MARDĐN VALĐLĐĞĐ ĐL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ MARDĐN ĐL ÇEVRE DURUM RAPORU

MARDĐN VALĐLĐĞĐ ĐL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ MARDĐN ĐL ÇEVRE DURUM RAPORU MARDĐN 2007

MARDĐN VALĐLĐĞĐ ĐL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ MARDĐN ĐLĐ 2006 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU HAZIRLAYANLAR : M. Zeki ALTINIŞIK ÇY ve ÇEDP Şube Müdür V. Özgür CANLI Çevre Yüksek Mühendisi Savaş AKBOĞA Biyolog Hayati KASIMOĞLU Teknisyen MARDĐN 2007

Ağaç, çiçek ve yeşil medeniyet demektir. M. Kemal ATATÜRK ii

ÖNSÖZ Çevre; Türk toplumu için artık yeni bir kavram olmaktan çıkmış, çevre ili ilgili yasal düzenlemeler yapılmış, kurumlar oluşturulmuştur. En önemlisi de çevre ile ilgili toplumsal bilincin eriştiği düzeydir. Toplumda çevre bilincinin yerleşme düzeyi o toplumun çağdaşlık göstergesidir. Son yıllarda gelişen çevre bilinci ilimizde de önem kazanmış ve bir çok kurum ve kuruluş faaliyetlerinde çevreyi de göz önünde bulundurmaya başlamıştır. Bugün çevre ile ilgili meseleler yalnız resmi kurumlarda değil sivil toplum örgütleri için de kaçınılmaz bir ilgi alanı oluşturmaktadır. Gelecek nesillere bozulmamış engin bir biyolojik varlık mirası ve yaşanabilir, sağlıklı, temiz bir çevre bırakmak ve bununla birlikte sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak çalışmalarımızın odak noktasını teşkil etmektedir. Kültürünü köklü uygarlıklardan alan, dört mevsimin bütün güzellikleriyle yaşandığı ilimiz, tarih ve tabiatının ayrıcalıklı özellikleriyle de ülkemizin ve bölgemizin ticaret ve turizminde gelişmekte olan illerin başında gelmektedir. Bu nedenle doğal kaynakların dikkatli bir şekilde kullanılması ve çevrenin özenle korunması gerekmektedir. Gerek Valiliğimiz tarafından, gerekse Đl Çevre ve Orman Müdürlüğümüz tarafından yürütülen faaliyetler sonucunda çevre duyarlılığının giderek arttığını ve bu duyarlılık sonucuna kişilerin, kurumların ve sanayi tesislerinin çevresel önlemler alınması konusunda daha hassas davrandıklarını gözlemlemekteyiz. Çalışmalarını bu yönde aralıksız sürdüren Đl Çevre ve Orman Müdürlüğü personelini kutlar ve bu çalışmalarının devamını temenni ederim. Mehmet KILIÇLAR Mardin Valisi iii

TEŞEKKÜR Çevre; insan da dâhil olmak üzere doğadaki bütün canlı ve cansız öğelerle bu öğeler arasındaki karşılıklı ilişkilerin oluşturduğu bir bütündür. Hızlı kentleşme, çarpık yapılaşama, arazinin kabiliyet sınıflarına göre kullanılmayışı, endüstrinin hızla gelişmesi, hızlı nüfus artışı, dünya ekosistemi üzerinde olumsuz etkileri yaratmakta ve bu bütünlük bozulmaya başlamıştır. Evsel ve endüstriyel katı atıklar, sıvı atıklar, hava kirliliği, gürültü kirliliği ve trafik kirliliği gibi olumsuzluklar hepimizin beden ve ruh sağlığını etkilemektedir. Çevre sorunları bölgesel olmaktan çıkıp ulusal ve hatta uluslararası sorunlar haline gelmiştir. 972 yılında Birleşmiş Milletler tarafından Stocholm de düzenlenen Çevre Konferansı küresel çapta çevre sorunlarının tanındığı ve kabul edildiği ilk adımdır. Đl Müdürlüğümüz; ilimizdeki çevre sorunları ile ilgili olarak, kuruluşundan bu yana ilgili yönetmelikler çerçevesinde ekolojik sistemin korunması ve iyileştirilmesi her türlü çevre kirliliğinin önlenmesi, ilimizin doğal bitki ve hayvan varlığı ile doğal zenginliklerin korunması ve kamuoyunda çevre bilincinin oluşması için bir çok kurum ve kuruluş ile işbirliği içerisinde çalışmalarını sürdürmektedir. Đlimiz Çevre Durum Raporu nun hazırlanmasında bize desteklerini esirgemeyen başta Sayın Valimiz Mehmet KILIÇLAR a, Vali Yardımcısı Osman Nuri CANATAN a şükranlarımızı arz ederek emeği geçen Çevre Yönetim ve ÇED Planlama Şube Müdürlüğümüz personeline teşekkür ederim. Fahrettin AY Đl Çevre ve Orman Müdürü iv

ĐÇĐNDEKĐLER ÖNSÖZ TEŞEKKÜR ĐÇĐNDEKĐLER TABLOLAR ŞEKĐLLER SAYFA iii iv v xiii xvi A. COĞRAFĐ KAPSAM A.. Giriş A... Mardin in Tarihi A.2. Yüzölçümü ve Kapsamı 3 A.3. Mardin Đlinin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 4 A.3.. Dağlar 4 A.3.2. Platolar 5 A.3.3. Vadiler 5 A.3.4. Ovalar 6 A.3.5. Akarsular 6 A.4. Mardin Đlinin Jeolojik ve Tektonik Yapısı 8 A.4.. Kambrien ve Daha Eski Formasyonlar 8 A.4.2. Kretase 8 A.4.3. Üst Kretase (Mardin Formasyonu) 8 A.4.4. Orta Eosen (Midyat Formasyonu) 8 A.4.5. Neojen (Kısmen Denizel, Kısmen Karasal) 8 A.4.6. Volkanizma 9 A.4.7. Tektonik 9 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.. Enerji Kaynakları 4 B... Güneş Enerjisi 4 B..2. Su Enerjisi 4 B..3. Kömür 4 B..4. Doğalgaz 4 B..5. Rüzgar 4 B..6. BiyogasBiyomas 4 B..7 Petrol 4 B..8. Jeotermal Sahalar 4 B.2. Flora ve Fauna 5 B.2. Ormanlar 5 B.2.2. Çayır ve Mera 5 B.2.3. Sulak Alanlar 5 B.2.4. Endemik Bitkiler 5 B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar 5 v

B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları 5 B.3. Toprak 6 B.3.. Alüvyal Topraklar 6 B.3.2. Kolüvyal Topraklar 6 B.3.3. Kahverengi Orman Toprakları 7 B.3.4. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları 7 B.3.5. Kahverengi Topraklar 7 B.3.6. Kireçsiz Kahverengi Topraklar 8 B.3.7. Kırmızımsı Kahverengi Topraklar 8 B.3.8. Bazaltik Topraklar 8 B.3.9. Çıplak Kaya ve Molozlar 8 B.3.0. Irmak Taşkın Yatakları 9 B.4. Su Kaynakları 9 B.4.. Yeraltı Su Kaynakları 9 B.4.2. Akarsular 20 B.4.3 Göller ve Göletler 2 B.5. Mineral Kaynaklar 2 B.5.. Endüstriyel Hammaddeleri 2 B.5.2. Enerji Hammaddeleri 23 C. HAVA (ATMOSFER VE ĐKLĐM) C.. Đklim ve Hava 24 C.. Doğal Değişkenler 24 C... Rüzgar 24 C...2. Basınç 24 C...3. Sis ve Nem 24 C...4. Sıcaklık 25 C...5. Yağışlar 25 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynaklar 33 C.2. Yakıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliği 33 C.2.2 Taşıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliği 33 C.2.3. Sanayiden Kaynaklanan Hava Kirliliği 33 C.2.4. Hava Kirliliği Đzleme Đstasyonu 34 C.3. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 37 C.3.. Doğal Çevreye Etkileri 37 C.3... Toprak Üzerine Etkileri 37 C.3..2. Flora ve Fauna Üzerideki Etkileri 37 C.3..3. Đnsan Sağlığı Üzerideki Etkileri 37 C.3.2. Yapay Çevreye Etkileri 38 C.3.2.. Görüntü Kirliliğine Olan Etkileri 38 D. SU D.. Su Kaynakları ve Kullanımı 39 D... Yer Altı Suları 39 D..2. Sondaj Kuyuları 39 D..3. Akarsular 40 D..4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 40 D..5. Denizler 4 vi

