AN ANALYSIS OF RED MEAT PURCHASING PREFERENCES OF HOUSEHOLDS IN ANTALYA

Süleyman Demrel Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Fakültes Dergs Y.009, C.14, S. s.433-445. Suleyman Demrel Unversty The Journal of Faculty of Economcs and Admnstratve Scences Y.009, Vol.14, No. pp.433-445. TÜKETİCİLERİN KIRMIZI ET SATIN ALIM YERLERİ TERCİHLERİNİN ANALİZİ: ANTALYA İLİ ÖRNEĞİ AN ANALYSIS OF RED MEAT PURCHASING PREFERENCES OF HOUSEHOLDS IN ANTALYA Özge Okşan TOSUN Doç. Dr. Selm Adem HATIRLI ÖZET Antalya lnde yaşayan alelern kırmızı et satın alım yerlernn ncelendğ bu çalışmada, alelern kırmızı et satın alım yerler terchlern etkleyen başlıca sosyo-ekonomk faktörlern analz amaçlanmıştır. Bu amaçla, Logt model kullanılmış ve aleler le yüzyüze görüşme yoluyla yapılan anketlerden elde edlen verler analz edlerek model tahmn edlmştr. Araştırma sonuçlarına göre ncelenen alelern ortalama aylık gelr 1518 YTL, aylık ortalama tüketm harcaması 1 06.79 YTL, ortalama gıda harcaması 401.61 YTL ve ortalama süpermarket harcaması se 8.63 YTL olarak belrlenmştr. Ayrıca, ncelenen alelern %41.05 nn kırmızı et alışverşler çn kasapları, %58.95 nn de kasap dışındak alış verş yerlern terch ettkler belrlenmştr. Analz sonuçlarına göre, modele dahl edlen değşkenlern tamamının beklenen şarete sahp olduğu gelr ve fyat değşkenler dışındak ale resnn eğtm durumu, süpermarket uzaklığı, satın alım sıklığı, süpermarket kulüp üyelğ, kred kartı kullanım mkanı, etn tazelğne lşkn değşkenlern tamamının statstksel olarak anlamlı olduğu belrlenmştr. Ayrıca, alelern kırmızı et satın alımında süpermarketler terch etmelernde en öneml faktörlern tazelk, hjyen, etle brlkte dğer htyaçların temn mkânı ve güvenlrlk olduğu belrlenmştr. ABSTRACT Ths study nvestgates man soco-economc factors affectng red meat purchasng sources of households n Antalya. From the collected household survey data, a logt model was estmated. Research results showed that average monthly ncome s 1518 YTL, average monthly consumpton expendture s 1 06.79 YTL and average monthly food and supermarket expendtures are 401.61 YTL and 8.63 YTL, respectvely. The results also revealed that 41.05% of households purchase red meat from butchers, Süleyman Demrel Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü İktsat Anablm Dalı Doktora Öğrencs Süleyman Demrel Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Fakültes İktsat Bölümü Öğretm Üyes

TOSUN HATIRLI 009 58.95% households purchase red meat from market and supermarkets choose as prmary red meat purchasng sources. Results of the estmated model showed that all varables meat the expected sngs. Moreover, except the ncome and prce varables ncluded n the model, the educaton level of head of household, dstance to market, purchasng frequency, club membershp, avalablty of usng credt card, freshness of meat, were found statstcally sgnfcant. Based on the logt model estmates, households manly prefer supermarket for red meat purchasng sources due manly to freshness, hygenc condtons of meat and purchasng other needs at the same tme whle purchasng meat. Kırmızı et satın alım yerler, Kırmızı et tüketm, Süpermarket, Logt Red meat purchasng sources, Red meat consumpton, Supermarkets, Logt 1. GİRİŞ Türkye de özellkle son yrm yılda perakende sektöründe yaşanan gelşmelere bağlı olarak tüketclern satın alım yerler de değşm göstermştr. 1950 yılında Türkye lk self-servs mağazayla tanışmış ve devletn kurduğu lk zncr mağaza olarak Sümerbank bu dönemde faalyete geçrlmştr. 