ÇALIŞAN EMEKLİDEN İKİ KERE DESTEK PRİMİ KESİLEMEYECEĞİ SGK GENELGESİYLE KESİNLEŞTİ Vakkas DEMİR * I- GİRİŞ Ülkemiz şartlarında emekli olan insanlarımızın çoğu emekli aylıklarının düşük olduğundan ve kendilerine yetmediğinden yakınmaktadırlar. Emekli aylıklarının düşük olmasına neden olarak, emeklilik için ödenen primlerin az olması, ülkemizin ekonomik durumu ve mesleki farklılıklar gibi birçok unsur gösterilebilir. Ülkemiz şartlarında günümüz itibariyle kamudan emekli olan bir hâkim veya savcı ortalama 4300,00 TL veya 4500,00 TL civarlarında emekli aylığı alırken, emekli bir öğretmen yaklaşık 1200 TL emekli aylığı almaktadır. Emekli insanlarımız arasında emekli aylığı miktarları konusunda yaşanan bu uçurum, emekli aylığı az olan vatandaşlarımızı emeklilikten sonra aktif çalışma hayatına devam etmeye mecbur kılmaktadır. Emekli aylığı az olan birçok vatandaşımız, emeklilikten sonra çalışmaya devam etmekte, hatta iki iş birden yapmaktadırlar. İşte bu makale çalışmamızda, emeklilikten sonra çalışmaya devam eden kişiler, hem işçi olarak, hem de bağımsız olarak (şirket ortağı veya vergi mükellefi gibi) çalışmaya devam etiklerinde, emekli aylıklarından iki kere sosyal güvenlik destek primi (SGDP) kesilip kesilmeyeceğini açıklamaya çalışacağız. II- EMEKLİLERDEN DESTEK PRİMİ KESİLMESİYLE İLGİLİ 5510 SAYILI YASADAKİ MEVZUAT VE UYGULAMA: 5510 sayılı yasada düzenlemesi yapılan sosyal güvenlik destek primine ilişkin hükümleri, iki alt başlık halinde ele alıp inceleyelim. * SGK Müfettişi 297
A- 1 EKİM 2008 DEN SONRA İLK DEFA SİGORTALI OLANLARIN DURUMU 5510 sayılı Kanun kapsamında 1 Ekim 2008 den sonra ilk defa sigortalı olanların SGDP açısından tabi olacakları hükümler, anılan yasanın 30. maddesinin üçüncü fıkrasının (b) bendinde düzenlenmiştir. Bahse konu bent hükümlerine göre, 1 Ekim 2008 tarihinden sonra sosyal güvenlik sistemine ilk defa girip de, yaşlılık aylığı 1 bağlanan hiçbir 4/a (SSK) sigortalısı, 4/b (Bağ-Kur) sigortalısı ve 4/c (Emekli Sandığı) sigortalısı, emekli aylıkları kesilmeden 4/a ve 4/c sigortalısı olarak çalışamamaktadırlar. 1 Ekim 2008 tarihinden sonra sisteme ilk defa girip de 4/a sigortalısı, 4/b sigortalısı veya 4/c sigortalısı olarak yaşlılık aylığı bağlanan kişiler, sosyal güvenlik destek primine tabi olarak yalnızca 4/b sigortalısı olarak çalışabilmektedirler. B- 1 EKİM 2008 DEN ÖNCE SİGORTALI VE EMEKLİ OLANLARIN DURUMU 1 Ekim 2008 tarihinden önce sosyal güvenlik kanunlarından (Bağ-Kur, SSK, Emekli Sandığı) herhangi birisine bir gün bile olsa sigortalı/iştirakçi olarak kayıt ve tescil olan kişiler ile 1 Ekim 2008 den önce malullük veya yaşlılık aylığı bağlanan kişilerin, emekliyken çalışmaları durumunda SGDP bakımından tabi olacakları hükümler, 5510 sayılı yasanın geçici 14 üncü maddesinde düzenlenmiştir. Bahse konu geçici 14 üncü madde hükümlerine göre, 01.10.2008 tarihinden önce iştirakçi veya sigortalı olanlar, vazife malûllüğü, malûllük ve yaşlılık veya emekli aylığı