D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 4 D.3. Su Kirliliği ve Çevreye Etkileri 4 D.3.. Yer Altı Sularının Kirliliği 4 D.3.2. Akarsuların Kirliliği 4 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 4 D.4. Denizler 4 D.5. Su Kıyı Yönetimi Strateji ve Politikalar 42 E. TOPRAK VE ARAZĐ KULLANIMI E.. Genel Toprak Yapısı 43 E.2. Toprak Kirliliği 43 E.2.. Mikrobiyal Kirlilik 43 E.2.2. Atıklar 43 E.3. Arazi 43 E.3.. Arazi Kullanım Durumu 43 E.4. Arazi Problemleri 44 E.4.. Taşlılık Kayalık 44 E.4.2. Drenaj 44 E.4.3. Tuzluluk Sodiklik 44 E.4.4. Erozyon 44 F. FLORAFAUNA VE HASSAS YÖRELER F.. Ormanlar 45 F... Ormanların Ekolojik Yapısı 45 F..2. Đlimizin Orman Envanteri 47 F..3. Orman Varlığının Yararları 49 F..4. Orman Sayılan Yerlerin Daraltılması 49 F.2. Çayır ve Meralar 5 F.3. Flora 5 F.3.. Đlimizde Bulunan Bitki Türleri 52 F.3.2. Mardin Đl Sınırları Đçinde Yer Alan Endemik Bitki Türleri 55 F.3.3. Mardin Đli Sınırları Đçinde Var Olan Lokal Endemik Bitkiler 56 F.4. Fauna 57 F.4.. Memeli Fauna Türleri 57 F.4.2. Kuş Türleri 58 F.4.3. Red Data Book Kategorileri 6 F.4.4. Bern Sözleşmesi (Madde : 6) 6 F.5. Hassas Yöreler 6 F.5.. Milli Parklar Ülkemiz 6 F.5.2. Tabiat Parkları 62 F.5.3. Tabiat Anıtı 62 F.5.4. Tabiat Koruma Alanları 62 F.5.5. Orman Đçi Dinlenme Yerleri 62 G. TURĐZM G.. Sit Alanları 63 G.2. Kaleler 65 vii

G.2.. Mardin Kalesi 65 G.2.2. Kız Kalesi 66 G.2.3. Erdemeşt Kalesi 66 G.2.4. Arur Kalesi 66 G.2.5. Dara Kalesi 66 G.2.6. Rabbat Kalesi 67 G.2.7. Dermetinan Kalesi 67 G.2.8. Zarzavan Kalesi 67 G.2.9. Savur Kalesi 67 G.2.0. Aznavur Kalesi 67 G.2.. Rahabdim.Hafemtay Kalesi 67 G.2.2. Merdis.Marin Kalesi 67 G.2.3. Haytam Kalesi 68 G.2.4. El Nıhman Kalesi 68 G.3. Harabeler 68 G.3.. Dara Harabeleri 68 G.3.2. Gırnavaz Harabeleri 68 G.3.3. Merdis.Marin Harabeleri 68 G.3.4. Fıtvar Harabeleri 68 G.3.5. Akbağ Harabeleri 68 G.3.6. Hofi ve Zarava Harabeleri 69 G.3.7. Beşikkaya Harabeleri 69 G.3.8. Tebısım Harabeleri 69 G.3.9. Ramanus Harabeleri 69 G.3.0. Kefertut Harabeleri 69 G.4. Höyükler 69 G.5. Mağaralar 70 G.5.. Đplik Mağaraları 70 G.5.2. Gümüşova Mağarası 70 G.6. Kiliseler 70 G.6.. Mar Petrus ve Pavlus Kilisesi 70 G.6.2. Mor Đliyo Kilisesi 70 G.6.3. Mar Behnam (Kırklar) Kilisesi 7 G.6.4. Meryem Ana Kilisesi 7 G.6.5. Kırmızı Kilise 7 G.6.6. Protestan Kilisesi 7 G.6.7. Meryem Ana Kilisesi ve Patrikhane 7 G.7. Manastırlar 72 G.7.. Deyrulumur Manastırı 72 G.7.2. Mor Yakup Manastırı 73 G.7.3. Deyrulzafaran Manastırı 73 G.8. Medreseler 75 G.8.. Kasımiye Medresesi 75 G.8.2. Sıtti Radviye Medresesi 75 G.8.3. Şehidiye Medresesi 75 G.8.4. Zinciriye Medresesi 76 G.8.5. Altun Boğa Medresesi 76 G.8.6. Şah Sultan Hatun Medresesi 76 G.8.7. Đlimizdeki Diğer Tarihi Medreseler 76 G.9. Camiler 76 viii

G.9.. Ulu Camii 76 G.9.2. Şehideye Camisi 77 G.9.3. Melik Mahmut Camisi 77 G.9.4. Abdullatif Camii (Latifiye) 77 G.9.5. Reyhaniye Camii 77 G.9.6. Đlimizdeki Diğer Tarihi Camiler 77 G.0. Çeşmeler 78 G.. Çarşılar 78 G.2. Hanlar ve Hamamlar 78 G.3. Kaplıcalar 79 G.4. Đlin Turistik Alt Yapısı 79 G.5. Turist Sayısı 79 G.6. Turizm Ekonomisi 80 H. TARIM VE HAYVANCILIK H.. Genel Tarımsal Yapı ve Arazi Dağılımı 82 H.2. Tarla Tarımı 82 H.2.. Sulu Tarım 82 H.3. Kuru Tarım 83 H.4. Bağ Bahçe 84 H.5. Çayır ve Mer alar 85 H.6. Đlimizde Hayvancılık 85 H.7. Tarımsal Faaliyetler 86 H.7.. Pestisitler 86 H.7.2. Gübre Kullanımı 87 I. MADENCĐLĐK I.. Fosfat 88 I.2. Çimento ve Kireçtaşı 88 I.3. Taş Ocakları 88 I.4. Cevher Zenginleştirme 90 J. ENERJĐ J.. Kaynaklarına Göre Enerji 9 J... Birincil Enerji Kaynakları 9 J... Güneş Enerjisi 9 J...2. Rüzgar Enerjisi 92 J...3. Kömür 92 J...4. Petrol 93 J...5. Doğal Gaz 93 J..2. Đkincil Enerji Kaynakları 93 J..2.. Termik Enerji 93 J..2.2. Hidrolik Enerji 93 K. SANAYĐ VE TEKNOLOJĐ K.. Genel Durum 96 ix

K... Küçük Sanayi Sistemleri 96 K..2. Mardin Organize Sanayi Bölgesi 97 K..3. Mardin Serbest Bölgesi 98 K..3.. Serbest Bölgede Üretim Alanında Faaliyet Gösterecek Firmalar 98 K..3.2. Serbest Bölgede Ticaret Yapılan Ülkeler 99 K..3.3. Serbest Bölgede Ticareti Yapılan Ürünler 99 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.. Altyapı 06 L... Su Sistemi 06 L..2. Sondaj Kuyuları 06 L..3. Akarsular 06 L.2. Ulaşım 06 L.2.. Karayolları 06 L.2.2. Havayolları 08 L.2.3. Demiryolları 08 L.3. Haberleşme 08 L.3.. PTT 08 L.3.2. Basın Yayın 09 M. YERLEŞĐM ALANLARI VE NÜFUS M.. Kentsel Alanlar 0 M... Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 0 M..2 Planlı Kentsel Gelişme Alanları 0 M..3 Endüstri Alanlarda Yer Seçimi M.2. Binalar ve Yapı Çeşitleri M.2.. Kamu Binaları M.2.2. Endüstriyel Binalar 2 M.2.3. Büro ve Dükkanlar 2 M.2.4. Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Binalar 2 M.2.5. Hastaneler Ve Sağlık Tesisleri 2 M.2.6. Đlimizin Diğer Sağlık Kuruluşları 2 M.2.7. Göçler ve Hareketli Barınaklar 2 M.3. SosyoEkonomik Yapı 3 M.3.. Đl Toprağının Mülkiyet Dağılımı 3 M.3.2. Konut Yapım Süreçleri 3 M.3.3. Gecekondu Islah Önleme Bölgeleri 3 M.4. Nüfus 5 N. ATIKLAR N.. Evsel Katı Atıklar 9 N.2. Tehlikeli Atıklar 9 N.3. Özel Atıklar 9 N.3.. Tıbbi Atıklar 9 N.3.2. Atık Yağlar 20 N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 20 N.3.4. Pil ve Aküler 20 x

N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 20 N.3.6. Tarama Çamurları 20 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 20 N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 20 N.4. Diğer Atıklar 20 N.4.. Ambalaj Atıkları 20 N.4.2. Hayvan Kadavraları 20 N.4.3. Mezbaha Atıkları 20 N.5. Atık Yönetimi 2 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 2 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri 24 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 24 N.8.. Katı Atıkların Depolanması 24 N.8.2. Atıkların Yakılması 24 N.8.3. Kompost 24 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi 24 N.0. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 24 O. GÜRÜLTÜ VE TĐTREŞĐM O.. Gürültü 27 O... Gürültü Kaynakları 27 O... Trafik Gürültüsü 27 O...2. Endüstri Gürültüsü 28 O...3. Đnşaat Gürültüsü 28 O...4. Eğlence Yerlerinde Oluşan Gürültüler 28 O..2. Gürültünün Đnsan Sağlığı Üzerinde Etkileri 28 O..2.. Gürültünün Fiziksel Etkileri 28 O..2.2. Psikolojik Etkiler 28 O..2.3. Performans Etkileri 28 O..2.4. Gürültünün Şiddetine Göre Etkileri 29 P. AFETLER P.. Afet Olayları 30 P... Depremler 30 P..2. Heyelan ve Çığlar 30 P..3. Seller 30 P..4. Orman ve Otlak Yangınları 30 P..5 Fırtınalar 3 P.2. Afetler ve Sağlık Zararları 3 P.2.. Radyoaktif Maddeler 3 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 3 P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli Maddeler 3 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 3 P.3.. Sivil Savunma Birimleri 3 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 32 P.3.3. Đlkyardım Servisleri 32 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden Đskanı 32 xi

