PIST KULLANIMI 1. Giriş Pist uçakların inişleri ve kalkışlarında kullanılan herhangi bir meydanın dikdörtgensel alanıdır. Pist bir meydanın en kritik yeridir. Pistte oluşacak bir kaza pistin kullanılabilirliğini ve gerçek hayatta birçok insan canını etkileyebilir. Pilot veya aktif ATC (air traffic controller- hava trafik kontrolörü) olarak, bu dökümanda bulunan güvenlik kurallarına uymalısınız. 2. Pilot olarak bilmeniz gereken kurallar 2.1. Klerans alınması gereklidir ve/veya zorunludur Kontrollü bir meydanda pilot için, hava trafik kontrolünden piste girmeden önce, backtrack yapmaya başlamadan önce, pisti katederken (geçerken), iniş ve kalkışlarda klerans almanız zorunludur. Kontrollü bir meydanda klerans olmadan, pilot piste giremez ve inemez. Bu kleransların hepsini pilot geri okumalıdır. Örnekler: ATC: Speed bird 5 4 6, line up runway 13 and wait. (Speed bird 5 4 6, 13 pistine girip beklemede kalın) Pilot: line-up runway 13 and wait, Speed bird 5 4 6 (Piste girip beklemede kalacağız, Speed bird 5 4 6) ATC: Alitalia 1 4 4 5, runway 15, cleared to land, wind 100 degrees 6 knots (Alitalia 1 4 4 5, 15 pisti inişe serbestsiniz, rüzgar 100 dan 6 knot) Pilot: cleared to land runway 15, Alitalia 1 4 4 5. (15 pisti inişe serbestiz, Alitalia 1 4 4 5) 2.2. İniş ve kalkışlarda pist kullanım koşulları Pistte başka bir araç/ uçak mahsur kaldıysa, terk edemiyorsa inilmez. Pistte başka bir araç/ uçak mahsur kaldıysa, terk edemiyorsa kalkılmaz. Kontrollü bir meydanda, kısa finalde olan pilot (IFR uçuyorsa karar irtifasına yaklaşan bir pilot) herhangi bir iniş kleransı almadıysa pas geçmelidir. How to use the runway Version 2.0 October 4, 2014 Page 1
İniş iznini alan pilot pistte herhangi bir uçak, araç veya engel gördüyse pas geçme koşulları sağlandığından dolayı pas geçmelidir ve bunu ATC ye bildirmelidir. 2.3. Kontrolsüz alanlarda pist kullanımı Aktif ATC bulunmadığı zaman 122.800 UNICOM a raporlama yapmalısınız. İnişte raporlamayı ilk yapan pilot (raporlamayı yapmadan önce pist görüşü sağlanmalı veya ILS establish olunmalı) ve aynı şekilde kalkışta ilk raporlamayı yapan pilot pistin kullanım hakkına sahiptir. Sonra başka bir uçak inecekse, diğer uçak pisti terk etmeden karar irtifasını geçiyorsa pas geçmelidir. 3. ATC olarak bilmeniz gereken kurallar 3.1. Klerans alınması gereklidir ve/veya zorunludur Kontrollü bir meydanda pilot için, hava trafik kontrolünden piste girmeden önce, backtrack yapmaya başlamadan önce, pisti katederken (geçerken), iniş ve kalkışlarda klerans almanız zorunludur. Kontrollü bir meydanda klerans olmadan, pilot piste giremez ve inemez. Bu kleransların hepsini pilot geri okumalıdır. 