SOYLESI INALCIK'LA TARIHEILIGIMIZ UZERINE d tl-l F o =TU o ingiltere'nin Cambridge kentinde bulunan Uluslararasr Biyografi Merkezi (IBC), unlii Osmanh tarihgisi Prof. Dr. Halil inalcrk'r 20. y:o:zyrltn en onde gelen 2000 sosyal bilimcisi arasrnda saydr. Soz konusu sosyal bilimcilerin biyografilerini igeren kitap bu yil iginde yayrmlanacak. Bu arada Amerikan Biyografi Enstittisu (ABI) de inalcrk'r "Dunyanrn onde gelen entellektuelleri" arasrnda gosterdi. Profesor inalcrk'rn bagka herhangi bir Turk sosyal bilimcisine nasip olmamrq bir akademik baqarrlar listesi var. Turkiye Bilimler Akademisi onur uyeligi yanrnda Amerikan Sanat ve Bilimler Akademisi ve Britanya Akademisi'nin de tiyesi olan inalcrk'a uluslararasr un ve saygrnhk kazanduan eserlerinin yabancr dilde yayrmlanan baghcalan qunlar: Osmanh imparatoriufu'nun Klasik Qagr: 1300-1600 (Weidenfeld & Nicolson, 1973); Osmanlt imparatorlufu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, I. Cilt (Cambridge, 1994), Osmanh Doneminde Karadeniz: Belge ve incelemeier (Harvard, 1996); Osmanlt Tarihi Uzerine Denemeier (Eren, L99B). istanbul'da, L916'da do$an inalctk, yuksek o$renimini ve d.oktorasrnr Ankara Universitesi DTCF'nde tamamladt. Aynr fakultede 1.942'de asistan, 1943te dogent, 1952'de profesor oidu, DTCF yanrsua Ankara Universitesi SBF'de de devrim tarihi ve idare tarihi dersleri verdi. kr rki ki
DTCF'den 1972'de emekli oran inalcrk, yurtdrgrna gitti ve ABD'nin en onde gelen yuksek ofrenim kuruluglanndan biri olan chicago universitesi'nd.e tarih profesoru oldu. ondort yrl sureyle orada kaldr. 1993'te Bilkent universitesi rarih Bolumu,nu kurmaya davet olunan inalcrk, halen aynr boiumde d.ers veriyor ue aragtrrmalannr surduruyor. inalcrk'rn 30 dolaytnda ofrencisi kendisi gibi tarih profesoru oldu. Bunlann 1.2'si Amerikan universitelerinde gorev yapryor ve meslektaqlarr tarafindan "inalcrk ekolu" olarak anrhyor. YANSIMA- Hocam tarihgiliiin amacr nedir ve tarihimizi anlama yolunda takip edilmesi gereken yol ne olmahdrr? HALIL il'lelcx- Tarihgiligin vazifesi demek istiyorsunuz. Tarih bir devamhhktrr. Bir suregtir. Bugunku problemlerimizin, davalanmrzrn, geligme gizgisinin kaynaklarr hig guhesiz tarihimizdedir. Bunu ben insana benzetiyorum, insanrn olgun ga$mdaki kigiligi, gocukluk genglik donemlerindeki geliqtirdigi tecri.ibelerinden deneyimlerinden, acrlardan, sevgilerden oluqur. Egitim sisteminde gordugu egitimden guphsesiz. Bu deneyimleri goz onunde tutmazsanrz o insanrn kigiligini anlayam azsrntz. Tarihte oyledir, milletlerin gegirdigi gegmigte gordugu yaptrsr deneyimler inang sistemi ttim bunlar bu gunu, bugunku kultririi koqullandrran faktorlerdir. Demekki gunumuzu gunumuz Turkiye'sini anlamak igin tarihi iyi bilmek lazrm,o tarihi silip atmak elimizde degildir. Nitekim bugun bir gok problemlerimiz ordan kaynaklanryor. Ewela qu gozremi yapmak lazrm. Turkiye kriltur, inang, siyaset, e$itim bakrmrndan iki kampa ayrrlma yolundadrr. Insanlarrmrzrn