TÜRK YE DE SM DE T R LEN KÖYLER

F rat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi F rat University Journal of Social Science Cilt: 10, Say : 2, Sayfa: 23-34, ELAZI -2000 TÜRK YE DE SM DE T R LEN KÖYLER Renamed Villages in Turkey Harun TUNÇEL Özet Yer adlar do al, sosyal ve kültürel ortamdan etkilenirler. Türkiye deki köy adlar nda da bu özellikler vard r. Türkiye deki köy adlar n, Türkçe olanlar ve olmayanlar eklinde iki gruba ay rmak mümkündür. Bu isimlerin önemli bir k sm 1940 y l ndan günümüze geçen süreçte de i tirilmi, yeni isimler verilmi tir. Bu de i tirme i lemleri hem Türkçe köy adlar nda hem de Türkçe olmayanlarda yap lm t r. simleri de i tirilen köyler tüm yurda yay lm durumdad r. Ancak, Do u Karadeniz ile Do u ve Güneydo u Anadolu bölgelerinde belirgin bir yo unla ma söz konusudur. Köylerin yeni isimleri henüz, halk taraf ndan tümüyle benimsenmemi tir. Özellikle orta ya takiler ile ya l lar hâlâ eski isimleri kullanmay tercih etmektedirler. Anahtar Kelimeler: Yer adlar, köy adlar, toponimi. Abstract It is obvious that the name of places by having been affected from natural, social or cultural spaces. Turkish villages name is reflected to this effect. Turkish villages name is two groups. One of this has a Turkish name and other group non- Turkish name. Since 1940 Turkish villages names replaced with rename. Renamed villages dispersed to the all of country. But to becoming dence in the East Anatolian Region, South East Anatolian Region and eastern part of Black Sea Region. Renamed villages are not appropriate to population. Specially older and middle aged is preferences to the old name of villages. Key Words: Renamed villages, toponym, Turkey. ) F rat Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fak. Co rafya Bölümü, ELAZI. htuncel@firat.edu.tr

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2000 10 (2) Giri nsanlar ya ad klar çevreyi olu turan elemanlara çe itli isimler vermi lerdir. Bunlar, o ismi kullananlar n dil ve a z özelliklerine ba l olarak de i ik ekillerde söylenmi, zaman içerisinde bir k sm de i mi ya da tümüyle ortadan kalkm ve yerlerine yenileri kullan l r olmu tur. Herhangi bir nesneye verilen ismin anlam, kökeni, yap sal özellikleri vs. dilbilimin inceleme konusudur. Ancak konu yer adlar olunca dilbilimin yan s ra etnoloji, sosyoloji, tarih ve co rafya da bunlarla ilgilenmeye ba lar. Çünkü yer adlar bir toplumun sosyal ve kültürel yap s ile bulunduklar, kullan ld klar mekân n tarihî geçmi i ve co rafya özellikleri hakk nda da önemli ip uçlar ta rlar. Yer adlar insanl n ve uygarl n izlerini yans t rlar (Uygur 1967, s.502), toplumlar n co rafi mekânla bütünle mesinin göstergesidirler (Erinç 1989, s.9). Dilbilim aç s ndan dü ünüldü ünde onomastik (adbilim) içinde geni bir bölüm olu turan (Aksan 1982, s.93-135) yer adlar da kendi içinde yer ad n n türüne ba l olarak farkl gruplar halinde incelenebilmektedir (Scheinhardt 1976, s. 44-53, Güney 1996, s.621-629) Yer adlar bu çerçevede dü ünüldü ünde toponimi ya da toponomastik olarak adland r lan bölüm içinde ele al n rlar. Bugüne de in yer adlar hakk nda, konuyu her biri farkl ekilde ve de i ik yönleriyle ele alan, pek çok ara t rma ve yay n yap lm t r. A a da bu yay nlar n çok az bir k sm hakk nda örnekleme yap lm t r, bunlar n bir k sm n katalog özelli i de ta yan çi leri Bakanl yay nlar olu turur (Dahiliye Vekâleti 1928, 1933 ve çi leri Bakanl 1946, 1968, 1971, 1978, 1982 ve 1986). Söz konusu bu çal malar ço unlukla yerle me adlar konusundaki çal malara kaynakl k da etmi lerdir. Konuyla ilgili bir di er önemli malzeme de de i ik zamanlarda haz rlanan farkl ölçeklerdeki haritalard r. Yer adlar hakk ndaki çal malar cumhuriyetin ilk y llar na dek uzan r. Bu y llarda yay nlanan ve topografya haritalar ndan derlenen bilgilere dayanan Anadolu da Türklere