bağlananlar hakkında SGDP ye tabi olma bakımından 5510 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümlerinin (Bağ-Kur, SSK veya Emekli Sandığı Kanunları) uygulanmasına devam olunmakta, sadece 1 Ekim 2008 den sonra kesilecek SGDP oranları/miktarları, almakta oldukları aylıklarının 2008 yılında % 12 si, 2009 yılında % 13 ü, 2010 yılında % 14 ü ve 2011 yılı ile müteakip yıllarda da % 15 i olacak şekilde yükseltilmiştir. Yani, eskiden (1 Ekim 2008 den önce) SGDP ye tabi olan emekliler 1 Ekim 2008 den sonra da SGDP ye tabi 1 1 Ekim 2008 den sonra ilk defa sigortalı olanlardan malullük aylığı bağlananların çalışmaya başladıklarında aylıkları kesilmekte ve bunlar SGDP ödeyerek çalışamamaktadırlar. 298
olmuşlar, eskiden (1 Ekim 2008 den önce) SGDP ye tabi olmayanlar ise yine tabi olmamışlar, yalnızca 1 Ekim 2008 den sonra kesilecek SGDP oranları değişmiştir. III- ÇALIŞAN EMEKLİDEN İKİ KERE DESTEK PRİMİ KESİLEMEYEĞİNİN AÇIKLANMASI Çalışma ve iş hayatında yurttaşlarımız emeklilikten sonra hem 4/b sigortalısı sayılmayı gerektirecek vergi mükellefi veya şirket ortağı olmakta, hem de bir işverenin yanında hizmet akdi ile 4/a sigortalısı olarak çalışabilmektedir. Böyle bir durumdaki emekli vatandaştan bazı SGK İl Müdürlükleri, hem vergi mükellefiyetinden dolayı emekli aylığından SGDP kesmekte, hem de işverence düzenlenen ücret bordrosundan kişinin aylığından SGDP kesilmektedir. Yani Sosyal Güvenlik Kurumu, vatandaşa tek emekli aylığı vermekte, ancak vatandaştan iki kere sosyal güvenlik destek primi kesmektedir. Bu uygulama vatandaşların mağduriyetine yol açmakta ve çok büyük sızlanmalara sebebiyet vermektedir. SGK nın yapmış olduğu bu uygulamaları göz önünde bulundurarak, SGK müdürlüklerinin, emekli olan vatandaşlardan hem 4/b sigortalısı olmayı gerektirecek vergi mükellefi/şirket ortaklığı olanlardan, hem de 4/a sigortalısı sayılacak işçi statüsünde çalışanların emekli aylıklarından iki kere destek primi kesip kesmeyeceğini açıklamaya çalışalım. Bilindiği üzere, ülkemizdeki sosyal güvenlik sisteminde çifte sigortalılık mümkün değildir. Yani, bir kişinin aynı anda hem 4/a sigortalısı (eski adıyla SSK sigortalısı), hem 4/b sigortalısı (eski adıyla Bağ-Kur sigortalısı) hem de 4/c (Emekli Sandığı iştirakçisi) sigortalısı olması mümkün değildir. Hatta 5510 sayılı kanunda tek sigortalılığın geçerli olacağı ve çifte sigortalılığın mümkün olmadığına dair 53 üncü madde hükümleri bile bulunmaktadır. Sigortalılığın söz konusu teklik ilkesinden hareketle, sosyal güvenlik destek primine tabi olma bakımından vatandaşların da teklik ilkesine tabi olması gerekmektedir. Emekli olan bir kişi emekli olmazdan önce nasıl birden fazla mesleği (esnaf, tüccar, memur, sanayici, işçi, çiftçi vb) icra etse bile, kendisine SGK tarafından birleştirilmiş hizmet süreleri üzerinden tek bir emekli aylı- 299
