.2. Hayvan Materyali Araştırmanın hayvan materyalini cinsiyet ayrımları yapılmış, ticari genotip günlük erkek-dişi civcivler oluşturmaktadır. Besi sonunda her gruptan ortalamaya yakın canlı ağırlığa sahip 7 şer adet piliç kesilerek karkas özellikleri saptanmıştır. 9

MATERYAL ve METOT Şekil 3.2. Civcivlerin kümese getirilişinden bir görünüm 3.1.3. Yem Materyali Araştırmanın yem materyalini ticari bir yem fabrikası tarafından yapılan, etlik piliç üretiminde kullanılan başlangıç, büyütme ve bitirme dönemleri olmak üzere üç ayrı karma yem oluşturmuştur. Denemede kullanılan rasyonun hesaplanmış enerji ve protein değerleri Çizelge 3.1. de verilmiştir. Çizelge 3.1. Denemede Kullanılan Yemlerin Hesaplanmış Enerji ve Protein Değerleri Dönemler Başlatma Yemi (0-14) Büyütme Yemi (15-36) Bitirme Yemi (37-Kesim) Ham protein (%) 24 23 20 Enerji (kcal) 3080 3100 3200 3.1.4. Alet ve Ekipman Bölme; Araştırmada, 24 adet 4m x 1m boyutlarında metal çerçeveli tel kafesler kullanılmıştır. Yemlik; Denemede yarı otomatik 30 cm çapında askılı tip plastik kovalı yemlikler kullanılmıştır. Her bir bölmeye 2 adet yemlik konulmuştur. Suluk; Ağırlık prensibine dayalı olarak çalışan 35 cm çapında otomatik çan tipi askılı plastik suluklar ile civciv sulukları kullanılmıştır. Sistem ana depodan alınan suyun rezervuara, buradan da borular yardımıyla tüm kümese sürekli dağıtılacak şekilde düzenlenmiştir. 10

MATERYAL ve METOT Isıtma; Kümesin ısıtılması sanayi tipi LPG tüplerine bağlanan raydanlar tarafından sağlanmıştır. Deneme hayvanlarının ilk bir haftalık dönemde kaldıkları bölmelerin sıcaklıklarının 32 C olması sağlanmıştır. Aydınlatma; Kümesin aydınlatılmasında 40m2 ye bir flüoresan lamba kullanılmıştır. Altlık Materyali; Deneme bölmelerinin tabanına altlık materyali olarak yaklaşık 5 cm yüksekliğinde kuru, nemsiz olan odun talaşı serilmiştir. Altlıklar gübreden ötürü aşırı kirlendikleri yada ıslandıkları zaman dışarı alınıp, bölmelerin tabanına yeni odun talaşı altlık serilmiştir. Sıcaklık ve Nem Ölçüm Cihazı; Deneme süresince hem kümes içerisindeki hem de kümes dışındaki havanın sıcaklığını ve nem oranını ölçmek için veri kaydedici sistem kullanılmıştır. Terazi; Haftalık yapılan tartımlarda 0,01 gram hassasiyetinde dijital elektronik terazi kullanılmıştır. 3.1.5. Sağlık Koruma ve Kontrol Koşulları Hayvan materyali kümese yerleştirildikten sonra ilk üç gün süresince hayvanlara antibiyotik, vitamin ve makro ve mikro elementler ile esansiyel amino asitlerden lisin, metiyonin içeren sıvı solüsyon verilmiştir. Hayvanlara 5. günde Newcastle hastalığına karşı HB1 aşısı, 10. ve 18. günlerde Gumboro hastalığına karşı Gumboro aşısı ve 23. günde Newcastle hastalığına karşı Clon 30 aşısı yapılmıştır. Hayvanların üzerindeki sıcaklık stresini gidermek, su tankı içerisindeki suyun sıcaklığını azaltmak ve kaliteli su içirmek amacıyla su tankı içerisine plastik kaplı buz kalıpları ve suyu temizleyici dezenfektanlar konulmuştur. 3.2. Metot Temmuz ve Ağustos aylarında yapılan bu araştırmada günlük erkek-dişi cinsiyet ayrımı yapılmış toplam 1104 adet ticari genotip etlik piliç civcivleri kullanılmıştır. Denemede ilk hafta erkek-dişi civcivlere serbest yemleme ve sürekli aydınlatma yapılarak 4m x 2m boyutundaki bölmelerde ayrı ayrı büyütülmüş ve birinci haftanın sonunda cinsiyet ayrımı yapılmış olan civcivler 4m x 1m boyutundaki bireysel bölmelere 12 adet/m2 yerleşim sıklığında 6 muamele grubu ve 2 tekerrürlü olmak üzere toplam 24 grup olacak şekilde faktöriyel tesadüf parselleri deneme planına göre rasgele yerleştirilmiştir. Muamele grupları aşağıdaki gibi düzenlenmiştir; 1. Grup; Erkek-dişi ayrı birer grup ve her grupta 2 tekerrür olacak şekilde toplam 184 adet etlik piliç, kontrol grubunu oluşturmuştur. Bu grup geleneksel bir yetiştirme yöntemi olan sürekli aydınlatma (24saat/gün) ve serbest (ad-libitum) yemlemeye tabi tutulmuştur. 2. Grup; Erkek-dişi ayrı birer grup ve her grupta 2 tekerrür olacak şekilde 184 adet deneme hayvanına sürekli aydınlatma yapılmıştır Etlik piliçlere son üç hafta gece yem verilmiş, gündüz ise 10:00-16:00 saatleri arasında yemlikler kaldırılarak piliçler aç bırakılmıştır. 11