1954 yılında yurt ç pyasalara gren İsvçre Mgros Kooperatfler brlğ le dağıtım sstemler gelşmş ve gderler azalarak rekabete hız kazandırılmıştır. Kş başına düşen gelrn yükselmes, buna bağlı olarak araba sahplğnn artması, kred kartları kullanımının yaygınlaşması, kentsel nüfusun, çalışan kadın sayısının, teknolojnn ve eğtm düzeynn artması, büyük mağazalara olan lgy artırmıştır. Büyük mağazalardak gıda şleme ve dağıtımı da teknoloj sayesnde gelşmş ve soğutmalı, blg şlem donanımlı taşıma araçları le dağıtım başlamıştır. Toplu alışverş mkânını sunan büyük mağazaların sayılarının artması, berabernde rekabet unsurunu doğurmuş ve bazı küçük çaplı şletmelern kapanmasına neden olmuştur. Tüm bu gelşmeler tüketclern gıda ürünler ve dolayısıyla da kırmızı et satın alım yer terchlernn değşmesnde büyük rol oynamıştır. Son yıllarda tüketclern kırmızı et satın alım yer terchler geleneksel satın alım yerler olan kasaplardan, süpermarket ve hpermarketlere doğru br değşm göstermektedr. Terchlerdek bu değşmn sebepler arasında; modern pazarlama anlayışının yaygınlaşması, ürün ve tüketc sağlığı blncnn artması, selfservs alışverş ve süpermarketlern yaygınlaşması, ambalaj sanayndek gelşmeler, pazarda tüketc egemenlğnn artması, gelr sevyesnn yükselmes, ürün farklılaştırması, ürünlern raf ömrü ve muhafaza koşulları konularına ttzlk gösterlmes, alede çalışanların ve özellkle çalışan bayan sayısındak artışlar ve bunun br sonucu olarak alışverş zamanın kısalması, kred kartı kullanımının yaygınlaşması ve toplu alışverş mkânı yer almaktadır 1. 1 http://www.zmo.org.tr/etknlkler/6tk05/058omerfarukemeksz.pdf 434

C.14, S. Tüketclern Kırmızı Et Satın Alım Yerler Terchlernn Analz: Bu çalışmada, Antalya İlnde hanehalklarının kırmızı et tüketm davranışları, alelern sosyo-ekonomk özellkler ve kırmızı et satın alım yer terchlernn ekonometrk olarak analz amaçlanmıştır. Araştırma bulgularının, poltka uygulayıcıları ve sektörde faalyet gösteren perakendecler çn öneml blgler sağlaması beklenmektedr. Bu blgler doğrultusunda, araştırma sonuçlarının özellkle sektörde faalyet gösteren frmaların pazarlama stratejlern ve hedef tüketc ktlelern belrlemelernde öneml katkılar sağlayacağı düşünülmektedr. Konuyla lgl olarak Koç ve Oğuz un (1997) yaptıkları br çalışmada Doğrusal Harcama Sstem yöntemn (Lnear Expendture System LES ) kullanmışlar ve analz sonuçlarına göre, kırmızı etn harcama esneklğn 0.65 olarak hesaplamışlardır. Yıldırım ve arkadaşları (1998) tarafından Van İl Merkez İlçede Kırmızı Et Tüketm Yapısı konulu çalışmada; alelern % 49.1 nn koyun etn, %34. snn sığır etn terch ettklern ve kırmızı et satın alımında alelern % 8.5 nn kasapları, % 1.5 nn süpermarketler, %5 nn de et-balık kurumunu terch ettklern belrtmşlerdr 3. Kara ve arkadaşları (003) tarafından yapılan br dğer çalışmada Van lnde ale başına ortalama aylık et tüketmnn 5.5 kg/ay, kş başına aylık et tüketmnn se 980 gr olduğu belrlenmştr 4. Goodwn ve Koudele (1990) tarafından yapılan br çalışmada tüketclern sığır ve domuz et çeştlern satın alma davranışları logt model kullanılarak analz edlmştr. Model tahmn sonuçlarına göre; yüksek gelr sevyesnn, hanehalkı büyüklüğünün ve etnk etklern tüketc terchlernde etkl olduğu belrlenmştr 5. Br dğer çalışmada, Belçka da hanehalklarının et tüketmler üzerne televzyon ve reklam harcamaları le BSE krznn etkler probt yöntemyle analz edlmştr 6. Özkan (001) tarafından Antalya da yapılan br çalışmada, alelern %68.5 nn süpermarketlerden alışverş yaptıkları ve süpermarketlerden alışverş yapma nedenlernn önem sırasına göre, fyat uygunluğu ve çeştllğ, ürün ve marka çeştllğ, mağaza yakınlığı, toplu alışverş yapablme olanağı, kred kartı le alışverş yapablme olanağı olduğu belrtlmştr 7. Ergün ve Babaoğul un 1999 yılında yaptıkları çalışmalarında, tüketclern %47.0 ı fyatların daha ucuz olması, %46.3 ü bütün htyaçlarını aynı mağazadan br kerede karşılayablme mkânı nedenyle ve % 7. s de 3 4 5 6 7 Koç, A.,A., Oğuz, C., 1997. Et Tüketm ve Harcama Esneklkler: Konya İl Şehr Merkeznde Br Yatay Kest Çalışması. Turksh Journal of Agrculture and Forestry 1, 157-164, Tübtak. Yıldırım, İ., Acar, İ., Uluat, Ş., 1998. Van İl Merkez İlçede Kırmızı Et Tüketm Yapısı. Doğu Anadolu Tarım Kongres, 14-18 Eylül, s, 1636-1644, Erzurum. Kara MK, Eyduran E, Özdemr T, Zer C. Van da Et ve Arünler Tüketm Alışkanlıkları Üzerne Br Araştırma. 4. Ulusal Zootekn Blm Kongres Bldr Ktabı, Süleyman DemrelÜnverstes, Isparta 01-03 Eylül 004, ss 661-664. Goodwn B. K., ve Koudele J. W., Jully 1990. An Analyss of Consumer Characterstcs Assocated wth the Purchase of Beef and Pork Varety Meats. Southern Journal of Agrcultural Economcs. Verbeke, W., Ward, R. and Vaene, J., 000. Probt Analyss of Fresh Meat Consumpton n Belgum: Explorng BSE and Televson Communcaton Impact. Agrbusness, 16 (), 15-34. Özkan, B., 001. Antalya İlnde Tüketclern Süpermarket Seçm ve Satınalma Davranışları. Tarım Ekonoms Dergs, Mayıs 001 sayı 6, 1-5. 435

