Soru Seti 3 1) Q D = 100 2P talep denklemi ve Q S = P 20 arz denklemi verilmiştir. Üretici ve tüketici rantlarını hesaplayınız. Cevap: Öncelikle arz ve talep denklemlerini eşitleyerek denge fiyat ve miktarı buluruz. Q D = Q S, 100 2P = P 20, 100 + 20 = P + 2P, 120 = 3P buradan piyasa denge fiyatı P e = 40 bulunur. Bulunan fiyat, arz veya talep denklemlerinden birinde yerine konularak denge miktar bulunur. Q e = 40 20 = 20 bulunur. Denge fiyat ve miktarı bulduktan sonra üçgenlerin alanlarını bulabilmek için şimdi de P max ve P min i hesaplamamız gerekir. P max, Q D yi sıfır yapan fiyat olduğuna göre talep denkleminde Q D yi sıfırlarız. Q D = 100 2P = 0, 2P = 100, buradan P max = 50 çıkar. Q S = P 20 = 0, P min = 20 çıkar. Şimdi üçgenlerin alanlarını hesaplayabiliriz. Tüketici rantı =(10*20)/2= 100 olur. Üretici rantı = (20*20)/2=200 olur. Dr. Alper SÖNMEZ 1/10
2) A tüketicisinin bir mala ödemeye razı olduğu fiyat 50 TL, B tüketicisinin 45 TL ve C tüketicisinin ise 40 TL dir. Malın fiyatı 40 TL olduğuna göre üç tüketicinin toplam tüketici rantı kaç TL dir? (KPSS 2009) Cevap: A nın rantı = 50 40 = 10 TL B nin rantı = 45 40 = 5 TL C nin rantı = 40 40 = 0 TL Toplam rant = 15 TL olur. 3) Tüketici Rantı (Fazlası): 4) P = 30 + Q iken malın fiyatı 50 ise üretici rantı kaçtır? P 0 = 30 Dr. Alper SÖNMEZ 2/10
P 1 =? Q 0 =? P = 30 + Q ise 50 = 30 + Q Q = 20 P 1 yi bulmak için Q ya sıfır değeri verilir. P = 30 + Q, P = 30 + 0, P 1 = 30, Yani, P 0 = 50 P 1 = 30 Q 0 = 20 Üretici Rantı= (a*b) / 2 = (20*20) / 2 = 200 5) Ete yönelik talep Q D = 100 P denklemiyle gösterilmektedir. Etin fiyatı 75 ise, toplam tüketici rantı kaç olur? (KPSS 2003) Q D = 100 75, buradan Q D = 25 bulunur. Q D = 100 P denkleminde Q D = 0 yapan P max ı buluruz. P max = 100 çıkar. Üçgenin alanını hesaplarsak; 100 75 = 25 yükseklik olur, taban da 25 bulunmuştu. Dr. Alper SÖNMEZ 3/10
6) Marjinal ve Toplam fayda (örnek): Örnekte dikkat edilmesi gereken özellikler şunlardır; 1) tüketilen su miktarı arttıkça bireyin su ihtiyacının şiddeti azalmaya başlar, bu nedenle aldığı haz (marjinal fayda-mu) giderek azalır. Her ne kadar parçaların faydası azalsa da toplam fayda (TU) artar. 2) Toplam fayda max. olduğunda marjinal fayda sıfır olur. TUmax iken MU=0 olur (5. bardak su). 3) Tüketici 4 bardak su içtiğinde su ihtiyacı doyuma ulaşmaktadır. 5. Bardak suyun tüketiciye bir faydası ya da zararı yok, 6. Bardak su ise tüketiciye zarar vermektedir. Dikkat edilirse 5. ve 6. bardak sularda TU nun artmadığı görülmektedir. Bu durumu şu şekilde açıklayabiliriz. Her ne kadar teorik olarak yukarıdaki tabloyu versek de uygulamada hiçbir rasyonel tüketici 5. Ve 6. Bardak suyu içmez, çünkü hem 5. ve 6. Bardak sular için para harcanmakta, hem de hiç faydası yok (5. Bardakta MU=0), hatta fayda yerine zararı var (6. Bardak suyun faydası değil zararı var MU= -3). Bu davranış akılcı değildir. Yukarıdaki tablonun şekillerini aşağıdaki gibi çizebiliriz. Dr. Alper SÖNMEZ 4/10
7) Aşağıdaki veriler için bütçe doğrusunu çiziniz. Gelir (M): 100 TL X in Fiyatı (Px): 5 TL Y nin Fiyatı (Py): 10 TL M/Px = 100/5 = 20 br X malı (tüketicinin bütçesiyle satın alabileceği max X miktarı) M/Py = 100/10 = 10 br Y malı (tüketicinin bütçesiyle satın alabileceği max Y miktarı) Dr. Alper SÖNMEZ 5/10
Bütçe doğrusunu şu şekilde tanımlayabiliriz: Belli bir dönemde tüketicinin bütçesiyle iki maldan satın alabileceği max mal miktarlarını birleştiren geometrik şekle bütçe doğrusu adı verilir. Rasyonel tüketici iki maldan tüketeceği mal bileşimlerini mutlaka bütçe doğrusu üzerinde belirlemek durumundadır. Eğer doğrunun içinde bir yerde tüketim kararı alırsa bu durumda tasarruf yapmış olur, daha az tüketim yapar ve dengeye ulaşamaz. Doğrunun dışındaki bir nokta ise tercih bölgesi olamaz, çünkü gelir yetmemektedir. Bütçemiz doğru ile sınırlıdır. 8) Aşağıdakilerden hangisinde üretici rantı ile ilgili olarak doğru bir tanımlama yapılmıştır? A) Fiyatın üzerinde, talep eğrisinin altında kalan kısım B) Fiyatın altında, arz eğrisinin üzerinde kalan kısım C) Arz eğrisinin üstünde, talep eğrisinin altında kalan kısım D) Arz ve talep eğrisinin altında kalan kısım E) Arz ve talep eğrisinin üstünde kalan kısım Dr. Alper SÖNMEZ 6/10
