KİLİS İLİ 2013 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU

T.C. KİLİS VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ KİLİS İLİ 2013 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU HAZIRLAYAN ÇED VE ÇEVRE HİZMETLERİ ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ KİLİS-2014

İÇİNDEKİLER Sayfa No ÇİZELGELER DİZİNİ 6 GRAFİKLER DİZİNİ 8 HARİTALAR DİZİNİ 9 GİRİŞ 11 A. Hava 15 A.1. Hava Kalitesi 15 A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar 15 A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar 17 A.4. Ölçüm İstasyonları 17 A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü 19 A.6. Gürültü 20 A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar 20 A.8. Sonuç ve Değerlendirme 20 Kaynaklar 20 B. Su ve Su Kaynakları 21 B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli 21 B.1.1. Yüzeysel Sular 21 B.1.1.1. Akarsular 21 B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar 21 B.1.2. Yeraltı Suları 21 B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri 23 B.1.3. Denizler 23 B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi 23 B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu 24 B.3.1. Noktasal kaynaklar 24 B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar 24 B.3.1.2. Evsel Kaynaklar 24 B.3.2. Yayılı Kaynaklar 24 B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar 24 B.3.2.2. Diğer 25 B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri 25 B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu 25 B.4.1.1. Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti 25 B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından kullanılma su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti 26 B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb. 26 B.4.2. Sulama 27 B.4.2.1. Sulama salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı 27 B.4.2.2. Damlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı 27 B.4.3. Endüstriyel Su Temini 27 B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı 28 B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı 28 B.5. Çevresel Altyapı 28 2

B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve hizmeti alan nüfus 28 B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri 30 B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri 30 B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması 30 B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü 31 B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar 31 B.6.2. Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı 31 B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar 31 B.6.4. Tarımsal faaliyetler ile oluşan toprak kirliliği 33 B.7. Sonuç ve Değerlendirme 33 Kaynaklar 33 C. Atık 34 C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) 34 C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları 36 C.3. Ambalaj Atıkları 36 C.4. Tehlikeli Atıklar 36 C.5. Atık Madeni Yağlar 38 C.6. Atık Pil ve Akümülatörler 38 C.7. Bitkisel Atık Yağlar 39 C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller 40 C.9. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) 40 C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar 41 C.11. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar 41 C.12. Tehlikesiz Atıklar 42 C.12.1. Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları 44 C.12.2. Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül 44 C.12.3. Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları 44 C.13. Tıbbi Atıklar 44 C.14. Maden Atıkları 45 C.15. Sonuç ve Değerlendirme 45 Kaynaklar 45 Ç. Kimyasalların Yönetimi 46 Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar 46 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme 46 Kaynaklar 46 D. Doğa Koruma ve Biyolojik Çeşitlilik 47 D.1. Ormanlar ve Milli Parklar 47 D.2. Çayır ve Mera 47 D.3. Sulak Alanlar 47 D.4. Flora 47 D.5. Fauna 49 D.6. Tabiat Varlılarını Koruma Çalışmaları 52 D.7. Sonuç ve Değerlendirme 52 Kaynaklar 52 E. Arazi Kullanımı 53 E.1. Arazi Kullanım Verileri 53 E.2. Mekânsal Planlama 54 E.2.1. Çevre düzeni planı 54 E.3. Sonuç ve Değerlendirme 54 3

Kaynaklar 54 F. ÇED, Çevre İzin ve Lisans İşlemleri 55 F.1. ÇED İşlemleri 55 F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri 55 F.3. Sonuç ve Değerlendirme 56 Kaynaklar 56 G. Çevre Denetimleri ve İdari Yaptırım Uygulamaları 57 G.1. Çevre Denetimleri 57 G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi 59 G.3. İdari Yaptırımlar 60 G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları 60 G.5. Sonuç ve Değerlendirme 61 Kaynaklar 61 H. Çevre Eğitimleri 62 I. İl Bazında Çevresel Göstergeler 63 1. Genel 63 1.1. Nüfus 63 1.1.1. Nüfus Artış Hızı 63 1.1.2. Kentsel Nüfus 63 1.2. Sanayi 64 1.2.1. Sanayi Bölgeleri 64 1.2.2. Madencilik 65 2. İklim Değişikliği 66 2.1. Sıcaklık 66 2.2. Yağış 66 2.3. Deniz Suyu Sıcaklığı 67 3. Hava Kalitesi 68 3.1. Hava Kirleticiler 68 4. Su-Atıksu 69 4.1. Su Kullanımı 69 4.2. Belediye İçme ve Kullanma Suyu Kaynakları 69 4.3. Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler 70 4.4. Kanalizasyon Şebekesi İle Hizmet Verilen Belediye Sayıları ve Nüfusu 70 4.5. Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı 71 5. Arazi Kullanımı 72 6. Tarım 73 6.1. Kişi Başına Tarım Alanı 73 6.2. Kimyasal Gübre Tüketimi 73 6.3. Tarım İlacı Kullanımı 74 6.4. Organik Tarım 74 7. Orman 75 8. Balıkçılık 76 9. Altyapı ve Ulaştırma 77 9.1. Karayolu ve Demiryolu Yol Ağı 77 9.2. Motorlu Kara Taşıtı Sayısı 77 10. Atık 78 10.1. Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı 78 10.2. Katı Atıkların Düzenli Depolanması 78 10.3. Tıbbi Atıklar 79 4

10.4. Atık Yağlar 79 10.5. Ambalaj Atıkları 80 10.6. Ömrünü Tamamlamış Lastikler 81 10.7. Ömrünü Tamamlamış Araçlar 81 10.8. Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar 82 10.9. Maden Atıkları 82 10.10. Tehlikeli Atıklar 73 11. Turizm 84 11.1. Yabancı Turist Sayıları 84 11.2. Mavi Bayrak Uygulamaları 86 EK-1: İl Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Araştırma Formu 87 Açıklamalar Bölüm I.Hava Kirliliği 87 Bölüm II.Su Kirliliği 91 Bölüm III.Toprak Kirliliği 96 Bölüm IV.Öncelikli Çevre Sorunları 98 5

ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge A.1 Hava Kalite İndeksi Karşılaştırma Tablosu 15 Çizelge A.2 Çizelge A.3 İlimizde (2013) Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler 16 İlimizde (2013) Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler 16 Çizelge A.4 İlimizde (2013) Yılında Kullanılan Fueloil Miktarı 16 Çizelge A.5 İlimizde (2013) Yılı İldeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı 17 Çizelge A.6 İlimizde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler 17 Çizelge A.7 İlimizde (2013)Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri 19 Çizelge A.8 Çizelge A.9 İlimizde (2013) Yılında Hava Kirletici Gazların Ortalama Konsantrasyonları ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları 19 Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (2013) Yılında Hava Kalitesi Sınır Değerleri 19 Çizelge B.1 İlimizin Akarsuları 21 Çizelge B.2 İlimizdeki Mevcut Sulama Göletleri 21 Çizelge B.3 İlimizin Yeraltısuyu Potansiyeli 23 Çizelge B.4 İlimizde (2013) Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları 23 Çizelge B.5 İlimizde (2013)Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu 29 Çizelge B.6 Çizelge B.7 Çizelge B.8 İlimizde (2013) Yılı Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler 31 İlimizde (2013) Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları 32 İlimizde (2013) Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) 32 Çizelge C.1 İlimizde (2013) Yılı İçin Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu 35 Çizelge C.2 Çizelge C.3 İlimizde (2013) Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri 35 İlimizde (2013) Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi 36 6

Çizelge C.4 İlimizdeki (2013) Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları 36 Çizelge C.5 İlimizdeki (2013) Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Veriler 37 Çizelge C.6 İlimizde (2013) Yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler 38 Çizelge C.7 İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) 39 Çizelge C.8 İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) 39 Çizelge C.9 İlimizde (2013) Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler 40 Çizelge C.10 İlimizde (2013) Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler 40 Çizelge C.11 İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) 41 Çizelge C.12 İlimizde (2013) Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı 42 Çizelge C.13 İlimizdeki (2013) Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri 43 Çizelge C.14 (2013) Yılında İlimiz İl Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar 45 Çizelge C.15 İlimizdeki Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı 45 Çizelge E.1 (2013) Yılı İlimizin Arazilerinin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması 53 Çizelge F.1 Çizelge F.2 İlimizde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından (2013) Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı 55 İlimizde (2013) Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları 55 Çizelge G.1 İlimizde (2013) Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı 57 Çizelge G.2 İlimizde (2013) Yılında ÇŞİM e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları 59 Çizelge G.3 İlimizde (2013) Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı 60 7

GRAFİKLER DİZİNİ Grafik A.1 İlimizde Kilis İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği 18 Grafik A.2 İlimizde Kilis İstasyonu SO2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği 18 Grafik A.3 İlimizde (2013) Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin Dağılımı 20 Grafik B.1 İlimizde(2007-2013) Yılı Kilis Belediyesi Tarafından İçme ve Kullanma Suyu 25 Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı Grafik B.2 İlimizde (2013) Yılında Endüstrinin Kullandığı Suyun Kaynaklara Göre Dağılımı 27 Grafik B.3 İlimizde (2002-2013) Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye 28 Nüfusuna Oranı Grafik C.1 İlimizdeki (2013) Yılı Atık Kompozisyonu 35 Grafik C.2 TABS Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi 36 Grafik C.3 İlimizde Yıllar İtibariyle Atık Akü Toplama Miktarı (Ton) 39 Grafik C.4 İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (Ton/Yıl) 41 Grafik E.1 İlimizin (2013) Yılı Arazi Kullanım Durumu 53 Grafik F.1 Grafik G.1 Grafik G.2 Grafik G.3 Grafik G.4 İlimizde (2013) Yılında Verilen Geçici Faaliyet Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı 55 İlimizde ÇŞİM Tarafından (2013) Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı 57 İlimizde ÇŞİM Tarafından (2013) Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı 58 İlimizde ÇŞİM Tarafından (2013) Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı 58 İlimizde ÇŞİM Tarafından (2013) Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı 59 Grafik G.5 İlimizde (2013) Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı 60 Grafik G.6 İlimizde (2013) Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı 60 8

HARİTALAR DİZİNİ Harita A.1 İlde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazının Yeri 17 Harita B.1 Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi 30 Harita C.1 Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi 34 9

ÖNSÖZ Çevre insanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları, fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel ortam yani kısaca canlı varlıkları etkileyen dış tesirlerin tümüdür. Canlıların kendi aralarındaki ve fiziksel ortamlarıyla olan ilişkileri ne yazık ki günümüzde artan nüfus, sanayileşme ve şehirleşmeye bağlı olarak olumsuz yönde etkilenmektedir. Çevre kirliliği ise insanların bütün faaliyetleri sonucu havada, suda ve toprakta meydana gelen olumsuz gelişmelerle doğal dengenin bozulmasıdır. Çeşitli kaynaklardan çıkan katı, sıvı ve gaz halindeki kirletici maddelerin hava, su ve toprakta yüksek oranda birikmesi ile çevre kirliliği meydana gelmektedir. Çevre meselelerinin çözümünde temel hareket noktası çevre kirliliğinin tespiti ve bu sorunları tanımlamaktır. Çevresel durumu anlamaya yönelik olarak hazırlanan bu Çevre Durum Raporu çevre ile sektörler arasındaki ilişkiyi yansıtma ve genel gidişat hakkında fikir sahibi olunması açısından önemlidir. Hazırlanan bu rapor Kilis ilindeki çevre sorunları irdelenmekte ve çevre konusundaki değişmelerin takip edilebileceği kaynak niteliği taşımaktadır. Gelecek kuşaklara daha yaşanabilir bir çevre ve daha yaşanabilir kentler bırakmak için yapılan bu çalışmaların çevre kirliliğinin sebeplerinin algılanmasını sağlaması ve önlenmesine katkı sağlayıcı nitelikte olmasını temenni ediyorum. Faruk ERKE Kilis Çevre ve Şehircilik İl Müdür V. 10