TOSUN HATIRLI 009 malların daha taze ve temz olması nedenleryle süpermarketler terch ettklern belrtmşlerdr. Kotler (1997) yılında yaptığı çalışmada, tüketclern alışverş merkezler terchnde etkl olan başlıca faktörler, ç düzenlemelernn farklı olması, alışverş yapmayı kolaylaştıracak şeklde tasarımlanması, çok sayıda kaltel ürünün pazarlanması, fyatların uygun olması, çalışan personeln güler yüzlü olması, dğer alışverş merkezlerne ve oturulan eve yakın olması şeklnde belrtmştr 8.. MATERYAL VE METOT Araştırmanın temel verlern, 005 yılı Hazran ayında Antalya l kent merkeznde kamet eden alelerden anket yoluyla elde edlen verler oluşturmuştur. Ayrıca, konu le lgl daha önce yapılmış çeştl araştırma sonuçları ve statstk verlerden de yararlanılmıştır. Araştırmanın örnek hacmn belrlemek amacıyla, aşağıda belrtlen bast tesadüfî örnekleme yöntem kullanılmıştır. 9 N P Q n = * * [1] ( N 1) * D + P * Q Formülde; n : Örnek hacmn, N : Toplam ale sayısını, P : Söz konusu olayın olma olasılığını (kırmızı et kasap dışındak yerlerden alan alelern oranı), Q : Söz konusu olayın olmama olasılığını (kırmızı et kasaptan satın alan alelern oranı), d D = eştlğnde se d hata payını (% 5), t se % 95 güven t aralığındak t değern (1.96) fade etmektedr. Formüldek P ve Q değerlern belrlemek amacıyla Antalya l merkeznde 80 adet ön anket çalışması yapılmıştır. Yapılan ön anketlerden elde edlen bulgulara göre, araştırma alanında alelern %85 nn kırmızı et Q satın kasap dışındak alışverş yerlernden ( P ) ve %15 nn kasaptan ( ) aldıkları belrlenmştr. Bu blglere göre, yukarıdak formülden yararlanılarak örnek büyüklüğü 195 olarak hesaplanmıştır. Ancak, bazı anketlern tutarsız ve eksk olableceğ göz önünde bulundurularak toplam 00 tane anket yapılmıştır. Anketlern değerlendrmes aşamasında, k 8 9 Kotler, P., 1997. Marketng Management: Analyss, Plannng, Implementaton and Control.8 th Prentce Hall, New Jersey. Ççek, A. ve Erkan, O., 1996. Tarım Ekonomsnde Araştırma ve Örnekleme Yöntemler. GOPÜ., Zraat Fakültes Yayınları No: 1, Ders Notları Sers No:6, Tokat. 436

C.14, S. Tüketclern Kırmızı Et Satın Alım Yerler Terchlernn Analz: anketn tutarsız blgler çerdğ tespt edlmş ve analzler, 198 anket üzernden gerçekleştrlmştr. Araştırmada Antalya lndek hanehalklarının kırmızı et tüketmn ve satın alım yerler terchlern etkleyen sosyo-ekonomk faktörler logt model kullanılarak analz edlmştr. Kümülatf logstc olasılık fonksyonuna bağlı olan logt model aşağıdak şeklde fade edlmektedr: 10 P = F ( Z ) = F ( α + βx ) = ( Z ) ( ) ( 1 exp = [] α βx + ) 1 + exp + Formülde; F : Kümülâtf olasılık fonksyonu, Z = α + βχ α : Sabt katsayı, β : Her br açıklayıcı değşken çn tahmn edlecek parametreler, χ : nnc bağımsız değşken fade etmektedr. Bu denklemde eştlğn k tarafına doğal logartma uygulanarak aşağıdak denklem elde edlr. L Ln P = Z = ( 1 P ) = 1 α + β1 X1 + βx +... + βnx n [3] Bu regresyon modelnde ( Z ) bağımlı değşken, belrl br seçeneğ seçmenn, seçmemeye olan oranının doğal logartmk değer olup değşkenlern marjnal etklern doğrudan fade etmemektedr. Dğer br değşle, logt modelnden elde edlen katsayılar, br olayı terch etmenn etmemeye olan olasılığını fade etmektedr. Modele dahl edlen değşkenlern marjnal etklernn hesaplanması ve sonuçlarının yorumlanması logt analznde önemldr. Sürekl ve keskl değşkenler çn marjnal etkler aşağıda fade edlen eştlkler yardımıyla hesaplanmaktadır: Sürekl değşken; ( P X ) = β exp ( β X ) 1 + exp ( β X ) İ İJ J j İJ Keskl değşken: ( X ) = P ( Y : X = 1) P ( Y : X = 0) P [5] İ İJ İ İ İJ İ İ Bu çalışmada, bağımlı değşken olarak, kırmızı et kasap dışında br yerden satın alan aleler 1 ve kasaptan satın alan aleler se 0 olarak kabul edlmştr. Modeln açıklayıcı değşkenler ktsat teorsne ve konu le lgl yapılan dğer çalışmalara göre belrlenmştr. Buna göre, alelern İJ 1 [4] 10 Gujarat, D.,N., 1995. Basc Econometrcs, Mc Graw-Hll Inc, U.S.A. 437

