Kullanan-Kirleten Kirleten Öder

Transkript

1 TC T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI AB ENTEGRE ÇEVRE UYUM STATEJİSİ (UÇES) ANKARA 2007

2 İÇERİK İçindekiler Kısaltmalar Giriş Mevcut Durum Ulusal Çevre Stratejisinin Temel İlkeleri Türkiye nin Çevresel Vizyonu ve Temel Amacı Sektörel Öncelikler ve Politikalar AB Uyumu İçin Çevre Yatırımları İhtiyacı ve Karşılanması Ulusal l Çevre Stratejisinin t i i Uygulanması EKLER: EK-1. ÇEVREYLE İLGİLİ İ İ MEVZUAT EK-2. ÇEVRE İLE İLGİLİ KURUM VE KURULUŞLAR EK-3. AB KAYNAKLARI İLE DESTEKLENECEK PROJELERİN SEÇİM İ KRİTERLERİ İ İ EK-4. SU, ATIKSU VE KATI ATIK İÇİN FEASIBLE MODELİNİN KULLANIMI EK- 5. SEKTÖREL İZLEME TABLOLARI

3 1. GİRİŞ Ulusal l Çevre Stratejisi t i (UÇES) dokümanı Türkiye nin, i AB ye girişi için bir ön koşul olan, AB çevre müktesebatına uyum sağlaması ve mevzuatın etkin bir şekilde uygulanması amacıyla tam uyumun sağlanması için ihtiyaç duyulacak teknik ve kurumsal altyapı, gerçekleştirilmesi zorunlu çevresel iyileştirmeler ve düzenlemelerin neler olacağına ilişkin detaylı bilgileri içermektedir. UÇES hazırlanırken temel olarak Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı ndan ndan, Entegre Uyumlaştırma Stratejisi Projesi nden ve Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımların Planlanması Projesi nden elde edilen çıktılardan faydalanılmıştır. Ayrıca, hazırlanan stratejinin Kalkınma Planı, Yıllık Programlar ve 2003 Yılı Ulusal Programa uygun olmasına dikkat edilmiştir. UÇES in bileşenleri oluşturulurken kamu kuruluşlarının yanı sıra özel sektör ve sivil toplum kuruluşları başta olmak üzere tüm tarafların sorumluluk almasını gerektiren bir yaklaşım izlenmiştir.

4 Mevcut çevre durumu 2. MEVCUT DURUM Yasal çerçeve (Ek-1 de detaylandırılmıştır) -Kanunlar -Uluslararası l Anlaşmalar l ve Sözleşmeler l -Yönetmelikler Sorumlu Kurum ve Kuruluşlar (Ek-2 de detaylandırılmıştır) Çevre Korumada Yaşanılan Darboğazlar ğ ve Riskler -Mevzuatta boşluklar ve örtüşmeler -Kurumsal kapasitede yetersizlikler -Finansman yetersizliği -İzin, izleme, denetleme ve raporlamada yetersizlikler

5 3 ULUSAL ÇEVRE STRATEJİSİNİN TEMEL İLKELERİ UÇES in hazırlanmasında aşağıdaki ilkeler dikkate alınmıştır. Sağlıklı ve Dengeli bir Çevrede Yaşama Hakkı Sektörler Arası Entegrasyon Kullanan-Kirleten Kirleten Öder Kirliliği Önleyici Tedbirlerin Alınması Doğal Kaynakların Korunması Sürdürülebilir Kalkınma Kamu-Özel Sektör İşbirliği Kamuoyunda Çevre Bilincinin Artırılması ve Halkın Katılımı

6 4 TÜRKİYENİN ÇEVRESEL VİZYONU VE TEMEL AMACI Vizyon: Ulusal Çevre Stratejisinin gerçekleştirilmesi ile Türkiye Bugünkü ve gelecek kuşakların temel gereksinimlerinin sürdürülebilir kalkınma yaklaşımıyla sağlandığı, yaşam kalitesinin artırıldığı, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkını gözeten bir ülke olacaktır. Temel Amaç: UÇES in amacı, ülkemizde ekonomik ve sosyal şartları dikkate alarak ulusal çevre mevzuatımızın AB çevre müktesebatı ile uyumlaştırılarak uygulanması ile uygulamanın izlenmesi ve denetlenmesini sağlamaktır. Alt Amaçlar: Mevzuat Uyumu Uygulama Yatırım