GİRİŞ İlin nüfusu Türkiye İstatistik Kurumu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi veri tabanı 2013 yılı verilerine göre toplamda 128.586 kişi olup, nüfus yoğunluğu 90/km 2 kişi olarak tespit edilmiştir. İl nüfusunun ilçelere göre dağılımı ise; Elbeyli Merkez; 2020, Elbeyli köyleri; 4471, Musabeyli Merkez; 1102, Musabeyli köyleri;12.673, Polateli Merkez; 1096, Polateli köyleri; 4335 ve Şehir Merkezi; 89.422, merkeze bağlı köyler 13.467 kişidir. Akdeniz iklimi (tropikal) ile karasal iklimin kesiştiği yerde bulunan Kilis ve yöresinde, söz konusu iklim kuşaklarının özellikleri egemendir. Yazın sıcak ve kurak, kışın soğuk ve yağışlı geçer. Bu yapı; biri sıcak-kuru diğeri serin nemli olmak üzere farklı klimatolojik özellik içerir. Yüzölçümü 1.521 km 2 olan Kilis, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde, Hatay-Maraş oluğu ile Fırat Irmağı arasında uzanan Gaziantep Platosu nun güneybatı kısmında, Türkiye - Suriye sınırı boylarında 36,800833 0 K enlemi ve 37,123889 0 D boylamı değerleri arasındadır. Şehir bu konumuyla Akdeniz ve Güneydoğu bölgeleri arasındaki geçiş kuşağı üzerinde bulunur. Ortalama yüksekliğinin fazla olmadığı (680 metre) bölgenin değişik kısımları arasında büyük yükselti farkları bulunmamaktadır. Genel durumu bozan küçük istisnalar göz önüne alınmadığında bölge; kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğudan daha yüksek kısımlarla çevrili korunmuş bir güney yamaç özelliği gösterir. 1995 yılında il statüsüne kavuşan Kilis in sınır hattı, güneyden Türkiye - Suriye sınır, batı ve kuzey batıda Gaziantep-İslahiye, kuzey ve kuzeydoğudan Gaziantep merkez ve doğuda Gaziantep- Oğuzeli ilçeleriyle çevrilidir. Kilis Organize Sanayi Bölgesi 90 hektarlık alana kurulmuştur. En küçüğü 4.762 m², en büyüğü 42.818 m² alanlarda olmak üzere toplam 37 sanayi parseli mevcuttur. Parseller müteşebbislere 1996 yılından itibaren tahsis edilmeye başlanmıştır. Tahsisi yapılmış olan sanayi parsellerindeki toplam yatırımcı firma sayısı 36 olup, Bu yatırımcılardan 26 tanesi faaldir. Faal durumda olan fabrikalarda istihdam edilen toplam işçi sayısı 781 dir. Bölgede faaliyette olan firmaların sektörlere göre dağılımı ise Gıda Sanayi 9, Dokuma ve Giyim Sanayi (Tekstil) 8, Plastik Sanayi 3, Dekorasyon Sanayi 2, Bahçe Mobilyaları 1, Diğer 3 olmak üzere toplam 26 adettir. Kilis te OSB alanı dışında da sanayi tesisleri bulunmaktadır. Bu tesislerde; pekmez, zeytinyağı, bulgur, döğme, biber, tahin-helva, suma (saf alkol), plastik ambalaj çantaları, sabun, yorgan, hazır yemek üretilmekte ayrıca 39 adet zeytinyağı fabrikası bulunmaktadır. OSB ilave tevsii alanı; Yer Seçim Komisyonu tarafından incelenen 300 hektarlık alanın ilk etapta 100 hektarı yatırım programına alınmış olup, 100 hektarlık alanın Kilis OSB İlave alan olarak kesinlik kazanması için Gözlemsel Jeolojik Etüt Raporu hazırlamış, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına onaylanması için sunulmuştur. Ayrıca kamulaştırma çalışmaları devam etmektedir. Kamulaştırma işlemleri ile beraber 100 hektarlık alanın İmar planı çalışmalarına da başlanılmıştır. Kilis İli Polateli İlçesi sınırları içerisinde, Gaziantep İli ile ortaklaşa OSB kurmak amacıyla Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı na başvuruda bulunulmuştur. Bölge Polateli İlçesi sınırları içerisinde bulunan Maliye Hazinesine ait arazi üzerinde kurulacaktır. Kilis İli sınırları içerisinde 35.000 dönüm ve Gaziantep İli sınırları içerisinde 11.000 dönüm olmak üzere toplam 46.000 dönüm üzerinde Polateli - Şahinbey Tekstil OSB kurulacaktır. Yeni oluşacak olan bu OSB alanı için talep toplanmış ve toplanmaya devam etmektedir. Şu ana kadar toplam 1.200 adet firmanın 230.000 dönüm talebi alınmıştır. Polateli Şahinbey Tekstil Organize Sanayi Bölgesi Sanayiciler Derneği kurulmuştur. 11

İlde tarımı yapılan tarla ürünleri arasında en fazla yetiştirilen ürün buğdaydır. Buğday ekim alanı 224.116 da olup, il toplam tarım alanları ( 1.055.000 da ) içerisindeki payı % 21,2 dir. Türkiye buğday ekim alanları ( 77.726.000 da ) içerisindeki payı ise % 0,28 dir. Üretim miktarı ise 70.083 ton olup, Türkiye buğday üretim miktarı içerisindeki payı yine ( 22.050.000 ton ) % 0,31 dir. İkinci sırada yer alan arpa ekim alanı 67.870 da olup Türkiye arpa ekim alanına oranı (27.205.100 da ) % 0,25 dir. Üretim miktarı ise 20.257 ton olup, Türkiye arpa üretim miktarı içerisindeki payı ( 7.900.000 ton ) % 0,25 dir. Üçüncü sırada yer alan kırmızı mercimek ekim alanı 28.599 da olup Türkiye kırmızı mercimek ekim alanına oranı ( 2.605.000 da ) % 1,1 dir. Üretim miktarı ise 4.379 ton olup, Türkiye kırmızı mercimek üretim miktarı içerisindeki payı ( 395.000 ton ) % 1,11 dir. İlde tarımı yapılan sebze ürünleri arasında en fazla yetiştirilen ürün biberdir. Biber ekim alanı 21.900 da olup, il toplam tarım alanları ( 1.055.000 da ) içerisindeki payı % 2,07 dir. Üretim miktarı ise 43.800 ton olup, Türkiye biber üretim miktarı içerisindeki payı ( 1.975.269 ton ) % 2,21 dir. Sebze üretimi içerisinde ikinci sırada yer alan domates ekim alanı 8.796 da olup, il toplam tarım alanları ( 1.055.000 da ) içerisindeki payı % 0,83 dür. Üretim miktarı ise 35.184 ton olup, Türkiye domates üretim miktarı içerisindeki payı ( 11.820.000 ton ) % 0,3 tür. Sebze üretimi içerisinde üçüncü sırada yer alan karpuz ekim alanı 7.288 da olup, il toplam tarım alanları ( 1.055.000 da ) içerisindeki payı % 0,69 dur. Üretim miktarı ise 21.864 ton olup, Türkiye karpuz üretim miktarı içerisindeki payı ( 3.887.324 ton ) % 0,56 dır. İlde tarımı yapılan meyve ürünleri arasında en fazla yetiştirilen ürün zeytindir. İlde zeytin genellikle yağlık olarak yetiştirilmektedir ve 3 Kg zeytinden yaklaşık 1 Kg zeytinyağı alınabilmektedir. Zeytin ekim alanı 268.157 da olup, bunun 256.090 da sı yağlık, 12.067 da sı ise sofralık zeytin olarak yetiştirilmektedir. İl toplam tarım alanları ( 1.055.000 da ) içerisinde zeytinin payı % 25,42 dir. Üretim miktarı ise 43.149 ton olup, Türkiye zeytin üretim miktarı içerisindeki payı ( 1.676.000 ton ) % 2,57 dir. Meyve üretimi içerisinde ikinci sırada yer alan ürün üzümdür. İlde üzüm genellikle şaraplık olarak yetiştirilmektedir. Üzüm ekim alanı 207.868 da olup, bunun 165.314 da sı şaraplık, 38.708 da sı kurutmalık ve ancak 3.846 da sı ise sofralık olarak yetiştirilmektedir. Üzümün il toplam tarım alanları ( 1.055.000 da ) içerisindeki payı % 19,7 dir. Üretim miktarı ise 123.869 ton olup, Türkiye üzüm üretim miktarı içerisindeki payı ( 4.011.409 ton ) % 3,08 dir. Kültür turizmi açısından önemli bir yere sahip olması gereken Kilis İli, Sosyal Tesislerin bulunmaması ve iyi tanıtım yapılmaması gibi nedenler ile hak ettiği yeri bulamamıştır. Yerleşim tarihi kesin olarak bilinmeyen Kilis İli Asur kaynaklarında Ki-Li-Zi, Roma döneminde ise Ciliza Sive Urmagiganti adıyla geçmektedir. Hititlerden bu yana önemli yerleşim merkezlerindendir. Hitit Roma Bizans kalıntıları yanında, Memluk ve Osmanlı yapıları bulunmaktadır. Çevrede yer altı mağaraları ve eski mezarlar vardır. En erken tarihli Türk yapıtları Memluklu dönemindendir. Osmanlı yapıları da plan ve süsleme açısından bu yapıların etkisinde kalmıştır. Yapıların yazıtlarıyla günümüze ulaşması, sanat tarihi açısından önemlidir. 12

Yörede mevcut turizm çeşitleri şunlardır; 1. Kültür ve Tarih Turizmi 2. İnanç Turizmi 3. Av Turizmi 4. Eko Turizm ( Doğa yürüyüşü, Tracking- Martavan Bölgesi ) 1521 kilometrekarelik Kilis coğrafyasında doğa turizmine yönelik alanlar oldukça sınırlı olup; alt yapısı yapılıp işletmeye açıldığında yöre halkına hizmet verebilecek günübirlik tesis olabilir, 2006 yılında yaban domuzu avına yönelik Av Turizmi Proje çalışması başlatılmıştır. Tarihsel ve arkeolojik değerler Açık Hava Müzesi, Ören Yeri, Arkeo Park biçiminde projelendirilebilir düşüncesinden hareketle, 2006 yılında: Oylum Höyük Mozaikli Bazilika ve Açık Hava Müzesi Projelendirilmiştir. Taşınmaz kültür varlıklarının onarımı için 8 tane konuta proje yardımı yapılmıştır. 13

İL MÜDÜRLÜĞÜ YAPILANMASI Bakanlık taşra teşkilatının yapılanması Bakanlık Makamı nın 20/07/2011 tarihli ve 1892 sayılı Olur u ile kabul edilmiş ve beş ayrı tipte taşra teşkilatı kurulmuştur. Teşkilat tiplerine göre Kilis ili D Tipi İl Teşkilatlanması içerisinde tanımlanmış ve buna bağlı; A) İl Müdürlüğü B) İl Müdür Yardımcılığı C) Şube Müdürlüğü olmak üzere idari olarak sınıflandırılmıştır. Müdürlükte; 1- İmar ve Planlamadan Sorumlu Şube Müdürlüğüne bağlı 1 şube müdürü vekili ile 2 teknik personel ve 1 işçi, 2- Proje ve Yapım İşlerinden Sorumlu Şube Müdürlüğüne bağlı 1 şube müdürü vekili ile 9 teknik personel, 3- Yapı Denetimi ve Yapı Malzemelerinden Sorumlu Şube Müdürlüğüne bağlı 1 şube müdürü vekili ve 6 teknik personel ve 1 işçi, 4- ÇED ve Çevre İzinlerinden Sorumlu Şube Müdürlüğüne bağlı 1 şube müdürü 3 teknik personel, 5- Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Hizmetlerinden Sorumlu Şube Müdürlüğüne bağlı 1 şube müdürü vekili ve 4 teknik personel, 6- Bilgi Teknolojileri, İnsan Kaynakları ve Destek Hizmetlerinden Sorumlu Şube Müdürlüğüne bağlı 1 şube müdürü ve 11 personel ile kamu hizmetlerine devam edilmektedir. 14