MATERYAL ve METOT 3. Grup; Bu gruptaki 184 adet etlik pilice sürekli aydınlatma programı uygulanmış ve gündüz 10:00 ile 16:00 saatleri arasında yemlikler kaldırılmış, piliçlerin yem yemeleri engellenmiştir. 4. Grup; Bu grubu oluşturan 184 adet etlik pilice sürekli aydınlatma yapılmış ve gece 24:00 ile 06:00 saatleri arasında hayvanlar aç bırakılmıştır. 5. Grup; Bu gruptaki 184 adet etlik pilice sürekli aydınlatma uygulanmış ve son üç hafta gece 24:00 ile 06:00 saatleri arasında hayvanlar aç bırakılmıştır. 6. Grup; Bu grubu oluşturan 184 adet etlik pilice gündüz yem verilmiş ve son üç hafta karartma uygulanmıştır. Bu grupta da 24:00 ile 06:00 saatleri arasında hayvanlar aç bırakılmıştır. Bölmeler arasındaki karartma işlemi sağlamak amacıyla çift katlı siyah branda kullanılmıştır. Tüm muamelelerde su kısıtlaması yapılmamıştır. 6 haftalık deneme süresince hayvanların grup düzeyinde haftalık yem tüketimleri, canlı ağırlık kazançları, yemden yararlanma oranları, ölüm oranları ile ilgili değerler toplanmıştır. Hayvanları strese sokmamak amacıyla tartımlar gündüz erken saatlerde yapılmıştır. Şekil 3.3. Civcivlerin bölmelere dağıtımından bir görünüm 12

MATERYAL ve METOT Şekil 3.4. Civcivlerin büyütme döneminden bir görünüm Şekil 3.5. Altıncı hafta deneme ünitesinden görünüm 3.2.1. Performans Değerlerinin Belirlenmesi Deneme süresince yem tüketimleri erkekler ve dişiler olmak üzere grup düzeyinde haftalık olarak yapılan tartımlarla tespit edilmiştir. Toplam yem tüketimleri o haftaki canlı ağırlık değerlerine bölünerek haftalık yemin ete dönüşüm oranı belirlenmiştir. Ölüm oranı ise ölen hayvan sayısı bölmedeki hayvan sayısına bölünerek belirlenmiştir. 13

