İÇİNDEKİLER 1-Giriş...2 1.1 Malzeme...2 1.2.1 Östenitli Paslanmaz Çelikler...2 1.3. Derin Çekme...3 1.4. Tencere İmalatı ve Prosesleri...5
1.GİRİŞ Tencere mutfaklarda bulunması gereken gereçlerden biridir. Bu çalışmamızda 30/20 lik tencerenin imalat yöntemini, imalinde hangi malzemenin ve hangi tezgahların kullanıldığını anlatacağım. Bu çalışmada incelemelerimi EKBER Mutfak Gereçleri A.Ş. de yaptım. 1.1. Malzeme Tencere imalinde malzeme olarak 304-316 paslanmaz çelik kullanılır. Paslanmaz çelikler, bilhassa çeşitli ortamlarda gösterdikleri mükemmel yenim dirençleri nedeniyle seçilen mühendislik malzemeleridir. Paslanmaz çeliklerin yenim direncinin nedeni içerdikleri yüksek krom miktarıdır. Paslanmaz çeliğin paslanmaz olması için çeliğin en az %12 krom (Cr) içermesi gerekir. Bilinen kurama göre, krom bir yüzey oksit filmi oluşturarak alt taraftaki demir-krom alaşımını oksitlenmeden korumaktadır. Koruyucu oksitin oluşması için paslanmaz çeliğin oksitleyici maddelerle karşılaşması gerekmektedir. Genel olarak 4 tür paslanmaz çelik vardır: ferritli, martenzitli, östenitli ve çökelme sertleşen. Bizim hammaddemiz, östenitli paslanmaz çeliklerdendir. 1.2.1. Östenitli Paslanmaz Çelikler Östenitli paslanmaz çelikler aslında bir demir-krom nikel alaşımıdır ve yaklaşık %1-25 Cr ve %7-20 Ni içerir. Bu alaşımlara östenitli denmelerinin nedeni yapılarının normal ısıl işlem sıcaklıklarında östenitli olmasıdır. YMK kristal yapısındaki nikel, YMK yapının oda sıcaklığında bile var olabilmesini sağlar. Östenitli paslanmaz çeliklerin yüksek şekillenebilirliği YMK kristal yapısı nedeniyledir. Östenitli paslanmaz çelikler yüksek sıcaklıklardan hızla soğutulunca karbürler katı çözeltide kalabileceğinden normal olarak ferritli ve martenzitli çeliklere göre yenim dah dirençlidir. Fakat, bu alaşımlar kaynak edildiklerinde veya 870-600 C sıcaklıkları arasında yavaşça soğutulduklarında krom içeren karbürler tane sınırlarında çökeldiğinden tane dışı yenime eğimli olur. Aşağıda, 304 türü bir paslanmaz çeliğin mikro yapısını görmekteyiz.
Şekil de 5 dakika tavlanıp hayada soğutulan 304 türü östenitli paslanmaz çelik şerit. Yapı eşeksenli tanelerden oluşmaktadır. Tavlama ikizlerine dikkat ediniz. (Dağlayıcı; HNOasetik-HCL-gliserol; büyütme 250 x.)(allegheny Ludlum Steel Co. izniyle.) 1.3. Derin çekme Tencere üretiminde imalat metodu olarak plastik şekil verme tekniklerinde derin çekme yöntemi kullanılır. Plastik şekil verme; malzemelerin plastiklik özelliğinden faydalanılarak malzeme kütlesinden hemen hemen hiçbirşey kaybetmeden (ve hacminden) belli bir şekle sokulmasıyla ilgili yöntemlere plastik şekil verme diyoruz. Derin Çekme saç levhalardan kap şeklinde parçalar elde etmede kullanılan yöntemlerin en önemlisi derin çekmedir. Şekil 1 ve 2 de D çapında dairesel bir puldan (çekme saçı), iç çapı d olan silindirik bir kabın derin çekilmesi görülmektedir. Çekme saçının kalınlığı e olsun. Şekil 1 de, d çapındaki daire üzerinde, aralarındaki daire yayı uzunluğu e olan noktalar alarak O daire merkezine birleştirelim. Böylece d çapındaki daire üzerinde aralıkları e olan yarıçaplar elde edilir. Bu yarıçapları D çapındaki daireye kadar uzatalım ve d ile D çapındaki bu iki dairenin sınırladıkları halka üzerinde kenar uzunlukları e ve h olan dikdörtgenleri çizelim. Bu dikdörtgenleri birbirinden ayıran üçgenlere karakteristik üçgen denir. D çapındaki çekme saçından d çapında bir kap elde edilmesi için kenar uzunlukları e ve h olan dikdörtgenleri d çapındaki daire etrafında n/2 kadar kıvırmak yeterlidir. Böylece karakteristik üçgenlere ait malzemenin gereksiz olduğu görülmektedir.
