Ġnsanın beyni ile davranıģları arasında nasıl bir iliģki vardır? Rüyalar ne anlama gelir? Maymunlar iģaret dili öğrenebilir mi? Bir sınavdan önce niçin bazı kiģilerin elleri terler? Kendine zarar verici davranıģlar azaltılabilir mi? FEF- Psikoloji Bölümü 1
??? Dünyaya geldiğinde sadece birincil ihtiyaçlarını gidererek yaģamını sürdüren birey, daha sonra ne tür değiģimler gösteriyor? Öğrenme nasıl gerçekleģir? Etrafımızdaki her Ģeyi nasıl ayırdediyoruz? Bazı insanlar gerçekte olmayan sesler ve görüntülerden sözediyorsa bu ne anlama gelir? FEF- Psikoloji Bölümü 2
Diğer insanların, ne yaptıklarını, ne düģündüklerini, ne hissettiklerini nasıl anlayabiliriz? KENDĠMĠZĠ nasıl tanımlayabiliriz, anlayabiliriz ve açıklayabiliriz? FEF- Psikoloji Bölümü 3
PSİKOLOJİYE GİRİŞ FEF- Psikoloji Bölümü 4
Psikoloji Psyche + Logos Psychology (Ġng.) Psychologie (Fr.) Zihin/ruh + söz/bilgi, bilim FEF- Psikoloji Bölümü 5
Psikoloji, Ġnsanın davranıģlarını, bunların altında yatan nedenleri ve biliģsel süreçlerini (zihni) anlamaya ve açıklamaya, bazen de değiģtirmeye çalıģır. FEF- Psikoloji Bölümü 6
Psikoloji bir bilimdir Yani, bir «sorular sorma, olayları inceleme, sonuçlara varma ve bu sonuçları değerlendirme yöntemi»dir. Sağduyu değil! FEF- Psikoloji Bölümü 7
Davranış- doğrudan gözlemlenebilen eylemler Yürüme KonuĢma Zihinsel süreçler kiģinin kendi içindeki düģünceleler, duygular, güdüler, hayaller v.s. FEF- Psikoloji Bölümü 8
Psikoloji nasıl bir bilimdir? Hem sosyal bilim Ġnsan toplumunun yapısını ve toplumdaki bireyin doğasını inceler. Örn. Antropoloji, tarih, sosyoloji ve ekonomi Hem doğa bilimi Fiziksel dünyanın (beyin veya zihin) doğasını bilimsel araģtırma yaparak inceler: hipotezler, deney yapma, veri toplama ve analiz etme, sonuç çıkarma. FEF- Psikoloji Bölümü 9
Psikolojinin geçmiģi FEF- Psikoloji Bölümü 10
Psikolojinin geçmiģi Antik Yunan öncesi DavranıĢ tanrılar/doğa tarafından etkilenir. DüĢünceler, rüyalar, delilik Aklın merkezi, kalp veya diğer iç organlardır. FEF- Psikoloji Bölümü 11
Psikolojinin geçmiģi -Antik Yunan Platon (427-347) Platon ahlak felsefesi ile ilgilenmiģ ve doğa felsefesini aģağı ve değersiz bir bilgi olarak görmüģ. Ruhumuzda tam bilgi ile doğduğumuza inanmıģ. Öğrenme- içimizdeki bilgiyi keģfetmek için kendi içimizde düģünme süreci. FEF- Psikoloji Bölümü 12
Psikolojinin geçmiģi -Antik Yunan Demokritos (M.Ö. 460-370) Dünyadaki tüm değiģimleri, atomların hareketi veya biraraya gelme tarzları ile açıklamıģ. Bu görüģle, matematiğe temel bir fiziksel rol verilmiģ oluyor, çünkü Demokritos un öne sürdüğü yapı niceliksel ve matematik yasalarına bağlı. «Doğa bir makine gibi çalıģır sadece daha karmaģık bir mekanizması vardır.» FEF- Psikoloji Bölümü 13
