ALTIN ÜÇGEN: AYDIN-DENiZLİ-MUĞLA İŞBİRLİĞİ PLANI KÜLTÜR ROTALARI PLANLAMA ÖNERİLERİ 2012
ARKA PLAN Tarihi Kentler Birliği adına, Türkiye Belediyeler Birliği nin desteğiyle, ÇEKÜL Vakfı tarafından hazırlanan Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları programı 2012 yılında başlatıldı. Bu çalışma, Yol Haritaları programı kapsamında hazırlanan Altın Üçgen: Aydın, Denizli, Muğla İşbirliği Planı nda önerilen strateji çerçevesindeki Altın Rotalar stratejisine dayanmaktadır.
ROTA PLANLAMASI Günümüzde kültürel ve doğal mirasın korunması ve ekonomik potansiyelin değerlendirilmesi konusunda bir alt başlık olarak gelişen rota planlaması, yerel ve özgün değerleri açısından zengin bölgelerin kalkınma politikalarında sıkça ele alınmaktadır. Fiziksel çevredeki geniş kapsamlarına bağlı olarak rotalar, koruma ve işlevlendirme uygulamalarının bölge ölçeğinde ve bütünsel bir anlayışla geliştirilmesine olanak sağlarken, aynı zamanda yerel ölçekte örgütlenme, işbirliği ve sahiplenmenin önünü de açmaktadır. 1
HEDEFLER Aydın, Denizli ve Muğla illerinden oluşan Altın Üçgen coğrafyasının tarihsel derinliği ve yerel değerlerinin sınırları aşan bütünsel bir bakış açısıyla kurgulanmasını sağlayacak bir altın rotalar politikası, bölgenin sahip olduğu farklılıklara dair ekonomik potansiyelin harekete geçirilmesini sağlayabilir. Coğrafyanın özgün kimlik unsurlarını gözeterek oluşturulacak rota programları, Altın Üçgen in bir bütün olarak algılanması ve yönetilmesinin önünü açacaktır. Rota planlaması kapsamında belirlenecek temaların öncelikli hedefleri; Kültürel ve doğal değerlerin korunması, Yerel özgünlüklerin tanıtımı, Kırsal alanın kalkınması, Özel kesim girişimcilerinin yönlendirilmesidir. 2
AMAÇLAR Bölgede kurgulanacak tematik rotaların amaçları; kullanıcı ve yatırımcıya yönelik olmak üzere iki ana başlıkta özetlenebilir; 1- Kullanıcıya yönelik amaçlar: - Tekil noktaların ziyartetinden öteye geçerek bölgenin bütünsel algılanmasını sağlanmak - Alternatif turizm çeşitlerini geliştirmek (ekolojik, doğal, kültürel, dini, arkeolojik vb.) - Sahil şeridi, hassas arkeolojik alanlar ve kent merkezleri gibi turizm aktivitelerinin yoğun olduğu noktalardaki baskıyı hafifletmek - Kırsal kesimin özgün değerlerini canlandırmak ve tanıtmak arasında işbirliği zeminleri oluşturmak - Geleneksel zanaatlar, yerel mimari dokuları gibi bölgenin iç kesimlerinde kaybolmaya yüz tutmuş değerlerin ekonomik potansiyelini harekete geçirecek projelerin geliştirilmesini sağlamak 2- Yatırımcıya yönelik amaçlar: - Hizmet sektörüne yeni yatırım alanları yaratarak, bölgesel kalkınmada özel kesime yeni roller belirlemek - Kitle turizmi ve her şey dahil turizm tiplerine alternatif yaratan alanlara yatırım çekmek - Özel sektör ile yerel-kamu kesimleri 3