bir krsmr takke giyiyor selamlagmasr bagka, bir krsmr tam anlamryla batryr benimsiyor; taklit ediyor yemesi igmesi selamlagmasr,giyimi herqeyi bambaqka. Bunu soylemek zorundayrz, bunu gozlemek ve mugehade etmek ortada olan bir sey. Bunu siyasi partilerin kurulugunda goriiyoruz. Avrupa ile iliqkilerimiz Avrupa birligi kargrsrnda politikamrz, Avrupa'nrn bize karqr takrndr$r tav[, yunanistan rn hayalleri, ig sorunlammrz, bugun gok uziicu bir d.urum. Batrnrn, yunanistan'rn ve bagkalannrn Sevr antlagmasmr hortlatmak gibi bir egilimde olduklannr mugahade etmemek elimizde degil ve bunlara kargr mricadele ediyoruz.tum bu sorunlar tabi tarihimizin aldrfr dosrultudan, suregten kaynaklanmakta hig guphesiz. Fakat, Turkiye defiqti, gok degigti. Bir Ataturkgu Turkiye var, obur taraftan gelenekgi bir Turkiye vardrr.hig gi.iphesiz Turkiye'nin bugtin kargrlagtrgr gok asu problemler bazt yazilarrmda ifade ettigim gibi, Turkiye hayati bir gegitten gegmektedir. Bir gok bakrmdan, Avrupa karqrsrndaki durumu bakrmrndan ewelce hig onem vermedisimiz meseleler balkan iqleriyle,orta Asya igleriyle kafkasyada Turkiye tam manasryla ordaki sorunlarla udragmak durumunda. Rus emperyalizmi bu gun tekrar putin,le ordu birligiyle tekrar canlanmrgtrr. Rusya tekrar eski Sovyet imparatorlufunu canlandrrmak igin gok ciddi tegbbusler yapryor kr rku g
Batr alemi, Ttirkiye gok kaygr igindedir hig giiphesiz. YANSIMA- Yani tarihte siirektilik ve amaghhk ilkesinden hareketle ve tarihin Ttirkiye Cumhuriyetine ytikledikleri ve Osmanhdan kalan mirasrmrzrn sorumluluklarr bailamrnda, soytedifiniz geylerden hareketle, ktilttirel ekonomik ve siyasal bunahmlmtzln gciztilebilmesi igin Ttirkiye'deki siyasi iradeyi yeterli buluyor musunuz? HALIL inelctf- Evet qimdi bu ikinci bir sual. Bu durum kargrstnda, yani Ttirkiye bugun tarihin bir gegit noktastnda. iq politika toplumun iki kampa bolunmesi, Ttirkiye'nin bolunmezligi meselesinin agrkga ortaya atilmtg olmast ekonomik buyuk defigim, fakat bankalar knzinin gosterdigi gibi temelinden ekonomiyi sarsan olumsuz geligmeler, tum bunlar kargrsrnda Tiirk politikasrnr temsil eden organlar yeterli bir durumda mrd.rr? $imdi bugun siyaset adamlart da, Cumhurbaqkanrndan baglayarak, ti.im siyaset adamlarr kabul ediyorlarki, bizim parti' sistemimiz demokratik degildir. Yani millet vekillerinin segimi bu problemlere ba$rmsrz qekilde yaklaqrmr saflamlyor. Amerikan tarihini iyi incelemigimdir. it<i sene Amerikan tarihi okuttum, bir de kitap terctime ettim Amerikan tarihi ile ilgili. Amerikan demokrasisinde rslahatr, memleketin sorunlarrna goziim getirme girigimlerini, ekonomik giriqimleri, insan haklart, vs. milletmeclisinden grkan buyi.ik siyaset adamlart tarafindan yaprlmrgtr.r. Henry Clair, Webster gibi biiyuk devlet adamlan. Bizde millet meclisleri meclis komisyonlannda kanun hazrrlamak ve mecliste parti politikast, partinin grkarlarr drgrna grkamamakla, bence iglevini tam yapamryorlar. Millet meclisinin millet vekillerinin etkinli$i konuqmasr agrkga bir problem olarak medyada tartrgiltyor. Turkiye Cumhuriyeti,T6 yrlhk tarihinde devlet otoritesi konusunda safhkh bir d,engeleme sistemi kuramadrfr goruntusunti vermektedir. Sonra Atattirkgultigun dunya olgtistindeki, islam dunyasrndaki onemi yankrlan nedir, bilmiyoruz biz. Yani memleketimizi Ataturk Ti.irkiye'sinin dtinya tarihinde, buytik islam tarihinde, Hindistan'da,.