KENTSEL ATIKSU YÖNETİMİ, FİNANSAL SORUNLAR ve ÖNERİLER Recep AKDENİZ Kentsel Atıksu Kirliliğinin Kontrolü Şube Müdürü recep.akdeniz@cevresehircilik.gov.tr 2011 Kasım Ankara
SUNUM İÇERİĞİ Mevcut Durum Mevzuat Atıksu Tarifeleri Belediyelerin Finans Sorunları Sonuç ve Değerlendirme
MEVCUT DURUM Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfus % 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 87 88 78 83 69 72 73 65 59 52 1994 1998 2002 2006 2008 Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfus/ toplam nüfu Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfus/ belediye nüfusu
Nüfus Aralıklarına Göre AAT Toplam Nüfus Belediye Sayısı AAT ile Hizmet Edilen Nüfus AAT İle Hizmet Edilen Nüfusun Oranı AAT İle Hizmet Edilmeyen Nüfusun Oranı 100.000 39,918,189 152 36,456,453 91,3% 8,7% 50.000-99.999 6,895,295 96 2,906,130 42,1% 57,9% 10.000-49.999 6,854,402 317 1,966,047 28,7% 71,3% 2.000-9.999 5,603,722 1455 594,918 10,6% 89,4% TOPLAM 59,271,608 2020 41,923,548 70,7% 29,3%
Türkiye de AAT İlk Yatırım Maliyeti (2003) 500 450 400 350 y = 2415,4x -0,2131 /m3/gün 300 250 200 150 100 50 0 0 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000 600.000 700.000 800.000 900.000 Debi m3/gün/1000
MEVZUAT Büyükşehir Belediyesi Kanunu(5216) ÇEVRE KANUNU (2872-1983) (5491-2006) Belediye Kanunu (5393) Belediye Gelirleri Kanunu(2464) İSKİ Kuruluş Kanunu (2560) Atıksu Altyapı Ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin Yönetmelik (2010) Atıksu Arıtma Tesislerinin Teşvik Tedbirlerinden Faydalanmasında Uyulacak Usul Ve Esaslara Dair Yönetmelik(2010) İSKİ Tarifeler Yönetmeliği Belediye Gelirleri Kanununun Harcamalara Katılma Payları ile İlgili Hükümlerinin Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliği
Belediyelerin Görevleri Belediye Kanununda Su ve kanalizasyon hizmetleri kurmak ve işletmek, Belediye Gelirleri Kanunda Bağlantı ücreti almak, İSKİ Kuruluş Kanunu Suların Uzaklaştırma Bedelini toplama, Çevre Kanununda Belediyeler Atıksu altyapı sitemlerini kurma ve işletme, Hizmetin bedelini belirleme ve toplama, hususlarında sorumludur
ATIKSU TARİFELERİ VE TEŞVİK Atıksu Altyapı Ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul BELEDİYE Ve Esaslara İlişkin Yönetmelik Belediyeler AAT ve kanalizasyon yatırımın, İŞLETME işletme, bakımını, FATURA amortismanını, izleme ve vergi giderleri, KULLANICI hususlarını karşılayacak tam maliyet esaslı tarifeleri belirleyebilecek ve atıksu ücretini toplayabileceklerdir. Atıksu Arıtma Tesislerinin Teşvik Tedbirlerinden Faydalanmasında Uyulacak Usul Ve Esaslara Dair Yönetmelik gereği 2011 yılında AAT lerini mevzuata uygun çalıştıran yönetimlere 23 milyon TL teşvik verilmiştir. YATIRIM
ATIKSU TARİFE YÖNETMELİĞİ İlkeler Tarifelerin belirlenmesinde; Toplam sistem maliyetlerinin tarifelere yansıtılması, Tarifelerin kirleten öder ilkesine göre belirlenmesi, Atıksu hizmetlerinden tahsil edilen ücretlerin, atıksu ile ilgili hizmetler dışında kullanılmaması, esastır. Ayrıca; 2464 sayılı Kanunun 87 ve 89 uncu maddeleri uyarınca alınan kanalizasyon harcamalarına katılma payının tam maliyetten düşülmesi, 2560 sayılı Kanunun 13 üncü maddesi uyarınca atıksu bedeli alınıyor ise bu Yönetmelik kapsamında tekrar alınmaması, gerekiyor.