Psikolojinin geçmiģi -Antik Yunan Aristoteles (M.Ö. 384-322) Bilgi deneyim yoluyla edinilir. ÇağrıĢımın dört yasası Benzerlik yasası Zıtlık yasası Yakınlık yasası Sıklık yasası FEF- Psikoloji Bölümü 14
Psikolojinin geçmiģi -Antik Yunan Hipokrat (M.Ö. 460-370) Tıbbın babası DavranıĢ sorunlarının kökeninin beyin olduğunu öne sürmüģtür. DüĢünceler ve hisler davranıģın nedenidir. FEF- Psikoloji Bölümü 15
Psikolojinin geçmiģi -Antik Yunan Genel olarak, Antik Yunan da ele alınan sorular: «Ruh/akıl», bellek, duyum, hareket v.b. nasıl ortaya çıkarır? «Ruh/akıl» nerede yerleģmiģtir? FEF- Psikoloji Bölümü 16
Psikolojinin geçmiģi Descartes (1596-1650) Zihin-beden ikiciliği Fiziksel madde, düģünme, duyum v.b.ni nasıl ortaya çıkarır? Refleksler (mekanist bakıģ) DavranıĢ akıl ya da irade tarafından kontrol edilir. Pineal bez ruh ve beden arasındaki arayüzdür. Ġnsan davranıģı hakkındaki ikici kavrayıģ, davranıģın en azından bazı bileģenlerinin bilimsel olarak incelenebileceğini öne sürer. FEF- Psikoloji Bölümü 17
Frenoloji: Franz Gall (1758-1828) FEF- Psikoloji Bölümü 18
Psikolojinin tarihi FEF- Psikoloji Bölümü 19
Psikolojinin kökenleri Felsefe Fizyoloji Psikoloji Wilhelm Wundt FEF- Psikoloji Bölümü 20
Psikolojinin soruları yeni değil. Ġnsanın kendine özgü nitelikleri doğuģtan mı, yoksa öğrenilmiģ mi? Doğacılara karģı emprisistler FEF- Psikoloji Bölümü 21
Doğacılar Ġnsan aklı/bilgisi doğuģtan vardır. 17. yy.da Descartes: Tanrı, benlik, geometri, geliģme ve sonsuzluk doğuģtan. Emprisistler Bilgi deneyimin sonucudur. J. Locke --- Tabula Rasa ÇağrıĢımcılık --- duyu +benzerlik, zıtlık, bütünlük gibi ilkelerle çağrıģım yapan düģünceler. Doğacılık X Emprisizm FEF- Psikoloji Bölümü 22
Psikolojinin kökenleri Yapısalcılık Algılama, bilinçlilik, düģünme ve duyguların temel yapı taģlarına odaklanma ĠçebakıĢ ĠĢlevselcilik Yapıdan zihnin/aklın ne yaptığına ve davranıģın nasıl iģlediğine yönelme Gestalt Psikolojisi Bütün, parçaların toplamından farklıdır FEF- Psikoloji Bölümü 23
Ġlk psikologlar (1800 lerin sonu- 1900 lerin baģı) Wilhelm Wundt Deneysel psikolojinin babası 1879 da Almanya da Leipzig de ilk psikoloji laboratuarını kurmuģ. Görme duyusunu içebakıģ yöntemi ile incelemiģ. Basit ve iki-seçmeli uyarana tepkide bulunma zamanını incelemiģ. FEF- Psikoloji Bölümü 24
Ġlk psikologlar E. Bradford Titchener Wundt psikolojisini popülerleģtirmiģ ve ABD ye taģımıģ. DüĢünmenin bileģenlerini açığa çıkarmak için içebakıģ yöntemini kullanmıģ. FEF- Psikoloji Bölümü 25
Ġlk psikologlar William James Ġlk önemli psikoloji kitabının «The Principles of Psychology» (Psikolojinin Ġlkeleri) yazarı Zihin/akıl bir bilinç akıģıdır. FEF- Psikoloji Bölümü 26
Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Psikofizik Ġlk psikologlar duyum ve duyusal deneyim konusunda araģtırmalar yapmıģlar ve duyuların iģlevlerinin ilginç yönlerini farketmiģlerdir. Örn. bir uyaranın yoğunluğunun algılanması o uyaranın gerçek fiziksel yoğunluğu ile doğru orantılı değildir. FEF- Psikoloji Bölümü 27
Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Psikofizik BaĢka bir sesin (fizik terimleriyle desibel olarak) yarısı kadar yüksek bir ses dinleyene öyle gelmez. Psikofizik, uyaranın gerçek fiziksel özellikleri ile algılanan özellikleri arasındaki iliģkinin matematiksel tanımlamasını vermeye çalıģır. FEF- Psikoloji Bölümü 28
Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Darwin in devasa etkisi: The Origin of Species (Türlerin Kökeni) (1859); The Descent of Man (1871) (Ġnsanın TüreyiĢi) Charles Darwin, insanlar ve diğer türlerin iliģkili olduğunun kanıtını sunarken bilimcileri ve farklı disiplinlerde çalıģan insanları, hayvanların birçoğu veya hepsi ile ortak olan düģünme ve zeka gibi temel özellikleri dikkate almaya zorlamıģtır. Bu perspektifi kullanan karģılaģtırmalı psikologlar farklı hayvan türlerini karģılaģtıran uzmanlardır. FEF- Psikoloji Bölümü 29
Psikoanaliz -1900 ler Çocukluk deneyimlerinin sonraki kiģilik özelliklerinin ve psikolojik sorunların geliģimini büyük ölçüde etkilediği inancı. Ġnsanlar çoğu zaman bu perspektifi (psikodinamik perspektif) psikolojiyle çağrıģtırır; bilinçaltı çatıģma ve geçmiģ olayları (erken çocukluk travması) vurgular. FEF- Psikoloji Bölümü 30
Sigmund Freud (1856-1939) Viyanalı bir doktor DavranıĢı anlamak için bilinçaltını incelemiģ. Rüyaların yorumu GeliĢtirdiği fikirler: Terapi Ġçsel çatıģma Dürtüler, rüyalar, arzuların incelenmesi Dil sürçmeleri FEF- Psikoloji Bölümü 31
Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Davranışçılık (Behaviorism) John B. Watson and B.F. Skinner Yapısalcılık terkedildi, çünkü subjektif algılama deneyimini incelemek zordu. Davranışçılık zihinsel süreçlere değil gözlemlenebilir, ölçülebilir davranıģlara yoğunlaģır. Davranışçılar öncelikli olarak öğrenme ile bağlantılı gözlemlenebilir davranıģları incelemeye çalıģırlar. FEF- Psikoloji Bölümü 32
Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Davranışçılık John B. Watson (1913): DavranıĢçı görüģler olarak psikoloji, doğa bilimlerinin halis objektif deneysel branģıdır. Teorik hedefi, davranıģı tahmin ve kontrol etmektir."-- 1912 de ABD de radikal davranıģçılığı kurdu. FEF- Psikoloji Bölümü 33
Davranışçılık Pavlov (SSCB, fizyolog) 1920 ler U T psikolojisi Bağımlı değiģken-bağımsız değiģken FEF- Psikoloji Bölümü 34
