ATIK YÖNETĐMĐ Semih Başman Se Club (Aşçıoğlu Đnşaat ) Teknik Koordinatör 1
Dünya nüfusunun 2015 yılına kadar 7,2 milyara ulaşacağı ve hızlı kentleşme sonucu 2025 yılına kadar da kentlerde yaşayan nüfusun bugüne nazaran 2-3 kat fazla olacağı tahmin edilmektedir, bu durumun doğal bir sonucu olarak özellikle plansız ve gelişigüzel büyüme gösteren yerlerde kamusal alanların ve akarsu kenarlarının zarar görmesi hava ve su kirliliği ile atık oluşumu gibi bir çok soruna sebebiyet vermektedir. Nüfus artışı endüstriyel gelişme ve kentleşme gibi olgular Türkiye nin de içinde olduğu ülkelerin şehirlerinde atık sorunlarını da beraberinde getirmiştir. Toplanması,taşınması ve bertaraf edilmesi ekonomik anlamda yük olan ve toplum sağlığı açısından önemli olduğu kadar,uygun şekilde değerlendirilmediği takdirde ekonomik bir kayıp yaratan atık yönetiminde, mevcut düzenlemelerin etkin olmayışı organizasyon ve planlama hakkında bilgi noksanlığı ve finansal kısıtlamalardan dolayı sorunlar yaşanmaktadır. Bu sorunların çözülmesi kapsamında ise günümüzde farklı bir konseptle katı atık yönetimi denilen bir olgu ortaya çıkmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında Temizlik Hizmetleri adı altında kamu sağlığı odaklı olarak Sağlık Bakanlığı nca yürütülen atık yönetimi 70 li yıllardan itibaren dünyada çevre sorunlarına karşı artan ilginin de etkisi ile çevre odaklı bir yaklaşıma doğru kaymış olup 1991 yılında Çevre Bakanlığı nın kurulması ile bu bakanlığın görev alanına dahil edilmiştir. Gelişmiş ülkelerde katı atık yönetimi ile ilgili süreçlerini 80 li yıllarda tamamlayarak sürdürülebilir atık yönetimi, atık etiği, gibi olguları tartışırken, Türkiye de bu gelişmeler yavaş bir seyir göstermekte,geleneksel olarak uygulanan katı atıkların açık alanlarda depolanması uygulaması, Nisan 1993 tarihinde Ümraniye çöp depolama sahasında gaz sıkışması sonucu meydana gelen patlamada 39 kişinin ölümü ile sonuçlanınca,bakış açıları sorgulanmış ve katı atıkların bertarafında yeni bir dönemin başlangıcı olarak addedilmiştir. 2872 sayılı Çevre Kanunu kapsamında çıkartılan yeni yönetmelik ve tebliğler ile konu daha aktif olarak gündeme getirilmiş ve uygulamalarla iyileştirme çalışmalarına hız verilmiştir. Türkiye de kentlerde 25,3 milyon ton/yıl katı atık çıktığı ve bunun sadece %28 lik bölümünün bertaraf etme metodları ile değerlendirilebildiği düşünülürse hepimizin sorumluluk sahalarımızda bu süreçlere artı değerler katacak aktivasyonlar içinde olmamız gerektiğini değerlendiriyorum. Dolayısı ile atık yönetimi konusunu genel manada bir defa daha hatırlamak maksadıyla atık yönetiminin ana hatlarının üzerinden bir kez daha geçmek istiyorum 2