Derin çekmede karakteristik üçgenleri meydana getiren fazla malzeme katlanmalarına neden olabilir. Bu katlanmalara engel olmak için pot çemberi kullanılır. (şekil 3) bu şekilde derin çekme işleminin dört ayrı kademesi görülmektedir: (a) D çapındaki çekme saçı matris üzerine yerleştirilmiş durumda;
Matris Şekil 8.78. Silindirik bir kabın derin çekilmesi (kesit). (b) Pot çemberi ve ıstampanın aşağı hareketi. Pot çemberi ıstampadan önce çekme saçına değerek onu matris üzerine bastırır; (c) Istampa çekme saçını matris deliğine iter; (d) Eterin çekme tamamlandıktan sonra ıstampa ve pot çemberi yukarı çıkar. Elde edilen kap pres tablasının deliğinden aşağı düşer. 1.4. Tencere İmalatı ve Prosesleri 30/20 lik tencere imalatında paslanmaz çelik sacının tencere halinde paketleninceye kadar geçirdiği işlemleri aşağıda anlatacağım. 50 cm genişliğinde rulolar halinde olan 304 paslanma çelik Romanya ve Fransa dan ithal edilmektedir. Paslanmaz çelik sacı 0.80 mm kalınlığındadır. 1) Giyotin Makas Rulo halindeki paslanmaz çelik sacı giyotin makas ile kesilir. 50x50 lik kare parçalar oluşur.
2) Daire kesme Makinası 50x50 lik kare parçalar 49.5 cm çapında daire haline getirilirek kesilir. 3) Hidrolik Pres 49.5 cm çapındaki daire paslanmaz çelikler 400 tonluk hidrolik prese getirilir Hidrolik prese eski kalıbın sökülüp yeni kalıbın bağlanması ortalama 30 dk. sürer. (Dişi ve erkek kalıbın ikisi birlikte) Sac 400 tonluk hidrolik preste basılmadan önce sabunlanır ve üzeri jelatinlenir. Bu işlemin yapılma amacı çatlama ve kırılmaları önlemektir. Sac preslenir ve hidrolik pres yukarı kalkarken alttan plastik şekil verilen sac çıkar. 4) Etek Kesme Preste basılan sac tencere şeklini alır. Tencerenin ağzı altta kalıcak şekilde kalıba bağlanır. Dönen takım tencerenin ağzının çevresini standart ölçüye getirecek şekilde keser. 5) Friksiyon Pres Konyadan alınan 4mm kalınlığındaki aliminyum tabanın çakılma işlemi işletme dışında fason yaptırılmaktadır. Taban çakılma işlemi 800 tonluk friksiyon preste yapılır. 6) Fatura Verme Taban çakıldıktan sonra kapağın oturtulması için fatura verme işlemi yapılır. Bu işlem 100 tonluk, preste yapılmaktadır. 7) Taban Düzeltme İşlemleri Tabanın düzeltilmesi için tencere 120 tonluk prese bağlanan erkek kalıba yerleştirilir. Dişi kalıp olarak taban düzeltme kalıbı kullanılır. 8) Taban Tornası Tencere kalıba yerleştirilir. Daha sonra torna çalıştırılarak tencere tabanı belli bir açıda kesilip düzeltilir. Fazlalıklar keskiyle alınır. Torna elle de, otomatik olarak da kontrol edilebilir. 9) Cilalama Tencerenin içi ve dışı iki ayrı işlemde cilalanır. Önce tencere dıştan dönen bir cisme bağlanır. Belli bir hızda dönmeye başlayan tencerenin içi zımparalanır. Tencerenin dışı da ucuna zımpara bağlanmış polisaj motorunda zımparalanır. P60 kalınlığındaki vıtex
zımparayla zımparalama işlemi yapılır. P40 kalınlığındaki zımparayla da çapaklanır. 10) Talaşlama Tencerenin her yerine solvent sürülür. Solvent tenceredeki yağı sökmek için kullanılır. Sonrada tencereler kum havuzunda taşlanır. 11) Punta Tencerenin tutkaç yerleri simetrik bir şekilde iki tarafa işaretlenir. Sonra da puntalama işlemi yapılır. Burada işlemin süresini uzatan tutkaç yerlerinin simetrik bir şekilde ayarlanmasında kaybedilen zamandır. 12) Paketleme Tencere Kapağı İmalatı 1) Giyotin Makas 36 cm genişliğinde 0.60 mm kalınlığında olan paslanmaz çelik 36x36 kare şeklinde kesiliyor. 2) Daire Kesme Makinası 36x36 lik kare parçalar 35.5 cm çapında daire haline getirilerek kesilir. 3) 160 tonluk pres Kalıp ortalama 20 dk da sökülün takılır Ve sac preste kapak şeklini alır. 4) Etek kesme Makinası Kapağın kenarındaki fazlalıklar alınır ve sonra cilalamaya geçilir. Tencerede olduğu gibi sırasıyla cilalama, taşlama, tutkaç puntası yapı1ır. En sonunda kapak tencereyle birleşerek paketlenir.