ğı bağlanıyorsa, emekli olan bir kişi emeklilikten sonra birden fazla mesleği icra etse dahi, kendisinden yalnızca tek sosyal güvenlik destek priminin kesilmesi gerekmektedir. Ayrıca, çalışma hayatındaki bir kişi, hem işçi, hem memur, hem de şirket ortaklığı veya esnaflık yapsa, bu kişiden SGK tarafından tek sigortalılık statüsüne ait prim alınmakta, diğer mesleklere istinaden olması gereken sigortalılık statüsü hizmet çakışmasına göre prim yükümlülüğü açısından yok sayılmaktadır. Örnek olarak; Bay A, 20.03.2012 de kırtasiye dükkânından dolayı vergi mükellefi olmuş ve SGK bu kişiyi aynı tarih itibariyle 5510 sayılı yasa kapsamında 4/b sigortalısı yapmıştır. Bay A, 10.09.2012 de bir şirkette işçi olarak çalışmaya başlamıştır. Böyle bir durumda, 5510 sayılı yasanın 53 üncü maddesi gereği, Bay A nın 10.09.2012 de 4/b sigortalılığı sona erecek ve 4/a sigortalılığına itibar edilecektir. Dolaysıyla, Bay A dan tek sigortalılık statüsü için tek prim alınacaktır. Örnekten de görüldüğü üzere, sosyal güvenlik sistemimizdeki teklik ilkesinin gereği olarak, tek sigortalılık statüsüne itibar edilmekte ve tek sigortalılık statüsü üzerinden prim alınmaktadır. Uygulamada yaşanan sıkıntılar ve üstte sözünü ettiğimiz gerekçeler göz önünde bulundurularak, kendilerinden iki kere SGDP kesintisi yapılan ve yapılmak istenen vatandaşlara SGK tarafından bir mevzuat düzenlemesi yapılıp sorunlarına çözüm getirilmiştir. Sosyal Güvenlik Kurumu 5 Nisan 2011 tarihli ve 2011/36 sayılı bir genelge çıkararak, konuya çözüm ve açıklık getirmiştir. 2011/36 sayılı SGK genelgesinin 6.1.6 madde numaralı ve Hizmet Çakışmalarında Sosyal Güvenlik Destek Primi Uygulaması başlıklı bölümünde; 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerine tabi hizmet çakışmalarında sosyal güvenlik destek primine tabi sigortalılar hakkında 01/03/2011 tarihinden itibaren (a) bendi kapsamındaki sigortalılık esas alınarak işlem yapılacaktır. Örnek: 01/03/2003 tarihinden itibaren 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında yaşlılık aylığı alan sigortalının esnaf sigortalılığının devam etmesi nedeniyle aylığından sosyal güvenlik destek primi kesilmektedir. Sigortalının 3/6/2011 tarihinde 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışmaya başlaması nedeniyle ay- 300
lıklarından yapılan sosyal güvenlik destek primi kesintisi 2/6/2011 tarihi itibariyle kaldırılacaktır. hükümleri bulunmaktadır. Geneldeki hükümlerden anlaşılacağı üzere, emekli olan bir kişiden hem vergi mükellefiyeti veya şirket ortaklığı hem de hizmet akdi ile işçi olarak çalışması durumunda, iki kere SGDP kesilmemesi gerekmektedir. Bu gibi durumlarda, yani emeklilikten sonra hem 4/b sigortalısı sayılmayı gerektirecek mesleki faaliyeti, hem de 4/a sigortalısı sayılması gerektirecek çalışması olanlardan, yalnızca tek bir defa 4/a sigortalılığındaki çalışmalarından dolayı, işveren tarafından çalışırken aldığı ücretinden SGDP kesintisi yapılacaktır. Örnek olarak; Bay A, 1999 yılından yaşlılık aylığı alarak Bağ-Kur dan emekli olmuştur. Bay A nın emeklilikten sonra 2007 yılında açmış olduğu