TOSUN HATIRLI 009 süpermarketlerden kırmızı et satın alımını etkleyen sosyo-ekonomk faktörlerden alenn aylık ortalama gelr, ale resnn eğtm durumu, alenn oturduğu evn en yakın süpermarkete olan uzaklığı, süpermarket üyelğnn olup olmaması, kırmızı et satın alımında tazelk unsuru, kırmızı et satın alımında fyat unsuru, kred kartı kullanım mkanı ve kırmızı et satın alım sıklığı açıklayıcı değşkenler olarak dkkate alınmıştır. Gelrn kırmızı et satın alım yer terch üzerne olan etksn araştırmak çn görüşülen aleler aylık ortalama gelr sevyesne göre 1 518 YTL ve üzernde olanlar le altında olanlar olmak üzere k gruba ayrılmıştır. Buna göre, 3. denklem belrtlen e hata term lave edlerek aşağıdak gb fade açıklayıcı değşkenlere ( ) edlmştr. SUP = α + β 1Gelr + β Egtm + β 3Üyelk + β 4Uzaklk + [6] β Tazelk + β Fyat + β Kred + β SAS + e 5 6 7 8 Logt analznde kullanılan bağımlı ve açıklayıcı değşkenlere lşkn kodlamalar ve açıklamaları Çzelge 1 de verlmştr. Çzelge 1: Değşkenlern Tanımlaması ve Kodları Bağımlı Değşken SUP: Ale kırmızı et kasap dışından satın alıyorsa =1 Dğer=0 Açıklayıcı Değşkenler Gelr : Alenn aylık gelr 1518 YTL ve üzer se =1 Dğer =0 Eğtm: Ale resnn eğtm durumu ünverste ve üzer se =1 Dğer =0 Üyelk Kartı: Alede süpermarket ve benzer kart var se =1 Dğer =0 Tazelk: Kımızı et satın alımında tazelk unsuru 3.64 =1 Dğer =0 üzer se Fyat: Kırmızı et satın alımında fyat unsuru 1.83 üzer se =1 Dğer =0 Kred Kartı: Kırmızı et satın alımında kred kartı =1 Dğer =0 kullanım unsuru.04 üzer se Satınalım Sıklığı: Kırmızı et satın alım sıklığı ayda br se =1 Dğer =0 Süpermarket Uzaklığı: Alenn oturduğu evn en yakın süpermarkete olan uzaklığı (km) Modele dahl edlen açıklayıcı değşkenlerden gelr ve süpermarket uzaklık değerlernn ortalamaları alınmış, ortalamanın üzernde olan değerler 1, atında kalanlar se 0 olarak kabul edlmştr. Alelern kırmızı et kasaptan ve süpermarketten satın alma ve satın almamada terch etme le terch etmeme nedenler 4 lü lkert ölçeğne göre belrlenmştr. Bu ortalamanın üzernde kalan değerler 1, altında kalan değerler 0 olarak kabul edlmştr. Logt model En Yüksek Olablrlk Metodu kullanılarak Lmdep programında tahmn edlmştr. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA İncelenen aleler aylık ortalama gelrler bakımından, frekans dağılımı yardımıyla 3 gruba ayrılmıştır. Brnc gelr grubunu 900 YTL/ay ve 438

C.14, S. Tüketclern Kırmızı Et Satın Alım Yerler Terchlernn Analz: daha az gelre sahp olan aleler, knc gelr grubunu 901 1 900 YTL/ay ve üçüncü gelr grubunu da 1 901 YTL/ay ve daha yüksek gelre sahp aleler oluşturmuşlardır. Antalya l merkeznde görüşülen alelern gelr gruplarına göre aylık ortalama gelrler ve ale sayıları Çzelge de verlmştr. Gelr gruplarına göre, alelern %6.77 s I. grupta, %4.93 ü II. grupta ve %30.30 u III. grupta yer almaktadır. Analz sonuçlarına göre, aylık ortalama gelrn I. grupta 699 YTL/ay, II. grupta 1314 YTL/ay, III. grupta 46 YTL/ay ve tüm aleler çn se 1 479.7 YTL/ay olduğu belrlenmştr. Araştırma alanında ortalama ale genşlğ se 3.15 olarak belrlenmştr. Çzelge : İncelenen Alelern Gelr Gruplarına Göre Dağılımı Ale Sayısı Gelr Gelr Grupları Gelr Aralığı N % (YTL) I. Grup - 900 53 6.77 699 II. Grup 901-1900 85 4.93 1314 III. Grup 1 901- + 60 30.30 46 Toplam/Ortalama - 198 100.00 1479.7 Alelern aylık ortalama tüketm harcaması 1 06.79 YTL/ay, gıda harcaması 401.61 YTL/ay ve ortalama süpermarket harcaması se 8.63 YTL/ay olarak belrlenmştr. Analz sonuçlarına göre; gelr sevyes arttıkça alelern tüketm, gıda, süpermarket ve kırmızı et harcamaları artmaktadır. İncelenen alelern toplam gelrler çersnde gıda harcamasına ayırdıkları payın, gelr sevyeler arttıkça mutlak olarak arttığı, buna karşın oransal olarak azaldığı belrlenmştr. Analz sonuçlarına göre alelern gıda harcamasının toplam harcamalar çersndek payı %38.80 (397.4 YTL) olarak belrlenmştr. 