A. HAVA A.1. Hava Kalitesi Türkiye de özellikle kış sezonunda bazı şehir merkezlerinde meteorolojik şartlara da bağlı olarak hava kirliliği görülmektedir. Kış aylarında ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin temel sebepleri; düşük vasıflı yakıtların iyileştirilme işlemine tabi tutulmadan kullanılması, yanlış yakma tekniklerinin uygulanması ve kullanılan yakma sistemleri işletme bakımlarının düzenli olarak yapılmaması şeklinde sıralanabilir. Ancak ısınmada doğal gazın ve kaliteli yakıtların kullanılması sonucu özellikle büyük şehirlerde hava kirliliğinde 1990 lı yıllara göre azalma olmuştur. Şehirleşme ile sanayi tesislerinin yakın çevresindeki bölgelerdeki konutlaşmaların artması hava kirliliğinin olumsuz etkilerini artırmaktadır. Kömüre dayalı termik santrallerde kullanılan yerli linyitlerin yüksek kükürt oranı ve bazı tesislerde arıtma sistemlerinin olmaması nedeniyle kükürt dioksit (SO 2 ) emisyonları problem oluşturmaktadır. Çevre Mevzuatının kirletici vasfı yüksek tesisler olarak nitelendirdiği enerji üretim tesisleri için mevzuatta özel emisyon sınır değerleri bulunmaktadır. Söz konusu tesislerin kurulması ve işletilmesi için gerekli izinler, tesisten çıkan emisyonlar ve tesisin etki alanı içerisinde hava kirliliğinin tespitine ilişkin usul ve esaslar Çevre Mevzuatında belirlenmiştir. Katı, sıvı ve gaz yakıt kullanan bu tesisler için ilgili baca gazı sınır değerlerinin sağlanması yanında tesis etki alanlarında hava kalitesi sınır değerlerinin de sağlanması gereklidir. Bu nedenlerle söz konusu tesislerden kaynaklanan özellikle toz, kükürt dioksit (SO 2 ) ve azotoksit (NO X ) emisyonlarının giderilmesi ve azaltılması konusundaki tekniklerinin uygulanması gereklidir. Söz konusu azaltım teknikleri son yıllarda tesislerden kaynaklanan emisyon yüklerini önemli ölçüde azaltılabilmektedir. Söz konusu azatlım tekniklerinin hayata geçirilmesi ve yaygın olarak kullanılabilmesi içinde Çevre Mevzuatında bazı değişiklikler yapılmıştır. Şehirlerde yaşanan hava kirliliğine, artan motorlu taşıtlardan kaynaklanan egzoz gazları da katkı sağlamaktadır. Hava kalitesine ilişkin hava kalite indeksi karşılaştırması da Çizelge A.1 de verilmektedir. Hava Kalitesi İndeksi Çizelge A.1- Hava Kalite İndeksi Karşılaştırma Tablosu SO2 NO2 CO O3 PM10 1 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 1 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 24 saatlik ortalama (µgr/m 3 ) 1 (çok iyi) 0-50 0-45 0-1,9 0-35 0-25 2 (iyi) 51-199 46-89 2,0-7,9 36-89 26-69 3 (yeterli) 200-399 90-179 8,0-10,9 90-179 70-109 4 (orta) 400-899 180-299 11,0-13,9 180-239 110-139 5 (kötü) 900-1499 300-699 14,0-39,9 240-359 140-599 6 (çok kötü) >1500 >700 >40,0 >360 >600 A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır. Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı büyük şehirlerimizde özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir. 15

Bir bölgede hava kalitesini ölçmek, o bölgede yaşayan insanların nasıl bir hava teneffüs ettiğinin bilinmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, önemli bir nokta da, bir bölgede meydana gelen hava kirliliğinin sadece o bölgede görülmeyip meteorolojik olaylara bağlı olarak yayılım göstermesi ve küresel problemlere de (küresel ısınma, asit yağmurları, vb) sebep olmasıdır. Renksiz bir gaz olan kükürtdioksit (SO 2 ), atmosfere ulaştıktan sonra sülfat ve sülfürik asit olarak oksitlenir. Diğer kirleticiler ile birlikte büyük mesafeler üzerinden taşınabilecek damlalar veya katı partiküller oluşturur. SO 2 ve oksidasyon ürünleri kuru ve nemli depozisyonlar (asitli yağmur) sayesinde atmosferden uzaklaştırılır. Toz Partikül Madde (PM10), partikül madde terimi, havada bulunan katı partikülleri ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan, doğrudan atmosfere karışırlar. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM yi oluştururlar ve atmosfere verilirler. (PM10-10 μm nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) 2,5 μm ye kadar olan partikülleri kapsayacak yasal düzenlemeler konusunda çalışmalar devam etmektedir. PM10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik, kömür ve maden ocakları, inşaat alanları ve taş ocaklarıdır. Sağlık etkileri açısından, PM10 solunum sisteminde birikebilir ve çeşitli sağlık etkilerine sebep olabilir. Astım gibi solunum rahatsızlıklarını kötüleştirebilir, erken ölümü de içeren çeşitli ciddi sağlık etkilerine sebep olur. Astım, kronik tıkayıcı akciğer ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer hastalığı olan kişiler PM10 a maruz kaldığında sağlık durumları kötüleşebilir. Yaşlılar ve çocuklar, PM10 maruziyetine karşı hassastır. PM10 yardımıyla toz içerisindeki mevcut diğer kirleticiler akciğerlerin derinlerine kadar inebilir. İnce partiküllerin büyük bir kısmı akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşabilir. Buradan da kurşun gibi zehirli maddeler % 100 olarak kana geçebilir. Çizelge A.2 İlimizde (2013) Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (SYDV, Çevre ve Şehircilik İl Md., 2013) Yakıtın Özellikleri Tüketim Yakıtın Temin Edildiği Alt Isıl Uçucu Toplam Toplam Miktarı Kül Cinsi Yer Değeri Madde Kükürt Nem (ton) (%) (kcal/kg) (%) (%) (%) İthal Kömür Rus-Afrika 1.169,990 6.400 12-31 0,9 10 16 SYDV Kömürü TKİ Ege Linyitleri Soma/Manisa 2.837,6 4.200 2,3 30 30 Çizelge A.3 İlimizde (2013) Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) Yakıtın Özellikleri Tüketim Yakıtın Temin Alt Isıl Uçucu Toplam Toplam Miktarı Kül Cinsi Edildiği Yer Değeri Madde Kükürt Nem (kg) (%) (kcal/kg) (%) (%) (%) İthal Kömür Rus-Afrika 2.889,48 6.400 12-31 0,9 10 16 Kilis ilinde 2013 yılı içerisinde konut ve sanayide kullanılmak üzere toplam 2.085.079 m 3 doğalgaz kullanımı olmuştur. Çizelge A.4 İlimizde (2013) Yılında Kullanılan Fueloil Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2013) Yakıtın Kullanıldığı Yer Tüketim Miktarı (m 3 ) Isıl Değeri (kcal/kg) Toplam Kükürt (%) Konut 82,7 6.400 0,9 Sanayi 4.216,8 6.400 0,9 16

Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri Toplam Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri Toplam Egzoz gazı emisyonlarının kontrolüne yönelik ilimizdeki faaliyetler A.5. Bölümünde verilmektedir. Çizelge A.5- İlimizde (2013) Yılı İldeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (İl Emniyet Müdürlüğü, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) Araç Sayısı Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı 8.446 2.504 355 2.377,6 3.518,1 4.873 2.478 397 220 7.968 A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar İlimizde hava kalitesi kontrolü çalışmaları kapsamında kömür denetimleri gerçekleştirilmekte olup Mevzuata aykırı kömürlerin satışına izin verilmemektedir. İlimizde hava kalitesini bozan emisyon miktarları Hava Kalitesi Ölçüm Cihazı tarafından ölçülmektedir. İlimizde 1 adet Hava Kalitesi Ölçüm Cihazı bulunmakta ve harita üzerindeki yeri Harita A.1 de gösterilmiştir. Harita A.1 İlde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazının Yeri (http://www.havaizleme.gov.tr, 2013) Çizelge A.6- İlimizde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (http://www.havaizleme.gov.tr, 2013) İSTASYON KOORDİNATLARI HAVA KİRLETİCİLERİ (Enlem, Boylam) SO2 NOX CO O2 HC PM X X Kilis 36.71525717398012, 37.12709507620369 A.4. Ölçüm İstasyonları Kilis ilinin 2013 yılındaki kirletici parametreler için PM10 günlük ortalama değerleri Grafik A.1 de, SO2 günlük ortalama değerleri Grafik A.2 de verilmiştir. 17

Kilis Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2013 yılı PM10 Günlük Ortalama Değerleri ve KVS aşım durumu Günlük Ortalama 2012 KVS limit değeri 140 Grafik A.1- İlimizde Kilis İstasyonu PM10 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği (http://www.havaizleme.gov.tr, 2013) Kilis Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2013 yılı SO2 Günlük Ortalama Değerleri ve KVS aşım durumu Günlük Ortalama 2012 KVS limit değeri 280 Grafik A.2- İlimizde Kilis İstasyonu SO2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği (http://www.havaizleme.gov.tr, 2013) 18

Çizelge A.7- İlimizde (2013)Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri (http://www.havaizleme.gov.tr, 2013) KİLİS SO2 AGS* PM10 AGS* CO AGS* NO AGS* NO2 AGS* NOX AGS* OZON AGS* Ocak 2-44 - - - - - - - - - - - Şubat 10-34 - - - - - - - - - - - Mart 9-61 - - - - - - - - - - - Nisan 3-40 - - - - - - - - - - - Mayıs 2-43 - - - - - - - - - - - Haziran 2-43 - - - - - - - - - - - Temmuz 6-44 - - - - - - - - - - - Ağustos 1-28 - - - - - - - - - - - Eylül 3-18 - - - - - - - - - - - Ekim 3-13 - - - - - - - - - - - Kasım 3-15 - - - - - - - - - - - Aralık 6-23 - - - - - - - - - - - ORTALAMA 4-34 - - - - - - - - - - - * Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Çizelge A.8 İlimizde (2013) Yılında Hava Kirletici Gazların Ortalama Konsantrasyonları ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (http://www.havaizleme.gov.tr, 2013) (KİLİS) SO2 AGS* PM10 AGS* CO AGS* NO AGS* NO2 AGS* NOX AGS* OZON AGS* Ocak - - - - - - - - - - - - - - Şubat - - - - - - - - - - - - - - Mart - - 3 - - - - - - - - - - - Nisan - - 2 - - - - - - - - - - - Mayıs - - 1 - - - - - - - - - - - Haziran - - - - - - - - - - - - - - Temmuz - - - - - - - - - - - - - - Ağustos - - - - - - - - - - - - - - Eylül - - 2 - - - - - - - - - - - Ekim - - 1 - - - - - - - - - - - Kasım - - 1 - - - - - - - - - - - Aralık - - - - - - - - - - - - - - ORTALAMA - - 0,60 - - - - - - - - - - - AGS: Sınır değerin aşıldığı gün sayısı SO2: kükürtdioksit Sınır Değeri Saptayan Kuruluş Çizelge A.9 Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (2013) Yılında Hava Kalitesi Sınır Değerleri(http://www.havaizleme.gov.tr, 2013) 1 saatlik ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Günlük ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Aşılmaması istenen gün sayısı (mg/m 3 ) Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB 350 125 3 20 HKDYY 280 150 - - Partikül Madde 10 Sınır Değeri Saptayan Kuruluş Günlük ortalama sınır değer (mg/m 3 ) Aşılmaması istenen gün sayısı (mg/m 3 ) Sınır değerin aşıldığı gün sayısı Yıllık ortalama sınır değer (mg/m 3 ) AB 50 35 40 HKDYY 140-10 78 A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü İlde verilen emisyon ölçüm yetki belgesi 2013 yılı itibariyle 5 adet olup bunlardan bir tanesi mobil istasyondur. 2013 yılında verilen egzoz emisyon ölçüm pulu sayıları 7968 adettir. 19

A.6. Gürültü İlde 2013 yılı içerisinde gürültü ile ilgili şikayet yapılmamıştır. 0 0 İşyeri Trafik Grafik A.3 İlimizde (2013) Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2013) A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar İklim Değişikliği Eylem Planı çerçevesinde ildeki diğer resmi kurumlar ile yazışmalar gerçekleşmiş, Belediye tarafından şehir merkezine 10 adet park yapıldığı, düzenli depolama sahasının işletmeye alındığı, düzenli depolama alanında gaz bacası takılması planlandığı, ambalaj atıkları için atık pil toplama kampanyalarının devam ettiği bildirilmiştir. A.8. Sonuç ve Değerlendirme Gelişen teknoloji ile beraber Kilis ilinde de hava kirliliği konusunda sıkıntılar yaşanmakta olup, bu sıkıntıların giderilmesi hususunda çalışmalar yapılmaktadır. İl genelinde doğalgaz kullanımı artışı ile beraber ısınmadan kaynaklanan hava kirliliği konusunda azalma olması beklenmekte, yine hava kirliliğine neden olan egzoz gazı emisyonlarının minimize edilmesi için il genelinde dört sabit bir mobil egzoz gazı emisyon ölçüm istasyonu ile araçların egzoz ölçümlerinin yapılması sağlanmaktadır. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, İl Emniyet Müdürlüğü, http://www.havaizleme.gov.tr, SYDV. 20