Davranışçılık B. F. Skinner -1950 ler Amerikalı; Harvard mezunu Psikoanalize muhalif DavranıĢı çevre faktörleri oluģturur. DavranıĢ pekiģtirilir. Ödül ve ceza DavranıĢı koģullama yoluyla değiģtirme Ivan Pavlov a benzer FEF- Psikoloji Bölümü 35
Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri DavranıĢçılık ve öğrenme çalıģmaları 20.yy ın ortalarında davranıģçıların sorusu insanların saldırgan olmayı nasıl öğrendikleri hakkında karmaģık sorular ortaya çıkardı. Bu, karmaģık cevapları olan birçok ilginç sorudan yalnızca biriydi. Modern davranıģçılar bile «davranıģın basit evrensel ilkelerini» keģfetme umudundadır FEF- Psikoloji Bölümü 36
Gestalt Yaklaşımı -1920 ler: Duyuma karģılık algılama Algılamanın paçaların toplamından farklı olduğunu vurgulamıģlar ve duyumun anlamlı algısal deneyimler olarak nasıl birleģtirildiğini incelemiģlerdir. FEF- Psikoloji Bölümü 37
GESTALT Bazı Alman kurucular: Wertheimer (1912 ler), Koffka, Köhler Wertheimer Zihnin yapısalcılığın küçük birimleri yerine büyük anlamlı birimlerine dayanarak incelenmesi gerektiğine inanmıģtı. Algılama ile uğraģmıģlar. ġeyleri nasıl görür ve anlarız? Sezgi Bireyi problem çözmeye muktedir kılar. FEF- Psikoloji Bölümü 38
GESTALT Phi fenomeni Ġki ayrı ıģık yakılıp söndürüldüğünde ıģık hareket ediyormuģ gibi görünür. Örüntü (pattern) Parça-bütün DavranıĢçılığa karģı, fenomenolojiden yana Öğrenme, bellek, problem çözme algısal yorum BiiĢsel psikolojinin temeli FEF- Psikoloji Bölümü 39
Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Psikolojide kadınlar Psikolojinin ilk zamanlarında kadınlar için fırsatlar sınırlıydı. Mary Calkins alandaki öncü kadınlardan biriydi. Harvard dan kazandığı doktorayı hiçbir zaman alamadı. Belleğin iģlevini incelemeye, araģtırmaya devam etti ve 1905 te Amerikan Psikologlar Birliği nin baģkanı olarak çalıģtı. FEF- Psikoloji Bölümü 40
Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Psikolojide kadınlar Psikoloji alanında ilk zamanlarda katkıda bulunan diğer kadınlar: Christine Ladd-Franklin renk görme Margaret Washburn Ġlk kez doktora derecesi alan kadın Karen Horney Anna Freud Son iki isim Sigmund Freud un ve Psikoanalitik psikoloji okulunun takipçileriydi. FEF- Psikoloji Bölümü 41
20. yy ın ikinci yarısında psikolojiyi etkileyen bazı geliģmeler Bilgisayar Bilgi iģleme sistemleri Dilbilim- Chomsky- Psikolengüistik kuram Nöropsikoloji BĠLĠġSEL PSĠKOLOJĠ FEF- Psikoloji Bölümü 42
Günümüzde psikolojideki dört temel perspektif Biyolojik DavranıĢsal BiliĢsel Sosyokültürel Bu dört perspektif birbirini tamamlar; tüm resmi bize gösteren yap-bozun parçaları gibidirler. Her biri davranıģ ve zihinsel iģleyiģ hakkında bilgi sağladığı için, hiçbir perspektif diğerinden «daha iyi» değildir. FEF- Psikoloji Bölümü 43