Tam Maliyet Esaslı Tarife Esasları Abonelik Sayaç Zorunluluğu Hizmet Sözleşmesi Toplam Sistem Maliyeti Atıksu Hizmetleri İçin Ücretlendirme Atıksu Tarife Türleri Muhasebeleştirme Prensipleri Faturalandırma Halkın Bilgilendirilmesi
Atıksu Tarife Türleri Atıksu hizmetleri üç farklı tarife türü üzerinden ücretlendirilebilir: a) Debi ve kirlilik yüküne göre değişken tarife, b) Abonelerin belirli özelliklerine göre sabit tarife (sayaç okuma, vidanjör, gibi hizmetler için), c) Kanalizasyon sistemine yeni abonelerin bağlanması durumunda alınacak bağlantı ücreti. Atıksu altyapı yönetimleri birinci fıkrada yer alan seçeneklerden birini kullanabilecekleri gibi bunları birleştirme yoluna da gidebilirler.
Klavuz Tam Maliyet Esaslı Tarife/ Kirleten Öder Prensibi Yönetmelik ve Kılavuz Tam Maliyet Esaslı Tarife Hesaplama İlkeleri Hizmet Kapsamı Atıksu Toplama Faaliyetleri Fosseptikler Kanalizasyon Şebekesi Tam Maliyet Hesabı Personel Maliyeti Malzeme Maliyeti Hizmet Alımı Amortisman Maliyeti Finansman Maliyeti Kurumlar vergisi Özkaynak getirisi Nakletme Faaliyetleri Pompalama Faaliyetleri Arıtma Faaliyetleri Vidanjör Atıksu Arıtma ve Deşarj Ana Kolektör Terfi İstasyonu ve Hattı Diğer Maliyetler Çamur Uzaklaştırma Faaliyetleri Çamur Arıtma ve Uzaklaştırma Satış Faaliyetleri Biyo-katı Satışı
Tarife Yapısı Ortalam Atıksa Ücreti TL/m3: Toplam Sistem Maliyeti/Atıksu Debisi Tarifelerin Belirlenmesi Ortalama Maliyet Toplam sistem maliyetinin farklı abone gruplarına dağıtılması Faturalama için bir tarife yapısı ve türü seçilmesi Ortalama ücreti abonelere dağıtırken; Ekonomik Verimlilik Tam Maliyet Geri Kazanımı Anlaşılabilir ve Adil Olma Karşılayabilir Olma Gelirlerin Devamlılığı Uygulanabilir Olma Abone Grupları Kanalizasyon Şebekesi Arıtma (Konvansiyonel) Süreçler Arıtma (İleri) Çamur (Normal) Çamur (İleri) Konut - kentsel Konut - kırsal (Fosseptik) Ticari Kamu Kurumları Sanayi OSB / Süreçler ve abone grupları
Sanayiler Tarifeleri için Temel Mogden Formülü Sanayi Tarifeleri Belirlenirken ; Temel Mogden formülüne göre; Ücret = R + V + B + S olarak tanımlanır. Yani formülün şekilde gösterildiği gibi dört ana değişkeni vardır. = B sanayi / B limit = S sanayi / S limit Ön arıtma Birincil arıtma İkincil arıtma (Biyolojik arıtma) R Deniz deşarjı İleri arıtma vb. V B Toplama Faaliyetleri Nakletme Faaliyetleri Pompalama Faaliyetleri Çamur arıtma ve uzaklaştırma S Arıtma Faaliyetleri Tarife Kontrol ve Onay Süreci Faturalama ve Muhasebeleştirme
Toplam Sistem Maliyeti ile Tarife Gelirleri Arasındaki İlişki Toplam Sistem Maliyeti Toplam Sistem Maliyeti = Tarife Gelirleri Tarife Gelirleri Mesken Mesken Ticari Ticari Kamu Kamu Sanayi Sanayi Değişken tarife tarife Sabit Sabit tarife tarife Bağlantı ücreti ücreti