B. SU VE SU KAYNAKLARI B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli B.1.1. Yüzeysel Sular B.1.1.1. Akarsular Aşağıda ortalama akımları verilen akarsulardan, akarsu üzerine baraj ve göletler yapılarak, sadece sulama amaçlı faydalanılmaktadır. Akarsuların düşük akımlı olması nedeniyle enerji ihtiyacı için faydalanılamamaktadır. Çizelge B.1 İlimizin Akarsuları (DSİ 20.Bölge, 2013) AKARSU İSMİ Toplam Uzunluğu İl Sınırları İçindeki Debisi Kolu Olduğu Kullanım Amacı (km) Uzunluğu (km) (m 3 /sn) Akarsu Balık suyu 21,4 10,1 0,55 Fırat Sulama Sinnep Deresi 26,9 13,9 0,46 Fırat Sulama Afrin Çayı 72,9 50,1 5 Asi Sulama Sabun Suyu 49,8 22,3 2,5 Asi Sulama B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar Kilis te bulunan göletlerden sadece Konak Gölet inden içme suyu sağlamak amacıyla faydalanılmaktadır. Bunun dışında kalanların tamamı sulama amacına hizmet etmektedir. Göletler ayrıca spor amaçlı balıkçılık faaliyetlerine de olanak sağlamaktadır. Çizelge B.2-İlimizdeki Mevcut Sulama Göletleri (DSİ 20.Bölge, 2013) Göletin Adı Tipi Göl hacmi, m 3 Sulama Alanı (net), ha Çekilen Su Miktarı, (m 3 ) Kullanım Amacı Üçpınar (2007) Ham.Top.Dl. 4,57 hm3 370 ha 6.500,000 m3 Sulama Balıklı (1999) Ham.Top.Dl. 3,94 hm3 348 ha 4.500,000 m3 Sulama B.1.2. Yeraltı Suları Kilis İlinde ova kapsamında, DSİ tarafından araştırma ve bedelli olarak, 33 ila 305 m derinlikte açılan 29 adet kuyuda yapılan değerlendirmeye göre ekonomik olarak yeraltı suyu işletmesine uygun yer altı suyu potansiyeli bulunamamıştır. Bununla birlikte, açılan kuyuların kuyu verimlerinin 0 9 L/s arasında, özgül debilerinin 0.01 0.15 (L/s)/m arasında, ph değerlerinin 7 8 arasında, EC değerlerinin ise 500 700 micromho/cm arasında değiştiği ve genel olarak sulama suyu sınıfının C 2 S 1 olduğu tespit edilmiştir. Kilis Belediye Başkanlığı tarafından 1999 ile 2011 yılları arasında DSİ 20.Bölge Müdürlüğüne müracaat edilerek 24 adet, içme-kullanma amaçlı yeraltı suyu arama ve kullanma belgesi alınmıştır. Bu kuyular için toplamda 3,95 hm 3 /yıl yeraltı suyu tahsis edilmiştir. 21

Yıllar Kuyu Sayısı Tahsis Miktarı (hm 3 /yıl) 1999 3 1,58 2001 17 2,00 2002 2 0,13 2009 1 0,22 2011 1 0,015 TOPLAM 24 3,95 Elbeyli Belediye Başkanlığı tarafından 1998 ile 2011 yılları arasında DSİ 20.Bölge Müdürlüğüne müracaat edilerek 5 adet, içme-kullanma amaçlı yeraltı suyu arama ve kullanma belgesi alınmıştır. Bu kuyular için toplamda 1,22 hm 3 /yıl yeraltı suyu tahsis edilmiştir. Yıllar Kuyu Sayısı Tahsis Miktarı (hm 3 /yıl) 1998 2 0,76 1999 2 0,32 2011 1 0,14 TOPLAM 5 1,22 Yavuzlu Belediye Başkanlığı tarafından 2009 ile 2011 yılları arasında DSİ 20.Bölge Müdürlüğüne müracaat edilerek 5 adet, içme-kullanma amaçlı yeraltısuyu arama ve kullanma belgesi alınmıştır. Bu kuyular için toplamda 0,115 hm 3 /yıl yeraltısuyu tahsis edilmiştir. Yıllar Kuyu Sayısı Tahsis Miktarı (hm 3 /yıl) 2009 2 0,055 2011 3 0,06 TOPLAM 5 0,115 22

İlde herhangi bir sıcak su kaynağı bulunmamaktadır. DSİ 20.Bölge Müdürlüğü sorumluluk sahasındaki tüm illerde olduğu gibi Kilis İlinde de yeraltı suyu kalite gözlem istasyonu bulunmamaktadır. Bu nedenle kirlilik sınıfına göre oluşturulmuş yeraltı suyu haritası mevcut değildir. Çizelge B.3 İlimizin Yeraltısuyu Potansiyeli(DSİ 20.Bölge, 2013) Kaynağın İsmi hm 3 /yıl Narlıca --- Akpınar 1,58 Başpınar 1,34 B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri DSİ 20.Bölge Müdürlüğü sorumluluk sahasındaki tüm illerde olduğu gibi Kilis İlinde de yeraltı suyu kalite gözlem istasyonu bulunmamaktadır. B.1.3. Denizler İlin kıyısı bulunduğu deniz bulunmamaktadır. B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi Çizelge B.4 - İlimizde (2013) Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları (İl Gıda,Tarım ve Hayvancılık Md, 2013) Su Kaynağının Cinsi (Yüzey/Yer altı) Kaynak Kuyu Kuyu Yüzey Kuyu Kaynak Yüzey Yüzey Yüzey Adı Akpınar Arpakes mez Hanönü Seve Barajı Sinnep Deresi Uğurca- Zeytin bağı Köyü Üçpınar Göleti Balıklı Göleti Afrin Çayı İçme ve kullanma suyu Kullanım amacı ve kullanılan miktar Enerji üretimi -- -- -- -- -- -- -- -- -- Sulama suyu Endüstriyel su temini Akım gözlem istasyonu kodu -- 1 -- 2 -- 5 -- 9 -- 10 -- 12 Analiz sonuçları SKKY (Tablo-1) Analiz Yapılan İstasyonun Yeri (İlçe, Köy, Mevkii) Akpınar Köyü Arpakesmez Köyü Eski Halep Yolu Üzeri Dip Savak Çıkışı Elbeyli Yolu Üzeri Uğurtepe Mevki- Musabeyli -- 14 Musabeyli -- 15 Musabeyli -- 16 Musabeyli Koordinatları (YAS için) 335442-4066908 337445-4060668 328737-4063699 342753-4067162 341456-4063798 320183-4088674 316030-4081504 317510-4086245 320000-4075501 Yıllık Ortalama Nitrat Değeri (mg/l) 10,9 17,7 8,8 7,8 20,1 1,7 5,8 7,3 9,1 23

B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu B.3.1. Noktasal kaynaklar B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar İlimiz Merkeze bağlı Gaziantep Yolu üzerinde bulunan Kilis Organize Sanayi Bölgesi 90 Ha. Alan üzerinde bulunmakta olup, 37 parsel üzerinde faaliyet göstermektedir. Organize Sanayi Bölgesi için, Bakanlığımızca Atıksu Arıtma Tesisi Proje Onayı yapılmış olup, 504 m 3 /gün debi bulunduğu belirtilmektedir. Ancak bugüne kadar OSB nin merkezi atıksu arıtma tesisi inşaa edilmemiştir. Oluşan atıksular, Kilis Belediyesi tarafından vidanjörlerle çekilerek Kilis Belediyesi Atıksu Arıtma tesisine götürülerek bertaraf edilmektedir. B.3.1.2. Evsel Kaynaklar İlimizde merkezi atıksu arıtma tesisi, 2013 yılının Temmuz ayı içinde çalışmaya başlamıştır. Proje değerleri esas alındığında, 15.109,8 m 3 /gün debi değeri mevcuttur. Deşarj noktası, İl Merkezinin Güneyinde yer alan İnanlı Deresi dir. B.3.2. Yayılı Kaynaklar B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar Kilis il sınırları içerisindeki tarım arazisinin kullanım durumu : Tarıma elverişli alan Tarıma elverişsiz alan Orman ve fundalık alan Çayır mera arazisi alanı : 105.500 Ha. : 16.150 Ha. : 18.651Ha. : 11.800 Ha. Tarıma elverişli 105.500 hektarlık alanın dağılımı: Tarla arazisi Sebze arazisi Meyve arazisi Nadas alanı TOPLAM : 39.240 Ha. : 5.470 Ha. : 56.627 Ha. : 4.166 Ha. : 105.500 ha. Sulanabilir alan : 72 000 Ha. Sulanan alan : 14 127 Ha. Damla sulama ile sulanan alan : 2 967 Ha. Yağmurlama ile sulanan alan :2 260 Ha. Salma sulama ile sulanan alan : 8 900 Ha. İlimizde 2013 yılı içerisinde tarımda kullanılan pestisitler ve kullanılan miktarları aşağıdaki gibidir; 24

İnsektisit Fungusit Herbisit Akarisit Rodentisit Toplam Ton lt ton lt ton lt kg lt ton lt ton/lt 2.41-2.57-12.27 - - - 0.003-17.253 İlimizde 2013 yılına ait tarımsal amaç için kullanılan gübrelerin cinsleri ve miktarları aşağıda görülmektedir; GÜBRE CİNSİ MİKTAR (ton) Azot 4.336 Fosfor 1.228 Potas 30 GENEL TOPLAM 5.594 B.3.2.2. Diğer İlde 2012 yılı içerisinde kullanıma açılan düzenli depolama alanı ile daha önce kullanılan vahşi depolama alanı kapatılmıştır. B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu B.4.1.1 Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti İldeki kentsel su temini için çekilen suyun kaynaklara göre dağılımı 2007-2013 yılları arası aşağıdaki gibidir. 1,28% 37,36% 71,45% Baraj Kaynak Kuyu Grafik B.1. İlimizde(2007-2013) Yılı Kilis Belediyesi Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı (Kilis Belediyesi, 2013) İlde içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı 1 tane olup bu kapsamda hizmet alan nüfus yıllara göre artış göstermektedir. İl merkezinde içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen nüfus, 80000 kişidir. 25

mevcudiyeti B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi En önemlileri Narlıca Köyü çevresindeki Narlıca Kaynakları, Ömeroğlu Köyü çevresindeki Kırkpınar Kaynakları, Yeniyapan Köyü ndeki Keleken Kaynağı, Kilis il merkezi doğusundaki Akpınar Kaynakları ile Yeşiloba ve Belenözü köylerindeki kaynaklardır. Halk, basit kuyular ve sondajlar vasıtası ile yeraltı suyundan istifadeye çalışır. Bu kuyuların derinlikleri 20-25 m. yi geçmediği için, kuyu verimleri, yağışların yok denecek kadar az, buharlaşmanın ise iyice şiddetlendiği, buna karşılık su ihtiyacının en fazla olduğu Temmuz ve Ağustos aylarında iyice azalır. Yeraltı suyundan diğer bir istifade şeklide garaf adı verilen kuyular vasıtası ile olmaktadır. Bunlar, boyutları 5-6 m. derinlikleri 8-10 m. kadar olan kare veya dikdörtgen, hatta bazen dikdörtgen şeklinde olabilen geniş kuyulardır. Bu kuyularda biriken yeraltı suyu, motopomp veya bostan dolapları ile 3-4 saat çekilerek bahçe sulamada kullanılırlar ve dolmaları için yeniden 3-4 saat beklenir. Sözü edilen basit kuyulardan başka D.S.İ. ve Köy Hizmetleri tarafından da içme suyu temini ve araştırma amacı ile Kilis Ovası nda 14 civarında su kuyusu açılmış ve bu kuyuların ancak yarısından su elde edilebilmiştir. Derinlikleri 36-227 m., statik seviyeleri, 3-20 m. arasında değişen bu kuyulardan su bulunanların akımları 0.5-3 lt. kadardır. Balık ve Sinnep Suları arasındaki düzlükler üzerinde ise henüz sondaj kuyusu açılmamış, hatta yeraltı suyu potansiyelinin belirlenmesi amacı ile tam bir etüt dahi yapılmamıştır. Kilis Ovası nda ise yukarıda sözü edilen, içme suyu teminine yönelik birkaç kuyu dışında sulama amacına yönelik, devlet kuruluşları tarafından yapılmış hiçbir tesis bulunmamaktadır. Sulama suyu bir tarafa içme suyu yetersizliği çeken 25 civarında yerleşme birimi vardır. Bunların yarısını plato üzerindeki köylerde, diğer yarısını ise ova veya alçak düzlüklerdeki köyler oluşturmaktadır. Sahada içme suyu büyük çoğunlukla kaynaklardan sağlanmaktadır. Nitekim içme suyu bulunmayan köylerin % 90 a yakın bir kısmı su ihtiyaçlarını kaynaklardan, % 10 u da basit kuyulardan veya sondaj kuyularından sağlamaktadır. İldeki toplam emniyetli yer altı suyu rezervi 1 hm3/yıl dır. İl merkezinde Kilis Belediyesine ait 1 adet içme suyu arıtma tesisi bulunmaktadır. B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb. Su sıkıntısı çeken Kilis ilinde halk içme ve kullanma suyu ihtiyacını kendi imkanları ile açtığı kuyulardan temin etmektedir Belediye hizmet bölgesi içerisindeki içme suyu kaynakları: 1. Yeniyapan (Bent Harabeleri Kaynağı) : Kilis in ~ 20 km kuzeydoğusunda bulunan yer altı kaynağının ortalama yıllık debisi ~ 1.419.120 m³tür. Kaynaktan ilimize Ø500mm lik AÇB boruyla su iletilmektedir. Fakat yapılan incelemelerde suyun şehre gelmediği güzergah üzerinde kaybolduğu görülmüştür. Bu nedenle bu kaynak direk Seve Barajına akıtılmaktadır. 2. Narlıca Kaynağı: Kilis in ~ 8 km kuzeyinde Narlıca Köyü yakınlarında bulunan kaynak Ø500mm lik AÇB boruyla 10500 m.lik iletim hattıyla Karataş Depoya getirilmekte olup, sıvı klor ile dezenfeksiyonu sağlanarak şehre dağıtımı yapılmaktadır. Bu kaynağın yıllık debisi ~1.419.120 m³tür. 3. Seve Barajı: Yüzeysel kaynağımız olan seve barajı maksimum 19.02 hm³ kapasiteye sahiptir. Minimum kapasitesi ise 1.04 hm³ dür. 2013 yılında bu kaynaktan 5.779.468 m³ su alınıp içme suyu arıtma tesisimizde arıtılarak şehre dağıtım yapılmıştır. Seve barajından su önce barajın karşı yamacında inşa edilen 500 m 3 lük depoya Ø500 mm çelik boru ile ~ 1431 m.ye basılmakta oradan da su cazibeyle Ø700mm CTP boru ile ~ 11374 m lik iletim hattıyla arıtma tesisine gönderilmektedir. Arıtma tesisinde de Konvansiyonel Arıtma yöntemiyle arıtılan su Çengeltepedeki mevcut 2500 m³ lük gömme depoya Ø350mm PE yüzlük boru ile 1607 m ye basılırken, Karataşdaki depoya cazibeli olarak 450 mm PE yüzlük boru ile 979 m. lik hat ile su verilmektedir. Demir, manganez vb. minareler bakımından zengin bir kaynaktır. 26