-Qin'de' buytik etkisi olmugtur. Atattirk islama aykrrr degildir. Ikiyuz seneden beri Tiirk toplum ve devletinin islam gergevesinde yaptr$r geliqmenin son noktasrdrr Ataturk.Yani Ataturkguli.ik btzzat islamda yeni bir donemin baglangrctdr. islamrn inkan degil fakat islama islam devletine yeni bir dogrultu verme bakrmtndan. ikinci iglevi $u: Gegmiginin tarihi gergevesi iginde bugunku Turkiye'nin siyasi felsefesi ne olmahdrr. $imdi Ataturkgulugun iyi bir tanrmr yaprlmahdrr. Ataturkgiiluk devleti, devlet kurumlarrnr, siyasi iktidarr, vatandaglarrn iradesine ba$layan bir rejimdir. Yani iktidar Tanndan gelmiyor, yani Tanrr siyaseti yonlendirmiyor, oyle bir rejim. Bir kelimeyle,l8. asu Franstz Aydrnlanma Qaglnln yagam ve siyaset felsefesini benimsemig. Atattirkguli.ik Ti.irkiye'de, btitiin topluma bu felsefeyi krrkddrt
benimsetmek igin bir takrm kanunlar g*armrgtrr. Bu Felsefenin kayna$r olan Fransaya bakrn, Fransrz demokrasisi iqiiyor, Amerikan demokrasisi igliyor. Fakat orada toplumun inang sistemine kargr bir hareket ancak, Fransrz ihtilalinin gok hararetli zamanrnda gelip gegti. Tabi ondan sonra Fransrz toplumu katolik kilisesini benimseyen ve milletin buyuk gogunlugu katolik dininde olan bir toplum modelinde kuruldu, bir senteze vardr. $imdi rurkiye'de din devlet problemi var. Dinciler, Islamcrlar arasrnda bafnaz, militan, gaza, cihat hareketine bafh mutaassrp gruplar, bafnaz gruplar var. Fakat milletin tutumuna bakarsanrz segimlerde de bu kendisini gosteriyor. o/o}0'i artrk bu gibi bagnaz muteassrp gagdrqr hareketlere alet olmuyor. Tabi bu militanlar bu ba0naz islamr, kitleye ve devlete empoze etmek isteyen bu hareketler zamanla silinecektir hig guphesiz. Devlette bunlara mudehale ediyor; ama devlet bu faaliyetinde militan ba$naz islamcrlarla, Turk milletinin gogunlugunu temsil eden muslim, musluman, makul ve Turk tarihinin getiqmelerini benimseyen kitleyi, faaliyetinden ayrrmasr Laztm. yani musluman Ttirk kitlesine, bu basnaz Turk azrnhklarr imajtnr vermemelidir. Yani devlet hayatrnda devlet iglerinin ve menfaatlerinin ustunlugu ve mutlak egemenlifi. Bu osmanhda da vardr. osmanhda da din ve devlet iglerinde geriat drgrnda meydana gftan muesseseler devlet erkanr tarafindan devlet iqi olarak halledilirdi. Din iqi olarak ele ahnmazdr. $imdi bir vakra bugun, Turk siyasi rejimi mutlak gekilde degigmigtir. Ama Turk halkr Turk kulturu,turk tarihinin getirdigi gergekler, devam ediyor. Ozellikle ilk devrim, stkt sert kanunlarla desteklenen bir devrim doneminden, biz artrk bir terkibe dogru