Türkiye Ekonomisindeki Son Gelişmeler Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğü Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi
TÜRKİYE EKONOMİSİ BÜYÜME VE MİLLİ GELİR Kişi Başına GSYH, cari fiyatlarla 2010 yılında 10.003 dolar, 2011 yılında 10.428 dolar, 2012 yılında 10.459 dolar, 2013 yılında ise 10.807 dolar olarak hesaplanmıştır. Satınalma Gücü Paritesine Göre Kişi Başına GSYH (Kişi Başına Reel GSYH), 2012 yılında 17.967 dolar olarak hesaplanırken 2013 yılında ise 18.695 dolar olarak tahmin edilmektedir. GSYH, 2013 yılının I. çeyreğinde cari fiyatlarla 355.687 milyon TL/199.106 milyon dolar; sabit fiyatlarla 28.027 milyon TL olarak hesaplanmıştır. GSYH, 2013 yılının I. çeyreğinde geçen senenin aynı dönemine göre sabit fiyatlarla %3,1 GSYH, 2013 yılının II. çeyreğinde cari fiyatlarla 386.373 milyon TL/210.405 milyon dolar; sabit fiyatlarla 30.184 milyon TL olarak hesaplanmıştır. GSYH, 2013 yılının II. çeyreğinde geçen senenin aynı dönemine göre sabit fiyatlarla %4,6 GSYH, 2013 yılının III. çeyreğinde cari fiyatlarla 417.223 milyon TL/212.697 milyon dolar; sabit fiyatlarla 32.983 milyon TL olarak hesaplanmıştır. GSYH, 2013 yılının III. çeyreğinde geçen senenin aynı dönemine göre sabit fiyatlarla %4,2 1 GSYH, 2013 yılının IV. çeyreğinde cari fiyatlarla 405.898 milyon TL/199.730 milyon dolar; sabit fiyatlarla 31.283 milyon TL olarak hesaplanmıştır. GSYH, 2013 yılının IV. çeyreğinde geçen senenin aynı dönemine göre sabit fiyatlarla %4,5 GSYH, 2013 yılında cari fiyatlarla 1.565.181 milyon TL/821.937 milyon dolar; sabit fiyatlarla 122.476 milyon TL olarak hesaplanmıştır. GSYH, 2013 yılında geçen senenin aynı dönemine göre sabit fiyatlarla %4,1 oranında büyümüştür. GSYH, 2014 yılının I. çeyreğinde cari fiyatlarla 409.203 milyon TL/185.033 milyon dolar; sabit fiyatlarla 29.361 milyon TL olarak hesaplanmıştır. GSYH, 2014 yılının I. çeyreğinde yılında geçen senenin aynı dönemine göre sabit fiyatlarla %4,8 1
GSYH, 2014 yılının II. çeyreğinde cari fiyatlarla 425.917 milyon TL/201.300 milyon dolar; sabit fiyatlarla 30.842 milyon TL olarak hesaplanmıştır. GSYH, 2014 yılının II. çeyreğinde yılında geçen senenin aynı dönemine göre sabit fiyatlarla %2,s GSYH, 2014 yılının III. çeyreğinde cari fiyatlarla 461.654 milyon TL/213.707 milyon dolar; sabit fiyatlarla 33.530 milyon TL olarak hesaplanmıştır. GSYH, 2014 yılının III. çeyreğinde yılında geçen senenin aynı dönemine göre sabit fiyatlarla %1,7 GSYH den En Fazla Pay Alan İlk Üç Sektör, 2014 yılının III. çeyreğinde sabit fiyatlarla sırasıyla, %21,8 ile İmalat Sanayi, %14,2 ile Tarım, Orman ve Balıkçılık ve %12,5 ile Finans ve Sigorta Faaliyetleri sektörleri olmuştur. GSYH de En Hızlı Büyüyen İlk Üç Sektör, 2014 yılının III. çeyreğinde sabit fiyatlarla sırasıyla, %12,1 ile Su Temini ve Kanalizasyon, %10,7 ile Mesleki, Bilimsel ve Teknik Faaliyetler, ve %6,4 ile Elektrik, Gaz, Buhar ve İklimlendirme Üretimi ve Dağıtımı sektörleri olmuştur. İSTİHDAM VE İŞSİZLİK İşgücüne Katılma Oranı, 2014 yılı Eylül ayında %51,1 olmuştur. 