P.3.5. Tehlikeli ve Zararlı Maddelerin Sınırlararası Taşınımı Đçin Alınan Tedbirler 32 P.3.6 Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 32 R. SAĞLIK VE ÇEVRE R. Temel Sağlık Hizmetleri 33 R... Sağlık Kurumlarının Dağılımı 33 R..2. Bulaşıcı Hastalıklar 33 R..3. Đçme ve Kullanma Suları 34 R..4. Zoonoz Hastalıklar 34 R..5. Gıda Hijyeni 35 R..6. Aşılama Çalışmaları 35 R..7. Bebek Ölümleri 36 R..8. Aile Planlaması Çalışmaları 36 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 36 R.2.. Kentsel Hava Kirliliği 36 S. ÇEVRE EĞĐTĐMĐ S.. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi Đle Đlgili Faaliyetleri 38 S.2. Çevre Đle Đlgili Gönüllü Kuruluşlar 4 T. ÇEVRE YÖNETĐMĐ VE PLANLAMA T.. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 4 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi 4 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması 42 T.4. Çevrenin Đnsan Psikososyal Đhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 42 T.5. Çevresel Etki Değerlendirmesi 42 KAYNAKLAR 44 xii

TABLOLAR SAYFA Tablo B.. Büyük Toprak Gruplarının Đlçelere Göre Dağılımı (Ha.) 20 Tablo B.2. Mardin Đlinde bulunan göletler 22 Tablo C.. 2000 2006 Dönemi güneşli gün sayısı 27 Tablo C.2. 2000 2006 Dönemi Đlimizde Yağışlı Gün Sayısı 27 Tablo C.3. Đlimiz 2000 2006 Yılları Aylık Ortalama Sıcaklık Değerleri ( 0 C) 28 Tablo C.4. Đlimiz 2000 2006 Yılları Aylık En Düşük Sıcaklık Değerleri ( 0 C) 28 Tablo C.5. Đlimiz 2000 2006 Yılları Aylık En Yüksek Sıcaklık Değerleri ( 0 C) 29 Tablo C.6. Đlimiz 2000 2006 Yılları Aylık Toplam Yağış Miktarı (Kg/m 2 ) 29 Tablo C.7. Đlimiz 20002006 Yıllar Aylık Ortalama Basınç (Milibar) 30 Tablo C.8. Đlimiz 20002006 Yılları Aylık Ortalama Rüzgar Hızı (m/sec) 30 Tablo C.9. Đlimiz 20002006 Yılları En Fazla Esen Rüzgar Yönü 3 Tablo C.0. Đlimiz 20002006 Yılları Aylık Ortalama Karlı Gün Sayısı 3 Tablo C.. Đlimiz 20002006 Yılları Aylık En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı (cm) 32 Tablo C.2. Đlimiz 20002006 Yılları Aylık Ortalama Buharlaşma Miktarı ( mm ) 32 Tablo C.3. Đlimiz 20002005 Yılları Aylık Ortalama Nem Miktarı ( % ) 33 Tablo C.4. Đlimiz 2000 Yılı Kükürtdioksit ve Partikül Madde Ortalamaları 35 Tablo C.5. Đlimiz 200 Yılı Kükürtdioksit ve Partikül Madde Ortalamaları 35 Tablo C.6. Đlimiz 2002 Yılı Kükürtdioksit ve Partikül Madde Ortalamaları 35 Tablo C.7. Đlimiz 2003 Yılı Kükürtdioksit ve Partikül Madde Ortalamaları 36 Tablo C.8. Đlimiz 2004 Yılı Kükürtdioksit ve Partikül Madde Ortalamaları 36 Tablo C.9. Đlimiz 2005 Yılı Kükürtdioksit ve Partikül Madde Ortalamaları 36 Tablo C.20. Đlimiz 2006 Yılı Kükürtdioksit ve Partikül Madde Ortalamaları 37 Tablo D.. Mardin Đli 2006 Yılı Nitrat Analiz Sonuçları 42 Tablo E.. Mardin Đli arazi kullanma durumu 43 Tablo E.2. Mardin Đli Arazi Kabiliyet Sınıfları 44 Tablo F.. Mardin Đli saha dökümü 48 Tablo F.2. Mardin Đli Fidanlık Mühendisliği nde üretilen ve dağıtılan fidanlar 48 Tablo F.3. Fidan Dağılımı 48 Tablo G.. Mardin Đli Sit Alanları 64 Tablo G.2. Höyükler 69 Tablo G.3. Turistik değeri olan mağaralar 70 Tablo G.4. Diğer tarihi kiliseler 72 Tablo G.5. Diğer manastırlar 74 Tablo G.6. Đlimizdeki tarihi çeşmeler 78 Tablo G.7. Đlimizdeki tarihi çarşılar 78 Tablo G.8. Đlimizdeki tarihi hanlar ve hamamlar 78 Tablo G.9. Đlimizdeki Turist Sayısı 79 Tablo G.0. Đlimizin turizmi ile ilgili veriler 80 Tablo G.. Đlimizdeki Turizm Đşletme Belgeli Oteller 8 Tablo G.2. Đlimizdeki Yatırım Belgeli Oteller 8 Tablo G.3. Đlimizdeki Belediye Belgeli Tesisler (Otel ve Acenteler) 8 Tablo H.. Đlimizin arazi varlığının dağılımı 82 Tablo H.2. Tarım Alanlarının Ekilişlerine Göre Dağılımı (Ürün Grupları Bazında) 83 Tablo H.3. Yem Bitkileri Ekim Alanları 84 Tablo H.4. Ekilişlerine Göre Sebze Dağılımı 84 Tablo H.5. Mardin Đlinde yetiştiriciliği yapılan önemli meyve türlerine ait son 4 yıllık ağaç başına düşen ortalama verimler (kg/ağaç) 85 Tablo H.6. Đlimizde yetiştirilen hayvan sayısı ve türleri 86 xiii

Tablo H.7. Son 5 yılda ilimizde kullanılan pestisit türleri ve miktarları 86 Tablo H.8. Mardin Đli 2000 Yılı Đlçelere Göre Gübre Tüketimi (Ton) 87 Tablo I.. Madencilik ile ilgili Sanayi Tesisleri 90 Tablo J.. 200 2006 Dönemi Ortalama Güneşlenme Süresi (Saat) 9 Tablo J.2. 200 2006 Dönemi Đlimizde Güneş Işınları Şiddetinin Günlük Kalori Toplamının Aylık Ortalaması (Cal/cm gün) 9 Tablo J.3. Đlimiz 200 2006 Yılları Aylık Ortalama Rüzgar Hızı 92 Tablo J.4. Đlimizde Tüketilen Elektrik Enerjisinin Sektörel Dağılımı 95 Tablo K.. Đlimizde Bulunan Küçük Sanayi Siteleri 97 Tablo K.2. Đnşaat ve yapı Elemanları Sanayii Tesisleri 99 Tablo K.3. Otomotiv Yan Sanayii Tesisleri 99 Tablo K.4. Gıda Sanayi Tesisleri 00 Tablo K.5. Lpg Dolum ve Tüp Tesisleri 00 Tablo K.6. Metal Yapı Malzemeleri Tesisleri 00 Tablo K.7. Orman Ürünleri Tesisleri 00 Tablo K.8. Tarım Aletleri ve Makineleri Tesisleri 0 Tablo K.9. Plastik Eşya Tesisleri 0 Tablo K.0. Karma Yem Tesisleri 0 Tablo K.. Kimya Tesisleri Sanayi 0 Tablo K.2. Tekstil Sanayi Tesisleri 0 Tablo K.3. Kablo Sanayii Tesisleri 02 Tablo K.4. Đnşaat ve Yapı Elamanları Tesisleri 02 Tablo K.5. Gıda Sanayii Tesisleri 02 Tablo K.6. Sanayii Kalıp Techizatı Tesisleri 02 Tablo K.7. Tarım Alet ve Makineleri Tesisleri 03 Tablo K.8. Orman Ürünleri Tesisleri 03 Tablo K.9. Plastik Eşya Tesisleri 03 Tablo K.20. Deri Đşleme Tesisleri 03 Tablo K.2. Yem Tesisleri 03 Tablo K.22. Tekstil Sanayii Tesisleri 03 Tablo K.23. Bakır Levha Tesisleri 03 Tablo K.24. Diğer Metal Eşya Sanayii Tesisleri 04 Tablo K.25. Pamuk Çırçır Tesisleri 04 Tablo L.. Köy yollarının durumu 06 Tablo L.2. Đlimizin Đlçe Bucaklarının Merkeze olan Uzaklığı 07 Tablo L.3. Đlimiz Kayıtlı Motorlu Araç Sayıları 07 Tablo L.4. Mardin ve ilçelerin hat kapasiteleri 09 Tablo M.. Tablo M.2. Kullanma Amacına Göre Tamamen veya Kısmen Biten Yeni ve Đlave Binalar (Yapı Kullanma Đzin Belgelerine Göre) 4 Kullanma Amacına Göre Yapılacak Yeni Đlave Yapılar (Yapı Ruhsatlarına Göre) 5 Tablo M.3. Sayım Yıllarına Göre Đl Nüfus ve Nüfus Artış Hızı Tablosu 6 Tablo M.4. Mardin ilçelerinin Nüfusları, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu 7 Tablo M.5. Merkez, Đlçe ve köy Nüfuslarının Yıllarına göre Gelişimi 7 Tablo M.6. Mardin Đli nüfusunun Cinsiyete Göre Dağılımı 8 Tablo N.. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 2 Tablo P.. Mardin ilinde meydana gelen sel felaketiyle ilgili genel bilgiler 30 Tablo R.. Đlimizde Đlçelere göre Sağlık Kurumları 33 Tablo R.2. Đlimizdeki bulaşıcı hastalıklar 34 Tablo R.3. Đlimizdeki Zoonoz Hastalıkları 35 xiv