4. Öncüpınar Derin Kuyuları: Öncüpınar Hudut Kapısına yakın bir yerde bulunan kuyularımız Ø250 lik çelik ve AÇB boru ile 10500 m lik iletim hattıyla Çengeltepe deposuna getirilmekte ve sıvı klor ile dezenfeksiyonu sağlanarak şehre dağıtımı yapılmaktadır. Bu kaynağın yıllık debisi 63.312 m³ tür. B.4.2. Sulama İlde tarım yapmaya elverişli alan 105.500 ha olup dağılımı şu şekildedir. Tarla arazisi : 39.240 Ha. Sebze arazisi : 5.470 Ha. Meyve arazisi : 56.627 Ha. Nadas alanı : 4.166 Ha. TOPLAM : 105.500 ha. Sulanabilir alan : 72 000 Ha. Sulanan alan : 14 127 Ha. Damla sulama ile sulanan alan : 2 967 Ha. Yağmurlama ile sulanan alan :2 260 Ha. Salma sulama ile sulanan alan : 8 900 Ha. Sulama yapılan alanlarda ilkel sulama ve damla sulama yöntemleri kullanılmaktadır. B.4.2.1. Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı Salma sulama sistemi ile sulanan alan 8 900 ha dır. B.4.2.2. Damlama, yağmurlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı Damla sulama ile sulanan alan 2 967 ha, yağmurlama sulama ile sulanan alan 2 260 ha dır. B.4.3. Endüstriyel Su Temini Sanayinin Kullandığı Su Kaynakları Kuyu; 100% Grafik B.2- İlimizde (2013) Yılında Endüstrinin Kullandığı Suyun Kaynaklara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2013) İlimizde Organize Sanayi Bölgesinde, işletmeler kuyu suyu kullanmaktadır. Geri dönüşüm suyu kullanılmamaktadır. 27

B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı Su kaynakları üzerinde enerji üretme amacıyla kurulan hidroelektrik santralleri bulunmamaktadır. B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı İl genelinde rekreasyonel amaçlı kullanılan su bulunmamaktadır. B.5. Çevresel Altyapı B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus Kentsel kanalizasyon sistemi ve bu sistem hizmeti alan nüfus 80000 kişidir. İlin nüfusu yıllara göre artış göstermektedir. İlde atık su arıtma tesisi bulunan belediye bulunmamakta olup, Kilis Belediyesinin atık su arıtma tesisi faaliyete girmiştir. İldeki 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı 1 tanedir. Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye içindeki oranının % lik dağılımı aşağıdaki gibidir. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 80% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 2002 2004 2006 2008 2010 2011 2013 Grafik B.3- İlimizde (2002-2013) Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı (Kilis Belediyesi, 2013) Arıtma çamurlarının toprakta kullanımında gerekli tedbirlerin alınması esaslarını sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde belirlemeyi amaçlayan Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik (EKAÇTKDY) kapsamındaki çalışmalar henüz proje aşamasındadır. Atık su Arıtma Tesisimizden günlük ortalama 18 ton arıtma çamuru çıkmaktadır. Susuzlaştırılan bu çamurun tamamı Katı Atık Düzenli Depolama Alanında depolanmaktadır. 28

İlçeler İl Merkezi Çizelge B.5 İlimizde (2013)Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu(Kilis Belediyesi, 2013) Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Olmadığı? Belediye Atıksu Arıtma Tesisi Türü Mevcut Kapasitesi (ton/gün) Arıtılan /Deşarj Edilen Atıksu Miktarı (m 3 /gün) Deşarj Noktası koordinatları Deniz Deşarjı Hizmet Verdiği Nüfus Oluşan AAT Çamur Miktarı(ton/gün) Yerleşim Yerinin Adı Var İnşa/plan aşamasında Yok Fiziksel Biyolojik İleri Kilis X X 1.510,9 36.669-37.156 18 Musabeyli Elbeyli Polaateli X X X

B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri Kilis ilinde OSB de çalışmakta olan atıksu arıtma tesisi bulunmamakta olup, OSB atıksu arıtma tesisi proje aşamasındadır. İlde 2013 yılında OSB lerde Atıksu Arıtma Tesisi bulunmamaktadır. B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri İldeki katı atık düzenli depolama tesisi Kilis Çukuroba Köyü mevkiinde bulunmaktadır. Katı atık depolama sahalarının çevreye olan en büyük olumsuz etkisi, taban izolasyonunun düzgün yapılmadığı durumlarda yüzey ve yeraltı sularının çöp sızıntı suları ile kirletilmesidir. Bu olumsuz etkiyi önlemek için katı atık depolama sahasızın tabanında bir geçirimsizlik tabakası oluşturulmuştur. Taban kaplama sistemi en alttan üste doğru şu şekilde oluşturulmuştur. Tesfiye edilmiş doğal zemin Geosentetik kil örtü HDPE Geomembran Koruma tabakası, Geotekstil Drenaj tabakası Haritadaki yerinin gösterimi aşağıdaki gibidir. Harita B.1 Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi (Kilis Belediyesi, 2013) B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması Atıksu geri kazanım yöntemleri, tarımda sulama maksatlı, yeşil alanların sulamasında, endüstriyel geri kazanım, yeraltına enjeksiyon, dinlenme maksatlı kullanılan bölgelerde (göller vb) geri kazanım, direkt olmayan (yangın suyu, tuvaletlerde vb) geri kazanım ve direkt (içme suyu olarak) geri kazanım metotları henüz proje aşamasındadır. 30

B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar Çizelge B.6- İlimizde (2013) Yılı Tespit Edilen Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliğine İlişkin Veriler(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) Var Yok Varsa Ne/Neler Olduğunu Belirtiniz Potansiyel kirletici faaliyetler var mı? X Yılda yaklaşık 2 ay kadar faaliyette bulunan zeytinyağı fabrikalarından kaynaklanan atıksular nedeniyle küçük çapta bir kirlenmenin olduğu tespit edilmiştir. * Noktasal Kaynaklı Toprak Kirliliği Temizleme Yöntemleri Biyoremediasyon Fitoremediasyon Parsel arıtımı Buharlaştırma Biyo havalandırma Elektrokinetik arıtma Yerinde oksidasyon Solvent ekstraksiyonu Hava ile dağıtma (Air sparging) Buharlaştırma Termal arıtma Reaktif Barrier teknolojisi Yerinde yıkama (In-situ Flushing) B.6.2.Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı Arıtma çamurlarının toprakta kullanımında gerekli tedbirlerin alınması esaslarını sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde belirlemeyi amaçlayan Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik (EKAÇTKDY) kapsamındaki çalışmalar henüz proje aşamasındadır. Sanayiye ait arıtma çamurları bulunmamaktadır. B.6.3.Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar İlimizde, Madencilik faaliyetlerinde dolayı, Doğaya Yeniden Kazandırma Planı hazırlayan tesis sayısı, 9 tanedir. 31

B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği İlimizde 2013 yılı içerisinde tarımda kullanılan pestisitler ve kullanılan miktarları aşağıdaki gibidir; İnsektisit Fungusit Herbisit Akarisit Rodentisit Toplam ton lt ton lt ton lt ton lt ton lt ton/lt 2,41-2,57-12,27 - - - 0,003-17,253 Çizelge B.7 İlimizde (2013) Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2013) Bitki Besin Maddesi (N,P,K olarak) Bitki Besin Maddesi Bazında Kullanılan Miktar (ton) Azot 4.336 Fosfor 1.228 Potas 30 TOPLAM 5.594 İlde Ticari Gübre Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) 2.008,7 Çizelge B.8- İlimizde (2013) Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Md., 2013) Kimyasal Maddenin Adı Kullanım Amacı Miktarı (ton) İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) İnsekdisitler 2,41 Fungisitler 2,57 Herbisitler 12,27 4.560,0 0,003 Diğerleri TOPLAM 1.725,3 İlimizde toprak kirliliğini belirleyecek analiz yapılmamaktadır. 32

B.7. Sonuç ve Değerlendirme İlimizdeki en önemli çevre kirliliği içme ve kullanma sularında meydana gelen kirliliktir. Altyapı yetersizliği ve içme kullanma su kaynaklarının azlığı nedeni ile sondaj vurulmaktadır. İlimizde çeşitli zamanlarda görülen salgın hastalıkların nedeni atıksuların karıştığı içme ve kullanma sularıdır. Kaynaklar İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Kilis Belediyesi. 33

C. ATIK C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) İlde, üretilen belediye atık miktarı ve toplanan atık miktarı 38400 tondur. İldeki katı atık düzenli depolama tesisi yeri Çukuroba Köyü Mevkiindedir. Katı atık depolama sahalarının çevreye olan en büyük olumsuz etkisi, taban izolasyonunun düzgün yapılmadığı durumlarda yüzey ve yeraltı sularının çöp sızıntı suları ile kirletilmesidir. Bu olumsuz etkiyi önlemek için katı atık depolama sahasızın tabanında bir geçirimsizlik tabakası oluşturulmuştur. Taban kaplama sistemi en alttan üste doğru şu şekilde oluşturulmuştur. Tesfiye edilmiş doğal zemin Geosentetik kil örtü HDPE Geomembran Koruma tabakası, Geotekstil Drenaj tabakası Haritadaki yerinin gösterimi aşağıdaki gibidir. Harita C.1 Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi (Kilis Belediyesi, 2013) 34

Toplama Taşıma Bertaraf Düzensiz Depolama Düzenli Depolama Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz) 1% 25% 35% Mutfak Atıkları Kağıt Cam Metal 15% Plastik Kül 5% 19% Grafik C.1- İlimizdeki (2013) Yılı Atık Kompozisyonu (Kilis Belediyesi, 2013) İl/İlçe Belediye veya Birliğin Adı Birlik ise birliğe üye olan belediy eler Çizelge C.1 İlimizde (2013) Yılı İçin Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu (Kilis Belediyesi, 2013) Nüfus Toplanan Ortalama Katı Atık Miktarı (ton/gün) Yaz Kış Yaz Kış Geri Kazanıl an Ortala ma Atık Miktarı (ton/gü n) Y a z Kişi Başına Üretilen Ortalama Katı Atık Miktarı (kg/gün) Atık Kompozisyonu (yıllık ortalama, %) Kış Yaz Kış Organik Kağıt Cam Metal Plastik Kül Kilis Belediyesi 8.500,0 8.500,0 100 120 1,17 1,41 35 19 5 15 25 1 İl Geneli 8.500,0 8.500,0 100 120 1,17 1,41 35 19 5 15 25 1 Çizelge C.2 İlimizde (2013) Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri (Kilis Belediyesi, 2013) İl/ilçe Belediye Adı Hangi Atıklar Toplanıyor? Evsel * Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu Varsa Sayısı Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor? ** Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Katı Atık Birliği * Ofis işyeri dahil. X 1 KAB KAB KAB X 35