Aid Yer simleri adl çal ma ilklerden birisidir (H. Nihal, A. Naci 1928). Bu yay n n hemen ard ndan o günkü ad yla Maarif Vekâleti Co rafi simlerin mlâlar Hakk nda Rapor isimli kitab yay nlam ve yer adlar n n kullan m nda birlikteli i sa lamaya dönük önemli bir ad m at lm (Maarif Vekâleti 1929), birkaç y l sonras nda yer adlar n n önemi bir ba ka çal mada daha dile getirilmi tir (H. Nam k 1933). Daha sonraki y llarda farkl zamanlarda ve konuyu de i ik yönleriyle ele alan pek çok çal ma yay nlanm t r. Bunlar n bir k sm Anadolu yer adlar n daha çok tarihi özellikleri ve k ymetleri yönüyle ele al rken (Wittek 1935, Aksu 1936, Üçer ve Koman 24

Türkiye de smi De i tirilen Köyler 1945, I tman 1945, Bilgiç 1946, Göktürk 1974, Do ru 1978, 1985, Gülensoy 1979, Robert 1980, K rz o lu 1984, Umar 1993) bir k sm konuyu sosyolojik yönünü ön plana ç kartarak incelemi tir (Oy 1964, Eröz 1966, 1972, 1974, 1984, Sevinç 1983, Güzelbey 1984). Bunlar n d nda yer adlar n dilbilim aç s ndan da inceleyen pek çok çal ma yay nlanm t r (Eren 1965, 1972, Ba kan 1970, Aksan 1970, 1974, 1982, Demircan 1976, Scheinhardt 1979, Gülensoy 1984, 1995 vb.). Bunlardan Ba kan (1970), kale, hisar, konak, höyük gibi yer adlar n n da l m n birer harita ile göstermi tir. Yer adlar konusunda co rafyac lar n da baz çal malar yapt klar görülmektedir. Alagöz (1984) yer adlar hakk nda genel bir de erlendirme yapm, Emiro lu (1984) Bolu çevresindeki yer adlar n tarihi faktörlerin etkisini de göz önüne alarak incelemi, Karaboran (1982, 1984 ve 1989) mevkii adlar n Anadolu nun farkl yerlerinden örneklerle i lemi, Erinç (1986 ve 1989) ise ekzonimler konusunu ele alm t r. Konuya ili kin olarak yap lan son yay nlardan birisi ise adbilim konusunda yap lan tüm çal malar bir araya getirmeyi amaçlayan, baz eksikleri bulunmakla birlikte bu konudaki önemli bir bo lu u dolduran, adbilim bibliyografyas denemesidir (Bozyi it 1995). Bu çal mada ise Türkiye de adlar de i tirilen köy isimleri ele al nacakt r. Köy adlar n n de i tirilme gerekçeleri de göz önünde tutularak da l lar hakk nda bilgi verilecektir. Materyal ve Metod Daha önce de de inildi i gibi çi leri Bakanl n n konuya ili kin yay nlar önemli kaynaklar durumundad r. Bu makalede bakanl n 1982 y l nda yay nlad Köylerimiz adl çal ma temel malzeme olarak kullan lm t r. Söz konusu yay nda Türkiye deki köyler iki grup halinde alfabetik olarak listelenmi tir. lk grupta köyler yeni adlar kullan larak idari ba l l klar na göre s ralanm t r ( çi leri Bakanl 1982, s. 7-601), ikinci grupta ise ayn s ralama i lemi ismi de i tirilen köyler esas al narak ve köylerin eski adlar na göre yap lm t r ( çi leri Bakanl 1982, s. 605-808). Çal mada sözü edilen bu ikinci bölümden yararlan lm t r. Burada yer alan her bir isim öncelikle ilçelere göre haz rlanan tablolara i aretlenmi ve böylece 1981 y l na kadar yap lm olan köy ad de i ikliklerinin ilçeler esas al narak miktarlar tespit edilmi tir. Çal man n bu a amas nda 11931 ad de i tirilen köy listelenmi tir. Konu ayr ca bir lisans ö rencisine mezuniyet çal mas olarak da verilmi tir (Koç; Türkiye de smi De i tirilen Köyler), bu çal mada ö renci çi leri Bakanl ar iv kay tlar n inceleyerek 1981 y l sonras nda isim de i ikli i yap lan köylerin bir listesini ç kartm t r. Sözü edilen bu ar iv çal mas na göre 1981 y l sonras nda 280 tane daha köy ad n n de i tirildi i tespit 25