Tablo R.4. Đlimizdeki aşı çalışmaları 35 Tablo R.5. Đlimizdeki bebek ölüm hızları 36 Tablo R.6. Đlimizdeki aile planlaması çalışmaları 36 Tablo T.. ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Faaliyetler Listesi 43 xv

ŞEKĐLLER SAYFA Şekil A.. Eski Mardin den bir görüntü (923 930) 2 Şekil A.2. Mardin den bir görünüm 3 Şekil A.3. Mardin Đli Haritası 4 Şekil A.4. Mardin de Beyazsu vadisi (Nusaybin Mardin) 5 Şekil A.5. Mardin de Tarihi bir köprü (Sürgücü) 6 Şekil A.6. Savur Çayı 7 Şekil A.7. Mardin de Üzüm Bağları (Zınnar Yöresi) 9 Şekil A.8. Mardin Deprem Haritası 2 Şekil A.9. Mardin Jeoloji Haritası 3 Şekil B.. Mardin de Üzüm 7 Şekil B.2. Mardin Çimento Fabrikası 22 Şekil B.3. Nuhoğlu Kireç Fabrikası 22 Şekil C.. Mardin de kış 26 Şekil C.2. Mardin Đli Hava Kirliliği Đzleme Đstasyonu 34 Şekil C.3. Mardin Đli Hava Kirliliği Đzleme Đstasyonu 38 Şekil E.. Đl Çevre ve Orman Müdürlüğü Erozyon Önleme Çalışmaları 45 Şekil F.. Meşe Palamutu (Quercus Brantii) 46 Şekil F.2. Mardin fidanlığında pramidal servi 47 Şekil F.3. Mardin Fidanlık Mühendisliği 49 Şekil F.4. Mardin Orman Fidanlık Mühendisliği Tüplü Fidan Yastıkları 50 Şekil F.5. Mardin de Rehabilitasyon Çalışmaları 5 Şekil F.6. Mardin Fidanlık Mühendisliği (Sedir Tohum Plantosyumu) 54 Şekil F.7. Mardin de kiraz festivali (Yeşilli) 56 Şekil F.8. Mardin de kiraz festivali (Yeşilli) 56 Şekil F.9. Mardin Fidanlık Mühendisliği 57 Şekil G.. Dinler Arası Hoşgörü (Mardin UlucamiKırklar kilisesi) 63 Şekil G.2. Mardin Müzesi 65 Şekil G.3. Mardin Kalesi 66 Şekil G.4. Deyrulumur Manastırı (MidyatMardin) 73 Şekil G.5. Deyrulzafaran Manastırı (Mardin) 74 Şekil G.6. Kasımıye Medresesi 75 Şekil G.7. Ulucamii 77 Şekil I.. Mardin Çimento Fabrikası 88 Şekil I.2. Midyat Taşının Çıkarıldığı Taş Ocağı 89 Şekil I.3. Midyat Taş Đşlemeciliği ile Yapılmış Tarihi Konukevi (Midyat) 89 Şekil J.. Mardin Mobil Enerji Santralı (Rasa) 94 Şekil K.. Mardin Serbest Bölgesi 98 Şekil K.2. Organize Sanayi Bölgesi 05 Şekil M.. Mardin Yenişehir Şekil M.2. Mardin Đli Sayımlar Arası Nüfus Artış Hızı 6 Şekil M.2. Mardin çarşısından bir görünüm 8 Şekil N.. Düzensiz Katı Atık Depolama Alanı (Rehabilite edildi) 25 Şekil N.2 Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi Đle Đlgili Yapılan Çalışmalar 25 Şekil N.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi Đle Đlgili Yapılan Çalışmalar 26 Şekil O.. Đlimizde yapılan gürültü ölçümleri 27 Şekil S.. Uygulamalı çevre eğitimi pilot projesi kapsamında ilköğretim 38 okullarında verilen eğitim çalışmaları Şekil S.2. Mardin de 5 Haziran Dünya Çevre Günü Töreni 39 xvi

Şekil S.3. Mardin de 5 Haziran Dünya Çevre Günü Etkinlikleri 39 Şekil S.4. Prof. Dr. Orhan KURAL ın Mardin de 5 Haziran Dünya Çevre Günü Etkinlikleri çerçevesinde verdiği konferans 40 xvii

A. COĞRAFĐK KAPSAM A.. Giriş A... Mardin in Tarihi Fırat ve Dicle arasında, Mezopotamya Bölgesinde bir dağın tepesinde kurulmuş olan Mardin, Yukarı Mezopotamya nın en eski şehirlerinden birisidir. M.Ö. 8000 öncesine kadar giden bir yerleşik geçmişe sahiptir. Mardin, mimari, etnografik, arkeolojik, tarihi ve görsel değerleri ile Güneydoğunun en eski kentlerinden birisidir. M.Ö. 4500 den başlayarak klasik anlamda yerleşim gören Mardin, Subariler, Sümerler, Akadlar, Babiller, Mitaniler, Asurlular, Persler, Romalılar, Bizanslılar, Araplar, Selçuklular, Artuklular Osmanlılar dönemine ilişkin birçok yapıyı bünyesinde harmanlayabilmiş önemli bir açık hava müzesidir. Çoğu kaynaklarda; Mardin in gerçek adı Merdin olarak geçer. Nitekim Mardin Halkının çoğu da bugün böyle demektedirler. Bu ad, Kaleler anlamına gelir. Şehre bu adın verilmesinin nedeni, yakınında birçok kalenin bulunmasıdır. Mardin Kalesi olan Kuşlar Yuvası, Eskikale Köyünde bulunan Kal at ül Mara Kalesi ve Erdemeşt Kalesi bu adın verilmesinde etken olmuştur. Alman Arkeoloğu Baron Max Van Oppenhiem in 9 929 yılları arasında yaptığı kazılardan elde edilen sonuçlara göre; Subarilerin Mezopotamya da (M.Ö. 4500 3500) yaşadıklarını bu tespite sebep olarak da Sümer ve Babil katları arasında bulduğu kiremitleri göstermiştir. Ayrıca, Gırnavaz Höyüğünde 982 yılında başlayıp 99 yılına kadar sürdürülen arkeolojik kazı ve araştırmalar sonucunda Gırnavaz ın M.Ö. 4000 den M.Ö. 7. yy. kadar sürekli olarak yerleşim alanı olduğu anlaşılmaktadır. M.Ö. 4000 sonlarına tarihlenen Geç Uruk Devri, Gırnavaz Kalıntılarının en alt kültür tabakasını oluşturmaktadır. Bu kültür abakasının üzerinde yer alan Er hanedunlar Devri M.Ö. 3000 Yıllarına rastlar. Er hanedanlar Devri mimari tabakaları daha çok ölü gömme adetleri açısından araştırılmışve değerlendirilmiştir. Tesbit edilen mezarlarda şahsi eşya olarak metal silahlar, metal süs eşyaları, kült ve seramik kaplar ve mühür örnekleri çok sayıda tespit edilmiştir. Fırat Vadisinin doğusunda oturan bir kavim Sınar ın güneydoğusunu istila edip Ur Şehrini kendilerine başkent yapmışlardır. Hükmettikleri bölgeye de Sümer denilmiştir. Sümer Kralı M.Ö. 2850 yılındaki Lugarzerkiz Akdeniz e uzandığı seferinde Mardin i hükmü altına almıştır. Daha sonra Sümerler, Şehri Akadlara bırakmışlar. M.Ö. 2200 de Mardin Babil liler yönetimine girdi. M.Ö. 925 te şehir Hitit Devletince işgal edildi. M.Ö. 367 de Asurlular Mardin i topraklarına kattılar.