Çizelge C.3- İlimizde (2013) Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi (Kilis Belediyesi, 2013) Birlik adı Evsel * Hangi Atıklar Toplanıyor? Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu varsa sayısı Düzenli Depolama Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz) Katı Atık Birliği X 1 X * Ofis işyeri dahil. C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları Hafriyat Toprağı İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında ilimizde hafriyat toprağı ve inşaat yıkıntı atıkları için Kilis Belediyesi tarafından Kilis 7 Aralık Üniversitesi kuzeybatısındaki alan encümen kararı ile inşaat yıkıntı atıkları depolama alanı olarak belirlenmiştir. Belediye tarafından zaman zaman bilgilendirme toplantıları yapılmakta ve hafriyat döküm alanına döküm yapılması sağlanmaktadır. C.3. Ambalaj Atıkları Çizelge C.4- İlimizdeki (2013) Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları(Çevre ve Şehircilik İl Md., 2013) Ambalaj Cinsi Üretilen Ambalaj Miktarı (kg) Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (kg) Geri Kazanım Oranları (%) Geri Kazanılması Gereken Miktar (kg) Geri Kazanılan Miktar (kg) Gerçekleşen Geri Kazanım Oranı (%) Plastik 2.362,189 1.849,025 42 7.765,905 7.377,610 95 Metal 6.687 42 2.808 2.387 85 Kompozit - Kağıt Karton 5.175,43 42 2.173,68 1.956,61 90 Cam 2.365,70 42 9.935,9 1.490,4 15 Toplam 2.362,189 2.609,825 8.085,440 7.590,562 Ahşap: 26.621 kg piyasaya sürülmüştür. 3 adet ambalaj üreticisi- 30 adet piyasaya süren işletme vardır. C.4. Tehlikeli Atıklar İlimizde tehlikeli atık bertaraf tesisi mevcut değildir. Tehlikeli atık üreten 48 adet tesis sistemde kayıtlı olup, bunların tehlikeli atık dağılımı; 2013 yılı itibari ile, Bertaraf:1.200,76 kg, Geri Kazanım:7.262 kg Stok: 1.176 kg dır. Tehlikeli Atık Miktarı(ton) 200 100 0 Bertaraf Geri Kazanım Stok Grafik C.2- TABS Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi(Çevre ve Şehircilik İl Md.,2013) 36

Çizelge C.5 İlimizdeki (2013) Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Veriler (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2013) Atık Kodu Atık Miktarı Ölçü Birimi Atık İşleme Yöntemi Kodu İşlemin Yapıldığı Yer 180103 71 Kilogram D9 Tesis Dışı 130703 40 Litre R1 Tesis Dışı 130703 35 Litre R1 Tesis Dışı 180103 707 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 3.605 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 85 Kilogram D9 Tesis Dışı 130703 30 Litre D10 Tesis Dışı 130703 20 Litre R1 Tesis Dışı 180103 61 Kilogram D9 Tesis Dışı 130703 20 Litre R1 Tesis Dışı 130208 200 Litre R1 Tesis Dışı 130208 200 Litre Stok 180103 200 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 119 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 100 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 48 Kilogram D9 Tesis Dışı 130703 150 Litre R1 Tesis Dışı 130110 150 Kilogram R9 Tesis Dışı 180103 61 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 262 Kilogram D9 Tesis Dışı 130703 20 Litre R1 Tesis Dışı 130703 40 Litre R1 Tesis Dışı 130703 30 Litre R1 Tesis Dışı 180103 95 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 19 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 5 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 250 Kilogram D9 Tesis Dışı 130208 500 Litre R1 Tesis Dışı 150202 2 Kilogram Stok 180103 1.047,91 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 314 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 38 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 81 Kilogram D9 Tesis Dışı 130208 120 Kilogram R9 Tesis Dışı 150110 180 Kilogram R13 Tesis Dışı 160601 180 Kilogram R13 Tesis Dışı 200121 20 Kilogram R13 Tesis Dışı 200135 340 Kilogram R12 Tesis Dışı 180103 303 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 69 Kilogram D9 Tesis Dışı 130208 65 Litre Stok 130703 20 Litre R1 Tesis Dışı 180103 83 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 187 Kilogram D9 Tesis Dışı 130703 30 Litre R1 Tesis Dışı 160601 2.732,0 Kilogram R4 Tesis Dışı 090101 50 Kilogram Stok 090106 50 Kilogram Stok 180103 42 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 12 Kilogram D9 Tesis Dışı 150110 40 Kilogram R13 Tesis Dışı 150110 150 Kilogram R12 Tesis Dışı 37

150202 220 Kilogram R13 Tesis Dışı 160107 80 Kilogram R13 Tesis Dışı 130703 25 Litre R1 Tesis Dışı 130208 1.520 Litre R1 Tesis Dışı 150110 80 Kilogram Stok 150202 30 Kilogram Stok 160107 100 Kilogram Stok 160601 410 Kilogram Stok 130208 400 Kilogram R1 Tesis Dışı 150202 17 Kilogram Stok 160107 22 Kilogram Stok 130110 150 Kilogram Stok C.5. Atık Madeni Yağlar İlimizde atık madeni yağ geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. İlimizde GFB veya Lisanslı atık yağ kazanım tesisi mevcut değildir. C.6. Atık Pil ve Akümülatörler İlimizde atık akü taşıma lisansı olan firma, lisanslı araç ve geçici depolama alanı olmadığı için en yakın ilde bulunan atık akü bölge bayi tarafından atık aküler toplanmaktadır. İl Müdürlüğümüz tarafından tüm kamu kuruluşlarına atık pil toplama kutusu verilmiştir. Belediye ile TAP birimi arasında sözleşme imzalanarak ilde pil toplama birimleri oluşturulması sağlanmaktadır. Çizelge C.6 İlimizde (2013) Yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2013) APA Taşıyan Lisanslı Araç Sayısı Atık Akümülatör Geçici Depolama İzni Verilen Depo Sayısı Kapasitesi (ton) ATIK AKÜMÜLATÖRLER Toplanan Atık Akümülatör Miktarı (kg) İldeki Atık Akümülatör Geri Kazanım Tesisleri Kapasite Sayı (ton/yıl) Geri kazanım Tesislerinde İşlenen Atık Akümülatör Miktarı Miktarı (ton) % -- -- -- 3.733,3 - - - - 38

6,6 10,90 9,3 11,6 37,3 2009 2010 2011 2012 2013 Grafik C.3 İlimizde Yıllar İtibariyle Atık Akü Toplama Miktarı (Ton) (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) İlimizde atık akü geri kazanımı yapan firma bulunmamaktadır. Çizelge C.7 İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) 2009 2010 2011 2012 2013 1.080,495 9.308,6 6.576,4 1.155,51 3.733,3 Çizelge C.8- İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) 2011 2012 2013 168 250 250 İlimizde taşıma lisanslı araç bulunmamaktadır. C.7. Bitkisel Atık Yağlar Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmelik kapsamında, bitkisel atık yağ üreten kuruluşlar Müdürlüğümüz personelleri tarafından denetlenmektedir. Bitkisel atık yağlar genelde restoranlardan ve yemekhanesi olan kamu kurumlarından ve özel sektörden kaynaklanmaktadır. Buralarda oluşan bitkisel atık yağlar lisanslı firmalar tarafından alınmaktadır. İlimizde lisanslı bitkisel atık yağ geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. 39

Çizelge C.9 İlimizde (2013) Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) Bitkisel Atık Yağlar İçin Geçici Depolama İzni Verilen Toplam Depo Sayısı -- Toplanan Bitkisel Atık Yağ Miktarı (kg) Kullanılmış Kızartmalık Yağ Diğer (Belirtiniz) Bitkisel Atık Yağ Taşımak Üzere Lisans Alan Toplam Firma Sayısı Toplam Araç Sayısı Lisans Alan Geri Kazanım Tesisi Kapasitesi (ton/yıl) Kapasitesi Sayısı (ton) -- 5.140 -- -- -- -- -- -- -- İlde lisanslı araç bulunmamaktadır. C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller 12 Kalıcı Organik Kirleticilerden biri olan PCB ler bir grup aromatik klorlu bileşik olan poliklorlu bifenillere verilen genel isimdir. PCB lerin zararlı etkileri, bu maddelerle kirletilmiş gıda ve içecekler tüketildiğinde veya bu maddeler teneffüs edildiğinde, yutulduğunda ya da deriyle temas ettiğinde ortaya çıkmaktadır. PCB ler bertaraf veya başka herhangi bir amaçla yakıldıklarında tam bir yanma meydana gelmezse, çok daha zararlı etkilere sahip furanlar (PCDF) ve dioksinler (PCDD) yan ürün olarak ortaya çıkmaktadır. İlimizde Poliklorlu Bifenillerin (PCB) ve Poliklorlu Terfenillerin (PCT) Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında PCB ve PCB içeren madde ve ekipmanların bertarafını sağlamak amacıyla faaliyet gösteren lisanslı tesis bulunmamaktadır. C.9. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) İlde Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında ilimizde 2013 yılında oluşan ömrünü tamamlamış atık lastikler yetkili firma tarafından toplanmış ve geri kazanım tesislerine taşınmıştır. Çizelge C.10 İlimizde (2013) Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler(Çevre ve Şehircilik İl Md., 2013) ÖTL Geçici Depolama Alanı Hacmi Sayısı (m 3 ) Geçici Depolama Alanlarındaki ÖTL Miktarı (ton) ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL) ÖTL Geri Kazanım Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Geri Kazanılan ÖTL Miktarı (ton) ÖTL Bertaraf Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) Bertaraf Edilen ÖTL Miktarı (ton) - -- -- -- -- 0,385 -- -- -- 40

Geri Kazanım Tesisi 0,385 2013 Grafik C.4 İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (Ton/Yıl) (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2013) Çizelge C.11 İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) 2009 2010 2011 2012 2013 Geri Kazanım Tesisi - - - 0,270 0,385 Çimento Fabrikası - - - - - C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE) Avrupa Birliği nin 2002/96/EC sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi ile elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminde kullanılan tehlikeli maddelerin kullanılmasını yasaklayan 2002/95/EC sayılı elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin kullanımının sınırlanmasına ilişkin direktiflerin ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması çalışmaları kapsamında Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği hazırlanarak 22.05.2012 tarih ve 28300 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İlimizde yönetmelik kapsamında giren firma bulunmamaktadır. Yönetmelik büyük ev eşyaları, küçük ev aletleri, bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları, tüketici ekipmanları, aydınlatma ekipmanları, elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere),oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri, tıbbi cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç), izleme ve kontrol aletleri ve otomat sınıflarına dâhil olan elektrikli ve elektronik eşyalar ile elektrik ampulleri ve evsel amaçlı kullanılan aydınlatma gereçlerini kapsamaktadır. İlimizde AEEE işleyen tesis bulunmamaktadır. C.11. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında İlde bulunan ÖTA teslim yeri olarak faaliyet gösteren firmalara denetim gerçekleştirilmiştir. ÖTA teslim yeri olarak faaliyet gösteren firmalarda hurdaya ayrılan araç bulunmamaktadır. 41