İÇSEL faktörleri vurgulayan perspektifler Biyolojik perspektif Fizyolojik donanımımızı (özellikle beyin ve sinir sistemi) davranıģın ve zihinsel iģleyiģin baģlıca belirleyicileri olarak görür. Bilişsel perspektif Bizim algılama, bellek ve problem çözme gibi zihinsel süreçlerimizin nasıl iģlediğini ve davranıģlarımızı nasıl etkilediğini vurgular. FEF- Psikoloji Bölümü 44
DIŞSAL faktörleri vurgulayan perspektifler Davranışçı perspektif Çevremiz tarafından nasıl koģullanmıģsak öyle davrandığımızı savunur. Sosyo-kültürel perspektif Diğer insanların ve kültürün davranıģımız ve zihinsel iģleyiģimiz üzerindeki etkisine odaklanır. FEF- Psikoloji Bölümü 45
Günümüzde psikolojideki diğer temel yaklaģımlar Psikodinamik yaklaģım BilinçdıĢı zihni vurgular. Ġnsancıl yaklaģım Ġç-benliği ve subjektif hislerin önemini vurgular. Evrimci yaklaģım Belirli davranıģ özelliklerinin doğal seçilime bağlı olduğunu iddia eder. FEF- Psikoloji Bölümü 46
Belli baģlı psikoloji yaklaģımlarını kullanan psikologların konumu Yaklaşım Konu Biyolojik Psikodinamik Bilişsel Davranışçı İnsancıl Doğa X Çevre Doğa (kalıtım) Doğa (kalıtım) Her ikisi Çevre Çevre Davranış bilinçli X bilinçsiz Gözlemlenebilir davranış X içsel süreçler Özgürlük X determinizm Bireysel farklar X evrensel ilkeler Bilinçsiz Bilinçsiz Her ikisi Bilinçli Bilinçli Ġçsel Ġçsel Ġçsel Gözlemlenebilir Ġçsel Determinizm Determinizm Özgürlük Determinizm Özgürlük Evrensel Evrensel Bireysel Her ikisi Bireysel FEF- Psikoloji Bölümü 47
Pozitif psikoloji Alana yeni bir ekleme Ġnsanları mutlu ve baģarılı kılan niteliklere odaklanır. Psikolojinin geçmiģte negatife çok fazla odaklanmıģ olduğunu iddia eder. FEF- Psikoloji Bölümü 48
PSİKOLOJİNİN DALLARI BĠYOPSĠKOLOJĠ/PSĠKOBĠYOLOJĠ Odak: DavranıĢın biyolojik kökeni DENEYSEL PSĠKOLOJĠ BĠLĠġSEL PSĠKOLOJĠ Odak: Duyum, Algı, Öğrenme, DüĢünme FEF- Psikoloji Bölümü 49
PSİKOLOJİNİN DALLARI GELĠġĠM PSĠKOLOJĠSĠ KĠġĠLĠK PSĠKOLOJĠSĠ Odak: DeğiĢmeyi ve bireysel farkları anlama SAĞLIK PSĠKOLOJĠSĠ KLĠNĠK PSĠKOLOJĠ Odak: Fiziksel ve ruhsal sağlık FEF- Psikoloji Bölümü 50
PSİKOLOJİNİN DALLARI SOSYAL PSĠKOLOJĠ ENDÜSTRĠYEL-ÖRGÜTSEL PSĠKOLOJĠ TÜKETĠCĠ PSĠKOLOJĠSĠ KÜLTÜRLERARASI PSĠKOLOJĠ Odak: Sosyal ağlarımızı anlama FEF- Psikoloji Bölümü 51
PSİKOLOJİNİN DALLARI Daha yeni alanlar KADIN PSĠKOLOJĠSĠ KLĠNĠK NÖROPSĠKOLOJĠ ÇEVRE PSĠKOLOJĠSĠ TRAFĠK PSĠKOLOJĠSĠ ADALET PSĠKOLOJĠSĠ SPOR VE EGZERSĠZ PSĠKOLOJĠSĠ FEF- Psikoloji Bölümü 52
Psikolojinin hedefleri Gözlemlemek Tanımlamak Açıklamak Tahmin etmek Kontrol etmek FEF- Psikoloji Bölümü 53
Psikolojide Ģunlar değerlidir: Görgül (emprik) kanıt EleĢtirel düģünme Sistematik araģtırma yöntemleri FEF- Psikoloji Bölümü 54
ELEġTĠREL DÜġÜNME FEF- Psikoloji Bölümü 55