ATIK YÖNETY NETĐMĐ ĐNSANLAR TARAFINDAN ÜRETĐLEN KĐRLĐLĐK ĐNSANLIĞIN TEK YAŞAMA ALANI OLAN DÜNYAYI CĐDDĐ ŞEKĐLDE TEHDĐT ETMEKTEDĐR. TÜM DÜNYADA GELĐŞMĐŞ VE GELĐŞMEYE ÇALIŞAN ÜLKELER GELECEĞĐMĐZĐ TEHDĐT EDEN BU PROBLEMĐ TANIMLAMIŞ VE ÇÖZÜMLER ÜRETMEYE BAŞLAMIŞTIR. ĐNSANLIĞIN ÜRETTĐĞĐ BU ATIK PROBLEMĐNĐ ARTIK DOĞANIN GERĐYE DÖNÜŞÜM SĐSTEMĐ ĐÇERĐSĐNDE ARITMAK, BERTARAF ETMEK, MÜMKÜN DEĞĐLDĐR. TÜM DÜNYADA ATIKLARI VAHŞĐ VEYA DÜZENLĐ AÇIK DEPOLARDA BERTARAF ETMEK DE YENĐ PROBLEMLER ZĐNCĐRĐ OLUŞTURMAKTADIR. ĐNSANLARIN ÇÖP OLARAK ÜRETTĐĞĐ BU ATIK ÜRÜNÜ ĐÇĐNDE, GERĐYE DÖNÜŞÜMÜ MÜMKÜN OLAN ÇOK DEĞERLĐ ENDÜSTRĐYEL VE BĐYOLOJĐK ATIKLARIDA, BARINDIRMAKTADIR. BU BAĞLAMDA ÇEVRE SORUNLARININ EN ÖNEMLĐ BÖLÜMLERĐNDEN BĐRĐ, ĐNSANLARIN DEĞĐŞĐK FAALĐYETLERĐ SONUCUNDA TABĐATA BIRAKTIKLARI ATIKLARIN YÖNETĐLMESĐ OLUP ATIK KONUSUNUN BÜTÜNLEŞĐK, YANĐ EKSĐKSĐZ VE TAM OLARAK ÇÖZÜLMESĐ VE YÖNETĐLMESĐ GEREKMEKTEDĐR. 3
Atık Yönetimi: Atığın kaynağında azaltılması, özelliğine göre ayrılması, toplanması, geçici depolanması, ara depolanması, geri kazanılması, taşınması, bertarafı ve bertaraf işlemleri sonrası kontrolü ve benzeri işlemleri içeren bir yönetim biçimidir. 4
ATIK YÖNETĐMĐ KONUSUNDA ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI YÖNETMELĐĞĐ Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esasların belirlenmesidir. 5
Çevre ve Orman Bakanlığı Merkez Teşkilat kilatının n Görevleri, G Çalışma Esas ve Usulleri Hakkında YönetmelikY Madde 8 Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığının görevleri şunlardır; a) Atıkların nihai bertarafına kadar insan sağlığına ve çevreye zarar verecek şekilde doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama verilmesini önleyici çalışmalar yapmak, atık yönetim esaslarını belirlemek, b) Etkili bir atık yönetimi için gerekli hedef, politika ve ekonomik araçları belirlemek, uygulamak ve uygulanmasını sağlamak, ilgili teknik ve idari standartları ilgili kuruluşlarla işbirliği yaparak belirlemek, c) Atıkların kaynağında en aza indirilmesi, sınıflara ayrılması, toplanması, taşınması, geçici depolanması, geri kazanılması, yeniden kullanılması, arıtılması, enerjiye dönüştürülmesi ve nihai bertaraf edilmesi konularında yürütülen faaliyetleri desteklemek, geri kazanımı artırıcı sistemleri kurmak, kurdurmak, denetlemek ve temiz teknolojilerin kullanılması konusunda ilgili taraflarla işbirliği yapmak ve koordinasyonu sağlamak, d) Atıklarla kirlenmiş alanların mevcut kirlilik durumlarının tespiti, çevre ve insan sağlığına olabilecek risklere ve kirlenmiş alanların iyileştirilmesine ilişkin çalışmaların yapılmasını sağlamak, e) Atıkların taşınması ile ilgili önlemleri almak, f) Atıkların ithali, ihracı ve transit geçişi ile ilgili ilkeleri belirlemek, uygulamaların denetimini yapmak, g) Atıklar ile ilgili uluslararası çalışmaları izlemek, ulusal düzeyde uygulanmasını sağlamak, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü h) Genel Müdürlükçe verilen benzeri görevleri yapmak. 6
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI NCA ÖNERĐLEN ATIK YÖNETĐM ATIK YÖNETĐM PĐRAMĐDĐ 7
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI NCA ÖNERĐLEN ATIK YÖNETĐM PĐRAMĐDĐ Atık Yönetim Piramidi üst basamaktan alt basamaklara doğru değerlendirilir. Yani ilk aşama atığın oluşmasının önlenmesi, eğer bu sağlanamıyorsa atığın Minimizasyonu, diğer bir deyişle atığın en aza indirilmesi amaçlanır. Daha sonra atığın Yeniden kullanımı eğer bu da mümkün olmuyorsa önce geri dönüşüm ve sonra enerji geri kazanımı amaçlanır. Bu uygulanan yöntemlerden sonra elimizde kalan atığa yada bu yöntemleri uygulayamadığımız atığa yapılacak en son işlem bertaraftır (Düzenli Depolama, yakma gibi). 8