ÖNERİLER Altın Üçgen coğrafyasında rota planlaması için 4 tema ele alınabilir; antik rotalar, tarih rotaları, doğa odaklı rotalar ve yerel kimlik rotaları. Bu ana başlıklar altında bölgedeki çeşitliliğe bağlı olarak çok sayıda farklı alt tema belirlenebileceği gibi, öncelikle birden fazla ana temayı ilgilendiren rotalar önerilebilir. Örnek 1. Mavi ve Yeşil Rota Bölge ölçeğinde geniş kapsamlı bir Mavi- Yeşil rota programı, bölgenin sahip olduğu su, orman ve vadi varlığı gözeterek belirlenebilir. Kıyı bölgesi ve nehir boylarını takip edecek rotada, bölgenin tarihi, yerel ve doğal öğeleri program kapsamına alınabilir. Tüm bölgeyi ilgilendiren bu geniş kapsamlı rotada, kullanıcı grupları, seyahat türleri (tekne, yürüyüş, bisiklet vb.) gibi değişkenler değerlendirilmelidir. Örnek 2. Menderes Kervan Yolları Rotası: Büyük Menderes Vadisi boyunca çizilebilecek rotanın ana belirleyeni tarihi kervan yolları ve durak noktalarındaki mimari miras olarak tasarlanabilir. Köyler ve kent merkezlerinde han, hamam vb. yapıların takip edilebileceği rotada aynı zamanda geçmişten bugüne ulaşmış bir gelenek olarak deve yetiştiriciliği de ele alınabilir. Örnek 3. Demiryolu Rotası: Doğu-batı doğrultusunda Aydın- Isparta ve İzmir- Konya arasındaki demiryolu ağı, Osmanlı nın Anadolu da inşa ettiği ilk demiryolu hattı olması nedeniyle önemli bir değerdir. 1850 lerin ortasında İngilizler tarafından inşa edilen hat üzerindeki ilçe merkezleri ve durakları ile çok sayıda tarihi istasyon binası bu programın ana bileşenleri olabilir. 4
Örnek 4. Antik Dönem Metropoller Rotası: Antik dönemin günümüze kısmen korunarak ulaşmış ve araştırılmışlık düzeyleri yüksek yerleşimleri için tematik bir bölgesel rota tasarlanabilir. Burada aynı anda Karya, İyonya, Likya ve Frigya uygarlıklarına ait kentler görülebilirken, bölge ölçeğinde bir işbirliği ortamı yaratılabilir. Bu rota ve/veya rotalar ağı kapsamında ele alınabilecek kent/tema birlikteliklerine örnek olarak: Aphrodisias/ Heykelcilik, Miletos/ Felsefe, Halikarnassos/ Mimarlık, Laodikeia/Dokuma, Cnidus/Şarap ve Caunos/Nekropoller verilebilir. Örnek 5. Güney Ege Kaleleri Rotası: Antik dönem ile Bizans ve Beylikler dönemlerine ait kaleler, tematik bir rota için temel bileşen olarak düşünülebilir. Bu rotada özellikle kıyı bölgesinde yoğunlaşan antik dönem kaleler (Kuşadası, Bodrum, Marmaris ve Fethiye), Milas ta bulunan ve Menteşeoğulları Beyliği nin önemli anıtsal miraslarından Beçin Kalesi, Muğla merkezde yer alan Mobolla Kalesi, Menderes vadisi boyunca konumlanmış Arpaz Kalesi (Nazilli), Körteke Kalesi (Bozdoğan) ve Cin Cin Kalesi (Koçarlı) öne çıkarılabilir. 5