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2000 10 (2) edilmi tir. Çal mada kullan lan ikinci önemli veri grubu da ad geçen ö rencinin derledi i bu listelerdir. Her iki liste birle tirilerek, varl n sürdürmekte olan ve adlar de i tirilen tüm köylerin bir listesi olu turulmu tur (Bkz. Tablo: 1). Bu tablola t rma i leminin ard ndan verilerin miktarlar ve y lma e ilimleri de dikkate al narak noktalama yöntemi ile bir harita haz rlanm t r. Bu haritan n haz rlanmas a amas nda verilerin büyük bölümünün derlendi i dönem olan 1980 y l öncesi idari bölünü ü esas al nm, o dönemdeki ilçe s n rlar gözetilerek noktalama i lemi tamamlanm ve harita olu turulmu tur (Bkz. ekil: 1). Türkiye de isimleri de i tirilen köylerin da l n yans tan bir harita böylece ilk kez tamamlanm t r. Haritalama i leminin ard ndan ise adlar de i tirilen köylerin da l lar ndaki yo unla malar göz önüne al narak buna yol açan sebepler örnek köy adlar arac l yla bulunmaya çal lm t r. Yer Adlar n n Ba l ca Nitelikleri nsanlar ya ad klar mekânlar adland r rken baz özelliklerden etkilendikleri dikkati çeker. Bu etkilenme do al çevrenin bir niteli inden olabilece i gibi sosyal bir sebepten de kaynaklanabilir. Bunun yan s ra insanlar bulunduklar, ya ad klar mekândaki yer adlar n zaman içerisinde de i ikliklere de u ratm lard r. Bu de i tirme do al ve kendili inden bir süreç eklinde oldu u için genellikle eskiye ait bir tak m izleri de bünyesinde bar nd r r. Bu özelli i sayesinde de bulundu u mekân n tarih ve co rafyas ile ilgili önemli ip uçlar durumundad rlar. Her yer ad n n bir anlam bulunmaktad r. Bu bir bak ma gizli olan nitelikler ve özellikler, etimoloji çal malar ile yeniden belirlenebilmektedir. Anadolu konumu sebebiyle binlerce y ld r pek çok farkl kültüre ev sahipli i yapm bir kara parças d r. Bu niteli i Anadolu daki yer adlar n n her birisinin geçmi ten izler ta mas sonucunu da beraberinde getirmektedir. Do al olarak dilbilimcilerin de defalarca ifade ettikleri (örn. Eren 1965, s.159) gibi Anadolu daki yer adlar n iki büyük öbek olarak dü ünmek gerekir. Geçmi dönemlerde ya am olan uygarl klardan günümüze gelen ve bazen zaman içerisinde söyleni leri oldukça farkl la m durumdaki yer adlar birinci k sm olu tururlar. Di er bölümünü ise Türkçe adlar meydana getirmektedir. Ancak kimi yerlerde Türkçe olmayan yahut olmad dü ünülen yer adlar da mevcuttur. Bir ba ka ifade ile Anadolu da ya ayan topluluklar n ya ad klar mekâna verdikleri adlar n bir k sm da varl n hemen hemen hiç de i tirmeden günümüze de in sürdürmü tür. Köy adlar n n verilmesinde etkili olan faktörler göz önüne al nd nda iki temel grupla ma dikkati çeker. Bunlardan ilki köy adlar n n yak nlardaki da, tepe, göl, akarsu, 26

Türkiye de smi De i tirilen Köyler toprak, bitki örtüsü vb.nin özelliklerinden ya da do rudan bunlar n ad ndan esinlenerek, do al çevre elemanlar na göre adland r lmas, di er grubu ise insan, a iret, soy, çe itli olaylar vb.den etkisi yahut esinlenmesiyle beliren, be eri özellikler ta yan, köy adlar olu turur. Yer Adlar n n De i tirilmesi lemleri Türkiye de yer adlar n n de i tirilmesi i lemleri cumhuriyetin ilk y llar ndan beri yap la gelmi tir. Örne in Artvin ilinde büyük k sm Gürcüce olan yerle me adlar Meclis-i Umûmiyye-i Vilâyet ( l Genel Meclisi) karar yla 1925 y l nda tümüyle de i tirilmi tir (Muvahhid Zeki 1925, s. 111). Fakat ad de i tirme i lemleri çi leri Bakanl n n 1940 y l sonlar nda haz rlad 8589 say l genelge ile resmile mi ve böylece yabanc dil ve köklerden gelen ve kullan lmas nda büyük kar kl a yol açan yerle me yerleri ile tabii yer adlar n n Türkçe adlarla de i tirilmesi ba lat lm t r. Ad geçen genelgenin ard ndan valilikler taraf ndan yabanc dil ve köklerden gelen yer adlar na ili kin dosyalar haz rlanarak bakanl a gönderilmi tir. Ancak bu çal malar 2. Dünya Sava sebebiyle uzun süre aksam ve bir ad de i tirme i lemi yap lmam t r. 1949 y l nda 5442 say l l daresi Kanunu ile yer adlar n n de i tirilmesi i lemleri yasal bir dayana a kavu mu, ard ndan 1957 y l nda da bir Ad De i tirme htisas Kurulu kurulmu tur. Söz konusu bu kurulun çal malar, çe itli kesintiler olmakla birlikte 1978 y l nda tarihi de eri olan yer adlar n n da de i tirildi i gerekçesiyle son verilinceye kadar sürmü tür. Bu süre içerisinde ilgili komisyon