Üstün zekalı çocuklar diğer çocuklara göre daha uyumsuzdur. KarĢıtlar birbirlerini çeker. Kendi kendine yardım kasetlerine konan örtük mesajlar, insanları iyi etkiler. Katılıyor musunuz? FEF- Psikoloji Bölümü 56
EleĢtirel düģünmek ne demek? Bir konuda önce eldeki bilgileri inceleme ve sonra bu bilgilere dayanarak yargılara ve kararlara ulaģma sürecidir. EleĢtirel düģünmek öğrenilmiģ bir beceridir. FEF- Psikoloji Bölümü 57
Herhangi bir varsayımı sorgularken, 1. Sorun ya da soruyu tanımla! 2. Bu soruyu açıklayan bir kuram ya da makul bir neden öne sür! 3. Bulunabilecek bütün bilgi ya da kanıtları topla, incele! 4. Varsayımları gözden geçir! FEF- Psikoloji Bölümü 58
Herhangi bir varsayımı sorgularken, 5. AĢırı basit açıklamalardan kaçın! 6. Sonuç çıkarırken dikkatli ol! 7. Diğer açıklamaları da gözden geçir! 8. AraĢtırmaların günlük yaģam ile olan bağlantısını gözden kaçırma! FEF- Psikoloji Bölümü 59
PSĠKOLOJĠNĠN YÖNTEMĠ Psikolojide nasıl bilgi üretilir? Psikolojide araģtırma nasıl yapılır? FEF- Psikoloji Bölümü 60
Bilimsel bilgi Bilimsel olmayan bilgi Bilimsel Yöntem FEF- Psikoloji Bölümü 61
Bilimsel yöntemin özellikleri Analitiktir. Sistemlidir. Sınanabilir. Güvenilirdir. Yanlı değildir. Veriye dayanır. Tekrar edilebilir. FEF- Psikoloji Bölümü 62
Bilimsel yöntem Kuram DavranıĢın niçin ortaya çıktığına iliģkin genel bir açıklama Hipotez Testedilebilir bir tahmin Çoğunlukla kuramdan çıkar Örn. A nın nedeni B dir. FEF- Psikoloji Bölümü 63
AraĢtırma yöntemleri İlişkisel Tanımlayıcı Deneysel FEF- Psikoloji Bölümü 64
Tanımlayıcı araģtırmalar Gözlem Vaka çalıģmaları Tarama araģtırmaları DavranıĢ ve zihinsel süreçleri objektif ve ayrıntılı olarak tanımlamaya çalıģır. FEF- Psikoloji Bölümü 65
Gözlem Gözlemcinin rolü açısından Doğal gözlem Katılımcı gözlemi Ortam açısından Laboratuar gözlemi Doğal ortamda gözlem FEF- Psikoloji Bölümü 66
Vaka çalıģmaları Bir ya da birkaç bireyin incelenmesi FEF- Psikoloji Bölümü 67
Tarama (Anket) Yöntemi Çok sayıda kiģiye çeģitli (açık/kapalı uçlu) sorular içeren soru formları kullanarak ya da görüģmeler yaparak alınan cevaplardan hareketle bir tanımlama yapmaya çalıģma DĠKKAT! Soru formunun hazırlanması Örneklem alınması FEF- Psikoloji Bölümü 68
ĠliĢkisel (korelasyonel) araģtırmalar Ġki değiģkenin iliģkisinin incelendiği türdeki araģtırmalardır. DeğiĢken: DeğiĢebilen, en az iki değer alabilen herģeydir. (örn. yaģ, boy, kilo, cinsiyet, benlik saygısı düzeyi) Örn. Zeka ile okul baģarısı arasında iliģki var mıdır? FEF- Psikoloji Bölümü 69
Korelasyon Korelasyon katsayısı -1 0 1 Korelasyon iliģkinin varlığı ve gücü hakkında bilgi verir. FEF- Psikoloji Bölümü 70
DeğiĢken DeğiĢken Mükemmel pozitif korelasyon FEF- Psikoloji Bölümü 71