işyeri nedeniyle aylığından SGDP kesilmektedir. Bay A, işyerinin sahibi olmasının yanında aynı zamanda 2011 yılı Mayıs ayından itibaren SSK (4/a) sigortalısı olarak çalışmaya başlamıştır. Bu durumda Bay A dan mükerrer SGDP kesilmesine engel olacak şekilde, 4/b sigortalılığından dolayı yapılan SGDP kesintisi sona erdirilecek ve çalışırken işverenden aldığı ücretinden SGDP kesintisi yapılacaktır. Başka bir örnek vermek gerekirse, Bay B, 2011 yılı Kasım ayında memur olarak emekli olmuştur. Aldığı emekli maaşı kendisine yetmeyince, arkadaşının bir şirketine ortak olmuş, aynı zamanda da, başka bir şirkette işçi olarak çalışmaya başlamıştır. Bu durumda, Bay B den yalnızca, 4/a sigortalısı çalışmalarından dolayı, çalışırken aldığı ücretinden SGDP kesilecek, emeklilikten sonra 4/b sigortalısı olarak çalışmasından dolayı herhangi bir destek primi kesintisi yapılmayacaktır. SGK nın genelgesinde yer alan bu uygulamasındaki amaç, hem işçiye göre zayıf durumda olan işvereni SGDP borçları açısından muhatap kabul ederek alacaklarını daha fazla garantiye almak, hem de emeklinin aylığından yapılacak çifte kesintiyi sona erdirmektedir. IV- SONUÇ Ülkemiz sosyal güvenlik sisteminde bir kişinin hem işçi statüsü kapsamındaki çalışma süreleri emekli olmasına yetse, hem de esnaflık çalışmalarındaki hizmet süreleri emekli olmasına yetse bile, tek bir emeklilik 301
şartında, tek bir sigortalılık statüsünde veya tek bir sosyal güvenlik kuruluşunun kanunları çerçevesinde emekli edilmektedir. Bazı Sosyal Güvenlik İl veya İlçe Müdürlükleri tarafından emekli olmuş vatandaşlardan, hem vergi mükellefi/şirket ortağı hem de işçi olarak çalışanlardan iki kere sosyal güvenlik destek primi kesilmektedir. Böyle bir uygulamaya bazen vatandaşların durumdan haberdar olmaması, bazen de SGK müdürlüklerinin mevzuatı yanlış yorumlamaları sebebiyet vermektedir. Emekli olduktan sonra, hem şirket ortağı veya vergi mükellefi, hem de işçi olarak çalışanlardan tek bir çalışma esas alınarak tek bir statüden SGDP kesilmesi konusunda, SGK nın 2011/36 sayılı genelgesinin 6.1.6 madde numaralı bölümü açıktır ve ortadadır. Bu konuda nasıl hareket edilmesi, konusunda SGK nın başka yazılı bir kaynağı yoktur. Emekli olduktan sonra, hem şirket ortağı veya vergi mükellefi, hem de işçi olarak çalışan vatandaşlarımızın, yalnızca işverenden aldıkları ücretten destek primi kesilmesi gerekmektedir. Bu durumda olup ta, emekli aylığından da SGDP kesintisi yapılan vatandaşlarımızın SGK ya üstteki genelge hükümlerini gerekçe göstererek, itiraz dilekçesi yazmalarını tavsiye ediyoruz. Dilekçelerine SGK dan olumlu cevap alamadıkları takdirde ise, haklarını iş mahkemelerinde aramalarını öneriyoruz. KAYNAKÇA SGK (05.04. 2011). 2011/36 sayılı SGK Genelgesi. Ankara SGK (12.05.2010). Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği. Ankara T.C. Yasalar (31.05.2006). 5510 sayılı sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kanunu. Ankara : Resmi Gazete 302