Şekil A.. Eski Mardin den bir görüntü (923 930) Kaynak : Getrude Bell M.Ö. 539 da Şehir Perslerin eline geçti. M.S. 249 da, Đl Roma egemenliğine girmiştir. Mardin de Bizanslılar M.S. 640 yılında Hz. Ömer in Kumandanlarından Halid Bin Velid in Şehri almasına kadar varlıklarını devam ettirmişlerdir. Akabinde Şehir Emmeviler, Abbasiler ve Mervaniler hakimiyetine girdi. M.S. 089 da Mervaniler Selçuklulara yenilerek Şehri onlara teslim ettiler. Selçuklulardan sonra Artuklular, Karakoyunlular, Akkoyunlular ve Şah Đsmail in egemenliğine girdikten sonra Mısır Seferini düzenleyen Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı Đmparatorluğuna katılmıştır. 2

Şekil A.2. Mardin den bir görünüm Kaynak : Mardin Valiliği Basın ve Halkla Đlişkiler Müdürlüğü A.2. Yüzölçümü ve Kapsamı Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bir sınır Đli olan Mardin 889 Km 2 yüzölçümü ile Türkiye topraklarının %, lik bir kısmını oluşturur. Batıda Şanlıurfa, kuzeyde Diyarbakır, doğuda Batman ve Şırnak, güneyde ise Suriye Devleti ile komşu olan Mardin 36 55385 kuzey enlemleri ve 39 564254 doğu boylamları arasında yer alır. Đl merkezinin denizden yüksekliği yaklaşık.083 metredir. Mardin ilinin ilçeleri sırayla şöyledir; Dargeçit, Derik, Kızıltepe, Mazıdağı, Midyat, Nusaybin, Ömerli, Savur ve Yeşilli dir. 3

Mardin il ve ilçe sınırlarını gösteren harita Şekil A.3 te gösterilmiştir. Şekil A.3. Mardin Đli Haritası A.3. Mardin Đlinin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu A.3.. Dağlar Mardin il alanının % 52,6 sı dağlarla kaplıdır. Pek yüksek olmayan bu geniş dağ kütlesi, il topraklarının ortasında doğu batı istikametinde uzanır. Genellikle kalker kaplı bu dağlar oluşum özellikleri açısından Toroslara benzerler. Yörede yer yer çıkan lavların oluşturduğu seyrek yükseltilerde vardır. Đl alanında doğu batı istikametinde uzanan bu dağlar Diyarbakır Havzası ile Suriye Çölü arasında basamaklarla yükselen bir eşik oluşturur. Suriye Çölüne egemen bir konumu olan Mardin Dağları, Mardin Ovasından yaklaşık 600 metre yükseklikte çok geniş bir kütle oluşturur. Sıranın bazı kesitlerinde yükselti.000 metre üzerine çıkar. Bu yükseltilerin başlıcaları, Karabaş Dağı, (.480 m.) Dilek Dağı, (.23 m.) Ziyaret Tepe (.60 m.) Kalınca Tepe (.34 m.) ve Alem Dağı (.04 m.) dır. Suriye Çölü ve bu çölü kapatan bozkır kuşağında kalan Mardin Dağları genellikle çıplaktır. Büyük bölümü kalkerli olduğundan çatlaklar ve yarıklar oluşmuştur. Yüzey suları çatlaklardan dibe çekilmekte ve ancak ovalara yakın kesimlerde yüzeye yakın seviyeye çıkabilmektedir. Mardin Dağları nın; Mazıdağı, Derik, Midyat, Savur ve Nusaybin yörelerinde sokulan yüksek kesimlerde meşe ağaçlarından oluşan topluluklara rastlanır. Yörenin diğer engebelerini Mazıdağı, Abdulaziz Dağları ve Midyat Dağları teşkil eder. 4

Şekil A.4. Mardin de Beyazsu vadisi (Nusaybin Mardin) A.3.2. Platolar Mardin de platolar, yeryüzü şekillerinin en az ağırlıklı bölümünü oluşturmaktadır. Mardin Dağlarının, özellikle kalkerli kesimleri hızla aşınarak platolara dönüşmüştür. Bu platolar 700.000 metre yükselti kuşağında yer alır. Kuzeyde Diyarbakır Havzasına doğru, güneyde ise Mardin Kızıltepe ve Mardin Nusaybin Ovalarına doğru basamak basamak açılan bu platolar yer yer yüzeye çıkan lavlarla kaplıdır. Platolarda genelde kalkerli yapı egemendir. Umumiyetle bitki örtüsünden yoksun olduğu için platolar il hayvancılığı açısından çok önemli değildir. Ancak ovalara yakın platolarda dağların yüksek kesimlerinde dibe çekilen suların yüzeye çıkması ile oluşmuş zengin çayırlarla kaplı, hayvancılığa elverişli bölümlere de rastlanır. A.3.3. Vadiler Đlin büyük bir bölümü dağlarla kaplı olduğundan vadiler önemli yer tutmaktadır. Mardin Dağlarından kaynaklanan Dicle Irmağı nın bazı kolları ile Fırat Irmağı nın bazı kolları genellikle kalkerli il topraklarında koridorlar oluşturmuştur. Dicle Vadisi : Güneydoğu Anadolu nun Fırat Irmağı ndan sonra en önemli vadisidir. Diyarbakır Havzasını ortadan bölen bu vadi Diyarbakır Mardin, Batman il alanlarının birleşme noktasından doğuya doğru uzanır. 5

Şekil A.5. Mardin de Tarihi bir köprü (Sürgücü) A.3.4. Ovalar Kızıltepe Mardin Nusaybin Ovaları; Şanlıurfa ili sınırlarında kalan Ceylanpınar Ovasının doğu uzantısı durumundaki bu ovalar bir bütün oluşturmaktadır. Büyükdere Vadisi ile Gümüş Çayı Vadisinin birleşmesi ile genişleyen taban üzerinde yer alan Kızıltepe Ovası en geniş olanıdır. Uzunluğu 35 Km. genişliği 20 Km. civarındadır. Kızıltepe Ovasından sonra doğuya doğru Suriye sınırı boyunca takriben 90 Km. uzanan düzlüklere Mardin ve Nusaybin Ovaları adı verilmektedir. Ova tabanlarının genişliği fazla olmayıp, 5 0 metre arasında değişmektedir. Geniş alanlar kaplamalarına rağmen Kızıltepe Mardin Nusaybin Ovalarında sulama imkanları son derece kısıtlıdır. Çünkü yöredeki akarsular genellikle yaz aylarında kurumaktadır. Ancak Nusaybin Ovasının bir kısmı Çağ Çağ Suyu ile sulanabilmektedir. GAP ile birlikte bu ovaların büyük bir bölümü sulamaya açılacaktır. A.3.5. Akarsular Đlimiz sınırları içerisinde çok sayıda akarsu bulunmaktadır. Bu akarsulardan en önemlileri şunlardır; 6

Gümüş Çayı (Zegran) : Mardin Đlinin batısında, Erdem Köyü yakınlarından doğan Gümüş Suyu, önce güneydoğuya sonra güneybatıya doğru akar. Kızıltepe den geçtikten sonra batıya yönelen çay, Akdoğan (Arrade) Köyünün güneyinden Suriye Devleti sınırlarına girer. Çağ Çağ Suyu : Đlimiz Midyat ve Nusaybin Đlçeleri arasında Dali Köyünün güneyinde iki ayrı kaynaktan çıkan Aksu (Beyazsu) ile Karasu nun birleşmesi ile Çağ Çağ Suyu oluşmaktadır. Bu su üzerinde kurulan baraj ile yörenin içme ve sulama suyu ihtiyacı temin edilmektedir. Nusaybin Đlçesi sınırlarından Suriye Devleti topraklarına geçen Çağ Çağ Suyu, üzerinde kurulan baraj ile gerek sulama gerek enerji üretimi açısından önemli bir yere sahiptir. Savur Suyu (Habur Çayı) : Đlimiz Savur Đlçesinin Suçi Köyünden çıkmaktadır. Bu su, Savur Đlçesinin hayat kaynağıdır. Çayın geçtiği yerlerdeki kavaklık ve bahçelik, bu su ile sulanmaktadır (Bkz. Şekil A.6). Buğur Çayı : Đlimiz Derik Đlçesinin Buğur Köyü nün yakınlarında bir kaynaktan doğmaktadır. Bu suyun üzerinde kurulan Dumluca Barajı ile Derik Đlçemizin tarımsal sulama ihtiyacının bir kısmını karşılamaktadır. Şekil A.6. Savur Çayı 7