KENTSEL ALTYAPIDA ATIKSU FİYATLANDIRILMASI, TAKİP VE TAHSİLİNİNDE FİNANSAL SORUNLAR Kurumsal ve Yönetimsel Sorunlar Teknik Sorunlar
Kentsel Altyapıda Finansal Yönetim Sorunları Merkezde finansmandaki sorunlar; Bir çok kurumun yatırım finasmanını temin etmesi, Yatırımların önceliklendirilmemesi, Finansman verimli kullanımının izlenmemesi, Tek Elden Yönetim, Kurumsal Altyapı Yetersizliği, Yerel yönetimlerin bir çoğunda altyapıda SKİ biriminin olmaması, Vasıflı personel eksikliği, Muhasebe sisteminin ayrı olmaması, Belediye birliklerinin kurumsal olarak güçlü olmaması ve katkı payını toplayamaması, Tam Maliyet esaslı kirleten öder prensibinin uygulanmaması, Yeterli su ve atıksu ücretlerinin toplanamaması, Su ve atıksu ücretlerinin maksada uygun kullanılmaması,
Kentsel Altyapıda Finansmanı Etkileyen Teknik Sorunlar Planlama yetersizliği, Küçük belediyelerde çok fazla maliyetli kanalizasyon yatırımları olabiliyor, Kanalizasyon oranı; Dağınık Yerleşimlerde 1000 kişi için 10-20km Normal Yerleşimlerde 1000 kişi için 5-10km Büyükşehirlerde 1000 kişi için 2-3km Nufus ve atıksu anlizleri iyi çalışılmadığı için projeksiyonlar büyük oluyor. Gereksiz terfi yapılması, Altyapıda nüfus <100.000 olan fayda-maliyet ve karşılayabilirlik analizlerinin yeterince yapılmamakta, AAT yapılsa bile hizmeti karşılayacak atıksu ücretleri toplanılmamaktadır. Su kaçakların fazla olması (%20-60), Fazla atıksu üretiliyor, maliyet artıyor, Hizmetin finansmanı ödeme yapanlara yükleniyor.
DEĞERLENDİRME Yerel Yönetim Kapasiteleri Geliştirilmeli Atıksu faaliyetlerinin tek elden yönetilmesi; İl sınırlarından sorumlu SKİ, veya belediye mücavir alanı sınırlarından sorumlu SKİ, Belediye birliklerinin güçlendirilmesi, Özelleştirmelerde belediyelere teknik destek sağlanması,
DEĞERLENDİRME Merkezde Finans Kaynakları İyi Yönetilmeli Bir çok kurum yatırım yapabilir veya finansman sağlayabilir, Ancak finansman tek elden bir kurum tarafından öncelik durumuna göre yönetilmeli ve verimli kullanımı izlenmeli,
DEĞERLENDİRME Yerel Yönetimlerin Mali Altyapısı Güçlendirilmeli Muhasebe sistemi ayrılmalı, Kirleten öder prensibine göre tam maliyet esaslı tarifeler uygulanmalı, Tarifeleri abonelere dağıtırken karşılayabilirlik analizlerinin yapılması, Toplanan ücretlerin başka amaçlarla kullanılması önlenmeli, Su ve atıksu ücretlerinin uygunluğunun kontrolü,
DEĞERLENDİRME Diğer Eğitimin etkinleştirilmeli, (Belediye Eğitim Merkezi,TBB), Atıksu ve Fayda-maliyet getirilmesi, analizlerinin rutin hale
TEŞEKKÜRLER