3.2. İniş ve kalkışlarda pist kullanım koşulları İniş izni verilen uçak pisti terk etmeden pist kullanılamaz. İniş veya kalkış izni verilen uçak, pist ile olan operasyonunu bitirmeden pist kullanılamaz. Hava trafik kontrolörü pisti mümkün olduğunca uygun şekilde kullanmalıdır, aşağıdaki temel kurala her zaman uymalıdır: Bir ATC giriş ve kalkış izni verdiğinde, arkadan gelen iniş trafiğinin karar irtifasına kalan sürede izin verilen uçağın kalkışı gerçekleştirebileceğine emin olmalıdır, uçağın ne kadar sürede ineceğini bulabilmek için lütfen IvAc dökümanlarına göz atın. 4. Pist işgal edildi veya pist serbest 4.1. Tanım Uçak kontrollü bir meydanda olsa da olmasa da, pist aşağıdaki durumlarda işgal edilmiştir: Uçak veya bir araç pistin özerinde hareket ediyor, taxi yapıyor veya duruyor How to use the runway Version 2.0 October 4, 2014 Page 2
Uçak pist eşiğiyle teker koyma anı arasında bir pozisyonda palye veriyor Uçak pist sınırlarında kalkış gerçekleştiriyor Uçak pist sınırlarında touch and go veya alçak geçiş yapıyor Uçak veya bir araç pist ile bekleme noktası çizgisi arasında bir noktada bulunuyor. Pist eğer yukarıdaki nedenlerden dolayı işgal edilmişse pist ile bir operasyon (kalkış, iniş, katetme, taxi ) kleransı verilmez. Örneğin aşağıdaki durumlarda pist işgal edilmiş sayılır: İniş izni verilmiş bir uçak pas geçip pistin üzerinden uçuyor. Bekleme noktasında veya pist başındaki bir uçağa kalkış izni verilmiş. Bir uçağa pisti katetme izni verilmiş. Touch and Go, Stop and Go ve Alçak Geçiş kleransları, iniş ve kalkış kleranslarına eşdeğerdir. Çift pistli meydanlarda pist kullanımı kuralları bazı durumlarda değişiklik gösterebilir. Bu konular başka bir dökümanın konusu olacaklar. 4.2. Örnekler Aşağıdaki resimde gördüğünüz, pistte taxi yapan, katetme yapan, backtrack yapan, iniş veya kalkış yapan bir uçaktır: Pist işgal edilmiştir. İşgal edilmiş Aşağıdaki resimde gördüğünüz, henüz bekleme noktası çizgisini tamamen geçememiş bir uçaktır: Pist işgal edilmiştir. How to use the runway Version 2.0 October 4, 2014 Page 3
İşgal edilmiş Aşağıdaki resimde gördüğünüz, pisti tamamen terk etmiş bir uçaktır: Pist serbesttir. Serbest Aşağıdaki resimde gördüğünüz, kalkışını gerçekleştirmiş ve karşı taraftaki pist eşiğini geçmiş bir uçaktır: Pist serbesttir. Serbest Aşağıdaki resimde gördüğünüz, kalkışını gerçekleştirmiş ve karşı taraftaki pist eşiğini geçmeden herhangi bir dönüşle pist sınırları dışına çıkmış bir uçaktır: Pist serbesttir. How to use the runway Version 2.0 October 4, 2014 Page 4
Serbest Aşağıdaki resimde gördüğünüz, giriş ve kalkış iznini almış bir uçaktır: Pist işgal edilmiş sayılır. İşgal edilmiş Aşağıdaki resimde gördüğünüz, son yaklaşmada ve iniş iznini almış olan bir uçaktır: Pist işgal edilmiş sayılır. İşgal edilmiş Aşağıdaki resimde gördüğünüz, pisti katetme iznini almış bir uçaktır: Pist işgal edilmiş sayılır. How to use the runway Version 2.0 October 4, 2014 Page 5
İşgal edilmiş Aşağıdaki resimde gördüğünüz, backtrack iznini almış bir uçaktır: Pist işgal edilmiş sayılır. İşgal edilmiş 5. Bir pistte iki uçak olma durumu Tanım: Heavy uçak resmi = Medium uçak resmi = 5.1. Giriş, iniş ve kalkışlarda temel bir durum Aşağıdaki resimde, medium uçak bekleme noktasında bekliyor, ATC heavy uçağa kalkış iznini verebilir ve heavy uçak kalkışını gerçekleştirebilir. DUR! How to use the runway Version 2.0 October 4, 2014 Page 6