MATERYAL ve METOT Şekil 3.6. Deneme materyallerinin haftalık tartımından görünüm 3.2.2. Piliçlerin Kesilmesi ve Karkas Özelliklerinin Belirlenmesi Deneme süresi sonunda gruplardaki hayvanların kesim öncesi canlı ağırlığı nın tespiti için yemlikler 4 saat önce önlerinden alınarak tartılmış; daha sonra her cinsiyet ve gruptan grup canlı ağırlık ortalamasına en yakın ağırlıktaki 7 hayvan seçilmiş ve kesimhanede kesilmiştir. Kesilen hayvanların tüyleri tüy yolma makinesinde yolunmuş ve elde edilen karkasların sıcak karkas ağırlıkları tespit edilmiştir. Daha sonra karkaslar soğuk hava deposunda + 4 C de 24 saat bekletilmiştir. Bu süre sonunda soğuk hava deposundan alınarak soğuk karkas ağırlıkları belirlenmiştir. Şekil 3.7. Kesimhaneden bir görünüm 14

MATERYAL ve METOT 3.2.3. İstatistikî Analizler Çalışmanın sonunda elde edilen verilerin varyans analizleri, ortalamaların karşılaştırılması ve diğer istatistikî analizler SPSS paket programı kullanılarak yapılmıştır. Faktöriyel tesadüf parselleri deneme planının matematik modeli; (3.1.) Yijk= µ + αi + βj + (αβ)ij + eijk Yijk= Cinsiyetin i. seviyesi, muamelenin j. seviyesi ve k. tekerrüre ait gözlem değeri, µ = Genel populasyon ortalaması, αi = Cinsiyetin i. seviye etkisi, βj = Muamelenin j. seviye etkisi, (αβ)ij= Cinsiyetin i. seviyesi ile, muamelenin j. seviyesinin interaksiyon etkisi, eijk = Yijk nın tesadüfî hatasıdır. 15

BULGULAR ve TARTIŞMA 4. BULGULAR ve TARTIŞMA 4.1. Canlı Ağırlık Farklı muameleler sonucunda haftalara göre erkek ve dişilerde canlı ağırlık değerleri Çizelge 4.1. de verilmiştir. Çizelge 4.1. Erkek ve Dişilerde Muamelelerin Haftalara Göre Canlı Ağırlık Değerleri (g) Cinsiyet Erkek Canlı Ağırlık (g) Dişi Muamele 1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 190.0a 162.0a 214.0a 160.0a 160.0a 174.0a 168.5a 169.0a 168.0a 171.5a 166.0a 173.0a Haftalar 3. 4. 774..0a 1263.0b 839.5a 1184.5b a 867.5 1399.5a a 721.0 1264.0b 830.0a 1275.5b a 797.0 1391.5a a 780.5 1170.0a a 756.0 1152.5a a 772.5 1224.0a a 699.0 1149.0a a 791.5 1093.5a a 738.0 1259.0a 2. 412.5abc 406.5bc 432.5a 402.5c 426.5ab 424.5abc 408.5a 401.5a 403.0a 407.0a 410.0a 417.5a 5. 1717.0a 1666.5a 1877.0a 1703.0a 1674.0a 1753.0a 1592.0a 1473.0a 1587.0a 1306.5a 1484.5a 1610.0a 6. 2050.5a 2100.0a 2250.0a 2110.0a 2116.0a 2250.0a 1920.0a 1900.0a 1881.0a 1850.0a 2025.0a 2052.5a 2300 2200 2100 2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 1. Hafta 2. Hafta 3. Hafta 4. Hafta 5. Hafta Erkek 1. muamele Erkek 2. muamele Erkek 3. muamele Erkek 4. muamele Erkek 5. muamele Erkek 6. muamele Şekil 4.1. Muamelelere göre erkeklerde haftalık canlı ağırlık değişimi 16 6. Hafta