7 5 SEKTÖREL ÖNCELİKLER VE POLİTİKALAR Su Sektörü Mevcut Durum 2004 yılı verilerine göre Türkiye de ikincil ve ileri arıtım yapan 138 arıtma tesisi bulunmaktadır. Kentsel Atıksu Direktifi gereklerinin yerine getirilmesi için nüfusu 2000 den büyük yerleşim yerleri için çeşitli kapasitede yaklaşık tane yeni arıtma tesisinin yapılması gerekmektedir. Yine aynı şekilde 2002 yılında Türkiye nin i kanalizasyon şebekesinin km. olduğundan yola çıkılarak, mevcut duruma göre 2022 yılında bu rakamın km. olması gerekmektedir. k Nüfusu 2000 den küçük ük belediye ve köylerde ise uygun arıtma ve bertaraf yöntemleri kullanılacaktır.

8 Nüfus Aralıkları Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliğine göre atıksu arıtma tesisi sayısı Belediye sayısı * Belediye nüfusu Kanalizasyon sebekesi olan Belediye sayısı Kanalizasyon şebekesi ile hizmet edilen nüfus Kanalizasyon şebekesi ile hizmet edilen Nüfusun Oranı Arıtma Tesisi sayısı (ikincil+ ileri) Arıtma Tesisi ile Hizmet Alan Nüfus Arıtma Hizmeti Alan nüfus oranı >100, ,000-50,000 50,000-10, , < TOPLAM * : Büyükşehir belediyesinden hizmet alan ilçe ve alt kademe belediyeleri bağlı olduğu büyükşehir belediyesi * : Büyükşehir belediyesinden hizmet alan ilçe ve alt kademe belediyeleri bağlı olduğu büyükşehir belediyesi nüfusu içinde değerlendirilmiştir. Bu nedenle tabloda ilçe ve alt kademe belediye sayıları gösterilmemiştir. ** : 2004 Yılı TÜİK Verileri Alınmıştır.

9 MEVZUAT UYUMU Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği ( ) Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Korunması Yönetmeliği ( ) Karşı Suların İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik ( ) İçmesuyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik ( ) Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin ğ Kontrolü Yönetmeliği ğ ( ) Yüzme Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği ( ) Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ( )

10 MEVZUAT UYUMU Yer altı sularının bazı tehlikeli maddelerin neden olduğu kirlenmeye karşı korunması hakkında Direktif, Balıkların Yaşamını Korumaya Yönelik Tatlısu Kalitesine Dair Direktif ile Deniz Kabuklularının Ortamlarının Kalitesinin Korunmasına Dair Direktifin uyumlaştırılması ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.

11 SU SEKTÖRÜ YATIRIM İHTİYACI Yüksek miktarda yatırım gerektiren direktiflerin başında Kentsel Atık Suyun Arıtılması Direktifi, İçme Suyu Direktifi, İçme suyu Amacıyla Kullanılan Yüzeysel Suların Kalitesi ile ilgili Direktif, Su Çerçeve Direktifi, Suda Tehlikeli Maddeler Direktifi, Nitrat Direktifi ve Yüzme Suyu Direktifi gelmektedir. Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması Projesinde; 2003 Yılı Ulusal Programında su sektörü içinde yer alan toplam 24 direktiften 15 direktifin yatırım maliyetleri kısmen çalışılmıştır. Bu direktiflerin yatırım maliyetleri 63 Milyar 124 Milyon YTL (33 Milyar 969 Milyon Avro) olup geri kalan diğer direktiflerle l ilgili ili herhangi h bir çalışma yapılmamıştır.