taraf ndan yakla k olarak 75 bin yerle me ad incelenmi ve bunlardan 28 bin kadar de i tirilmi tir. Yine ayn kurul, 1965-1970 ve 1975-1976 y llar aras nda tabii yer adlar n de i tirmeye dönük çal malar da yapm t r, bu çal malar sonucunda da 2000 kadar yer ad de i tirilmi ve bunlar bir kitap halinde yay nlanm t r. Kurul çal malar be y ll k bir aran n ard ndan, 1983 y l nda yay nlanan bir yönetmelik uyar nca yeniden ba lam t r ( çi leri Bakanl 1963, 1977 ve Gökçeer 1984). Bu yeni dönem içerisinde ise daha önce de söz edildi i üzere 280 tane köyün ismi de i tirilmi tir. smi De i tirilen Köylerle lgili Bulgular ve Tart ma Türkiye de ismi de i tirilen köylerin say s 12 binden fazlad r (Bkz. Tablo: 1). Bir ba ka ifade ile ülkemizdeki köylerin kaba bir de erle % 35 kadar n n ismi de i tirilmi durumdad r. sim de i tirme i lemleri yap l rken en çok dikkat edilen özellik Türkçe olmayan yahut olmad dü ünülenler ile kar kl a sebep olan isimlerin öncelikle ele al nmas ve de i tirilmesidir. 27

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2000 10 (2) Birbirlerine yak n mekânlarda bulunan ama ayn ad ta yan köylerin isimleri de kar kl a meydan vermemek amac yla de i tirilmi tir. Yap lan köy ad de i tirme i lemlerinde her zaman isabetli kararlar al nd n söylemek zordur. Çünkü mevcut literatürde de s kça dile getirildi i üzere bir k s m Türkçe isimler de, Türkçe olmad klar gerekçesiyle de i tirilmi tir (baz örnekler için bkz. Eröz 1984 ve Do ru 1985). l Ad Köy Say s l Ad Köy Say s l Ad Köy Say s Adana 169 Erzincan 366 Mardin 647 Ad yaman 224 Erzurum 653 Mu la 70 Afyon 88 Eski ehir 70 Mu 297 A r 374 Gaziantep 279 Nev ehir 24 Amasya 99 Giresun 167 Ni de 48 Ankara 193 Gümü hane 343 Ordu 134 Antalya 168 Hakkâri 128 Rize 105 Artvin 101 Hatay 117 Sakarya 117 Ayd n 69 Isparta 46 Samsun 185 Bal kesir 110 çel 112 Siirt 392 Bilecik 32 stanbul 21 Sinop 59 Bingöl 247 zmir 68 Sivas 406 Bitlis 236 Kars 398 Tekirda 19 Bolu 182 Kastamonu 295 Tokat 245 Burdur 49 Kayseri 86 Trabzon 390 Bursa 136 K rklareli 35 Tunceli 273 Çanakkale 53 K r ehir 39. Urfa 389 Çank r 76 Kocaeli 26 U ak 47 Çorum 103 Konya 236 Van 415 Denizli 53 Kütahya 93 Yozgat 90 Diyarbak r 555 Malatya 217 Zonguldak 156 Edirne 20 Manisa 83 Elaz 383 K. Mara 105 Toplam 12211 Tablo 1: llere Göre smi De i tirilen Köy Say lar (2000) Aptaldam, A ran, Atkafas, Cad, Çakal, Çürük, Deliler, Domuza, Dönek, Haraçç, H rs zp nar, H yar, Kaltakl, Kans z, Karabelal, Keçi, K ll, Komik, Kötüköy, Kuduzlar, Sinir, eytanabat, Zurna gibi anlamlar güzel ça r mlar uyand rmayan, insanlar utand ran, gururunu incitici, yahut alay edilmesine f rsat tan yan kelimelerden olu an isimler Türkçe dahi olsalar de i tirilmi tir ( çi leri Bakanl 1982, 605-808), ancak bunlar say ca azd r. Baz isim de i iklikleri ise mevcut ad n yaz diline dönü türülme çabas yla sadece bir-iki harf farkl l ndan ibarettir. h kelimesi içerenler eyh, viranlar ören, a lar ak, yörükler yürük haline dönü türülmü tür, bu tür de i iklikler bir anlam de i mesi ya da kayb yapmamaktad r. Ayr ca içinde k z l, çan, kilise kelimesi olan köylerin isimleri de de i tirilmi tir (Baz örnekler için bkz. çi leri Bakanl 1982, s. 609, 715-717). Bunun d nda Kürt, Gürcü, Tatar, Çerkez, Laz, Arap, muhacir gibi kelimeler içeren köy isimleri de bulunduklar ortamda bölücülü e meydan vermemek amac yla de i tirilmi tir (Baz 28