2 İstihdam Edilenlerin Oranı, 2014 yılı Eylül ayında %45,8 olmuştur. İşsizlik Oranı, 2014 yılı Eylül ayında %10,5 olmuştur. Tarım Dışı İşsizlik Oranı, 2014 yılı Eylül ayında %12,7 olmuştur. Türkiye Genelinde İşsiz Sayısı, 2014 yılı Eylül ayında 3.064.000 kişi olmuştur. ENFLASYON Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE), 2013 yılında bir önceki yıla göre %7,40 oranında artış gösterirken 2014 yılında ise %8,17 oranında artış göstermiştir. Yurt İçi Üretici Fiyatları Endeksi (Yİ-ÜFE) ise bir önceki yıla göre 2013 yılında %16,15 oranında, 2014 yılında ise %6,36 oranında artış göstermiştir. Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE), 2014 yılı Aralık ayında bir önceki aya göre %-0,44, bir önceki yılın Aralık ayına göre %8,17 ve on iki aylık ortalamalara göre %8,85 oranında artış göstermiştir. 2
Yurt İçi Üretici Fiyatları Endeksi (Yİ-ÜFE), 2014 yılı Aralık ayında bir önceki aya göre %0,76 düşüş, bir önceki yılın Aralık ayına göre %6,36 ve on iki aylık ortalamalara göre %10,25 artış göstermiştir. YOKSULLUK VE GELİR EŞİTSİZLİĞİ Gini Katsayısı, 2012 yılında 0,402 olarak hesaplanırken 2013 yılında 0,002 puanlık iyileşme ile 0,400 olarak hesaplanmıştır. ENDEKSLER Sanayi Üretim Endeksi, 2014 yılı Kasım ayında bir önceki aya göre %0,1 oranında azalırken bir önceki yılın aynı ayına göre ise %0,7 oranında artmıştır. Tüketici Güven Endeksi, 2014 yılı Aralık ayında bir önceki aya göre %1,3 oranında azalarak 67,7 seviyesinde gerçekleşmiştir. Perakende Satış Hacim Endeksi, 2014 yılı Kasım ayında bir önceki aya göre %0,6 oranında artarken bir önceki yılın aynı ayına göre ise %3,8 oranında artmıştır. DIŞ TİCARET VE ÖDEMELER DENGESİ 3 2013 yılında, Türkiye nin İhracatı 151,9 milyar dolar, İthalatı 251,7 milyar dolar, Dış Ticaret Hacmi 403,5 milyar dolar, Dış Ticaret Açığı 99,8 milyar dolar, İhracatın İthalatı Karşılama Oranı %60,3 tür. 2013 yılında, bir önceki yılın aynı dönemine göre, İhracat %0,4 oranında azalmış, İthalat %6,4 oranında, Dış Ticaret Hacmi %3,7 oranında, Dış Ticaret Açığı ise %18,7 oranında artmıştır. 2013 yılında, gerçekleştirilen ihracattan, yatırım malları %10,3, ara malları %49,3, tüketim malları %40 pay almıştır. 2013 yılında gerçekleştirilen ithalattan ise, yatırım malları %14,6, ara malları %73, tüketim malları %12,1 pay almıştır. 2013 yılının Ocak-Kasım döneminde, Türkiye nin İhracatı 138 milyar 628 milyon dolar, İthalatı 228 milyar 522 milyon dolar, Dış Ticaret Hacmi 367 milyar 150 milyon dolar, Dış Ticaret Açığı 89 milyar 894 milyon dolar, İhracatın İthalatı Karşılama Oranı %60,7 dir. 3
2014 yılının Ocak-Kasım döneminde, Türkiye nin İhracatı 144 milyar 485 milyon dolar, İthalatı 220 milyar 450 milyon dolar, Dış Ticaret Hacmi 364 milyar 936 milyon dolar, Dış Ticaret Açığı 75 milyar 966 milyon dolar, İhracatın İthalatı Karşılama Oranı %5,5 tir. 2014 yılının Ocak-Kasım döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre, İhracat %4,2 oranında artmış; İthalat %3,5 oranında, Dış Ticaret Hacmi %0,6 oranında, Dış Ticaret Açığı ise %15,5 oranında azalmıştır. 2013 yılının Ocak-Kasım döneminde İhracatta İlk Üç Fasıl sırasıyla, 15 milyar 521 milyon dolar ile 87-Motorlu Kara Taşıtları, 11 milyar 822 milyon dolar ile 84- Kazanlar, Makinalar, Mekanik Cihazlar ve 9 milyar 62 milyon dolar ile 72-Demir ve Çelik olmuştur. 