Aşağıdaki resimde, medium uçak pistin üzerinden uçuyor, ATC heavy uçağa kalkış izni veremez ve heavy uçak kalkışını gerçekleştiremez. Yasak Aşağıdaki resimde, heavy uçak kalkıyor ve arkasındaki uçağın piste girebileceği kadar mesafe açılmış, ATC medium uçağa sadece giriş izni verebilir. Medium uçak piste girdikten sonra pistte taxi veya katetme operasyonunu gerçekleştirebilir ancak kalkış gerçekleştiremez. Yukarıdaki durumda eğer heavy uçağın inişte olduğunu düşünürsek ve pistin geri kalanında herhangi bir taxi yoksa heavy uçak backtrack yapmak zorunda kalacağından medium uçağa giriş izni verilmeyebilir. Aşağıdaki resimde, heavy uçak son yaklaşmada ve iniş izni almıştır. Bu durumda medium uçağa giriş izni verilemez. Yasak Yukarıdaki durumda ülke veya meydan kuralları uyuyorsa ATC pist yoğunluğunu azaltmak için medium uçağa piste giriş izni verebilir. Bu durumda kontrolör inen trafiğin pistteki trafiği gördüğünü doğrulamalıdır. 5.2. Pas geçme operasyonları Aşağıdaki resimde, medium uçak pist eşiğinin hemen arkasında ve heavy uçak pistte taxi yapıyor, iniyor ya da pistin üzerinden uçuyor, ATC medium uçağa iniş izni veremez ve heavy uçak pist sınırları dışına çıkmadan medium uçak piste inemez. How to use the runway Version 2.0 October 4, 2014 Page 7
Yasak Uçağın komutundaki pilot olarak, eğer kısa finalde (<2NM) pist temiz değilse, iniş kleransı almış olsanız bile pas geçmelisiniz. Hava trafik kontrolörü olarak, son yaklaşmada (<2NM) bir trafik varken eğer pist temiz değilse, son yaklaşmadaki uçağı pas geçirmelisiniz. Ayrıca pist sınırlarında olan trafik inişteyse ve pas geçme durumu varsa aynı şekilde varsa trafik ayrımını iyi sağlamanız gerekecek! 5.3. Multi hizalama operasyonu Büyük bir meydanda, her pist için birçok bekleme noktası ve pist terk etme yolu bulunur. Bu yollar bazen pilotlara pisti daha hızlı terk etmelerinde yardımcı olmaktadır. Hava trafik kontrolörü olarak, çok sayıdaki taxi yolunu bu şekilde kullanabilirsiniz: Karışık bir kalkış sırası oluşturma Multi alignment (Multi hizalama) operasyonunu kullanma Hafif uçakların kalkışlarını hızlandırma Aşağıdaki resimde, çoklu hizalama operasyonunu görmektesiniz. Her iki uçak da piste giriş iznini aldılar. Hava trafik kontrolörü olarak arkadaki uçağı (burada heavy olanı) önündeki taxi yolundan girecek trafik hakkında bilgilendirin. How to use the runway Version 2.0 October 4, 2014 Page 8
Aşağıdaki resimde, heavy uçağın arkasından kalkacak medium uçak bekleme noktasında bekliyor, ATC heavy uçağa kalkış izni verebilir ve heavy uçak kalkış gerçekleştirebilir. Medium uçak, heavy uçak pist sınırları dışına çıkana kadar beklemelidir. Kalkış sırasını en uygun hale getirmek amacıyla multi hizalama operasyonu farklı bekleme noktalarından yapılır, aynı bekleme noktasından multi hizalama operasyonu olmaz. Aşağıdaki resimde, heavy uçak piste giren medium uçağın arkasında pistte bekliyor, ATC medium uçağa kalkış izni verebilir ve medium uçak kalkış gerçekleştirebilir. Heavy uçaktan önce medium uçağı kaldırmak işleri hızlandırır. 5.4. Pist katetme operasyonu Bazı meydanlarda pist katetme operasyonu yerdeki trafikler için gerekli olabilir, bu operasyon multi hizalama operasyonu gibi gerçekleştirilir. Aşağıdaki resimde, medium uçak pist başında bekliyor ve heavy uçağın pisti katetmesi gerekiyor, ATC heavy uçağa katetme iznini verebilir ve heavy uçak pisti katedebilir. Medium uçak kalkış için heavy uçağı beklemelidir. How to use the runway Version 2.0 October 4, 2014 Page 9