Türkiye de smi De i tirilen Köyler örnekler için bkz. çi leri Bakanl 1982 s. 613, 614, 645, 675, 727, 728, 743, 783). Yine ad nda a l, kom, oba, mezrea, çiftlik gibi ekler ve/veya kökler bulunan adlar n hemen tamam de i tirilmi tir. Birkaç örnek vermek gerekirse Kuza l / Ye ildere (Konya), Akkom / Akdere (Kars), S razkom / Sar yamaç (Ardahan), A a haydarkom / Yaylac k (Erzurum), Mihlisobas / Gülhüyük (Ankara), Akmezrea / Kavakp nar (Elaz ), Hamidiyeçiftli i / Geçitli (Ankara) yap lm t r. Buraya kadar anlat lanlar toplam isim de i ikliklerinin içinde önemli bir yere sahiptir, bu tür isim de i tirmeleri Anadolu nun hemen her yerinde yap lm ve adeta tüm yurt sath na yay lm durumdad r. De i tirilen köy adlar içerisinde di er bir bölümü de Türkçe olmad için de i tirilen isimler olu turmaktad r. Anadolu da Arapça, Farsça, Kürtce, Lazca, Rumca, Ermenice, Gürcüce, Çerkesce vb. gibi dillerde adland r lan pek çok köyün ve yer ad n n olmas normaldir. Türkçe bir anlam ifade etmeyen köy adlar ile Arapça yahut Farsça kökü, eki olan isimler de de i tirilmi, bunlara yeni adlar verilmi tir. Ancak bu de i tirme i lemlerinde de her zaman isabetli olundu unu söylemek zordur, çünkü baz hatalar yap lm t r. sim de i tirme çal malar s ras nda eski ad an msatacak yenile tirmeler ile de i tirilecek ismin Türkçe anlamlar n n verilmemesine dikkat edilmesi prensip olarak belirlenmi olmas na ra men ( çi leri Bakanl 1963) baz isim de i tirmelerde buna her zaman ve her yerde uyulmad dikkati çekmektedir. Örne in Çinciva / enyuva (Rize), Sehrince / Serince (Urfa), Pervana / Pervane (Trabzon), Sakarsu / ekersu (Trabzon), Melik e / Melik ah (Trabzon) örneklerinde oldu u gibi kimi köylere eski isimlerini unutturmayacak kadar benzerleri verilmi tir. emsi / Güne li (Siirt), Telh nta / Bu daytepe (Urfa), Telanbar / Anbartepe (Urfa), Telseyif / K l çl (Urfa), Tilesvet / Karatepe (Urfa), Kebirkazani / Büyükkazanl (Urfa), Tel air / Arpatepe (Mardin) örneklerinde oldu u gibi baz lar nda ise eski adlar hemen tümüyle tercüme yap larak de i tirilmi tir. Konuya ili kin olarak haz rlanan harita incelendi inde (Bkz. ekil: 1) dikkati çeken temel özellik, isimleri de i tirilen köylerin tüm ülke sath na yay lm durumda olu udur. Ancak bu yay lma e it bir düzende de ildir. Kabaca dü ünülürse Karadeniz, Güneydo u Anadolu ve Do u Anadolu Bölgeleri nde di er bölgelere oranla bir yo unla man n oldu u hemen dikkati çekmektedir. smi de i tirilen köylerin yo unla t bölgeler içerisinde de her yerde düzenli bir da l görülmemektedir. Örne in Mardin ile anl urfa aras nda kabaca Viran ehir civar nda, Hakkari çevresinde, Sinop ile Artvin dolaylar nda belirgin seyrelmeler dikkati çeker. Ancak bu seyrelmeler her zaman ve her yerde isim de i ikli i yap lan köy olmad anlam na gelmemektedir. Çünkü bu seyrelme söz konusu alandaki köy say s vb. gibi ba ka sebeplerle de ilgili olabilir. Nitekim Viran ehir 29

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2000 10 (2) ilçesine ba l köylerin yakla k % 60 n n ad de i tirilmi tir, yukar da da de inildi i gibi, Artvin de köy isimlerinin de i tirilmesi ise çok daha önce, 1925 y l nda yap lm t r ( çi leri Bakanl 1986, s. 799, Muvahhid Zeki 1925, s. 111). ekil 1: Türkiye de smi De i tirilen Köylerin Da l (2000) Karadeniz bölgesinde en çok dikkati çeken özellik Trabzon ile Rize aras nda kalan alandaki yo unla mad r. Trabzon ve Rize de toplam 495 köyün ismi de i tirilmi tir. Bunlar n 20 tanesi Türkçedir, di erleri Rumca, Lazca, Ermenice, Gürcüce olduklar için de i tirilmi lerdir. Di er yo unla ma alanlar olarak dikkati çeken Samsun, Kastamonu ve Sakarya çevresinde ise a rl kl olarak daha önce yukar da çe itli örnekleri verildi i gibi çe itli Türkçe isimlerin harf de i iklikleri eklinde yenile tirmeler söz konusudur (Bkz. çi leri Bakanl 1986, s.481-489, 669-672, 679-698, 769-774). Do u ve Güneydo u Anadolu da da, Karadeniz bölgesinde oldu u gibi de i tirilen Türkçe köy adlar bulunmakla birlikte, ço unlukla isimler Ermenice, Kürtçe veya Arapça kökenli olduklar için de i tirilmi tir (Baz örnekler için bkz. çi leri Bakanl 1986, s. 291-296, 601-607, 781-786, 793-799). Anadolu daki inceleme gezileri ve çe itli çal malar m z s ras nda konuya ili kin olarak yapt m z soru turmalar, inceleme ve gözlemler göstermi tir ki bu isim de i iklikleri ço u yerde henüz tümüyle halk taraf ndan benimsenmi ve kullan l r durumda de ildir. nsanlar özellikle de orta ya l ve ya l olanlar hâlâ yerle meleri eski ismi söylendi inde bilebilmektedirler. Fakat daha çok gençlerin ve çocuklar n yeni isimleri öncelikli olarak bilmekte ve kullanmakta olu lar da dikkati çekmektedir. Bu demektir ki yeni isimlerin kullan m n n tümüyle yerle mesi için henüz daha yeterli süre geçmemi tir. Bir ba ka ifade ile eski isimler toplumsal haf zadan tümüyle silinmemi 30

Türkiye de smi De i tirilen Köyler durumdad r. Bu, halk n ev içinde kulland dil, yerel a z, lehçe ve vurgu özellikleriyle de alakal d r. Ancak tüm ülkede yayg n olarak dikkati çeken özellik ise art k yeni isimlerin de bilinir olu udur. Bunda okuldaki e itim s ras nda, tapu ve nüfus i lemleri gibi çe itli resmi i lerde yeni isimlerin kullan lmas n n da pay n n oldu u göz ard edilmemelidir. Ancak eski isimlerin uzunca bir süre daha kullan lmaya devam edece i kesin görünmektedir. Türkçe olmas na ra men yaz diline uygun hale getirmek amac yla yap lan, özellikle birkaç harf de i ikli inden ibaret olan, isim de i ikliklerinin ise hiçbir zaman yöre halk taraf ndan benimsenmeyece i ve eski haliyle daha yüzy llar boyunca kullan lmaya devam edece i de bir gerçektir. Sonuç Ülkemizde elli y l a an bir süreden bu yana yer adlar n n de i tirilmesi i lemleri yap lmaktad r. Bu süre içerisinde yakla k 28 bin kadar yerle me ad de i tirilmi tir. Bunlar n 12 binden fazlas ise köy adlar d r. Köylerin bir k sm n n adlar Türkçe olmas na ra men, çe itli sebeplerle de i tirilmi tir. Bu tür de i tirmeler tüm yurt sath na yay lm durumdad r. smi de i tirilen köylerin ülkedeki da l nda en fazla dikkat çeken özellik Do u Karadeniz, Do u Anadolu ve Güneydo u Anadolu da say lar ndaki art ve yo unla mad r. Bu alan içinde yer alan köylerin tamam na yak n bir k sm n n ismi Türkçe olmad için de i tirilmi tir. Yerle melerin baz lar n n isim de i iklikleri üzerinden onlarca y l geçmi olmas na ra men yöre halk hâlâ eski isimleri kullanmay tercih etmektedir. Eski isimlerin kullan mdaki bu süreklilik özellikle aile içinde kullan lan dil özellikleri ile ilgili olmal d r. Ancak eski isimlerin kullan m nda genç insanlar göz önüne al nd nda belirgin azalmalar dikkati çekmektedir. Bu durum en az birkaç on y l daha eski isimlerin kullan m n n sürece inin göstergesidir. Di er taraftan isim de i ikli i i lemleri sadece yaz diline dönü türme gayretiyle birkaç harfin de i tirilmesinden ibaret olanlar ise hiçbir zaman, resmi i lemler d nda, yeni ekilleriyle kullan lmayacaklard r. Kaynaklar Aksan, Do an, 1970. Birkaç Türkçe Yerad ve Bunlar n Dilbilimi ve Kültür Bak m ndan Önemi AÜ DTCF Dergisi C: XXVI S: 1-2 (1968), s. 81 85, Ankara. Aksan, Do an, 1974. Anadolu Yer Adlar Üzerine En Yeni Ara t rmalar Türk Dili Ara t rmalar Y ll Belleten 1973-1974, s. 185-193, Ankara. Aksan, Do an, 1982. Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim) 3. Cilt. Türk Dil Kurumu Yay nlar : 439/3, Ankara. 31

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2000 10 (2) Aksu, Fehmi, 1936. Isparta li Yer Adlar. Isparta. Alagöz, Cemal, 1954. Türkiye Yer Adlar Üzerine Baz Dü ünceler Türk Yer Adlar Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984 Ankara) Milli Folklor Ara t rmalar Dairesi Yay: 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17, s. 11-23, Ankara. Ba kan, Özcan, 1971. Türkiye Yer Adlar Üzerine Bir Deneme Türk Dili Ara t rmalar Y ll Belleten 1970. Türk Dil Kurumu Yay nlar S: 319, s. 237 251, Ankara. Bilgiç, Emin, 1946. Anadolu nun lk Yaz l Kaynaklar ndaki Yer Adlar ve Yerlerinin Tayini Üzerine ncelemeler Türk Tarih Kurumu Belleten Cilt: 10, Say : 39, s. 381 423, Ankara. Bozyi it, A. Esat, 1995. Türk Adbilim Bibliyografyas (Deneme), Ayy ld z Yay nlar Bibliyografya Dizisi 1, Ankara. Dahiliye Vekâleti, 