Bu suların dışında, Đlimizde bulunan akarsular şunlardır; Hınız Deresi Gülzar Deresi Sultan Şeyhmus Deresi Gurs Suyu Büyük Dere Cehennem Deresi A.4. Mardin Đlinin Jeolojik ve Tektonik Yapısı A.4.. Kambrien ve Daha Eski Formasyonlar Arap Blokunda bu formasyon yalnız Mardin in Derik Đlçesinde Kermik, Sadan ve Telbismi de gözükmektedir. Genellikle gre, konglomera ve kırmızı renkli çapraz tabakalı kumtaşı ve şeyllerden oluşur. A.4.2. Kretase Eosen ve paleosen formasyonlarının aşındığı yerlerde juraaltkretase kireçtaşları ile üst kretase marn ve killeri, Mardin Mazıdağı Đlçesi çevresinde Kentalan, Espandika, Gercüş, Hermis, Kerbent Basenlerinde yüzleklenir.batıya gidildikçe kalınlıkları azalan kretase kireçtaşları Mardin Mazıdağı Đlçesinde 400 metre kalınlıktadır. A.4.3. Üst Kretase (Mardin Formasyonu) Genellikle Mardin ve Mazıdağı Bölgesinde üst kretase paleosen ve senoniyen kireçtaşları üzerinde 200 metre kadar kalınlıkta marnlı gre ve şeyler durumundadır. A.4.4. Orta Eosen (Midyat Formasyonu) Güneydoğu Anadolu Bölgesinde geniş bir trasgresyon alanına sahip olan eosen kireçtaşlarının en karakteristik gelişimi ilk defa Midyat Platosunda görüldüğünden bu eosen kireçtaşı birliğine Midyat Formasyonu adı verilmiştir. Genellikle alt düzeylerde sarımsı ve devetüyü renkte sileks modüllü stratifiye, üst düzeylerde ise açık kırmızı renkte tebeşirli ve bazen çörtlüdür. Kalınlığı yaklaşık 270 350 metre dolayındadır. Mardin Blokunda çok geniş surette yayılan eosen kalkerleri kenar kıvrımlarında açığa çıkan Midyat Kalkerleri tipinde olup, alt kesimi bol fosilli ve zengin bir Nummulit faunası içerir. Mardin Blokunda alttan yukarı başlıca üç seviyeye ayrılabilir; Masif, gri krem renginde sık dokulu kalker, Marnlı Seviye, Beyaz Tebeşirli Kalker. A.4.5. Neojen (Kısmen Denizel, Kısmen Karasal) Suriye sınırı boyunca alt kısımları kısmen denizel, üst kısımları karasal fasiyeste gelişmiş olan bu formasyon geniş alanlar kaplar. Alt kesimlerde miyosen kireçtaşları, paleosen ve yer yer kuvaterneri içine alan üst düzeylerde kumlu, çakıllı tabakalar bulunur. 8

A.4.6. Volkanizma Doğuda Siirt Đdil, Batıda Harran Ziyaret Dağı ile sınırlanmış alanı içeren Diyarbakır Paftası hudutları dahilinde kenar kıvrımlarıyla Arap Bloku arasında büyük tektonik faylardan çıkan Efüzif bazalt akıntıları bölgenin başlıca volkanizma faaliyetlerinin kalıntısıdır.bunlardan en önemlisi Diyarbakır ın güneybatısındaki 7,200 Km 2 lik saha dahilinde yayılan ve yüzlerce akıntı merkezlerinden gelen delikli, ojit ve polivinli bazalt akıntılardır. Ayrıca, Ramandağ ile Garzan arasındaki Kıradağ ile alanın güneyindeki Ceflana, Đdi ve Cizre arasındaki bazalt akıntıları yüzlerce Km 2 saha kaplarlar, Karacadağı nda mevcut kraterler pek çoktur. Bu akıntıların yaşı pleistosendir. Cizre, Đdil akıntılarının da yeni zamanlara ait oldukları ve bölgede en genç çökeltileri örttüklerinden anlaşılmaktadır. Buna karşılık, Diyarbakır çevresinde, Dicle kıyısında bazalt akıntıları üzerinde taraçaların bulunması, akıntıların daha yaşlı olduğunu götermektedir. Şekil A.7. Mardin de Üzüm Bağları (Zınnar Yöresi) A.4.7. Tektonik Bölge sınırlarında başlıca tektonik karakterler şöyle özetlenebilir; 9

Bitlis Masifinin güneyinde ardı ardına gelen eden zoojen ve pelajik kalker, marn ve arjilli serilerle detritik gre çökelleri binlerce metre kalınlıkta birbiri üzerine yığılmıştır. Bu muazzam yığılma çökelme havzasının devamlı surette çökmesi ile mümkün olabilmiştir. Çökeller arasında tespit edilen gre, konglomera ve hafif diskordanslar daha kuzeydeki metamorfik hareketlerine tabi olarak litolojik değişiklikleri meydana getirmiştir. Kıvrık sisitemlerinin ekseriya antiklinal şeklinde oluşması bölgeye çok karakteristik bir bünye arz eder. Mardin Bloku nun kuzeyinde uzanan subsidans havzasında birbirini takip eden yönleri önce NW SE, daha sonra batıya doğru SW NE istikametini kenar kıvrımlarının ekserisi monoklinal sistemde antiklinal ve senklinallerden ibarettir. Kenar kıvrımlarının yön değiştirmelerinin sebebi daha kuzeyde bu kıvrımları doğuran Bitlis Masifinin virgasyonundan ileri gelmektedir. Aynı zamanda virgasyonun diğer bir sebebini ön ülke rolünde olan Arap Blokunun eperon ve girintilerinde aramak gerekir. Kenar kıvrımları biri doğuda Cilo Dağlarında, diğeri bölgemizin hemen kuzeyinde Hacertun Dağında önemli eksen yükselmeleri sayesinde bölgenin en derin kesintilerini görmek mümkündür. Bu iki yükselim arasındaki sahada, geniş bir senklinal depresyonu mevcuttur. Dipten gelen dikey hareketlerin rijit kalker tabakalarını yükselim bölgelerinde kademeleştirdiği Körkandil, Hacertun Dağ, Cudi ve Katimehenk Dağlarında tespit edilmiştir. Epirojenik hareketlerin en bariz örnekleri bölgemizde Espandika, Kentalan ve Garzan istikametinde görülmektedir. Antiklinallerin kırılma yönlerindeki faylar çok derinlere kadar iner. Kentalan ve Sadak antiklinali kuzey cephelerinde faylarla sınırlanmış ve hatta Kentalan antiklinali kısmen kuzeye itilmiş dip kıvrımsı arz eder. Güneye gittikçe antiklinaller daha domumsu olup, fay tesirleri azalır. Gercüş antiklinalinin güney flankındaki fay sistemi doğuya doğru büyür. Hermis ve Kerbent antiklinallerini sınırladıktan sonra Fındık Dağı antiklinalinden Cudi Dağı bindirmesine vasıl olur. Gene epirojenik hareketlerin tesirleri aynı antiklinallerde dubl deversmanla kendini göstermektedir.kentalan ve Garzan antiklinalleri aslında aynı eksenli bir kıvrım sistemi olup, Kurtalan nın güney batısında N S istikametinde bir fayla birbirinden ayrılmış ve Kentalan antiklinali kuzeye Reşan Dağı üzerine bindirmesine rağmen, Garzan güneye devrik bir antiklinal meydana getirmiştir. Kenar kıvrımlarının Siirt in güney doğusunda çok sıkışmış ve fazlaca falyanmış ve hatta senklinallerinin çoğunun yatık birer izoklinal şekil almasına karşılık Diyarbakır Ovası etrafında antiklinal eksenlerin birbirinden uzaklaşarak yelpazevari yayılmalar teşkil ettikleri görülür. Siirt in güney doğusundaki sıkışmalar güneydeki Arap Platformunun çok yakın ve muhtemelen Diclenin hemen güneyinden geçtiğine işaret etmektedir. Diyarbakır Ovasında yapılan gravimetrik jeofizik haritası, Arap Platformunun Diyarbakır Ovasının altına girdiğini ve böylelikle kıvrım sistemlerinin yelpazevari ayrılmalar yaptığını göstermektedir. Özellikle Arap Platformunun Karacadağı etrafında bir yükselim gösterdiği, bu eski blokun Đran dan ve Irak tan gelen sübsidans havzası ile sınırlarındaki fraktürlerden çıkan genç akıntılardan anlaşılır. Keza, Tektek Dağlarının batısında Harran Ovasında bulunan N S doğrultulu faylar ve eosen kalkerlerinin bu yönde faylanmaları Arap Platformu ile ilgilidir. Sübsidans havzasının güney hudutları muhtemelen Mardin Bloku denilen Savur, Nusaybin hattında 0