9) Tüketicilerin bir malı satın almaya razı oldukları fiyat düzeyi ile fiilen satın aldıkları piyasa fiyatı arasındaki farka ne ad verilmektedir? A) Talep kanunu B) Tüketici bütçesi C) Tüketici yasası D) Tüketici rantı E) Tüketici kârı 10) Devletin piyasalara müdahale ederek, bazı mal, hizmet ve üretim faktörleri için denge fiyatının üzerinde belirlediği minimum fiyata ne ad verilir? A) Tavan fiyat B) Taban fiyat C) Nispi fiyat D) Asgari ücret E) Mutlak fiyat 11) M=100, Px=5 ve Py=4 ise bütçe doğrusunun eğimi kaçtır? Eğim= 12) Belli bir malın tüketimi esnasında tüketilen sonuncu birimin sağladığı faydaya ne ad verilir? A) Azalan marjinal fayda B) Azalan marjinal ürün C) Marjinal hasıla D) Marjinal fayda Dr. Alper SÖNMEZ 7/10
E) Artan marjinal fayda 13. Fiyatlar bir değişme yok iken, gelirde bir artış olması durumunda aşağıdakilerden hangisi meydana gelir? A) Bütçe doğrusunun orjine doğru yaklaşmasına B) Bütçe doğrusunun orjinden uzaklaşmasına C) Bütçe doğrusunun eğiminin değişmesine 14) Bir tüketici gelirinin tümünü harcadığında 4 birim X ve 3 birim Y veya 6 birim X ve 2 birim Y satın alabilmektedir. Bu tüketici gelirinin tümüyle kaç birim X satın alabilir? A) 2 B) 10 C) 32 D) 8 E) 16 15) Aşağıdakilerden hangisi tüketicinin sabit geliri ile iki malı hangi miktarlarda tüketme olanaklarına sahip olduğunu gösteren seçim noktalarını birleştiren doğrudur? A) Maliyet kısıtı B) Fiyat-tüketim eğrisi C) Gelir- tüketim D) Genişleme yolu E) Bütçe doğrusu 16. Toplam fayda ilk etapta azalarak artar ve toplam fayda maksimuma ulaştıktan sonra azalmaya başlar. Bunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Azalan marjinal fayda yasası B) Artan marjinal fayda yasası C) Değişen marjinal fayda yasası D) Azalan toplam fayda yasası E) Artan toplam fayda yasası Dr. Alper SÖNMEZ 8/10
17. Tüketiciye aynı tatmin düzeyini sağlayan farklı mal bileşimlerinin geometrik yerlerinin bileşimine ne ad verilir? A) Farksızlık (kayıtsızlık) eğrileri B) Eş ürün eğrileri C) Bütçe doğrusu D) Maliyet kısıtı E) Talep eğrileri 18. Aşağıdakilerden hangisi farksızlık (kayıtsızlık) eğrilerinin özelliklerinden biri değildir? A) Orijinden uzaklaştıkça fayda seviyelerinin artması B) Negatif eğimli olmaları C) Birbirlerini ve eksenleri kesmemeleri D) Genellikle orijine göre dışbükey olmaları E) Her noktada aynı eğime sahip olmaları 19. Toplam faydanın azalmaya başladığı durumda marjinal fayda nasıldır? A) Maksimum B) Minimum C) Sıfır D) Negatif E) Biridir 20. Mallardan birinin fiyatının düşmesi bütçe doğrusunu nasıl etkiler? A) Paralel sağa kaydırır B) Eğimini değiştirir C) Paralel sola kaydırır D) Etkilemez E) Hiçbiri Dr. Alper SÖNMEZ 9/10
21. Aşağıdakilerden hangisi, bir birim daha mal tüketimi sonucu, toplam faydada yaratılan değişikliğe verilen isimdir? A) Kardinal fayda B) Ordinal fayda C) Marjinal fayda D) Toplam fayda E) Azalan fayda 22. Toplam faydanın maksimum olduğu durumda marjinal fayda nasıldır? A) Maksimum B) Azalarak artar C) Minimum D) Sıfırdır E) Birdir 23. Yatay eksende ayva, dikey eksende kahve bulunuyorsa ve ayvanın fiyatı kahveye göre yükselmişse bütçe doğrusunun yeni konumu nasıl olur? A) Daha dik olur. B) Daha yatay olur. C) Eğimi azalır. D) Paralel sola kayar. E) Paralel sağa kayar. 24. Tüketici rantı tanımı aşağıdakilerden hangisidir? A) Tüketicinin fiili olarak ödediği miktar ile ödemeye razı olduğu miktar arasındaki fark B) Tüketicinin ödemeye razı olduğu miktarla fiili olarak ödediği miktar arasındaki fark C) Tüketicinin fiili olarak ödediği ve ödemeye razı olduğu miktarların toplamı D) Tüketicinin ödemeye razı olduğu miktarın fiili olarak ödediği miktara bölümü Dr. Alper SÖNMEZ 10/10