gitmeriyiz. Fransada oldugu gibi. $unu demek istiyorum: Ataturkgulu$u sanki butun devletin ve toplumun geleceginin tek grkkr olarak alan ve bunu kulture tegmil etme, degigmesi gok gug oran kanunlarla baskilarla bunu yapmak dofru degildir. Qunku toplumlar kulturlerinde yavas yavas degigirler. Bunu ziya Gokalp bir sosyolog olarak yetmig seksen sene once ifade etti. Bekleyin zamanr olacaktrr. $oyle yahut boyle. igte demek istiyorum ki: islamcr cephede militan, krncr, sorlln yaratan bagnazhk kargrsmda bagka bir bagnazhk vardu. Bunu yazrlanmda da ifade ettim ve bu Turkiye'de buyuk sorunlar ve sosyal tehlikeler yaratmaktadrr. iki tarafta birbirini iyi anlamah. yani Aturkguluk kendisi bir dogma, bir din, bir mezhep gibi ahnmamahdrr. Ataturk kendisi bunu inkar etmigtir. Kemalizm dedikleri zaman, onu benimsememigtir, Kemalizm diye bir gey yok. Modern medeniyet, demokrasi, hak hakimiyeti, bu prensipler var,qimdi. Mesela Ataturk ilkeleri diyoruz, nedir o. Atattirk bir parti kurdu, Cumhuriyet Haik Partisi. Bu ilkeleri zorla inandrramazslnrz. Eger bu ilkeleri Ataturk ilkeleri diye ele ahp, bunu kanunra, gugle, ceza sistemiyle yapmaya gahqrrsanrz, Halk Partisine hizmet etmig olursunuz. Qilnku bu halk partisinin fikirleridir. Bir qok siyasi inanglar tarihin geliqim surecinde de$igmek zorundadrr. Bu esas, cumhuriyetin temel kurumlannr felsefesini tahrip edecek bir duruma geldidi zaman,biz ancak devlet kuwetlerini harekete gegirebiliriz. Bugun igin istenemeyen, tehlikeli olan gey. krrkbeg
Milletin uzlaqmaz bir gekilde iki kampa bolunmesidir. Bunu yapmaktan kagrnmaltdtr, hem Ataturkgiiler hem islamcrlar. Bugtin igin Tiirkiye, gok afrr problemler kargrsrndadrr. Bunlarrn baqrncla, igte gortiyoruz Yunanistan. Avrupa birlifinde bizim yolumuzu trkamak igin, Krbrrs, Ege meselesini son anda getiriverdi. Yunanistan ashnda Buyuk Yunanistan, Ermeniler buyuk Ermenistau pegindedir. Ve Yunanistan, Avrupa birligi tiyesi oiarak Avrupayr bizim karqrmtza grkarmak istiyor. Nasrl Yugoslavya'yt Avrapa yapttrrmlarla pargalamlgsa, Turkiye'yi de boyle pargalayabilecegi ve kendisi bundan parga koparacasr umidindedir. Bu biiyuk bir tehlikedir. Yunanistan'a bir $ey yapamty oruz. Masstricht Anlagmasr yaprldrfr zaman Avrupa Birligi iginde, yani Avrupa birligi igindeki herhangi bir devlet saldrrtya u$radr$r zaman bi.ittin Avrupa karqrsrndadrr. Bunu yaptr$r zaman -ben biliyorum gelen yayrnlardan- Avrupa bayram yaptr. Turkiye bana birqey yapamaz ben ona istedifim geyi yapabilirim. Yani Hellenizm saldrrtsr bugun. Brz savunma durumundayrz asltnd.a Yunanistan bizi gevirmek istiyor. Krbrtsa tamamiyle yerlegip Ttirkleri oradan kimbilir nasil atacak, o sevda iginde. Guneyden- yani batrda Ege denizinde sarmlg bizi- de saracak Trakya da oyle istanbul'un hemen onunde. Bu Kardak kayalarr meselesinde agrkga ortaya grktr, hatta o gtin bizim matbuat hig farkrnda defil. Yunanhlar Anadolu'dan mi.ibadele ile Yunanistan'a gonderilmig olan Yunanltlarr, kongrelerle