TASARIM Tematik rotaları oluşturan temel bileşenler; antik kentler, yerleşimler, doğal oluşumlar, müzeler, kurumlar veya tarihi çarşılar olabilir. Tematik bir rota üzerinde algılamayı güçleştirmeyecek, işleyebilir bir sistematik oluşturmak ve bileşenleri bu ölçüye göre dengeli bir şekilde atamak gerekir. Örneğin, bir rotayı oluşturan bileşenler kavramsal olarak ; - bir kırsal dokuyu meydana getiren nitelikli ve tekrar eden öğeler, ve - doku içerisinde ayrışan ve farklı niteliklere sahip öğeler olarak belirlenebilir. Bileşenlerinin yanında, tematik rotalar kurgusunu belirleyecek değişkenlerin detaylı şekilde analiz edilmesi ve buradan elde edilen sonuçlara dayanılarak sürdürülebilir rota programlarının geliştirilmesi gerekir. Kullanıcı Grupları Temalar Servis Kapasiteleri Arazi Tipleri Ulaşım Tipleri Program Süresi Seyahat ipi Yaş, eğitim, uyruk, ilgi alanı Tarihsel dönemler, yerel mimari, ekoloji, geleneksel yaşam Konaklama, ticaret, ulaşım, sağlık hizmetleri Rahat, orta, engebeli, zorlayıcı Motorlu, motorsuz (yürüyüş, bisiklet, tırmanış, at binme ), deniz 2-3 saatlik, günlük, haftalık Organize turlar, bağımsız seyahat 6
UYGULAMA ALANLARI Altın rotalar politikası, tematik bir kurgu içerisindeki bütün ekonomik faaliyetlerin planlanmasına olanak sağlayan ve kültür öncelikli kalkınmayı hedefleyen bir gelişim yaklaşımıdır. Antik Rotalar Tarih Rotaları Yerel Kimlik Rotaları Doğa Odaklı Rotalar Stratejik sektörler Kültür Turizmi Arkeo Turizm Kültür Turizmi İnanç Turizmi Kültür Turizmi Agro-turizm Zeytin ve şarapçılık atölyeleri Eko-turizm Doğa sporları Çevre Düzenleme Restorasyon Antik kentler Tarım terasları ve işlikleri Antik tiyatrolar Anıtsal yapılar Kamusal alan düzenlemeleri Yerel pazarların düzenlenmesi Anıtsal yapılar: İstasyon yapıları Kuvayı Milliye yapıları Geleneksel kent merkezleri: Muğla, Bodrum,Kuşadası... Kırsal mimari Endüstri mirası Milli parklar Tabiat parkları Hizmet Yatırımları Ulaşım Yatırımları İletişim ve Tanıtım Tasarım Bölgesel arkeoloji müzesi Kent müzeleri Tarım mirası müzeleri Tarihi çarşıların geri kazanımı Konaklama yatırımları Ev pansiyonculuğu: Yörük köyleri ve yaylalar Günübirlik servis alanları Kamp alanları Alternatif ulaşım yatırımları: bisiklet ve yürüyüş parkurları, deniz rotaları Toplu ulaşımın düzenlenmesi: yaylalar ve yörük köylerine erişimin kolaylaştırılması Arkeo-parklar 3D modelleme projeleri Sunum tasarımları Dokuma atölyeleri Cam ve çömlekçilik atölyeleri Geleneksel öğelerin canlandırılması Sunum çalışmaları 7
TANITIM Bölgesel ölçekte ortak bir sunum ve tanıtım dilinin yaratılması, bölgesel kimliğin ve rotaların etkin tanıtımı açısından önemlidir. Altın rotaların tanıtımı için kullanılabilecek malzemelerin başında; Broşür ve katalog gibi basılı kaynaklar, Dergi ve bülten gibi periyodik yayınlar, Web ortamları ve mobil teknolojiler, Kentlerde kurulacak tanıtım merkezleri ve tabela çalışmaları sayılabilir. 8
ALTIN ÜÇGEN: AYDIN-DENİZLİ-MUĞLA İŞBİRLİĞİ PLANI Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları 2012 iletişim cekulyolharitalari.wordpress.com TARİHİ KENTLER BİRLİĞİ http://www.tarihikentlerbirligi.org/ info@tarihikentlerbirligi.org ÇEKÜL VAKFI www.cekulvakfi.org.tr cekul@cekulvakfi.org.tr