004 yılı değerlerne göre Türkye de hanehalklarının aylık ortalama tüketm harcamasının 899 mlyon TL olduğu ve kentsel alanlar çn gıda harcamalarının tüketm harcamaları çersndek payının %6.43 olduğu dkkate alınırsa, araştırma alanında elde edlen bu oran oldukça yüksektr 11. Görüşülen alelern gelr gruplarına göre kırmızı et tüketm durumu ncelendğnde, alelern %4.04 ünün kırmızı et tüketmedğ ve %95.96 sının kırmızı et tükettğ belrlenmştr. Gelr grupları tbar le kş başına aylık ortalama kırmızı et tüketm mktarı 0.5 kg/ay le 0.83 kg/ay arasında değşmekte olup, ortalama se 0.70 kg/ay olarak belrlenmştr. Türkye de kş başına kırmızı et tüketmnn 0.88 kg/ay olduğu dkkate alınırsa araştırma alanında kş başına kırmızı et tüketmnn Türkye ortalamasına yakın olduğu görülmektedr. 1 Gelr grupları tbaryle kırmızı et tüketm ncelendğnde, I., II. ve III. gelr grupları çersnde kırmızı et tüketmnn III. gelr grubunda daha yüksek olduğu belrlenmştr. Gelr grupları tbar le görüşülen alelerde kırmızı et türler çnde hane başına en 11 1 DİE, 003. 00 Hanehalkı Bütçe Anket, Haber Bültenler, Ankara. http://www.fao.org 439

TOSUN HATIRLI 009 fazla 0.79 kg/ay le koyun et tüketlmekte, bunu sırasıyla keç et (0.67 kg/ay) ve sığır et (0.66 kg/ay) takp etmektedr. Kırmızı et harcamasının gıda harcaması çersndek payı I. gelr grubunda %4.10, II. ve III. gelr gruplarında se sırasıyla %9.40 ve %8.00 olarak hesaplanmıştır. Çzelge 3 de alelern kırmızı et satın alım kaynaklarına göre kş başına tüketm mktarları verlmştr. Alelern yaklaşık % 60 ı kırmızı et satın alımında kasap dışındak dğer alışverş merkezlern terch ederken, % 40 ı se kasapları terch etmektedr. I. gelr grubunda hpermarketten satın alan aleye rastlanmamıştır. Kırmızı et kasaptan satın alan alelerde aylık ortalama kş başına et tüketm 0.67 kg/ay dır. Market, süpermarket ve hpermarketlerden kırmızı et satın alan aleler çn bu mktar sırasıyla, 0.59 kg/ay, 0.67 kg/ay ve 0.85 kg/ay olarak bulunmuştur. Çzelge 3: Alelern Kırmızı Et Satın Alım Kaynaklarına Göre Kş Başına Tüketm Mktarları Satın Alım Gelr Grupları Yer I. Grup II. Grup III. Grup Ortalama Kasap kg/ay 0.59 0.63 0.79 0.67 % 37.58 4.14 3.94 6.91 Market kg/ay 0.37 0.59 0.80 0.59 % 3.57.60 4.4 3.69 Süpermarket kg/ay 0.61 0.73 0.68 0.67 % 38.85 7.97 0.61 6.91 Hpermarket kg/ay - 0.66 1.03 0.85 % - 5.9 31.1.49 Ortalama kg/ay 0.5 0.65 0.83 0.70 Kırmızı et kasaptan satın alan alelern kasabı terch etme nedenler 4 lü lkert ölçeğne göre (1: önemsz 4: çok öneml) ncelenmştr. Gelr grupları tbaryle ncelendğnde, kasabın tanıdık olması (3.75), dğer alışverş noktalarına göre kırmızı et fyatının kasapta daha uygun olduğunun düşünülmes (.5), veresye mkânının bulunması (.40) ve yakınlık (1.80) unsurlarının I. gelr grubunda dğer gelr gruplarından daha yüksek olması dkkat çekc br noktadır. Gelr sevyes arttıkça fyatın uygun olmasının önemnn azaldığı, buna karşın kasapta etn daha taze olmasının düşünülmes nedenyle kırmızı et satın alımında kasap terchnn arttığı görülmektedr. Kırmızı et kasaptan satın alan alelern, süpermarket terch etmemelernn nedenler se önem sırasına göre; süpermarkette kırmızı etn taze olmadığının düşünülmes, kasaptan satın alma alışkanlığının olması, kırmızı etn fyatının yüksek olduğunun düşünülmes, süpermarketn oturulan semte uzak olması olarak belrlenmştr. Analz sonuçlarına göre kırmızı et süpermarketten satın alan alelern süpermarket terch etme nedenler önem sırasına göre; kırmızı etn süpermarkette daha taze olduğunun düşünülmes (3.49), süpermarkette kırmızı etn daha hjyen koşullarda bulunduğunun düşünülmes (3.47), kırmızı et le brlkte dğer htyaçların temn edleblmes (3.4), güvenlrlk (3.11), kırmızı etn görerek satın alınablmes (.64), ürün çeşdnn fazla 440