Çizelge C.12- İlimizde (2013) Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) Oluşturulan ÖTA Teslim yerleri Sayısı ÖTA Geçici Depolama Alanı Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) ÖTA İşleme Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) İşlenen ÖTA Miktarı (ton) 2 -- -- -- -- -- C.12. Tehlikesiz Atıklar Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik 05 Temmuz 2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yönetmelik ile atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esaslar belirlenmiştir. Aynı zamanda Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile Avrupa Birliği mevzuatının ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması sağlanmıştır. Yönetmelikte atık, üretici, sahip, yönetim, toplama, bertaraf ve geri kazanım tanımları yapılmakta, atık yönetimi ilkeleri sıralanmakta, geri kazanım ve bertaraf faaliyetlerini yapan işletmeler için lisans ve kayıt tutma zorunluluğu getirilmekte, atık yönetim maliyetinin finansmanı ile ilgili hükümlere yer verilmektedir. Ayrıca atık kategorileri, atık bertaraf ve geri kazanım faaliyetleri ile 839 atık türü liste olarak verilmiştir. Söz konusu 839 atık türünden 434 tanesi tehlikesiz atık özelliğindedir. Bu atıklardan tehlikeli atıklar, ambalaj ve evsel atıklar gibi atık türlerinin yönetimine ilişkin usul ve esaslar ilgili Yönetmeliklerle belirlenmiştir. Ancak, üretimden kaynaklanan bazı tehlikesiz atıkların yönetimi boşlukta kalmıştır. Bu aşamada bazı tehlikesiz atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden geri kazanım faaliyetlerinin yönetilebilmesi amacıyla Bakanlığımızca Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği hazırlanmış ve 17 Haziran 2011 tarih ve 27967 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tehlikesiz atıkların düzenli depolama faaliyetleri, 26 Mart 2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik kapsamında yürütülmektedir. Yönetmeliğin Ek-2 kapsamında yapılan analiz sonuçlarına göre atıklar, I. Sınıf, II. Sınıf ya da III. Sınıfı Düzenli Depolama Sahalarında bertarafı sağlanmaktadır. Türkiye de tehlikesiz atık statüsünde olan ve miktar olarak oldukça fazla olan demir çelik sektöründen kaynaklanan, cüruf atıkları; Termik santrallerden kaynaklanan, kül atıkları ve daha çok biyolojik arıtma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurları bu atık grubunda değerlendirilmektedir. İlde tehlikesiz atık tesisleri bulunmamaktadır. 42

Çizelge C.13 İlimizdeki (2013) Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri(Çevre ve Şehircilik İl Md., 2013) Atık Kodu Atık Miktarı Ölçü Birimi Atık İşleme Yöntemi Kodu İşlemin Yapıldığı Yer 180103 71 Kilogram D9 Tesis Dışı 130703 40 Litre R1 Tesis Dışı 130703 35 Litre R1 Tesis Dışı 180103 707 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 3.605 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 85 Kilogram D9 Tesis Dışı 130703 30 Litre D10 Tesis Dışı 130703 20 Litre R1 Tesis Dışı 180103 61 Kilogram D9 Tesis Dışı 130703 20 Litre R1 Tesis Dışı 130208 200 Litre R1 Tesis Dışı 130208 200 Litre Stok 180103 200 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 119 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 100 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 48 Kilogram D9 Tesis Dışı 130703 150 Litre R1 Tesis Dışı 130110 150 Kilogram R9 Tesis Dışı 180103 61 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 262 Kilogram D9 Tesis Dışı 130703 20 Litre R1 Tesis Dışı 130703 40 Litre R1 Tesis Dışı 130703 30 Litre R1 Tesis Dışı 180103 95 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 19 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 5 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 250 Kilogram D9 Tesis Dışı 130208 500 Litre R1 Tesis Dışı 150202 2 Kilogram Stok 180103 1.047,91 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 314 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 38 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 81 Kilogram D9 Tesis Dışı 130208 120 Kilogram R9 Tesis Dışı 150110 180 Kilogram R13 Tesis Dışı 160601 180 Kilogram R13 Tesis Dışı 200121 20 Kilogram R13 Tesis Dışı 200135 340 Kilogram R12 Tesis Dışı 180103 303 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 69 Kilogram D9 Tesis Dışı 130208 65 Litre Stok 130703 20 Litre R1 Tesis Dışı 180103 83 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 187 Kilogram D9 Tesis Dışı 130703 30 Litre R1 Tesis Dışı 160601 2.732,0 Kilogram R4 Tesis Dışı 090101 50 Kilogram Stok 090106 50 Kilogram Stok 180103 42 Kilogram D9 Tesis Dışı 180103 12 Kilogram D9 Tesis Dışı 150110 40 Kilogram R13 Tesis Dışı 150110 150 Kilogram R12 Tesis Dışı 43

150202 220 Kilogram R13 Tesis Dışı 160107 80 Kilogram R13 Tesis Dışı 130703 25 Litre R1 Tesis Dışı 130208 1.520 Litre R1 Tesis Dışı 150110 80 Kilogram Stok 150202 30 Kilogram Stok 160107 100 Kilogram Stok 160601 410 Kilogram Stok 130208 400 Kilogram R1 Tesis Dışı 150202 17 Kilogram Stok 160107 22 Kilogram Stok 130110 150 Kilogram Stok C.12.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları İlde demir çelik sektörü mevcut olmadığından, bu tesislerden ortaya çıkan herhangi bir atık da bulunmamaktadır. C.12.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül İlde kömürle çalışan termik santral mevcut olmadığından, bu termik santralden kaynaklanan kül de bulunmamaktadır. C.12.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları Atık su Arıtma Tesisinden günlük ortalama 18 ton arıtma çamuru çıkmaktadır. Susuzlaştırılan bu çamurun tamamı Katı Atık Düzenli Depolama Alanında depolanmaktadır. C.13. Tıbbi Atıklar İlimizde 2013 yılı itibariyle il geneli nüfusu 128.586 kişi olup, il genelinde toplanan tıbbi atıklar 111.6 ton civarındadır. Bu atıklar Gaziantep ilinde bulunan lisanslı araçlarla toplanarak tıbbi atık sterilizasyon ünitesine götürülmektedir. 44

Var Yok Özel Kamu Özel Kamu ton/gün Yakma Sterilizasyon Belediyenin Yetkili Firmanın Tesisin Bulunduğu İl Tıbbi Atık Yönetim Planı Tıbbi Atıkların Taşınması Tıbbi Atık Taşıma Aracı Sayısı Toplanan tıbbi atık miktarı Bertaraf Yöntemi Bertaraf Tesisi Sterilizasyon/ Yakma Çizelge C.14 (2013) Yılında İlimiz İl Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) İl/ilçe Belediyesinin Adı Kilis Belediyesi X X - - - - - - - - - Polateli Belediyesi X X - - - - - - - - - Elbeyli Belediyesi X X - - - - - - - - - Musabeyli Belediyesi X X - - - - - - - - - Çizelge C.15- İlimizdeki Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Tıbbi Atık Miktarı (ton) - 142 109 76 72 88 111.6 C.14. Maden Atıkları İlimizde faal durumda maden zenginleştirme tesisi bulunmamaktadır. C.15. Sonuç ve Değerlendirme Tekniğine göre uzaklaştırılamayan ve depolanamayan katı atıklar ve çöpler önemli derecede çevre kirlenmesine neden olmakta, halk sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Atıkların yeterince iyi bir şekilde yönetilememesi çevre ve insan sağlığı için riskler oluşturmaktadır. Bu nedenlerle katı atık yönetimi için Katı Atık Yönetimi Birliği tarafından düzenli depolama tesisi yapılmış Kilis ili katı atıkları bu alanda uygun koşullarda toplanılmakta ve bertaraf edilmektedir. Kilis ilinde oluşabilecek diğer atıkların toplanması, taşınması ve bertarafı için diğer kurum ve kuruluşlarla ortak çalışmalar yürütülmektedir. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Kilis. 45

Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar İlimizde mevcut durum itibari ile seveso direktifi kapsamında alt ve üst seviyeli kuruluş bulunmamaktadır. Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme İlimizde seveso kapsamında alt ve üst kuruluş bulunmamaktadır. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Kilis. 46

D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK D.1. Ormanlar ve Milli Parklar 2013 yılı itibariyle orman alanlarının dağılımı 19.162 Ha, yıllık değişimi 100 Ha/yıl dır. İlde milli park bulunmamaktadır. D.2. Çayır ve Mera Ekstantif karakterde mera hayvancılığının sürdürüldüğü ilimizde mera alanları, tarım arazisi oluşturmak amacı ile yıllardır sürekli olarak daraltılmıştır. Eğimlerin kısa mesafede sıkça değiştiği, engebeli bir topografyaya sahip olan ve geniş sahaların genç bazalt akıntıları tarafından işgal edildiği sahada, tarım arazilerinin toplam alanının % 60 a yakın bir kısmını oluşturması, çok eğimli ve taşlık-kayalık sahaların dahi tarım alanı haline dönüştürüldüklerine işaret etmektedir. Toprak örtüsünün bulunduğu hemen her saha, ya tarım arazisidir yâda tarım yapılamayacak kadar, eğimli veya taşlık-kayalıktır. Ayrıca en yüksek kısımları bile 1.250 m. nin altında bulunan sahada, yaylacılık şeklinde kullanıma olanak verebilecek yüksek kısımlarda mevcut değildir. Böylece yörede verimli mera arazisi bulunmayıp, ormanlıkfundalık kısımlar, çok eğimli, sığ bir toprak örtüsüne sahip alanlar taşlık-kayalık bazalt platosu yüzeyleri ile hasat sonrası tahıl ve baklagil arazileri verimsiz otlak alanları olarak kullanılmakta ve iklimin kurak oluşu nedeniyle bu otlaklardan yılın ancak birkaç ayında yararlanılabilmektedir. İlimizde 11.800 ha. çayır ve mera arazisi bulunmaktadır. Arazinin tümü hayvan otlatmak amacıyla kullanılmaktadır. Bölgede çayır ve meralarla ilgili herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. D.3. Sulak Alanlar İlde Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kilis Şube Müdürlüğüne sorumluluk alanı içerisinde sulak alan bulunmamaktadır. D.4. Flora Güneydoğu Anadolu Bölgesi ülkemizin en kurak ve yaz aylarında en sıcak bölgesidir. Bu yönüyle kısmen Doğu ve İç Anadolu ya benzemektedir. Bununla beraber iklim, toprak ve vejetasyon yönünden, Anadolu nun kurak, yarı kurak bölgelerinden önemli ölçüde farklıdır. Ova yüzeylerinde sıcak iklim şartları altında oksidasyonun şiddetli olmasından ötürü topraklar kızıl renkli olup kurak bölge toprakları (aridisol) grubuna girer. Yağış yetersizliğinden dolayı topraktaki kireç miktarı yüksektir. Bölgenin alçak kısımlarında kurakçıl ve zayıf otsu türler bulunur. Batıda Kahramanmaraş- Gaziantep hattı, doğuda Siirt arasındaki yayın güneyi, vejetasyon sahasıdır. Bilhassa güneye doğru çölümsü step manzarası görülür. Kilis İlinde bulunan endemik bitkiler şunlardır: Araceae Arum L. Arum detruncatum C.A.MEYER var. CAUDATUM (ENGLER) K.ALPINAR ET R.MILL Asteraceae Anthemis L. Anthemis pauciloba BOISS. var. MICROSTEPHANA (EIG) GRIERSON 47

Brassicaceae Hesperis L. Hesperis aintabika POST Dipsacaceae Scabiosa L. Scabiosa kurdica POST Fabaceae Astragalus L. Astragalus aintabicus BOISS. Astragalus dipodurus BENGE Dorycnium MILLER Dorycnium Pentaphyllum SCOP.subsp.HAUSSKNECHTII (BOISS) GAMS Liliaceae Fritillaria L. Fritillaria viridiflora POST Kilis ilindeki yaygın flora familya ve türleri. Bitki Türleri ( Familya, Latince Adı ) Türkçe Adı Bitki Türleri ( Familya, Latince Adı ) Türkçe Adı AMARANTHACEAE Amaranthus albus Tilki Kuyruğu LEGUMINOSAE BORAGINACEAE Lathyrus pratensis Mürdümük Cynoglossum creticum Medicago radiata Yonca Echium italicum Medicago rigudula Yonca Onosma rascheyanum Emzik otu Prosopis farcta Symphtym kurdium Trifolium campestre Çayır üçgülü CARYOPHYLLACEAE Trifolium purpureum Tiftil Minuartia lineata Vcia assvrica Fiğ Silene compacta Nakıl LILIACEAE CHENOPODLUACEAE Allium paniculatum Yabani soğan Atriplex lasiantha Kazayağı Allium nigrum Yabani soğan Chenopodium foliosum Kazayağı LINACEAE CISTACEAE Linum nodiflorum Keten Cistus creticus Laden ( Pembe çiçekli ) MALVACEAE Cistus laurifolius Laden ( Defne çiçekli ) Malve neglecta Küçük ebegümeci COMPOSİTAE (ASTERACE) PAPAVERACEAE Achillea biebersteinii Civanperçemi Fumaria asepala Şahtere Anthemis cotula Papatya Hypecoum pendulum Anthemis altissima Papatya Papaver macrostomum Gelincik Bitki Türleri ( Familya, Latince Adı ) Türkçe Adı Bitki Türleri ( Familya, Latince Adı ) Centauria solstitialis Peygamber çiçeği PLANTAGINACEAE Türkçe Adı Cicorium inthybus Karahindiba Plantago lanceolata Yılandili Cousinia aintabensis Plantago afra Beşdamar otu Cousinia stenocephala RANUNCULACEAE Leontodon asperrimus Yemlik Adonis annua Kandamlası 48