2014 yılının Ocak-Kasım döneminde İhracatta İlk Üç Fasıl sırasıyla, 16 milyar 548 milyon dolar ile 87-Motorlu Kara Taşıtları, 12 milyar 445 milyon dolar ile 84- Kazanlar, Makinalar, Mekanik Cihazlar ve 9 milyar 320 milyon dolar ile 61-Örme Giyim Eşyası olmuştur. 2013 yılının Ocak-Kasım döneminde İthalatta İlk Üç Fasıl sırasıyla, 50 milyar 699 milyon dolar ile 27-Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar, 27 milyar 25 milyon dolar ile 84-Kazanlar, Makinalar, Mekanik Cihazlar ve 16 milyar 887 milyon dolar ile 72-Demir ve Çelik olmuştur. 4 2014 yılının Ocak-Kasım döneminde İthalatta İlk Üç Fasıl sırasıyla, 50 milyar 538 milyon dolar ile 27-Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar, 25 milyar 236 milyon dolar ile 84-Kazanlar, Makinalar, Mekanik Cihazlar ve 16 milyar 242 milyon dolar ile 85-Elektrikli makine ve cihazlar olmuştur. Cari İşlemler Dengesi, 2010 yılında 45,4 milyar dolar, 2011 yılında 75 milyar dolar, 2012 yılında ise 48,5 milyar dolar açık vermiştir. Cari İşlemler Açığı, 2013 yılında ise bir önceki yılın aynı dönemine göre 16,5 milyar dolar artarak 65 milyar dolar seviyesine yükselmiştir. Cari İşlemler Açığı, 2014 yılı Ocak-Ekim döneminde, 33,1 milyar dolar olurken yıllıklandırılmış cari açık ise Ekim ayında 45,7 milyar dolar olmuştur. Cari İşlemler Dengesinin GSYH ye Oranı, 2010 yılında %6,2, 2011 yılında %9,6, 2012 yılında %6,2, 2013 yılında ise %7,9 olarak hesaplanmıştır. 4
Tablo 1: Resmi Dış Ticaret Verileri, 2013-2014. (Dolar) 2013 Değişim 2013 Ocak- 2014 Ocak- Kasım Kasım Değişim İhracat 151.806.634.884-0,40% 138.627.779.627 144.485.293.806 4,23% İthalat 251.650.163.624 6,40% 228.522.219.493 220.450.411.361-3,53% Dış Ticaret Hacmi 403.456.799.000 3,70% 367.149.999.120 364.935.705.167-0,60% Dış Ticaret Dengesi -99.843.529.512 18,70% -89.894.439.866-75.965.117.555-15,50% İhr./İth. 60,3% 60,7% 65,5% Kaynak: GTB ve TÜİK BÜTÇE Merkezi Yönetim Bütçesi Dengesi, 2010 yılında 40,8 milyar TL, 2011 yılında 17,8 milyar TL, 2012 yılında 29,4 milyar TL, 2013 yılında ise 18,5 milyar TL açık vermiştir. Merkezi Yönetim Bütçe Dengesinin GSYH ye Oranı, 2010 yılında %3,6 iken, 2011 yılında %1,4, 2012 yılında %2,0, 2013 yılında %1,18 seviyesinde gerçekleşmiştir. Faiz Dışı Bütçe Dengesi, 2010 yılında 8,7 milyar TL, 2011 yılında 24,4 milyar TL, 2012 yılında 19 milyar TL, 2013 yılında ise 31,5 milyar TL fazla vermiştir. Faiz Dışı Bütçe Dengesinin GSYH ye Oranı, 2010 yılında %0,7 iken, 2011 yılında %1,9, 2012 yılında %1,4, 2013 yılında %2 seviyesinde gerçekleşmiştir. 5 Bütçe Gelirleri, 2014 yılının Kasım ayında önceki yılın aynı dönemine göre %6,2 oranında artarak 39,2 milyar TL olmuştur. Vergi Gelirleri, 2014 yılının Kasım ayında önceki yılın aynı dönemine göre %6 oranında artarak 35,1 milyar TL olmuştur. Bütçe Giderleri, 2014 yılının Kasım ayında önceki yılın aynı dönemine göre %16,8 oranında artarak 35,6 milyar TL olmuştur. Faiz Hariç Bütçe Giderleri, 2014 yılının Kasım ayında önceki yılın aynı dönemine göre %12,8 oranında artarak 32,4 milyar TL olmuştur. Bütçe Gelirleri, 2014 yılının Ocak-Kasım döneminde önceki yılın aynı dönemine göre %8,4 oranında artarak 386,9 milyar TL olmuştur. Vergi Gelirleri, 2014 yılının Ocak-Kasım döneminde önceki yılın aynı dönemine göre %7,4 oranında artarak 321,7 milyar TL olmuştur. Bütçe Giderleri, 2014 yılının Ocak-Kasım döneminde önceki yılın aynı dönemine göre %11,2 oranında artarak 398,2 milyar TL olmuştur. 5