12 İçme Suyu Yatırım İhtiyacı ( ) (Milyon Avro) Toplam Arıtma Tesisi Yatırımları Şebeke Yatırımları AT Yenileme Yatırımları Şebeke Yenileme Yatırımları Toplam

13 Atık Su Yatırım İhtiyacı ( ) (Milyon Avro) Toplam AAT Yatırımları Şebeke Yatırımları AAT Yenileme Yatırımları Şebeke Yenileme Yatırımları Toplam

14 DİĞER SEKTÖRLER Su Sektöründe yapılan tüm detaylı çalışmalar aşağıda yer alan sektörler içinde yapılmıştır. Atık Sektörü Hava Sektörü Endüstriyel Kirlilik Kontrolü Sektörü Gürültü Sektörü Kimyasallar ve Genetik Olarak Değiştirilmiş Organizmalar Sektörü Doğa Koruma Sektörü Yatay Sektör (Çevresel Etki Değerlendirmesi) ğ i)

15 6.AB UYUMU İÇİN ÇEVRE YATIRIMLARI İHTİYACI VE KARŞILANMASI Çevre Yatırımları İçin Finansman İhtiyacı Ülkemizin toplam çevre korumaya yönelik yatırım ihtiyacının belirlenmesinde, AB ye uyum sağlanması için 2007 den itibaren yapması gereken yeni yatırımlar ile yenileme, bakım ve onarım maliyetleri dikkate alınmıştır. Ülkemizde AB ye uyum kapsamında çevre iyileştirilmesi amacıyla endüstri, tarım ve kentsel alt yapıları da içerecek şekilde yapılması gereken yatırımların maliyeti milyon YTL dir ( milyon Avro). Ancak, bu yatırım ihtiyacı tahmini yapılan çalışmaların kapsamı ile sınırlı olup belirli sektörlerde daha detaylı çalışmaların yapılmadığının bazı sektörlerde ise eksikliklerin olduğunun belirtilmesi gerekmektedir.

16 ÇEVRE YATIRIMLARI İÇİN FİNANSMAN İHTİYACI Çevre yatırımlarının tutarı; Su Sektörü milyon YTL Endüstriyel Kirlilik Sektörü Katı Atık Sektörü Hava Sektörü (TÜPRAŞ DAHİL) 796 Doğa Koruma Sektörü 490 olmak üzere toplam milyon YTL olması beklenmektedir

17 Çevre Yatırımları İçin Finansman İhtiyacı Yatırımlarının sektörlere dağılımına Su Sektörü 58 Endüstriyel Kirlilik Sektörü 25 Katı Atık Sektörü 16 Hava Sektörü 0.7 Doğa Koruma Sektörü 0.4 bakıldığında, % ağırlığa sahip olduğu görülmektedir.

18 Yatırım İhtiyacı Finansmanın Karşılanması Çevre politikalarının uygulanmasında ekonomik araçlar çevre politikalarını destekleyecek şekilde kullanılmalıdır. Yeni Çevre Kanununda; Belediyelerin su, atıksu ve katı atıkla ilgili hizmetlerinin i i karşılığını ğ almasının sağlanması, Bu hizmetlerden tahsil ettikleri gelirleri yine sadece bu alanlarda kullanmalarının sağlanması, Teşvik ve cezai yaptırımın hususları yer almıştır. ş güçlendirilmesi

19 Yatırım İhtiyacı y Finansmanın Karşılanması Çevresel yatırımlara finansman sağlanmasında önemli kaynaklardan biri olan tarifeler hizmetin sürdürülebilirliği açısından büyük bir önem arz etmektedir. Tarifeler belirlenirken tüketicilerin ödeme gücü de dikkate alınması ve yapılan yatırımların finansmanın geri kazanılması önem arz etmektedir.