1928. Son Te kilat Mülkiyede Köylerimiz, Cilt 1 ve 2. Haz rlayan: Yer Adlar Komisyonu. Dahiliye Vekâleti Yay. Seri: 3, Ankara. (Eski Harflerle) Dahiliye Vekâleti, 1933. Köylerimiz. Haz rlayan: Mahalli dareler Umum Müdürlü ü. Dahiliye Vekâleti Yay n, stanbul. Demircan, Ömer, 1976. Türkiye Yer Adlar nda Vurgu Türk Dili S: 300, s. 402-411, Ankara. Do ru, A. Mecit, 1978. Köy Adlar ve Anadolu nun Geçmi i Türk Folklor Ara. Cilt:17, S: 342, s. 8197-8199, stanbul. Do ru, A. Mecit, 1985. Yukar Kür Boylar n n Yer Adlar Üzerine Bir Ara t rma. Türk Dünyas Ara t rmalar Vakf Yay n No: 16, stanbul. Emiro lu, Mecdi, 1984. Bolu Yöresi Yer Adlar Türk Yer Adlar Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984 Ankara) Milli Folklor Ara t rmalar Dairesi Yay: 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17, s. 151 200, Ankara. Eren, Hasan, 1965. Yer Adlar m z n Dili Türk Dili Ara t rmalar Y ll Belleten 1965, s. 155 165, Ankara. Eren, Hasan, 1972. Su la Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Co rafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Ara t rmalar Enstitüsü, Türkoloji Dergisi C: IV, S: 1, s. 93-96, Ankara. Erinç, S rr, 1986. Ekzonimler Konusunda Bir Ara t rma: Ege Adalar n n Türkçe Adlar.Ü. Deniz Bilimleri ve Co rafya Enstitüsü Bülteni. C. 2, Say : 3, s. 21-25, stanbul. Erinç, S rr, 1989. Güneydo u Avrupa'da Türkçe Ekzonimler.Ü. Deniz Bilimleri ve Co rafya Enstitüsü Bülteni. Say : 6, s. 9-13, stanbul. Eröz, Mehmet, 1966. Ege Bölgesinde Yer (Köy ve ehir) Adlar Türk Kültürünü Ara t rma Enstitüsü Yay nlar : 19 (Re it Rahmeti Arat çin) Seri: I, Say : A2, s. 176-188, Ankara. Eröz, Mehmet, 1972. Türk Onomasti i Bak m ndan Adapazar Yer Adlar 1970-1971 Ders Y l Sosyoloji Konferanslar. st. Üniv. Yay nlar 1728, kt. Fak. Yay. 310, s. 107-119, stanbul. Eröz, Mehmet, 1974. Do u Anadolu Köy Adlar Üzerinde Sosyolojik Bir Ara t rma Cumhuriyetin 50. Y l nda Türkiye nin Sosyal ve Ekonomik Sorunlar Semineri (Erzurum 22-25 Ekim 1973) Atatürk Üniversitesi Yay n. s. 271-317, Erzurum. 32

Türkiye de smi De i tirilen Köyler Eröz, Mehmet, 1984. Sosyolojik Yönden Türk Yer Adlar Türk Yer Adlar Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984 Ankara) Milli Folklor Ara t rmalar Dairesi Yay: 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17, s. 43-53, Ankara. Gökçeer, Fikri, 1984. Türk Yer Adlar Sempozyumu Aç l Konu mas Türk Yer Adlar Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984 Ankara) Milli Folklor Ara t rmalar Dairesi Yay: 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17, s. 1-5, Ankara. Göktürk, Hilmi, 1974. Anadolu nun Da nda Ovas nda Türk Mührü. Erzurum. Gülensoy, Tuncer, 1979. 24 O uz Boyunun Anadolu daki zleri Türk Halkbilim Ara t rmalar Y ll 1977. Kültür Bakanl Milli Folklor Ara t rma Dairesi Yay:28, s. 73-98, Ankara. Gülensoy, Tuncer, 1984. Elaz, Bingöl ve Tunceli lleri Yer Adlar na Bir Bak Türk Yer Adlar Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984 Ankara) Milli Folklor Ara t rmalar Dairesi Yay: 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17, s. 149-156, Ankara. Gülensoy, Tuncer, 1995. Türkçe Yer Adlar K lavuzu, Türk Dil Kurumu Yay. No: 618, Ankara. Güney, Emrullah, 1996. Toponomik Terimlerin S n fland r lmas Türk Dili S: 540, s. 619-630, Ankara. Güzelbey, C. Cahit, 1984. Gaziantep te Türk Topluluklar n n Adlar n Ta yan Yer Adlar Türk Yer Adlar Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984 Ankara) Milli Folklor Ara t rmalar Dairesi Yay: 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17, s. 169-180, Ankara. H. Nihal, A. Naci. 1928. Anadolu da Türklere Aid Yer simleri Türkiyat Mecmuas kinci Cilt (1926). s. 243-259, stanbul. (Eski Harflerle) Hüseyin Nam k, 1934. Co rafi simlerin Ehemmiyeti Haritac lar Mecmuas S: 4, s. 104-107, Ankara. I tman,. Refet, 1945. Köy Adlar Üzerine