Faiz Hariç Bütçe Giderleri, 2014 yılının Ocak-Kasım döneminde önceki yılın aynı dönemine göre %12,8 oranında artarak 349,8 milyar TL olmuştur. Bütçe, 2014 yılı Kasım ayında 3,6 milyar TL fazla verirken Ocak-Kasım döneminde ise 11,3 milyar TL açık vermiştir. DEVLET BORÇLARI Kamu Brüt İç Borç Stoku, 2011 yılında 387,6 milyar TL, 2012 yılında 408,4 milyar TL, 2013 yılında 430,9 milyar TL, 2014 yılının III. Çeyreğinde ise 438 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Kamu Brüt Dış Borç Stoku, 2011 yılında 158,9 milyar TL, 2012 yılında 154,5 milyar TL, 2013 yılında 193 milyar TL, 2014 yılının III. Çeyreğinde ise 204,6 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Kamu Brüt Toplam Borç Stoku, 2011 yılında 546,4 milyar TL, 2012 yılında 562,9 milyar TL, 2013 yılında 623,9 milyar TL, 2014 yılının III. Çeyreğinde ise 642,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Kamu Net Toplam Borç Stoku, 2011 yılında 290 milyar TL, 2012 yılında 240,6 milyar TL, 2013 yılında 198,3 milyar TL, 2014 yılının III. Çeyreğinde ise 177,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 6 AB Tanımlı Borç Stoku, 2011 yılında 507,9 milyar TL, 2012 yılında 512,2 milyar TL, 2013 yılında 566,3 milyar TL, 2014 yılının III. çeyreğinde ise 553,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Kamu Net Toplam Borç Stokunun GSYH ye Oranı, 2011 yılında %22,3, 2012 yılında %17,0, 2013 yılında ise %12,3 olarak gerçekleşmiştir. AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stokunun GSYH ye Oranı, 2011 yılında %39,1, 2012 yılında %36,2, 2013 yılında ise %36,2 olarak hesaplanmıştır. DÖVİZ VE ALTIN REZERVİ Merkez Bankası nın Brüt Döviz Rezervleri, 2015 yılı Ocak ayı (02.01.2015) itibariyle 108 milyar dolar olarak açıklanmıştır. Merkez Bankası nın Altın Rezervleri, 2015 yılı Ocak ayı (02.01.2015) itibariyle 20,3 milyar dolar olarak açıklanmıştır. 6
2011-2013 DÖNEMİ İHRACAT VE İTHALAT BEYANNAMESİ SAYILARI Tescil Edilen İhracat Beyannamesi Sayısı 2011 yılında toplam 2.631.234 adet, 2012 yılında toplam 2.866.583 adet, 2013 yılında ise 3.145.071 adettir. Tescil Edilen İthalat Beyannamesi Sayısı 2011 yılında toplam 2.162.170 adet, 2012 yılında toplam 2.199.841 adet, 2013 yılında ise 3.309.367 adettir. YATIRIM TEŞVİK BELGELERİ 2013 yılında Sabit Yatırım Tutarı 93,9 milyar TL olan 4.985 adet Yatırım Teşvik Belgesi düzenlenmiş olup, bu belgeler kapsamında 190.385 kişilik İstihdam öngörülmüştür. 2013 yılında düzenlenen 4.985 adet yatırım teşvik belgesinin 4.745 adedi Yerli Sermayeli Firmalar, 240 adedi Yabancı Sermayeli Firmalar tarafından alınmıştır. 2013 yılında düzenlenen belgelerde öngörülen Yerli Firmalar İçin Toplam Sabit Yatırım Tutarı 80,7 milyar TL olurken, Yabancı Firmalar İçin Toplam Sabit Yatırım Tutarı 13,2 milyar TL olarak öngörülmüştür. 