1 ton kullanılmış kağıt çöpe atılmayıp geri dönüştürüldüğü ve kağıt üretiminde tekrar kullanıldığı zaman; -12400 m3 havadaki sera gazı olan karbon dioksitin bertaraf edilmesi, -12400 m3 oksijen gazının üretilmeye devam etmesi, -34 kişinin oksijen ihtiyacını sağlayan 17 yetişkin ağacın korunması, -Ayda 3 ailenin tükettiği 32 m3 su tasarrufu, -Kış aylarında ısınma amacı ile iki ailenin tüketeceği 1750 litre fuel-oil tasarrufu, -2,4 m3 çöp depolama alanından tasarruf, -20 ailenin bir ay süreyle tüketeceği 4100 kw/sa elektrik enerjisinden tasarruf edilebilmesi mümkündür. Camın Geri dönüştürülmesiyle Sağlanan Tasarruf Enerji tüketiminde azalma %25 Hava Kirliliğinde azalma %20 Maden atığında azalma %80 Su Tüketiminde azalma %50 Korunan doğal kaynaklar: kum, soda, kireç 9
GERĐ DÖNÜŞÜM M SĐSTEMS STEMĐNĐN N BASAMAKLARI 1.Kaynakta ayrı toplanması; Değerlendirilebilir nitelikli atıkların oluştukları kaynakta çöple karışmadan ve kirlenmesine izin verilmeden ayırarak toplanması. Bu şekilde bu tür atıkların diğer çöplerle karışmadan ayrı toplanması geri dönüşüm basamaklarında zamandan tasarruf sağladığı gibi kirlenmesinin önlenmesi ile ayrıca yıkanmasına gerek kalmayacaktır. Buda yeniden yıkanmasına engel olacağından sudan da tasarruf sağlanmış olacaktır. 2.Sınıflama; Bu işlem kaynağında ayrı toplanan malzemelerin cam, metal plastik ve kağıt bazında sınıflara ayrılmasını sağlayacaktır. Bu sınıflama değerlendirilecek çöplerin ayrı ayrı olarak geri dönüşüm tesislerine ulaştırılması sağlanacaktır. Kaynağında sınıflama yapılmadan toplanan çöpler ana çöp alanlarına taşınarak bu bölgelerde ayrıştırılarak yeniden değerlendirilme işletmelerine taşınacaktır. Kaynağında sınıflara ayrılması zaman, nakliye ve işçilikten tasarruf yapılmasını sağlayacaktır. 3.Değerlendirme; Temiz ayrılmış kullanılmış malzemelerin ekonomiye geri dönüşüm işlemidir. Bu işlemde malzeme kimyasal ve fiziksel olarak değişime uğrayarak yeni bir malzeme olarak ekonomiye geri döner. 4.Yeni ürünü ekonomiye kazandırma; Geri dönüştürülen ürünün yeniden kullanıma sunulmasıdır. 10
ATIK YÖNETĐMĐ NASIL YAPILMALIDIR? Yetkili / Sorumlu Belirlemek Atığın Tanımlanması Kaynağında Ayrı Toplama Personel Eğitimi Geçici Atık Depolama Sahası Kurulması Ön Đşlem Atıkların Bertaraf / Geri Kazanıma Gönderilmesi Kayıtların Tutulması 11
Yetkili / Sorumlu Belirlemek : Atığa ait işlemlerin tek elden ve sorunsuzca yürütülebilmesi için ilk adım olarak bu konuda bir sorumlu belirlenmeli ve bu kişi tarafından yeterli sayıda personelden oluşan bir Çevre birimi oluşturulmalıdır. Sorumlu tarafından atık toplamakla görevli personeller, atık geçici depolama alanı sorumlusu gibi diğer görev paylaşımları da yapılmalıdır. 12