20 Yatırım İhtiyacı Finansmanın Karşılanması yılları arasında toplam çevre yatırımlarının kaynaklarına göre dağılımlarına bakıldığında; Merkezi İdareler 17 (DSİ,ÇOB,ÖÇKK,GAP İdaresi gibi) İller Bankası 12,5 Belediye özkaynakları 18,5 % finans Yurt dışından d temin 2 Yerel İdare edilen krediler Kamu-özel sektör işbirliği olması beklenmektedir. 1

21 Yatırım İhtiyacı Finansmanın Karşılanması Ayrıca, çevre yatırımlarına AB fonlarından ve diğer hibe kaynaklardan 21 % Endüstriyel kirliliğe ğ sebebiyet veren sanayilerimizin özelleştirilmesi ş sonucu (Tüpraş ş gibi) yapılacak yatırımlardan 28 KİT ler İ tarafından 0,01 oranında katkı sağlanmasığ beklenmektedir.

22 Finans Kaynaklarının Karşılanma Oranı ( ) Çevre yatırımlarının finansman ihtiyacının karşılanması çalışmasında, GSYİH ve büyüme hızı verilerinin yıllara göre tahmini artış oranları hesaba katılarak, yıllıkyatırım programında yer alan projelerin, yılları arasında gerçekleşme değerlerini, yılları arasında programında yer alan projeleri göz önüne alarak yılları arasında yatırım miktarı projeksiyonu yapılmıştır. Bu değerler ve yapılan Kabuller Tablo da verilmiştir. (Bin YTL) (Milyon Avro) ORAN 1-Merkezi İdare % 2-Yerel İdareler % Belediye Özkaynakları % İller Bankası % Dış Krediler % PPP (YİD) % 3-KİT % 4-Özel Sektör % 5-Fonlar (AB+Diğ. Hibe) % Genel Toplam ( ) *11 Avro YTL alınmıştır

23 AB Yüksek Maliyetli Çevre Direktifleri Su Kalitesi: i Kentsel Atıksu Direktifi İçme Suyu Direktifi Suya Deşarj Edilen Tehlikeli Maddeler Direktifi Hava Kirliliği Kontrolü: Hava Kalitesi Çerçeve Direktifi Büyük Yakma Tesisleri Direktifi Yakıt Kalitesi Direktifi VOC (Uçucu Organik Maddeler)

24 Atık Yönetimi: Atık Çerçeve Direktifi, Katı Atık Düzenli Depolama Direktifi, Evsel Atık Yakma Direktifi, Tehlikeli Atık Yakma Direktifi, Ambalaj Atığı Direktifi, Atıksu Çamuru Direktifi. Endüstriyel Kirliliğin Kontrolü: Endüstriyel Kirliliğin Önlenmesi ve Kontrolü (IPPC) Direktifi, SEVESO II Direktifi.

25 Çevresel Yatırımlara Finansman Sağlanabilecek Kaynaklar Genel Bütçeden Sağlanan Kaynaklar AB Fonlarından Sağlanan Hibe Kaynaklar Belediye Bütçelerinden sağlanan kaynaklar Uluslararası Finans Kuruluşlarından Sağlanan Krediler Çevre Yatırımları İçin İhtiyaç Duyulan Finansman Özel Sektör Yatırımları Kamu- Özel Sektör İşbirliği Yatırımları İller Bankasından Sağlanan Krediler

26 Çevre Yatırımları Finans Kaynakları arı ve Karşı şılanma Oranları ( ) 2023) (Milyon ) PPP 817 ; %1 Dış krediler 994 ; %2 İller Bankası ; %12 Merkezi İdare ; %13 Belediye öz kaynağı ; %22 Özel sektör ;%26 Fonlar ; %22 TOPLAM :

27 Çevre sektörü yatırımları için öngörülen toplam finansman ihtiyacının karşılanma oranları (Milyon ) Kamu bütçesi Özel Sektör Hibeler Krediler Toplam Çevre yatrımı ihtiyacı TOPLAM :

28 Kamu sektörü çevre yatırımı için öngörülen finansman ihtiyacının karşılanma oranları (Milyon ) Kamu bütçesi Hibeler Krediler Kamu Sektörü Yatırım İhtiyacı TOPLAM :