2014 yılı Ocak-Eylül döneminde Sabit Yatırım Tutarı 42,4 milyar TL olan 3.024 adet Yatırım Teşvik Belgesi düzenlenmiş olup, bu belgeler kapsamında 97.233 kişilik İstihdam öngörülmüştür. 7 2014 yılı Ocak-Eylül döneminde düzenlenen 3.024 adet yatırım teşvik belgesinin 2.833 adedi Yerli Sermayeli Firmalar, 191 adedi Yabancı Sermayeli Firmalar tarafından alınmıştır. 2014 yılı Ocak-Eylül döneminde düzenlenen belgelerde öngörülen Yerli Firmalar İçin Toplam Sabit Yatırım Tutarı 34,4 milyar TL olurken, Yabancı Firmalar İçin Toplam Sabit Yatırım Tutarı 8 milyar TL olarak öngörülmüştür. ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR 2014 yılı Ekim ayında net doğrudan uluslararası yatırım girişi (fiili giriş), 670 milyon ABD doları düzeyinde gerçekleşmiştir. Uluslararası yatırımcıların Türkiye deki yeni veya mevcut şirketleri ile iştirak ettikleri yerli sermayeli şirketlerdeki ortaklık paylarına ilişkin transferleri içeren sermaye girişi, 2014 Ekim ayında 304 milyon ABD Doları düzeyinde gerçekleşmiştir. 7
304 milyon dolar olan nakit sermaye girişinin; 212 milyon dolarlık bölümü diğer AB ülkeleri, 72 milyon dolarlık bölümü Asya ülkeleri kaynaklıdır. 2014 yılı Ekim ayında 172 adet uluslararası sermayeli şirket kurulmuş olup, 18 adet yerli sermayeli şirkete de uluslararası sermaye iştiraki gerçekleşmiştir 2014 yılı Ocak-Ekim döneminde kayıtlı sermayesi 500.000 doların üzerinde olan 131 adet uluslararası sermayeli şirket, şube kuruluşu ile yabancı ortak iştirak gerçekleşmiştir. Bu şirketlerin 50 adedi toptan ve perakende ticaret sektöründe, 20 adedi imalat sanayi sektöründe faaliyette bulunmaktadır. 2014 yılı Ocak-Ekim döneminde kurulan 3.594 adet uluslararası sermayeli şirketin, 1.713 adedi Yakın ve Ortadoğu ülkeleri, 1.015 adedi AB ülkeleri, 264 adedi ise diğer Avrupa ülkeleri ortaklı şirketlerdir. 2014 yılı Ekim ayı sonu itibariyle 34.874 adet uluslararası sermayeli şirket ve şube kurulmuş olup, 6.257 adet yerli sermayeli şirkete de uluslararası sermaye iştiraki gerçekleşmiştir. Toplamda 41.131 adet uluslararası sermayeli şirket ülkemizde faaliyette bulunmaktadır. 41.131 adet uluslararası sermayeli şirketin ülke gruplarına göre dağılımına bakıldığında ise AB ülkeleri ortaklı girişim sayısının 19.228 adet ile birinci sırada yer aldığı görülmektedir. AB ülkeleri ortaklı uluslararası sermayeli şirketlerin içinde Almanya 5.991 adet şirket ile birinci sırayı alırken, onu İngiltere (2.760 adet) ve Hollanda (2.428 adet) izlemektedir. 8 41.131 adet uluslararası sermayeli şirketin illere göre dağılımına bakıldığında; İstanbul ilinin 24.489 adet ile birinci sırada yer aldığı görülmektedir. İstanbul ilini Antalya (4.365 adet), Ankara (2.462 adet) ve İzmir (2.089 adet) illeri takip etmektedir. NOT: Bu rapor RYKGM - Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi tarafından güvenilir olduğuna inanılan kamuya açık kaynaklardan elde edilen bilgiler kullanılmak suretiyle, sadece bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Bu raporda yer verilen görüş ve değerlendirmeler, hiçbir şekilde T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı nın kurumsal görüş ve yaklaşımını yansıtmamaktadır. 8