Canlı Ağırlık (g) BULGULAR ve TARTIŞMA 2300 2200 2100 2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 1. Hafta 2. Hafta 3. Hafta 4. Hafta 5. Hafta Dişi 1. muamele Dişi 2. muamele Dişi 3. muamele Dişi 4. muamele Dişi 5. muamele Dişi 6. muamele 6. Hafta Şekil 4.2. Muamelelere göre dişilerde haftalık canlı ağırlık değişimi Çizelge 4.1. de görüldüğü gibi erkeklerde muamelelerin haftalara göre canlı ağırlık değerleri üzerine etkisine baktığımızda 3., 5. ve 6. haftalarda muamelelerin canlı ağırlık üzerine etkisi önemsizken (P>0.05), 2. ve 4. haftalarda muamele grupları arasındaki farklılık önemli bulunmuştur (P<0.05). Buna göre 2. haftadaki canlı ağırlık değerlerini incelediğimizde, son üç hafta gündüz yem verilmeyen grup (2. muamele) ile gece yem verilmeyen (4. muamele) grubunun canlı ağırlık değerleri kontrol grubuna (1. muamele) göre daha düşük canlı ağırlığa sahip olurken, gündüz aç bırakılan grup (3. muamele) ile son üç hafta gece aç bırakılan (5. muamele) ve son üç hafta gece karartma yapılan ve aç bırakılan (6. muamele) grupların canlı ağırlık değerleri kontrol grubuna göre daha yüksek bulunmuştur. 4. haftaya bakıldığında ise, 3. ve 6. muamele gruplarının canlı ağırlık değerleri kontrol grubuna göre daha yüksek bulunmuştur. Deneme sonunda 6. haftada muamele gruplarının canlı ağırlık değerleri arasındaki farklılık istatistikî olarak önemsiz bulunmasına rağmen, özellikle 3. ve 6. muamelelerin canlı ağırlık değerlerinin (2250 g) kontrol grubuna göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Buna göre, erkeklerde 2. haftadan itibaren hayvanları gündüz sıcaklığın yüksek olduğu saatlerde 6 saat süreyle aç bırakmanın veya büyüme hızının yüksek olduğu son üç haftalık dönemde geceleri karartma ve hayvanları 6 saat aç bırakmanın canlı ağırlık üzerine olumlu etkisi olduğu düşünülmektedir. Dişilerde ise 6 hafta boyunca muameleler arasında canlı ağırlık değerleri bakımından önemli bir farklılık gözlenmemiştir (P>0.05). 6 haftaki canlı ağırlık değerleri istatistikî olarak önemsiz olmasına rağmen, 6. haftada 5. ve 6. muamelelerin uygulandığı gruplarda sırasıyla (2025g), (2052g) ile kontrol grubuna göre daha iyi olduğu görülmektedir. Bu bulgularla ilgili olarak, hayvanlara uygulanan yem ve aydınlık sürenin kısıtlaması sonucunda elde edilen canlı ağırlık değerleri Renden ve ark. (1996), Altan ve ark. (1989) nın elde ettiği sonuçlarla paralellik gösterirken, Bukland ve ark. (1976), Robbins ve ark. (1984), Bonnet ve ark. (1997) nın sonuçları ile paralellik göstermemiştir. 17

BULGULAR ve TARTIŞMA 4.2. Yem Tüketimi Erkek ve dişilerin farklı muameleler sonucunda haftalara göre yem tüketimleri Çizelge 4.2. de verilmiştir. Çizelge 4.2. Muamelelere Göre Erkek ve Dişilerde Haftalık Yem Tüketimleri (g) Cinsiyet Erkek Yem Tüketimi (g) Dişi Muamele 1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 178.5a 155.0a 200.0a 153.0a 154.5a 166.5a 152.0a 152.0a 151.0a 151.5a 151.0a 153.0a Haftalar 3. 4. 1098.4a 1913.6ab 1059.0a 1719.0bc 1129.4a 1992.7a a 983.7 1640.4c a 1058.8 1705.8bc a 1021.9 1699.2bc a 1025.1 1767.9a a 982.6 1553.9abc a 975.3 1602.9abc 773.4a 1315.2c a 1020.3 1629.6ab a 814.8 1429.7bc 2. 548.0a 524.5a 569.5a 522.5a 524.0a 529.3a 521.5a 521.5a 520.5a 510.2a 520.5a 496.9a 5. 2908.7ab 2556.0abc 2964.2a 2444.5c 2483.0bc 2509.0bc 2506.9a 2201.0ab 2294.9ab 2000.0b 2296.7ab 2239.5ab 6. 3802.3a 3474.0a 3984.0a 3435.5a 3492.0a 3580.2a 3534.6a 2958.6a 3113.4a 2918.7a 3175.2a 3268.6a 4000 3800 3600 3400 3200 3000 2800 2600 2400 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1. Hafta 2. Hafta 3. Hafta 4. Hafta 5. Hafta Erkek 1. muamele Erkek 2. muamele Erkek 3. muamele Erkek 4. muamele Erkek 5. muamele Erkek 6. muamele Şekil 4.3. Muamelelere göre erkeklerde haftalık yem tüketimi 18 6. Hafta