Cambridge'de, gurda burda, neqriyat yaparak, bu Yunanhlarr tespite gahgmakta ve bir gun batr Anadoluya bu Yunanhlarr tekrar getirme sevdasl igindedir, biliyor musunuz? Ermeni meselesi, "Bu soyklnm mr-degil mi?" meselesi degildir' Ermeniler aqamah olarak belirti bir hedefe yuri.imektedirler. Ben Amerikada iken Chicago Universitesinde her sene sozde Ermeni kultiir tarihi diye bir program koyarlardr, bir hafta siire ile. Aslrnda bu, Ermeni propagand.asi yapmak igin, universiteye mal etmek igin bir kamuflajd.rr. Yani Ermeni kulturti, Ermeni tarihi yapmak igin sozde Ermeni ktiltiir tarihi olarak her sene yuttururlardr. Orda davayr dile getirirlerdi. israil -Yahudiler- iki bin sene sonra kendi devletlerini Amerika sayesinde ihya ettiler, biz Ermeniler nigin Dofu Anadolu'da bu Ermenistan devletini, bu Amerikan destefi ile elde etmiyoruz. Durum agrkga 'ilk davada bizi suglu durumuna, Hitler gibi suglu durumuna dugurmek, arkasrndan Dolu Anadolu'dan tehcir yolu ile bizi vatan'tmtzdan bogaltmaktrr. Tekrar biz btiyiik Ermenistan'r orada kurmak uzere onlarr geri getirece$iz; ikinci aqamada bu dava ortaya grkmakta. Tabi Turk kuwetli oldukga ve kendi iginde kamplara aynlmadrkga ve guglii ordusu sayesinde, bu gibi hayalleri boga grkaracak kudrettedir. Ama biz igimizde pargalanrrsak, millet bir birine d.iiqerse, etnik biling -Ttirkiye'yi son on beg sene iginde gok tedirgin eden bir gey etnik bilinglenme- arbarsa Ttirkiye kaybeder. Ttirkiye bugtin yirmiden f.azla imparatorluk zamanrndan kalma halklarrn toplandr$r, kaynaqtr$r, Ttirk vatandaqhgr adr altrnda Ttirk milletini meydana getirmig, bir halk toplumdur. Bunu anlamamtz laztm. Ama gimdi, "Ben, benim babam guydu, benim babam gurdan geldi." diye bugiin on-onbeg fr rrka ltt
senedir boyle bir etnik bilinglenme ve Turkluge kargr cephe alma hareketi var, bunu hepimiz goruyorlrz. Ermeni meselesi ortaya gftrnca gordiik ki, Ermeni meselesini destekleyen aydrnlar ortaya grktr, ondan sonra Yunan davasmr destekleyenler -bu son depremden sonra meydana gelen yumusama o da Amerikanrn zoruyla olmugtur- Amerika, Yunanistan'a Turkler'in qoyle soyledigini ileri suruyor Krbrrs Davasr igin:"oradaki Turkler higbir zaman Rumlarla aynl gatr altrnda yagayamazrar, katliyam olur. onun igin eqitlik ve ayn bir Ttirk toplumu garanti altrna ahnmahdrr. Bir Krbrrs Devleti iginde bu iki cemaatin biraraya gelmesinin, yaqamasrnrn imkanr yoktur. oyleyse siz Turkler ile Yunanhlar'rn birarada, dostga yagayabilecegi bir ortam yaratrn". Bunu, Hillary'de gocuk kamplannr ziyaret ederken agrkga ifade etti. Bu bir oyundu. Yani "Biz Turkler'le duqman de$iliz, bakrn ne kadar can ci$er oluyoruz. Oyleyse bunlar Krbrrs'ta da yagayabilirler. Goruyorsunuz ne kadar sarmag-dolag oluyorlar. Krbrrs'taki rurkler, Krbns'taki bu federasyona tabi, mesut, zengin bir hayata kavugabilirler", propagandasmr yapmaktr. Yunanistan tarihsel olarak getirdikleri bir fikri devam ettiriyor. kr rkyed i
+) 9.{ rd $.t p,-g sayl : on >> (ti1 '-v