Atığın Tanımlanması: Tesiste ortaya çıkan tüm atıklar ilk önce tanımlanmalı ve kaynakları belirlenmelidir. Đlk olarak belediye tarafından alınan evsel nitelikli katı atıklar, ambalaj atıkları ve endüstriyel nitelikli atıklar (tehlikeli atıklar, atık yağlar, kontamine olmuş (herhangi bir tehlikeli atık/atık yağ bulaşmış) ambalaj atıkları belirlenmelidir. Bunların oluşum sıklığı ve miktarları tespit edilmelidir. Bu atıkların hangi mevzuata tabi olduğu, nasıl toplanması, taşınması, geçici depolanması gerektiği, maksimum depolama süresi gibi hususlar belirlenmelidir. 13
Kaynağında Ayrı Toplama: Tüm atıkların kaynağında ayrı toplanması için bu atıkların oluştuğu yerlere yeterli büyüklükte ve sayıda atığın türüne ve niteliğine uygun konteynırlar konmalıdır(tehlikeli atıklar için kapalı konteynırlar kullanılmalıdır. Her bir konteynır üzerine, içerisine atılacak atığın türünü belirten bilgi ve uyarı etiketleri yazılmalıdır. Eğer mümkünse farklı atıklar için farklı renklerde konteynırlar da kullanılabilir. Bu şekilde bir uyulama atıkların kaynağında ayrı toplanmasındaki başarıyı yükseltecektir. 14
Personel Eğitimi: Gerek atık yönetiminden sorumlu ekibe, gerekse tüm personele atık yönetimi konusunda eğitim/bilgi verilmeli, herkesin üzerine düşen vazifeler bildirilmeli ve atıkların ayrı toplanması konusunda herkesin hassasiyet göstermesi hususları hatırlatılmalıdır. 15
Geçici Atık Depolama Sahası Kurulması: Kaynağında farklı konteynırlarla ayrı olarak toplanan atıkların tesis içerisinde güvenli ve mevzuata uygun şekilde geçi depolanması için bir Geçici atık Depolama Alanı kurulmalıdır. Tehlikeli atıklar, ambalaj atıkları ve evsel atıklar için farklı depolama sahaları kurulabilir. Tehlikeli atıkların geçici depolanacağı alan; tesis sahası içerisinde, sızdırmaz beton zeminli, üzeri kapalı, dökülme ve sızıntılara karşı önlem alınmış, farklı atıklar için farklı bölümler oluşturulmuş ve farklı atıkların bu bölümlerde ayrı olarak uygun şekilde (gerektiğinde konteynır içerisinde) depolanacağı bir alan olmalıdır. Bu alandaki bölümlerde depolanan atıkların isimleri yazılır. Bölümlere ve atık depolanması için eğer konteynır kullanılıyorsa konteynır üzerine atığın kodu, depolama tarihi gibi bilgiler yazılır. Bu bölüme yetkisiz kişilerin girişlerine karşı önlem alınır. Ayrıca bu sahada yangına ve acil durumlara karşı tedbir alınır. Aynı şekilde ambalaj atıkları ve evsel atıklar için kullanılan alanda yağmur, rüzgar gibi etkenlerle atıkların etrafa dağılmasına karşı önlem alınır. 16
Ön Đşlem: Ambalaj atıkları, tehlikeli atık ile kontamine olmuş ambalajlar (mesela boya tenekeleri) depolanırken ve taşınması esnasında daha az yer kaplaması için mümkünse sıkıştırılmalıdır. Sulu atıklar ise mümkün olduğunca susuzlaştırılmalıdır. Bu önlemler ağırlık ve maliyet açısından firmaya önemli ekonomik avantaj sağlamaktadır. 17
Atıkların Bertaraf / Geri Kazanıma Gönderilmesi: Geçici depolama alanındaki atıkların bertaraf/geri kazanımı için araştırma yapılmalı bu konuda lisanslı tesislerle görüşme yapılarak atığı alacak yetkili tesis seçilmelidir. 18
Kayıtların Tutulması: Yapılan tüm işlemlere ait kayıtların düzenli olarak tutulması gerekir. Bu da atık beyan formlarının düzenlenmesinde, atık Yönetim Planlarının hazırlanmasında ve olası revizyonlarda kolaylık sağlar. 19
Teşekkür ederiz. 20