C.14, S. Tüketclern Kırmızı Et Satın Alım Yerler Terchlernn Analz: olması (.3), kred kartıyla alışverş mkânın bulunması (.6), süpermarketn oturulan semte yakın olması (1.95), süpermarketten kırmızı etn daha uygun fyata satın alındığının düşünülmes (1.89), alışverş ortamının rahat olması (1.73), kampanya ve promosyonların yaygınlığı (1.10) olarak belrlenmştr. Antalya da yapılan br çalışmada, alelern %43.6 sı fyat uygunluğu ve ürün çeştllğnn, %40.5 ürün kaltesnn, %30.5 mağaza yakınlığının, %30.4 ü kred kartıyla alışverş mkânı bulunması nedenyle süpermarketler terch ettkler bulgusuna ulaşılmıştır. 13 Kırmızı et süpermarketten satın alan alelern kasabı terch etmeme nedenler se önem sırasına göre, hjyenlk konusunda şüphelernn olması, etle brlkte dğer htyaçlarının temn edlememes, kasapların güvenlr olmadığının düşünülmes, alışverş ortamının rahat olmadığının düşünülmes olarak belrlenmştr. Alelern kırmızı et satın alım yerler terchlern etkleyen sosyoekonomk faktörlern analz çn (6) nolu eştlk logt model kullanılarak maksmum olablrlk yöntem le tahmn edlmştr. Modeln tahmn sonuçları Çzelge 4 te verlmştr. Logt modelnn başarı ölçütler olarak genellkle modeln doğru tahmn oranı, Maddala, Cragg-Uhler ve Pseudo belrllk katsayıları ( R ) kullanılır 14. Analz sonuçlarına göre modeln doğru tahmn oranı %7.6 olarak hesaplanmıştır. Maddala belrllk katsayısı 0.4, Cragg-Uhler belrllk katsayısı 0.31, Pseudo belrllk katsayısı se 0. olarak tahmn edlmştr. Analz sonuçlarına göre, modele dâhl edlen değşkenlern tamamı beklenen şarete sahp olup gelr le fyat değşkenler dışındak değşkenlern tamamı statstksel olarak anlamlı bulunmuştur. Modeln belrllk katsayı göstergeler ve tahmn edlen katsayıların k tanes dışında tamamının statstksel olarak anlamlı olması ve modeln doğru tahmn oranının yüksek olması nedenyle açıklayıcı değşkenler model y br şeklde açıkladığı kabul edleblr. Tüketclern taleplern ve dolayısıyla ürünün satın alım yer terchlern etkleyen öneml faktörlerden br tanes alelern gelr sevyesdr. Modeln tahmn sonuçlarına göre alelern aylık ortalama gelr le kırmızı etn satın alım yer olarak kasap dışı alışverş merkezlern terch etmeler arasında beklentyle uyumlu olarak poztf br lşk bulunmuş olmasına karşın bu değşken statstksel olarak anlamlı bulunmamıştır. Tüketcnn satın alım yerler terchn etkleyen öneml faktörlerden br de fyattır. Fyat değşken modele açıklayıcı değşken olarak dâhl edlmş ve tüketclern fyatın daha uygun olması neden le süpermarket terchler arasında aynı yönlü fakat statstksel bakımdan anlamsız br lşk bulunmuştur. Gelr ve fyatın tüketc terchlern etkleyen öneml değşkenler olmasına karşın statstksel olarak anlamlı olamamasının neden olarak tüketclern süpermarketlerden dğer htyaçlarını temn etme stekler olarak belrtleblr. 13 Özkan, B., 001. Antalya İlnde Tüketclern Süpermarket Seçm ve Satınalma Davranışları. Tarım Ekonoms Dergs, Mayıs 001 sayı 6, 1-5. 14 Greene, W.,H., Econometrc Analyss, Englewood Clffs, NJ:Prentce Hall, 000 ve Kennedy, P., 1996. A Gude To Econometrcs, Thrd Edton, MIT Pres, USA. 441

TOSUN HATIRLI 009 Çzelge 4: Modeln Tahmn Sonuçları Değşkenler Katsayılar Standart Hata t-değer Marjnal Etk (%) Gelr 0.4 0.44 0.54 5.5 Fyat 0.13 0.48 0.7 3.1 Eğtm 0.86 0.40.15* 0.0 Üyelk kartı 1.0 0.4.43* 4. Süpermarket uzaklığı -0.78 0.33 -.36* -18.5 Tazelk -1.86 0.47-3.96* -37.0 Kred kartı 1.67 0.43 3.88* 35.9 Satın alım sıklığı 0.68 0.37 1.84** 15.4 Sabt 0.3 0.58 0.55 - LR 51.04 - - - Maddala R 0.4 - - - Cragg-Uhler R 0.3 - - - Pseudo R 0.0 - - - Doğru Tahmn Oranı 0.73 - - - *%5 sevyesnde anlamlıdır. **%10 sevyesnde anlamlıdır. Modele dâhl edlen br dğer değşken se ale resnn eğtm durumudur. Analz sonuçlarına göre ale resnn eğtm durumunun ünverste ve üzer olması le kırmızı etn satın alım yer olarak süpermarket terch etmeler arasında poztf yönlü ve %5 önem sevyesnde statstksel bakımdan anlamlı br lşk bulunmuştur. Eğtm durumu ünverste ve üzer olan ale reslernn dğer eğtm düzeylernde olan alelere göre % 0 oranında daha fazla süpermarketler terch ettğ sonucuna ulaşılmıştır. Kred kullanımının yaygınlaşmasının yanında büyük alışverş merkezlernn kend tüketclerne yönelk gelştrmş oldukları üyelk kartları le tüketc terchlern etklemeye çalışmaktadırlar. Süpermarket üyelk kartına sahp olmanın kırmızı etn satın alım yer üzerne etks de modelde araştırılmıştır. Araştırma sonucunda süpermarket üyelk kartına sahp olan alelern üyelk kartı olmayan alelere göre %4. oranında daha fazla süpermarketler terch ettğ sonucuna ulaşılmıştır. Modele dahl elden değşkenlerden br alenn oturduğu evn süpermarkete olan uzaklığı olup bu değşken modele sürekl değşken olarak dahl edlmştr. Model tahmn sonucuna göre, alenn oturduğu evn süpermarkete olan uzaklığı arttıkça beklentyle uyumlu olarak kırmızı et satın alımında süpermarketlere olan terchn azaldığı sonucuna ulaşılmıştır. İlgl değşkenn marjnal etks se -%18.5 olarak hesaplanmıştır. Marjnal etk katsayısı alenn süpermarkete olan uzaklığında 1 km lk br artış meydana geldğnde kırmızı et satın alımında süpermarketlere olan terchn %18.5 oranında azalacağını fade etmektedr. Gıda ürünler tüketmnde en öneml ve dkkat edlen özellklerden br de lgl gıda ürününün tazelğdr. Bu nedenle kırmızı etn tazelğ satın alım yer terchne etksn ortaya koyablmek çn modele tazelk unsuru da dâhl edlmştr. Analz sonuçlarına göre, kırmızı etn tazelğ le süpermarket terch arasında ters yönlü br lşk bulunmuştur. Buna göre, alelern kırmızı 44

C.14, S. Tüketclern Kırmızı Et Satın Alım Yerler Terchlernn Analz: etn tazelğn dkkate aldıklarında %37 oranında süpermarketler daha az terch ettkler belrlenmştr. Özellkle son yıllarda kred kartı kullanımındak artış nedenyle kred kartı kullanım mkânı olan alış verş merkezlernn tüketcler tarafından terch edldğ blnmektedr. Araştırma sonucunda kırmızı et satın alım yer terchlernde kred kartı olan alelern kred kartı olmayan alelere göre %35.9 oranında daha fazla süpermarketler terch ettkler saptanmıştır. Bu çalışmada yukarıda belrtlen değşkenlern yanı sıra kırmızı etn satın alım sıklığı le alım yer terch arasındak lşk de araştırılmıştır. Araştırma sonucunda, tüketclern kırmızı et satın alımını ayda br defa gerçekleştrmeler le süpermarket terch etmeler arasında aynı yönlü br lşk bulunmuştur. Kırmızı et ayda br defa satın alan alelern dğer sıklıklarda satın alan alelere göre %15.4 oranında daha fazla kırmızı et satın alma yer olarak süpermarketler terch ettkler sonucuna ulaşılmıştır. 4. SONUÇ ve ÖNERİLER Özellkle son 0 yıllık dönemde Türkye de tüketclern gıda satın alım yerlernde öneml değşklkle gözlenmektedr. Süpermarket ve hpermarketlern perakendeclk sektöründek önem devamlı olarak artmaktadır. Bu araştırmada Antalya lnde yaşayan alelern kırmızı et satın alım yerler terchler ve satın alım yerler terchlerne etk eden sosyoekonomk faktörlern Logt Analz le ortaya konulması amaçlanmıştır. Araştırmada kullanılan verler Antalya l kentsel alanda kâmet eden alelerden anket yoluyla elde edlmştr. Çalışmada aleler gelr düzeyler açısından 3 gruba ayrılarak ncelenmştr. Görüşme yapılan alelern aylık ortalama gelrler 1 518 YTL olup, bu değer I. gelr grubunda 699 YTL, II. gelr grubunda 1 314 ve III. gelr grubunda 46 YTL dr. Araştırma sonuçlarına göre, ncelenen alelern ortalama ale genşlğ 3.15 tr. Görüşülen alelerde ale reslernn eğtm durumlarında en büyük payı %49.49 le ünverste ve üzer mezunlar alırken, bunu lse (%7.7), ortaokul (%11.6) ve lkokul (11.6) zlemştr. Alelern meslek durumlarına göre dağılımında ale reslernn %7.78 nn memur, %7.7 snn emekl, %. snn serbest meslek, %1.1 nn şç ve %1.5 snn dğer meslek gruplarından olduğu belrlenmştr. Alelern aylık gıda harcamasının tüketm harcaması çersndek ortalama payı %38.8, süpermarket harcamasının tüketm harcaması çersndek payı %1.87 dr. Kırmızı et harcamasının gıda harcaması çersndek payı se %7.9 dur. İncelenen alelern %95.96 sı (190 ale) kırmızı et tüketrken, %4.04 ü kırmızı et tüketmemektedr. İncelenen alelerde kş başına aylık ortalama kırmızı et tüketm 0.70 kg olarak belrlenmştr. Üç gelr grubu çersnde en fazla et tüketm III. gelr grubunda gerçekleşmektedr. İncelenen alelerde en fazla koyun et terch edlrken, bunu sırasıyla sığır ve keç etlernn takp ettğ ortaya konulmuştur. Alelerden %41.05 kasaplardan, %58.95 de kasap dışı yerlerden (market, süpermarket ve 443