Onopordum carduchorum Eşek dikeni Consolida oliveriana Morçiçek Xeranthemum annum Pıtrak Delphinium peregrinum Hazeran Senecio vernalis Kanarya otu Nigella unguicularis Çörek otu CONVOLVULACEAE Ranunculus neocuneatus Düğün çiçeği Convolvulus arvensis Kahkaha çiçeği RESEDACEAE CRUCİFERAE Reseda lutea Sevgi çiçeği Alyssum armenum Yoğurt otu ROSACEAE Arabıs caucasica Potentilla reptans Başparmak otu Aubrieta parviflora RUBIACEAE CUCURBİTACEAE Rubia tinctorum Kök boya Bryonia multiflora Galium verum Yoğurt otu DIPSACACEAE SCROPHULARIACEAE Scabiosa argentea Uyuz otu Scrophularia umbrosa EUPHORBİACEAE Verbascum orientale Sığır kuyruğu Euphorbia fistulosa Sütleğen Veronica viscosa Mine çiçeği GENTIANACEAE SOLONACEAE Centaurium erythraea Kantaron Datura stramonium Boru çiçeği GERANIACEAE VALERİANACEAE Geranium rotundifolium Turna gagası Valerianella coronata GRAMINEAE UMBELLIFERAE (APIACEAE) Aegilops crassa Amni visnaga Kibrit otu Avena sterilis Yulaf Eryngium creticum Eşek dikeni Hordeum bulbosum Arpa Orlaya daucoides Poa bulbosa Tavşan bıyığı Torilis tenella Lolium rigidum GUTTIFERAE Hypericum perforatum LUBIATAE Lamium garganicum subsp.renif Marrubium anisodon Micromeria myrtifolia Molucella laevis Salvia multicaulis Stachys menthoides Teucrium polium Thymus kotschyanus Ziziphora capitata D.5. Fauna Delice Binbirdelik otu Ballıbaba Adaçayı Acı yavşan Kekik Dağ reyhanı Günümüzde yaban hayvanları yaşama ortamları insan etkileri nedeniyle gitgide daralmakta, gün geçtikçe sınırlanmaktadır. Özellikle yerel memeli türler ile diğer fauna elemanları daha uygun yaşama ortamlarına çekilmektedirler. Bölgede tespit edilen türler aşağıdaki tabloda verilmiştir. 49

Kilis ili faunası AMFİBİLER Latince Adı Türkçe Adı Açıklama Bufonidae Bufo viridis Kara Kurbağası Yaygın, tehlikede olmayan SÜRÜNGENLER Latince Adı Türkçe Adı Açıklama Testudinidae Tesdudo graeca terrestris Tosbağa Yaygın, tehlikede olmayan Gekkonidae Cyrtodactylus scaber Arap keleri Yaygın, tehlikede olmayan Agamidae Agama ruderata Bozkır keleri Yaygın, tehlikede olmayan Scincidae Eumeces schnederi Sarı kertenkele Yaygın, tehlikede olmayan Mabuya vittata Şeritli kertenkele Yaygın, tehlikede olmayan Lacertidae Lacerta cappadocica urmiana Kertenkele Yaygın, tehlikede olmayan Ophisops eleans Toros kertenkelesi Yaygın, tehlikede olmayan Typhlopidae Typhlops vermicularis Köryılan Yaygın, tehlikede olmayan Leptotyphlopidae Leptotyphlops marcorhyncus İpliksi yılan Nadir Colubridae Coluber jugularis Karayılan Yaygın, tehlikede olmayan Colubar ravergieri Kocabaş yılan Yaygın, tehlikede olmayan Eirenis coronella Halkalı yılan Yaygın, tehlikede olmayan Malpolon monspessulans insgnia Çukurbaşlı yılan Yaygın, tehlikede olmayan Rhynchoncalamus melanocephalus Toprak yılanı Yaygın, tehlikede olmayan Spalerosophis diadema cliffordii Urfa yılanı Nadir Viperidae Vipera lebetina Koca engerek Yaygın, tehlikede olmayan MEMELİLER Latince Adı Türkçe Adı Açıklama Soricidae Crocidura leucodon Tarla sivrifaresi Yaygın, tehlikede olmayan Erinaceidae Erinaceus concolor *Kirpi Yaygın, tehlikede olmayan Latince Adı Türkçe Adı Açıklama Hemiechnus auritus Uzunkulaklı kirpi Nadir Leporidae Lepus europaeus **Yabani tavşan Yaygın, tehlikede olmayan Cricetidae Mecocricetus auratus Avurtlak Yaygın, tehlikede olmayan Vespertilionidae Pipistrellus kuhli *Beyaz yakalı yarasa Zarar görebilir 50

Pipistrellus pipistrellus *Cüce yarasa Zarar görebilir Gerbillidae Meriones vinogradovi Küçük çölsıçanı Nadir Meriones crassus Çölsıçanı Nadir Spalacidae Spalax ehrenbergi Körfare Yaygın, tehlikede olmayan Muridae Apedemus mystacinus Kayalık faresi Yaygın, tehlikede olmayan Canidae Vulpes vulpes **Kızıl tilki Yaygın, tehlikede olmayan KUŞLAR Latince Adı Türkçe Adı Açıklama Ciconiidae Ciconia ciconia Accipitridae Accipiter nısus Phasianidae Alectoris chukar Coturnıx coturnıx Columbidae Streptopelia decaocta Columba livia Caprimulgidae *Ak leylek *Atmaca **Kınalı keklik **Bıldırcın *Kumru **Kaya güvercini Sayıları 51-500 çift kalan türler, korunmalı Sayıları 26-50 çift kalan türler, tehlike altında Sayıları 51-500 çift kalan türler, korunmalı Apus apus *Ebabil Sayıları 501-5000 çift ve yukarıdır Meropidae Merops apiaster *Arıkuşu Sayıları 501-5000 çift ve yukarıdır Alaudiae Galerida cristata Melanocorypa calandra Fringillidae Cardeuelis cardeuelis Corvidae Corvus corena Pica pica Hirundinidae Hirundo rustica Motacillidae *Tepeli toygar *Tarlakuşu *Saka ***Leş kargası ***Saksağan *Kırlangıç Sayıları 26-50 çift kalan türler, tehlike altında Motacilla alba *Kuyruk sallayan Sayıları 501-5000 çift ve yukarıdır Muscicapidae Muscicapa striata Passeridae Passer domesticus Sturnidae Sturnus vulgaris Turdidae Turdus merula *Sinekkapan *Serçe *Sığırcık **Karatavuk 51

Yanlarında (*) ile gösterilen türler belli zamanlarda avlanılmasına izin verilen türlerdir. Yanlarında (**) ile gösterilen türler Orman Bakanlığı Milli Parklar ve Av Yaban Hayatı Genel Müdürlüğünün 2003-2004 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu kararı ile koruma altına alınmıştır. Yanlarında (***) ile gösterilen türler her vakit avlanabilen türlerdir. D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları İl sınırları içerisinde Hisar Çamlığı Tabiat Parkı şuan Uzun Devreli Çalışma kapsamında olup, gelişme aşamasındadır. D.7. Sonuç ve Değerlendirme Doğal koruma ve biyolojik çeşitlilik kapsamında il genelinde yapılan tüm faaliyetlerin yasal izin ve kanunlar çerçevesinde yapılması sağlanmakta, gerekli izinleri alamayan faaliyetlere izin verilmemektedir. Kaynaklar Orman ve Su İşleri Kilis Şube Müdürlüğü. 52

E. ARAZİ KULLANIMI E.1. Arazi Kullanım Verileri Kilis ili arazi varlığının durumu aşağıdaki grafikte verilmiştir. Diğer Araziler 11% Orman Fundalık 12% Çayır-Mera 8% Tarıma Elverişli Arazi 69% Tarıma Elverişli Arazi Çayır-Mera Orman Fundalık Diğer Araziler Grafik E.1 İlimizin (2013) Yılı Arazi Kullanım Durumu(İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2013) Çizelge E.1 (2013) Yılı İlimizin Arazilerinin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması (İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Md, 2013) Arazi SINIFI Genel (ha) Tarım (ha) 1. Sınıf Araziler 3.016 2.856 2. Sınıf Araziler 3.774,7 3.746,7 3. Sınıf Araziler 1.833,0 1.766,4 4. Sınıf Araziler 2.728,0 3.633,3 5. Sınıf Araziler 0 0 6. Sınıf Araziler 2.656,1 2.118,0 7. Sınıf Araziler 3.291,6 0 8. Sınıf Araziler 6.250 0 TOPLAM 1.521,00 1.055,00 53

E.2. Mekânsal Planlama E.2.1. Çevre düzeni planı 1/25000 ölçekli Çevre Düzeni Planı İl Genel Meclisinin 01/06/2009 tarih ve 33 sayılı kararıyla onaylanmıştır. E.3. Sonuç ve Değerlendirme İl genelinde bulunan arazinin %68 i tarıma elverişli arazi olup, bu arazilerde tarım faaliyetleri gerçekleştirilmektedir. Kaynaklar Kilis Belediyesi, 2012. 54

F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ F.1. ÇED İşlemleri Çizelge F.1 İlimizde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından (2013) Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2013) Karar Maden Enerji Sanayi Tarım-Gıda Atık-Kimya Ulaşım-Kıyı Turizm-Konut TOPLAM ÇED Gerekli Değildir 1 - - 2 - - - 3 ÇED Olumlu Kararı - - - - - - - - F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri Çizelge F.2 İlimizde (2013) Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları(Çevre ve Şehircilik İl Md., 2013) EK-1 EK-2 TOPLAM Geçici Faaliyet Belgesi - 7 7 Çevre İzini - 4 4 Lisans - - - TOPLAM - 11 11 Grafik F.1 İlimizde (2013) Yılında Verilen Geçici Faaliyet Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Md., 2013) 55

F.3. Sonuç ve Değerlendirme İl genelinde Çevre İzin ve Lisans ve ÇED kapsamında yapılan başvurular değerlendirilmekte, başvurusu uygun bulunan faaliyetlere yasal çerçevede İzin, Lisans ve/veya ÇED Gerekli değildir kararı verilmektedir. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013. 56

G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI G.1. Çevre Denetimleri Bu rapor kapsamında denetim faaliyetleri değerlendirilirken, gerçekleştirilen denetimler planlı (rutin) ve ani (plansız-rutin olmayan) denetimler olarak ikiye ayrılmıştır. Planlı denetimler, bir ya da çok yıllık bir program çerçevesinde il müdürlüğümüz tarafından haberli veya habersiz olarak gerçekleştirilen denetimlerdir. Plansız denetimler ise; a) izin yenileme prosedürünün bir parçası olarak, b) yeni izin alma prosedürünün bir parçası olarak, c) kaza ve olaylar sonrasında (yangın ve aniden ortaya çıkan kirlilikler gibi), d) mevzuata uygunsuzluğun fark edildiği durumlarda, e) Bakanlık ya da ÇŞİM tarafından gerek görülen durumlarda, f) ihbar veya şikâyet sonrasında ani olarak gerçekleşen ve herhangi bir programa bağlı kalınmaksızın ÇŞİM tarafından yapılan denetimlerdir. Çizelge G.1 -İlimizde (2013) Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) Denetimler Birleşik Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü Derin Deniz Deşarjı ÇED İzin Toplam Planlı denetimler 23 - - - - - - - - - 23 Ani (plansız) - 155 114 2 93 - - - 23-387 denetimler Genel toplam 23 155 114 2 93 - - - 23-410 Birleşik 100% Grafik G.1 - İlimizde ÇŞİM Tarafından (2013) Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) 57

Gürültü 0% Çed 5,9% Atık 24,03% Toprak 0,5% Su 29,45% Hava 40,05% Grafik G.2 İlimizde ÇŞİM Tarafından (2013) Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) Planlı Denetimler 5,61% Ani(Plansız) Denetimler 94,4% Grafik G.3 İlimizde ÇŞİM Tarafından (2013) Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) 58

Atık 22,68% Gürültü 0% ÇED 5,61% Birleşik 5,51% Toprak 0,48% Su 27,8% Hava 37,8% Grafik G.4 İlimizde ÇŞİM Tarafından (2013) Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi Çizelge G.2 İlimizde (2013) Yılında ÇŞİM e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları(Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) Şikayetler Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED TOPLAM Şikâyet sayısı 15 19 - - - - 1 35 Denetimle sonuçlanan şikâyet sayısı Şikâyetleri denetimle sonuçlanma (%) 15 19 - - - - 1 35 100 100 - - - - 100 100 59