29 Çevre Yatırımları Toplam Finansman İhtiyacı ( ) (Milyon ) Su Sektörü EKK % 25% Katı atık % Hava kirliliği 428 1% TOPLAM :

30 Çevre Yatırımları Finansman İhtiyacının Yıllara Göre Dağılımı (Milyon ) Su Sektörü Katı atık EKK Çevre yatırımları finansman ihtiyacı TOPLAM :

31 AB Fonlarından Sağlanan Hibe Kaynaklar Avrupa Birliğine (AB) üyelik sürecinde olan Ülkemiz üyelik öncesi mali yardımlardan yararlanmaktadır.ab ile imzalanan yıllık finansman zabıtları ile ülkemize AB kaynaklarından, Milyon avro kaynak k sağlanmıştır

32 AB Fonlarından Sağlanan Hibe Kaynaklar AB Fonlarından yatırım projelerine destek sağlanırken proje maliyetinin en fazla yüzde 75 i karşılanmakta, kt kalan kısmın ise ulusal l kaynaklardan sağlanmaktadır. AB Fonlarından tahsis edilen kaynaklar ile karşılık gelen ulusal katkı payları halen Hazine Müsteşarlığı bünyesinde bulunan Ulusal Fon merkezinde toplanmaktadır.

33 AB Fonlarından Sağlanan Hibe Kaynaklar AB katılım öncesi mali yardımlarının yıllarını kapsayacak olan dönemde Avrupa Komisyonu tarafından mali yardımların kullanılmasına yönelik olarak yeni bir mekanizma olan IPA ( Instrument for Pre- Accession Katılım Öncesi Mali Araç) Programı oluşturulmuştur. ş ş AB fonlarından sağlanacakğ kaynaklarla yılları arasında ihtiyaç duyulan çevre yatırımlarının yüzde 21 inin karşılanabileceği tahmin edilmektedir.

34 ULUSAL ÇEVRE STRATEJİSİNİN UYGULANMASI Çevre sektörü, AB ye uyum müktesebatının en kapsamlı bölümlerinden biridir. Çevre sektörü ülke genelinde büyük çaplı çevre korumaya yönelik alt yapı yatırımı yapılmasını gerektirdiği gibi, yasal mevzuatın uyumlaştırılmasını ve kurumsal yapının güçlendirilmesini de gerekli kılmaktadır.

35 ULUSAL ÇEVRE STRATEJİSİNİN UYGULANMASI Mevzuatı Uygulanması, AB ye uyum sürecinin önemli bir aşamasıdır. ş Uygulamanın etkin bir şekilde sağlanabilmesi için yeterli mali kaynağın sağlanması ve belirlenen amaçların gerçekleştirilmesine yönelik faaliyet planlarının hazırlanması gerekmektedir. Çevre alanında gerekli görülen yeni düzenlemeler genel olarak 2003 Yılı Ulusal Programda öngörülen tarihlere uygun olarak yapılmıştır. Çevre alanında yaşanan darboğazları aşmak amacıyla 2872 sayılı Çevre Kanununda değişiklik çalışmaları tamamlanmış ve 5491 sayılı Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun yasalaşmıştır.

36 Ulusal Çevre Stratejisinin Uygulanması ve İzlenmesi Çevre müktesebatımızın AB ye uyumlaştırılması için ülkemizde izleme,değerlendirme ğ ve raporlama konularında kurumsal yapıların güçlendirilmesine ihtiyaç vardır. Ulusal Çevre Stratejisinin uygulanması amacıyla Başbakanlık, DPT Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, Dışişleri Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, ABGS, İller Bankası Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, ğ Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, ğ Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Çevre ve Orman Bakanlığı, üst düzey temsilcilerinden oluşan UÇES Yönlendirme Kurulu oluşturulacaktır. Yıllık faaliyet planları, UÇES de yer alan amaçların ve hedeflerin gerçekleştirilebilmesi için yapılacak faaliyetlerin ne zaman, kimin tarafından yapılacağını ve nasıl yapılacağını gösterecek şekilde hazırlanacaktır.