geçmekte ve kuzeye doğru tedrici olarak inmektedir. Đdil Nusaybin arasındaki Bazalt Kraterleri de bu hattı işaret etmektedir. Mardin Bloku nun güneyinde Cebeli Sincar, Cebeli Abdulaziz, Toualabba istikametinde Arap Platformu içinde diğer bir sillon belirtmektedir. Böylece Karacadağın etrafında Arap Platformu nun bir eperon yaptığı görülür. Ön çukurların etrafına giren bu eski masif çıkıntısı bütün bölgedeki bu kenar kıvrımlarının yön değiştirmelerine sebep olmuştur. Mardin Bloku nun kuzeyinde uzanan Cizre Diyarbakır sübsidans havzası Devonienden pliosene kadar devamlı bir çökelme gösterir. Bu çökelme kuzeybatı yönünde incelmektedir. Güneydoğuya doğru çökellerin genel bir kalınlaşma arzetmesi Raman da, Kentalan da, Gercüş te masif kalkerler içinde yapılan sondajlarla ve nihayet Harbol ve Hacertun Dağı kesitlerinin karşılaştıılması ile kafi derecede izah edilmiş olmaktadır. Sübsidans Havzası nın Arap Platformu ile temas zonlarında en son paroksizma hareketleri dolayısıyla oluşan fraktürlerden çıkan bazalt lavları, bu havzanın güney sınırlarını meydana getirmektedir. Güneyde Mardin Bloku, sübsidans havzasına nazaran değişik bir tektonik bünye arz etmektedir. Arap Platformu nun yükselim noktalarından birini teşkil eden bu blok üzerinden Üst Paleozik ve Alt Mesozoik transgresyonları ulaşmamıştır. Gerçekten, Mardin antiklinalinin incelenmesiyle bu durum daha iyi anlaşılır. Mardin antiklinali güneyde ani olarak fay hattı ile ovada sınırlanmıştır. Bu fay, batıya doğru yürüyerek Mesozoik kalkerlerinin parçalanmasına ve nihayet Derik te substratumu teşkil eden eski paleozoik bünyelerin aflöre etmesine neden olur. Bu fay boyunca birçok genç akıntı merkezleri görülmektedir. Derik kesiti de Alt ve Orta Kambrien tabakaları ile Algonkiene ait olan eski efüziflerin üzerine kretase masif kalkerleri açılı diskordansla oturmuşlardır. Kambrien Formasyonlarının doğrultuları NE SW olmasına mukabil, örtü tabakalarını teşkil eden Mesozoik ve Tersiyer Formasyonlarının doğrultuları E W istikametlidir. Paleozoik serilerinin kıvrımlanma yönlerinin Alpin Plisman yönlerinden farklı olması, eski Huronien masifinin çok önce karakterini kazandığına Karacadağ bazalt akıntılarının güneydoğu ucunda aflöre eden bu eski paleozoik silsilenin bütün Karacadağ çevresinde ve Tektek Dağları Tersiyer Tabakaları altında mevcut olduğuna delil olduğu gibi, bu bölgede Tersiyer Denizinin değişik çökelleride buna işarettir. Arap Bloku nun batı hudutları üzerindeki Tersier ve Üst Mesozoik çökelleri, hemen hemen horizontal denecek derecede az dalgalıdır. Epirojenik hareketler Arap Bloku nun batı hatlarında Tektek Dağlarında rijit blok faylanmalara kadar tezahür eder. Kenar kıvrımlarında mevcut devamlı çökel ve muhtelif derin seksiyonlarının mukayesesi sayesinde bölgenin jeolojik tarihçesini oldukça sağlıklı çizmek mümkündür. Mardin in Depremsellik Haritası Şekil A.8 de gösterilmiş olup, Mardin bu haritaya göre 3. derecede deprem bölgesi içinde yer almaktadır.

Şekil A.8. Mardin Deprem Haritası Mardin Jeoloji Haritası Şekil A.9 da gösterilmiştir. 2

Şekil A.9. Mardin Jeoloji Haritası KAYNAKLAR : Mardin Valiliği Yaşayan Tarih MARDĐN, 2002 DSĐ Genel Müdürlüğü Etüt ve Plan Daire Başkanlığı GAP, 2002 Đl Tarım Müdürlüğü, 2006 Đl Köy Hizmetleri Müdürlüğü, 2006 Đl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2006 Çevre Koruma Vakfı, 2006 Getrude Bell Mardin Valiliği Basın ve Halkla Đlişkiler Müdürlüğü, 2006 3

B.. Enerji Kaynakları B... Güneş Enerjisi B. DOĞAL KAYNAKLAR Đlimizde 2000 yılı periyodunda Devlet Meteoroloji Đşleri Genel Müdürlüğü Mardin Meteoroloji Müdürlüğünden alınan bilgilere göre Mardin in en fazla güneş ışığına maruz kaldığı aylar; Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarıdır. Mardin de 2000 yılı periyodunda güneş ışınları şiddetinin yıllık ortalaması 35.4 Cal/cm 2 Gün olarak belirlenmiştir. B..2. Su Enerjisi Đlimiz Nusaybin Đlçesinde Çağ çağ Suyu üzerinde kurulan Çağ çağ Hidroelektrik Santralinde toplam 50.000 Kw/yıl elektrik enerjisi üretilmektedir. Ayrıca Etüt Progromında yer alan Çağ çağ ve Çağ çağ Hidroelektrik Santralleri nin devreye girmesiyle 4 Mw. güçlü 33 Gwh./yıl elektrik enerjisi üretilecektir. B..3. Kömür Mardin Đli sınırları dahilinde kömür rezervi bulunmamaktadır. B..4. Doğal Gaz Đlimiz Nusaybin Đlçesinde doğal gaz rezervi bulunmakta olup, açılan 56 adet kuyudan günlük 35.000 m 3 doğal gaz üretilmektedir. B..5. Rüzgar Đlimizde rüzgara dalı Enerji Santralleri kurulabilecek durumdadır. Rüzgar Enerjisine dayalı Santrallerin kurulabilmesi için kabul gören 6 m/sn in üzerinde rüzgar esmektedir. B..6. BiyogazBiyomas Đlimizin kırsal kesimlerinde yaygın bir şekilde tezek kullanılmaktadır. B..7. Petrol Đlimiz sınırlarında petrol rezervi bulunmamaktadır. Ancak, TPAO tarafından Nusaybin Đlçesi kuzeyindeki dağlık bölgede sismik çalışmalarına başlanacaktır. B..8. Jeotermal Sahalar Đlimiz sınırları dahilinde jeotermal sahaları bulunmamaktadır. 4

B.2. Flora Fauna B.2.. Ormanlar Mardin Đli ormanlarının genel görünüşü aşağıdaki gibidir; Normal Baltalık :.04 Ha. Bozuk Baltalık : 02.238 Ha. Toplam Ormanlık Saha : 3.342 Ha. Açık Saha Toplam Genel Saha : 753.399 Ha. : 866.74 Ha. B.2.2. Çayır ve Mera Toplam 866.74 hektar olan ilimizde çayır ve meraların kapladığı alan 5.447 hektardır. B.2.3. Sulak Alanlar Đlimiz sınırları içerisinde sulak alan bulunmamaktır. B.2.4. Endemik Bitkiler Đlimizde bu konuda ayrıntılı bir bilgi elde edilmemiş olup, Siirt Đli sınırlarında yayılış gösteren 0 adet lokal endemik bitkilerdir. Bunlar; Allium armenioides Yabani Soğan 2Allium wendelboanum Yabani Soğan 3Centaurea davisii Peygamber Çiçeği 4Cicer reticulatum Yabani Nohut 5Eremopoa mardinensis. 6Fumaria boissieri Şahtere 7Đris nectarifera var. Mardinensis Süsen 8Đris nectarifera var. Nectarifera Süsen 9Đsatis mardinensis Çivit Otu 0Stachys baytopiorum Karabaş B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar Đlimiz faunası ile ilgili bilgiler Flora ve Fauna bölümünde verilmiştir. Endemik türlerle ilgili bilgi elde edilememiştir. B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları Đlimizde Milli Parklar, Tabiatı Koruma Alanları, Tabiat Parkları gibi koruma alanları bulunmamaktadır. 5

B.3. Toprak B.3.. Alüvyal Topraklar Bu topraklar akarsular tarafından taşınıp depolanan materyaller üzerinde oluşan genç topraklardır. Mineral bileşimleri akarsu havzasının titolojik bileşimi ile jeolojik periyotlarda yer alan toprak gelişimi sırasındaki erozyon ve birikme devirlerine bağlı olup, heterojendir. Profillerinde horizonlaşma hiç yok ya da çok az belirgindir. Buna karşılık değişik özellikte katlar görülüp, çoğu yukarı arazilerden yıkanan kireççe zengin topraklardır. Toprak yüzeyi nemli ve organik maddece zengindir. Đyi bir drenaj olduğundan yüzey hatları çabuk kurur. Üzerilerindeki bitki örtüsü iklime bağlıdır. Bulundukları iklime uyabilen her türlü kültür bitkisinin yetiştirilmesine elverişli ve üretken topraklardır. Şekil B.. Mardin de Üzüm B.3.2. Kolüvyal Topraklar Genellikle dik eğimlerin eteklerinde ve vadi ağızlarında yer alırlar. Yer çekimi, toprak kayması, yüzey akışı ve yan derelerle taşınarak biriken materyaller üzerinde 6