Bir nceleme Türk Dili Belleten, Seri: III, Say :1-3, s. 52-61, Ankara. çi leri Bakanl, 1946. Türkiye de Meskûn Yerler K lavuzu, Cilt 1 ve 2. çi leri Bakanl Yay nlar Seri: II, Say : 2, Ankara. çi leri Bakanl, 1968. Köylerimiz (1 Mart 1968 Gününe Kadar), çi leri Bakanl ller daresi Genel Müdürlü ü Seri: II, Say : 3, Ankara. çi leri Bakanl, 1971. Türkiye Mülki dare Bölümleri Köyler ve Belediyeler (1 Haziran 1970 Durumu), çi leri Bakanl ller daresi Genel Müdürlü ü Seri: II, Say : 4, Ankara. çi leri Bakanl, 1977. Yeni Tabii Yer Adlar 1977, Yeni, Eski ve llere Göre Dizileri. ller daresi Genel Müdürlü ü Yay nlar Seri: III, Say :1, Ankara. çi leri Bakanl, 1978. Türkiye Mülki dare Bölümleri Belediyeler Köyler (1 A ustos 1977 Durumu), çi leri Bakanl ller daresi Genel Müdürlü ü Seri: II, Say : 5, Ankara. çi leri Bakanl, 1982. Köylerimiz 1981. çi leri Bakanl Yay. No: 327, Seri: 3, Say :2, Ankara. çi leri Bakanl, 1986. Türkiye Mülki dare Bölümleri Belediyeler Köyler (1 Kas m 1985 Durumu), çi leri Bakanl ller daresi Genel Müdürlü ü Seri: III, Say : 4, Ankara. nan, Abdulkadir, 1945. Anadolu nun Toponomisi ve Türk Boylar n n Adlar Meselesi Türk Dili Belleten, Say : 1-3, s. 62-64, Ankara. 33

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2000 10 (2) Karaboran, H. Hilmi, 1982. Folklor Aç s ndan Yukar Çukurova, Hatay-Mara Çöküntü Hende inde Mevkii Adlar II. Milletleraras Türk Folklor Kongresi Bildirileri C: II (Halk Edebiyat ), Milli Folklor Ara t rma Dairesi Yay. No: 38, s. 265-273, Ankara. Karaboran, H. Hilmi, 1984. Türkiye de Mevkii Adlar Üzerine Bir Ara t rma Türk Yer Adlar Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984 Ankara) Milli Folklor Ara t rmalar Dairesi Yay: 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17, s. 97-148, Ankara. Karaboran, H. Hilmi, 1989. Çemi gezek te Mevkii Adlar F rat Havzas II. Folklor ve Etnografya Sempozyumu (5-7 Kas m 1987 Elaz ) Bildiriler Kitab, s.153-182, Ankara. K rz o lu, M. Fahrettin, 1984. Selçuklu Fetihlerinden (1064-1071) Önce Do u-anadolu da Türk Boy ve Oymaklar ndan Kalma Da ve Su Adlar Türk Yer Adlar Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984 Ankara) Milli Folklor Ara t rmalar Dairesi Yay: 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17, s.75-96, Ankara. Koç, Songül. Türkiye de smi De i tirilen Köyler. (Harun Tunçel denetiminde yap lmakta olan lisans tezi) Elaz. Louis, Robert, 1980. Eskiça Anadolusu nda Yer Adlar (Çev: R. Hüseyin Ünal) Ege Üniv. Sosyal Bilimler Fakültesi C: 1, S: 1, s. 1-12, zmir. Maarif Vekâleti, 1929. Co rafi simlerin mlalar Hakk nda Rapor. Ankara. Muvahhid Zeki, 1927. Artvin Vilâyeti Hakk nda Ma lûmât- Umûmiyye. stanbul. (Eski Harflerle) Oy, Ayd n, 1964. Tekirda li Yer Adlar I, Merkez lçenin Toponimisi. Tekirda Halkevi Yay nlar : 1, stanbul. Scheinhardt, Hartwig, 1979. Typen türkischer Orstnamen. Einfuhrung, Phonologie, Morphologie, Bibliographie. Heidelberg. Sevinç, Necdet, 1983. Toponimik Bir Ara t rma: Gaziantep te Yer Adlar ve Türk Boylar, Türk A iretleri, Türk Oymaklar Türk Dünyas Ara t rmalar Dergisi: 26, s. 1-138, stanbul. Umar, Bilge, 1993.. Türkiye deki Tarihsel Adlar. ISBN 975-10-0539-6. stanbul. Uygur, Nermi, 1967. Yer Adlar Türk Dili S: 187, s. 495-502, Ankara. Üçer, S. S rr, Koman, M. Mesud, 1945. Konya li Köy ve Yer Adlar Üzerine Bir Deneme. Konya Halkevi Tarih, Müze Komitesi Yay nlar Seri: 1, Say : 3, Konya. Wittek, Paul, 1935. Von der byzantinischen zur türkischen Toponymie Byzantion 10, s.11-64. Tercümesi (Mihin Eren) 1970 Bizansl lardan Türklere geçen Yer Adlar Selçuklu Ara t rmalar Dergisi I (1969) s. 193-240 + 5 resim, 2 harita. Ankara. 1963. Meskûn Yer Adlar ndan Türkçe Olmayan ve ltibasa Yol Açanlar n Türkçele tirilmesi le lgili Çal malar hakk nda 23/12/1963 tarihli teksir ço altma çi leri Bakanl raporu. Ankara. (H. Tunçel Ar ivi) 34