Pistler boş olduğu sürece gerektiği zaman taxi için de kullanılabilir. Aşağıdaki resimde, medium uçak pistte hareket ediyor (taxide, inişte, kalkışta veya üzerinden geçiyor) ve heavy uçağın pisti geçmesi gerekiyor. ATC heavy uçağa geçiş izni veremez ve bu uçak pozisyonunu korumalıdır. Önce medium uçak işlemini bitirmelidir. Yasak Kalkış veya iniş trafiği varken pisti katetme izni verilmemelidir. Aşağıdaki resimde, medium uçak geçiş için bekleyenin bulunduğu yolu geçti, ve heavy uçağın pisti katetmesi gerekiyor, ATC heavy uçağa pisti katetme izni verebilir ve heavy uçak pisti katedebilir. How to use the runway Version 2.0 October 4, 2014 Page 10
Eğer heavy uçağın niyeti sağdan yönelip diğer uçakla çakışacak şekilde pisti katetmesi gerekiyorsa diğerinin pisti tamamen terk etmesini beklemelidir. 5.5. Back-track operasyonu Bazı meydanlarda bekleme noktaları ve taxi yolları az miktardadır. Bazen bekleme noktası pist eşiğinde bulunmayabilir. Bu durumda pistin başına gidebilmek için pisti taxi yolu gibi kullanmanız gerekir. Bu operasyonun ismi back-track (ya da bazı ülkelerde back taxi dir). Aşağıdaki resimde, medium uçak meydandaki tek bekleme noktasındadır, hava trafik kontrolörü uçağa kalkış izni verir ancak uçağın kalkışta pistin tamamına ihtiyacı vardır, bu durumda ATC uçağa önce backtrack kleransı verir. IVAO da bazı yeni pilotların bu durumlarda çimlerden gittiği görülmektedir: bu hatalıdır. How to use the runway Version 2.0 October 4, 2014 Page 11
Yasak Uçak pistin başına gelmek için taxi yolu ve pistlerin dışına çıkamaz. Sadece pistin ortasında tek bir taxi yolu olan meydanda iki uçak var ve hava trafik kontrolörü heavy uçağa meydandaki tek bekleme noktasına taxi kleransını verdi. Aşağıdaki resimde, heavy uçak meydandaki tek bekleme noktasında bekliyor, hava trafik kontrolörünün heavy uçağa kalkış izni vermesi gerekiyor ama inişte bir tane medium uçak var. Buradaki problem, heavy uçak pistteki tek bekleme noktasını aynı zamanda terk etme yolunu işgal etmiş durumda ve inişteki medium uçak pisti terk edemeyecek. Medium uçak pisti terk edemeyince de heavy uçak piste giremeyecek. Yasak Basit bir çözüm duble back-track operasyonudur: Medium uçaktan inişinden sonra pistin sonuna kadar devam etmesi ve daha sonra beklemesi istenir ki arkasından heavy uçak piste girebilsin. Heavy uçak back-track yapmaya başlayınca pist terk etme yolu medium uçak için açılacaktır. Daha sonra medium uçağa da back-track izni verilir, medium uçak pisti terk ettikten sonra heavy uçak kaldırılır. How to use the runway Version 2.0 October 4, 2014 Page 12
How to use the runway Version 2.0 October 4, 2014 Page 13