oluşmuş genç topraklardır. Ayrıca, bakımından daha çok çevredeki yukarı arazi topraklarına benzerlersede de ana materyalde dereceleme ya hiç yok ya da yetersizdir. Profilde yağışın veya yüzey akışının yoğunluğuna ve eğim derecesine göre değişik parça büyüklüğünü içeren katlar görülür. Bu katlar alüvyal topraklarda görüldüğü gibi birbirine paralel durumunda olmayıp düzensizdir. Dik eğimliler ve ağızlarında bulunanlar çoğunlukla az topraklı olup, Kabataş ve molozları içerirler. Yüzey akış hızının azaldığı oranda parçaların çapları küçülür. Eğimin çok azaldığı yerlerde parçacıklardaki küçülme alüvyon parçaları düzeyine geldiğinden bu gibi yerlerde kolüvyal topraklar geçişli olarak alüvyal topraklara karışır. Bunlarda eğim tek tip olup, materyalin geldiği yöne doğru artmaktadır. Arasıra taşkına maruz kalırlarsa da eğim ve bünye nedeniyle drenajları iyidir. Tuzluluk ve sodiklik gibi sorunları bulunmamaktadır. B.3.3. Kahverengi Orman Toprakları Kahverengi Orman Toprakları kireççe zengin ana madde üzerinde oluşur. Bu toprakların profilleri A(B)C şeklinde olup, horizonlar birbirine tedricen geçiş yapar. A horizonu çok gelişmiş veya granüler bir yapıya sahiptir. Reaksiyonu genellikle kalevi bazen de nötrdür. B horizonunun rengi açık kahverengi ile kırmızı arasında değişir. Reaksiyonu A horizonundaki gibidir. Yapı granüler veya yuvarlak köşeli bloktur. Çok az miktarda kil birikmesi olabilir. Horizonun aşağı kısımlarında Ca Co bulunur. Kahverengi Orman Toprakları genellikle geniş yapraklı orman örtüsü altında oluşur. Bunlarda etkili olan toprak oluşum işlemleri kalsifikasyon ve biraz da podzollaşmadır. Drenajları iyidir. Çoğunlukla orman veya otlak olarak kullanılırlar. Tarıma alınmış alanların verimleri iyidir. B.3.4. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları A(B)C Profilli topraklardır. A Horizonu iyi oluşmuş gözenekli bir yapısı vardır. (B) horizonu zayıf oluşmuştur. Kahverengi veya koyu kahverengi, granürler veya yuvarlak köşeli blok yapıdadır. (B) horizonunda kil birikimi yok veya çok azdır. Horizon sınırları geçişli ve tedricidir. Kireçsiz kahverengi orman toprakları genellikle yaprağını döken orman örtüsü altında oluşur. B.3.5. Kahverengi Topraklar Çeşitli ana maddelerden oluşan ABC Profilli topraklardır. Oluşumlarında kalsifikasyon rol oynar. Bu işlem sonucu profillerinden çok miktarda kalsiyum bulunur. Erozyona uğrayanlarında A ve C horizonları görülür. Doğal drenajları iyidir. Al horizonu kahverengi veya girimsi kahverengi 05 cm, kalınlığında ve granüler yapıdadır. Organik madde içeriği ortadadır. Reaksiyonu nötr ve kalevidir. B horizonu açık kahverengiden koyu kahverengiye değişir. Kaba yuvarlak köşeli blok yapıdadır. Bu horizon tedrici olarak soluk kahverengi veya grimsi çok kireçli ana maddeye geçiş yapar. 7

Kahverengi topraklarda bütün profil kireçlidir. B horizonunun altında beyazımsı ve çoğunlukla sertleşmiş kireç birikme katı yer alır. Bunun altında bir jips birikme katı vardır. Bu topraklar yazın uzun periyotlar kuru kalır ve bu periyotlarda kimyasal ve biyolojik etkinlikler yavaştır. B.3.6. Kireçsiz Kahverengi Topraklar A(B)C profilli topraklardır. A horizonu kahverengi, kırmızımsı kahverengi, grimsi kahverengi, yumuşak kıvamda veya biraz sıkıdır. B horizonu daha ağır bünyeli, daha sert kahverengi veya kırmızımsı kahverengidir. B horizonunun normal olarak kireci yıkanmıştır. Fakat nötr veya kalevidir. A dan B ye geçiş tedricidir. Kireçsiz kahverengi topraklar sit ana madde üzerinde olduğu kadar kireç taşı üzerinde de oluşabilir. Doğal bitki örtüsü çalı ve otlar ile yaprağını döken ormandır. Doğal drenajları iyidir. B.3.7. Kırmızımsı Kahverengi Topraklar Solunum rengi hariç, hemen hemen diğer bütün özellikleri kahverengi toprakların aynı veya benzeridir. A horizonu tipik olarak kırmızımsı kahverengi veya kırmızı olup, yumuşak kıvamdadır. B horizonu kırmızı veya kırmızımsı kahverengi, daha ağır bünyeli ve oldukça sıkıdır. B horizonunun atında kalsiyum karbonat birikme horizonu bulunur. Beyazımsı renkli olan bu horizon yumuşak veya çimentolaşmış olabilir. Kırmızımsı kahverengi topraklar çeşitli ana maddeler üzerinde oluşur. Doğal bitki örtüsü uzunca otlar veya çalılardır. Doğal drenajları iyidir. B.3.8. Bazaltik Topraklar Bu toprakların özellikleri bir dereceye kadar benzer iklim koşullarında kireç taşı üzerinde oluşmuş topraklarınkine benzemektedir. Bu topraklar genellikle orta ve derin veya sığdır. Ağır killi topraklardır. Profilleri iyi gelişmemiştir. A horizonunun yapısı granürlerden bloka kadar değişir. B horizonu genellikle daha ağır bünyeli ve blok yapılıdır. Bazalit topraklarda genellikle kireç bulunmaz, reaksiyon nötr ile orta kalevi arasında değişmektedir. Fiziksel özellikleri kötü olduğundan verimleri düşüktür. B.3.9. Çıplak Kaya ve Molozlar Üzerinde toprak örtüsü bulunmayan parçalanmamış veya kısmen parçalanmış sert kaya ve taşlarla kaplı sahalardır. Genellikle bitki örtüsünden yoksundurlar. Bazen arasında toprak bulunan kaya çatlaklarında veya topraklı küçük cephelerde yetişen çok seyrek orman ağaçları çalı ve otlar bulunabilir. 8

B.3.0. Irmak Taşkın Yatakları Akarsuların normal yatakları dışında feyezan halinde iken yayıldıkları alanlardır. Denelikle kumlu, çakıllı ve molozlu malzeme ile kaplıdırlar. Taşkın suları ile sık sık yıkanmaya maruz kaldıklarından toprak materyali ihtiva etmezler ve bu nedenle arazi tipi olarak nitelendirilirler. Tarıma elverişli olmadıkları gibi üzerinde doğal bitki örtüsü de yoktur. Büyük toprak gruplarının ilçelere göre dağılımı aşağıda çıkarılmıştır; Tablo B.. Büyük Toprak Gruplarının Đlçelere Göre Dağılımı (Ha.) Büyük Toprak Đ L Ç E L E R Grubu Merkez Derik Kızıltepe Mazıdağı Midyat Nusaybin Ömerli Savur TOP. Alüvyal.3 522 9.76 2.362 4.09 Topraklar Kalüvyal 4.52 3.02 3.945 9.866 3.88 3.056 5.88 43.377 Topraklar Kahverengi 54.902 28.33 3.348 37.602 79.803 52.309 4.208 50.793 36.278 Orm. Topr. Kireçsiz.325.085 2.689 23.238 28.337 Kahv.Orm.Topr. Kırmızı Kahv. 36.262 63.63 06.78 4.956 49.566 52.33 728 3.285 367.342 Topr. Bazaltik 42.962 42.967 Toptaklar Irmak Taşkın 8 8 Yatakları Çıplak Kaya 6.90 2.233 2.486.927 6.336 3.774 230.768 24.944 ve Molozları Su 0 0 Yüzeyi Yerleşim 539 38 637 38 343 63 35.893 TOPLAM 04.870 38.367 23.953 82.328 56.008 2.07 8.293 03.33 886.74 Kaynak : Orman işletme şefliği, 2006 B.4. Su Kaynakları B.4.. Yer Altı Su Kaynakları Đlimiz Kızıltepe Đlçesinin kuzey ve kuzeybatısında 3.000 dekarlık bir alanda yer altı suyu rezervi bulunmuş olup, bu suyun toplam rezervi 3x0 6 m 3 /yıl olarak saptanmıştır. Bu yer altı suyu havzasında açılan yaklaşık.500 adet derin kuyu ile tarım arazileri sulaması ve içme suyu olarak kullanılmaktadır. Söz konusu yer altı suyu Kızıltepe Ovasında sığ derinlikler halinde olup, su yüzeylerinin rejimi tamamen yerel özelliklere bağlıdır. Yer altı suyun beslenmesi genellikle yağıştan ve yüzeysel akıştan yer altına sızma ile, boşalım ise kaynaklar, yüzeysel su akışı besleme ve yapay çekim ile oluşmaktadır. 9