DeğiĢken DeğiĢken Mükemmel negatif korelasyon FEF- Psikoloji Bölümü 72
DeğiĢken DeğiĢken Sıfıra yakın korelasyon FEF- Psikoloji Bölümü 73
DeğiĢken DeğiĢken Güçlü pozitif korelasyon FEF- Psikoloji Bölümü 74
DeğiĢken DeğiĢken Güçlü negatif korelasyon FEF- Psikoloji Bölümü 75
Korelasyon ve Nedensellik Üç olası neden-sonuç iliģkisi (1) DüĢük benlik saygısı (2) Depresyon neden olabilir ya da neden olabilir Depresyon DüĢük benlik saygısı (3) Stres yaratıcı olaylar veya biyolojik eğilim ya da neden olabilir DüĢük benlik saygısı ve Depresyon FEF- Psikoloji Bölümü 76
DĠKKAT! Korelasyon neden-sonuç iliģkisini göstermez! FEF- Psikoloji Bölümü 77
Deneysel ÇalıĢmalar Deneysel yöntem: DeğiĢkenler arasındaki iliģkileri, etkileģimleri ve neden-sonuç iliģkilerini keģif çalıģması. AraĢtırmacı bir ya da birkaç değiģkeni manipule ederek baģka bir değiģkendeki değiģimleri ölçer. Böylece neden-sonuç bağlantıları kurar. FEF- Psikoloji Bölümü 78
Deneysel çalıģmalar Önemli kavramlar DeğiĢken Bağımsız değiģken Bağımlı değiģken Deney grubu Manipulasyon Kontrol grubu FEF- Psikoloji Bölümü 79
Deneylerde kontrol Ara (ilgili, karıģtırıcı) değiģken/lerin kontrolü Bağımsız ve bağımlı değiģken arasındaki iliģkiyi etkileyebilecek her tür değiģkendir. Örn. Uyaran Ģiddetinin reaksiyon zamanı üzerindeki etkisi incelenirken yorgunluk karıģtırıcı olabilir. Deney/kontrol grubuna atama tesadüfi olmalı. FEF- Psikoloji Bölümü 80
AraĢtırma yöntemlerinin karģılaģtırılması Araştırma yöntemi Tanımlayıcı (Hedef: Tanımlamak) Temel amaç Nasıl yapılır? Ne manipule edilir? DavranıĢı gözlemlemek ve kaydetmek Vaka çalıģmaları, taramalar, ve doğal gözlemler Hiçbir Ģey Korelasyonel (Hedef: Tahmin etmek) Deneysel (Hedef: Açıklamak) Doğal olarak oluģan iliģkileri araģtırmak; bir değiģkenin ne kadar iyi tahminde bulunduğunu belirlemek Neden ve sonucu keģfetmek Ġstatistiksel iliģki hesaplama bazen, anket cevapları arasında Bir ya da daha fazla değiģkeni manipüle ederek ve denekler arasında daha önceden var olan farkları gidermek için tesadüfi atama yaparak Hiçbir Ģey Bağımsız değiģken/ler FEF- Psikoloji Bölümü 81
AraĢtırmalarda etik Deneklerin fiziksel ve ruhsal zararlardan korunması Deneklerin davranıģla ilgili mahremiyet hakkı AraĢtırmaya katılımın tümüyle gönüllü olması Deneye katılmadan önce iģlemlerin doğası hakkında bilgilendirme gerekliliği (Rıza) FEF- Psikoloji Bölümü 82
Etik sorunlar Deneylerde deneyci ve denek beklentilerinin etkisini kontrol etmek için çift kör iģlemi yapılır. Bir deneyde hem araģtırmacıların hem de deneklerin kendilerinin hangi koģulda olduklarını bilmemelerini sağlama iģlemidir. FEF- Psikoloji Bölümü 83
Meraklısına http://www.biltek.tubitak.gov.tr/gelisim /psikoloji/ FEF- Psikoloji Bölümü 84