Yem Tüketimi (g) BULGULAR ve TARTIŞMA 3600 3400 3200 3000 2800 2600 2400 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1. Hafta 2. Hafta 3. Hafta 4. Hafta 5. Hafta Dişi 1. muamele Dişi 2. muamele Dişi 3. muamele Dişi 4. muamele Dişi 5. muamele Dişi 6. muamele 6. Hafta Şekil 4.4. Muamelelere göre dişilerde haftalık yem tüketimi Çizelge 4.2. de görüldüğü gibi farklı muameleler sonucunda erkek ve dişilerde haftalara göre yem tüketimlerine baktığımızda 2., 3. ve 6. haftalarda kontrol grubuna (1. muamele) göre önemli bir farklılık bulunmamıştır (P>0.05). Bununla birlikte her iki cinsiyette de 4. ve 5. haftalarda muamele grupları arasında yem tüketimi bakımından farklılık gözlenmiştir (P<0.05). Erkeklerde 4. haftadaki yem tüketim değerlerini incelediğimizde sürekli aydınlatma ve gündüz 10:00 ile 16:00 saatleri arasında aç bırakılan (3. muamele) muamele grubundaki yem tüketim değeri kontrol grubuna göre yüksek bulunurken, sürekli aydınlatma yapılan ve gece 24:00 ile 06:00 saatleri arasında aç bırakılan (4. muamele) grupta en düşük bulunmuştur. Yine burada 2., 5. ve 6. muamele gruplarındaki yem tüketim değerlerinin de kontrol grubuna göre düşük olduğu görülmektedir. Buna göre, günlük canlı ağırlık kazancının yüksek olduğu, büyüme hızına paralel olarak besin ihtiyaçlarının arttığı bu dönemde gece aç bırakılması nedeniyle daha az yem tüketmiştir diyebiliriz. Ayrıca 6. haftada muameleler arasındaki yem tüketim değerlerini incelediğimizde istatistikî olarak önemli bir faklılık görülmemesine rağmen, değer olarak yine 3. muamele grubunun kontrol grubuna göre en yüksek, 4. muamele grubunun ise en düşük olduğu görülmektedir. Dişilerde ise, 4. ve 5. haftalarda en düşük yem tüketimi sürekli aydınlatma yapılan ve geceleri 24:00 ile 06:00 saatleri arasında aç bırakılan muamele grubunda (4. muamele) gözlenmiştir. Bununla birlikte diğer muamele gruplarında da yem tüketim değerlerinin kontrol grubuna göre düşük olduğu görülmektedir. Burada diyebiliriz ki; kontrol grubuna göre aydınlatma süresi ve yemlenme süresinin kısıtlanmasıyla birlikte yem tüketimi de azalmıştır. Erkeklerde olduğu gibi dişilerde de 6. haftadaki yem tüketim değerleri bakımından kontrol grubuna göre istatistikî olarak bir farlılık olmamasına rağmen, 4. muamele grubundaki yem tüketim değeri en düşük bulunmuş, bunu sırasıyla 2., 3., 5. ve 6. muamele gruplarının izlediği tespit edilmiştir. Elde edilen bu bulgular Robbins ve ark. (1984), Ohtani ve Leeson (2000) ve Guerreiro ve ark. (2004) nın sonuçları ile benzerlik göstermektedir. 19