TOSUN HATIRLI 009 hpermarket) kırmızı et satın almaktadırlar. Kırmızı et satın alımında kasapların terch edlmesnde en öneml faktör kasabın tanıdık olması ken bunu kırmızı etn fyatının daha ucuz ve stenlen özellkte satın alınablmes takp etmektedr. Tüketclern süpermarketler terch etmelernde en öneml faktör se tazelk olarak belrlenmştr. Süpermarket terchnde etkl olan dğer öneml faktörler se; hjyen, etle brlkte dğer htyaçların temn ve güvenlrlk olarak ortaya konulmuştur. Süpermarket ve hpermarketlern farklı hzmetler ve çeştl ürünler aynı çatı altında sunmaları, müşter taleplern artırmış ve tüketclern geleneksel alışverş mekânlarından çok büyük mağazalara yönelmes sonucunu doğurmuştur. Süpermarket ve hpermarketlern, seçal hzmet olanağı sunması, kred kartı kullanım kolaylığı sağlaması, otopark ve eğlence hzmetler sunması, ücretsz müşter servs sağlaması gb fark yaratıcı hzmetlerle tüketclere geleneksel alışverş mekânlarından daha cazp görünmektedr. Bunların yanında, müşter memnunyet esaslarının kabul edlmes, hatalı ürünlerde ger alım veya değştrme yapılması, müşterlere zaman ve para tasarrufu sağlanması, ürünlern hjyen koşullarda satışa sunulması ve muhafaza edlmes, son yrm yıl çersnde süpermarket ve hpermarketlern terch edlen mağazalar olmalarını sağlamıştır. Araştırma sonuçlarına göre, kırmızı et satın alımında en çok dkkat edlen özellk etn taze olması, knc olarak ta hjyen koşullarda muhafaza edlmes ve satılmasıdır. Bu amaçla et ve et ürünlernn satış yerlernde özellkle hjyen konusundak gerekl düzenleme ve kontrollern artırılmasının yanında kırmızı et tüketmnn nsan beslenmesndek yer ve önemnn vurgulanması öneml görülmektedr. Ayrıca, analz sonuçları süpermarketlern hedef müşter ktlesn belrleme açısından da öneml bulgular çermektedr. Eğtm düzey ünverste ve üzer olan, süpermarket üyelk kartı bulunan tüketclern, alışverş yer olarak süpermarketler terch ettkler belrlenmştr. Süpermarketlern uzak olması, alışverş yapma eylemn azalttığından, ücretsz müşter servs hzmetlerne önem gösterlmes ve güzergah noktalarının artırılması uygun olacaktır. KAYNAKÇA 1. Ççek, A., Erkan, O., 1996. Tarım Ekonomsnde Araştırma ve Örnekleme Yöntemler. GOPÜ., Zraat Fakültes Yayınları No: 1 Ders Notları Sers No:6, Tokat. DİE, 003. 00 Hanehalkı Bütçe Anket, Haber Bültenler, Ankara. 3. DPT, 001. VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Et ve Et Ürünler Alt Komsyon Raporu, DPT: 635-ÖİK 643, Ankara. 4. Ergün, G., Babaoğul, M., 1999. Tüketclern Süpermarket Tp büyük Mağazaları Terch Nedenler ve Terchlern Etkleyen Faktörler. Hacettepe Ünverstes Ev Ekonoms Yüksek Okulu Yayınları No:3 Araştırma Sers:3, 51s. Ankara 444

C.14, S. Tüketclern Kırmızı Et Satın Alım Yerler Terchlernn Analz: 5. Goodwn B. K., ve Koudele J. W., Jully 1990. An Analyss of Consumer Characterstcs Assocated wth the Purchase of Beef and Pork Varety Meats. Southern Journal of Agrcultural Economcs. 6. Greene, W.,H., Econometrc Analyss, Englewood Clffs, NJ:Prentce Hall, 000. 7. Gujarat, D.,N., 1995. Basc Econometrcs, Mc Graw-Hll Inc, U.S.A. 8. Kara MK, Eyduran E, Özdemr T, Zer C. Van da Et ve Arünler Tüketm Alışkanlıkları Üzerne Br Araştırma. 4. Ulusal Zootekn Blm Kongres Bldr Ktabı, Süleyman DemrelÜnverstes, Isparta 01-03 Eylül 004, ss 661-664. 9. Kennedy, P., 1996. A Gude To Econometrcs, Thrd Edton, MIT Pres, USA. 10. Koç, A.,A., Oğuz, C., 1997. Et Tüketm ve Harcama Esneklkler: Konya İl Şehr Merkeznde Br Yatay Kest Çalışması. Turksh Journal of Agrculture and Forestry 1, 157-164, Tübtak. 11. Kotler, P., 1997. Marketng Management: Analyss, Plannng, Implementaton and Control.8 th Prentce Hall, New Jersey 1. Özcan, G.,B., 1997. Perakendeclkte Evrenselleşme. TÜSİAD Yayınları. 13. (http://www.tusad.org.tr/yayn/gorus/3/html/sec11/html). 14. Özkan, B., 001. Antalya İlnde Tüketclern Süpermarket Seçm ve Satınalma Davranışları. Tarım Ekonoms Dergs, Mayıs 001 sayı 6, 1-5. 15. Verbeke, W., Ward, R. and Vaene, J., 000. Probt Analyss of Fresh Meat Consumpton n Belgum: Explorng BSE and Televson Communcaton Impact. Agrbusness, 16 (), 15-34. 16. Yıldırım, İ., Acar, İ., Uluat, Ş., 1998. Van İl Merkez İlçede Kırmızı Et Tüketm Yapısı. Doğu Anadolu Tarım Kongres, 14-18 Eylül, s, 1636-1644, Erzurum 17. http://www.zmo.org.tr/etknlkler/6tk05/058omerfarukemeksz.pdf 18. http://www.fao.org. 445