37 UÇES in Uygulanması İle AB ne Üyelik Sürecinde AB Müktesebatına Uyumun Sağlanmasına Yönelik Olarak Aşağıdaki Hususların Gerçekleşmesi Sağlanacaktır Mevzuat Uyumu: Türkiye deki mevcut çevre politikaları, mevzuat ve uygulama ile AB müktesebatının gerekleri arasındaki uyumsuzluklar giderilecektir. Uygulama: Müktesebatın uyumlaştırılmasını müteakip çevre altyapısı ve sanayi üretiminde çevreye duyarlı modern teknolojilerin kullanılması yoluyla tam uyumlaştırmaya yönelik adımlar atılacaktır. İlgili tüm AB gereklerinin yürürlükte bulunan ulusal yasalara tamamıyla yansıtılmasının yanı sıra ulusal yasaların yönetilmesi, etkin ya da pratik uygulama için yeterli bütçeleri olan uygun kurumsal yapılar oluşturulması l ve kanunlara tam uyumu sağlamak amacıyla gerekli kontrol ve cezai müeyyidelerin uygulamaya konulması da sağlanacaktır. Yatırım: Yatırımların finansmanı dahil çevresel uyumla ilgili gerekli önlemler alınacaktır.

38 DEĞERLENDİRME VE SONUÇ AB direktifleriyle birlikte ülkemizde yeterli olmayan izleme, izin, değerlendirme, ve raporlama konularında kurumsal yapılanma ve güçlendirmelere ül l ihtiyaç vardır. Entegre bir izin i ve denetim sisteminin i i kurulma ihtiyacı i duyulduğundan bu kapsamda yukarda bahsedilen işlevlerin, Çevre ve Orman Bakanlığına bağlı ayrı bir kurum tarafından yapılması için Türkiye Çevre İdaresi Başkanlığı nın ş ğ kurulması ile ilgili bir yasa taslağı ğ hazırlanmıştır. Politika belirleyici ve karar vericilere destek sağlayacak çevresel bilgiye erişim altyapısının tamamlanarak uygulamaya geçmelidir.

39 DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Kirliliğin kaynağında azaltılması, kirliliği en aza indirecek temiz üretim teknolojilerinin, kullanılması, atıkların geri kazanılmasını destekleyecek kurumsal yapılanma ve faaliyetlere öncelik verilmelidir. Su yönetimi ile ilgili politika ve öncelikleri belirleyecek uygulamanın daha etkin ve verimli yürütülmesini sağlayacak Su Kanunu bir an önce çıkartılmalıdır. Çevre ile ilgili politikaların uygulanmasında ekonomik araçların rolünün daha fazla arttırılması, kullanıcı ücretlerinin yanı sıra vergiler, sübvansiyonlar ve teşvikler uygulamada yerini gereği gibi almalıdır.

40 DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Özellikle kamu sektörünün yatırımlarının finanse edilebilmesi için, ulusal ve uluslararası, hibelerin ve kredilerin, belirlenen önceliklendirme kriterlerine göre seçilmiş projelere kullandırılması ve projelerden özellikle belediye alt yapı yatırımlarına ait olanların İller Bankası kanalıyla gerçekleştirilmesi için gerekli çalışma ve düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Avrupa Birliğine uyum sürecinde yapılacak çalışmalarda personel sayısının artırılması ve mevcut personele yönelik eğitim programının oluşturulması son derece önemlidir.

41 DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Çevre için kamu yatırım harcamaları geçmişteki eğilimler l doğrultusunda ğ d devam ettirilmeli, il li Yeni Ot Orta Avrupa ülkeleri ile benzer geçiş süreleri sağlanmalıdır. Yeni üye ülkelere sağlanan ISPA ve yapısal fonlar ve krediler Türkiye ye de benzer şartlarda uygulanması sağlanmalıdır. UÇES te yer alan bilgi ve yaklaşımların, ilerleyen süreçte tek bir proje altında ele alınması ve olası sapmaların ve gerekçelerinin belirlenmesi faydalı olacaktır.

42 TEŞEKKÜRLER