Bölüm: 4 Uyuşturucu Gerçeğini Anlamak / Mahvolmuş Hayatlar 1 BÖLÜM 4 UYUŞTURUCU GERÇEĞİNİ ANLAMAK MAHVOLMUŞ HAYATLAR PLASTİK DÜŞLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu 1
GİRİŞ Tarih boyunca insanlar, bir yandan yaşam mücadelesi verirken bir yandan da büyük bir tutku ve gönençle mutluluk arayışına girmişlerdir. Hepimizin bildiği gibi mutluluğa ulaşmak kolay değildir ve çok ciddi uğraş gerektirir. Ancak çabuk ve kolay ulaşılan bir yoldan da mutluluk sağlanabilirse buda tercih edilebilir. Bu nedenle insanların içinde yaşadıkları doğada bulunan kısa ve kolay yoldan mutluluk sağlayan keyif verici maddeleri keşfetmeleri zor olmamıştır. Ancak bu maddelerin kullanılması ile oluşan problemler çok eski zamanlardan beri bilinmesine rağmen yine de insanlar tarafından kullanılmaya devam edilmişlerdir. Tabii ki keyif verici maddeler için sadece zararlıdır diyemeyiz. 19. yüzyılın sonlarından itibaren bilim adamları, yüzyıllardır dünyanın değişik yerlerinde ve çeşitli kültürlerinde gündelik yaşamın bir parçası olarak kullanılan keyif verici maddelerden yaptıkları ağrı kesici ve anestezi ilaçlarını tıp biliminin hizmetine sunmuşlardır. Genellikle ilk birkaç kullanımdan sonra kontrolsüzce bir talep oluşturdukları için hızla tüketilen maddelerin üretilmesi ve kullanıcılara dağıtılması da gerekmektedir. Daha önceleri sadece üretildikleri bölgelerde mükemmel bir tüketim malzemesi olan maddeler özellikle 18. yüzyıldan sonra gelişen ulaşım olanakları sayesinde yüksek kâr sağlayan önemli ticaret ürünü haline geldiler.
Bölüm: 4 Uyuşturucu Gerçeğini Anlamak / Mahvolmuş Hayatlar 3 20. yüzyılın başlarından itibaren madde kullanımına farklı anlamlar yüklenilmeye başlanmıştır. Bu çağda gelişen teknolojilerle birlikte insanların giderek en uç sınırlara taşıdıkları bireysellikleri ön plana çıkmaya başlamıştır. Artık maddeler, algı kapıları açarak oluşturdukları plastik düşler nedeni ile bireyselleşmenin marjinal bir boyutu olarak görülmeye başlanmışlardır. Maddeler, kişinin ben sınırlarını zorlamak amacıyla yada kimi zaman fiziksel ve ruhsal acılarını dindirmek için yani bir nevi kendi kendini tedavi etmek amacıyla kullanılmışlardır. Madde kullanımı 1950 li yıllardan itibaren gençler arasında hızla yayılmaya başladı. Beat Kuşağı adıyla bilinen akım daha ziyade batı ülkeleri gençliğinin arasında toplum kurallarına karşı bir isyan ve protesto hareketi olarak ortaya çıktı ve müzik ile birlikte madde kullanımı ile özdeşleşerek giderek daha da yaygınlaşarak moda haline dönüştü. Bu moda bütün dünyayı sararken 1960 lı yıllardan itibaren ABD de, Vietnam savaşının ortasına atılarak bir anlamda hem fiziksel hem de ahlaksal açıdan kurban edilen gençler, ülkelerine döndükten sonra düştükleri boşlukta sanal fakat sahte cennetler yarattığı açık olan maddelere sığındılar. 1970 li yıllardan itibaren genel olarak gençlik akımlarından etkilenen tüm dünya gençleri arasında madde kullanımı yaygınlaşmaya başladı. Ancak bazı ülkeler de gençlerle birlikte erişkinleride madde kullanmaya yönelten sebepler özel sebepler oluştu. Bunun en önemli nedenlerinden biri ise giderek yaygınlaşan madde kullanıcılarının gereksinimlerini karşılayacak olan üretim ve ticaretin içinde olan insanları etkilemesidir. Son yıllara kadar madde ticaretinin trafiği daha ziyade doğal ürünlerin kullanılması nedeni ile üretimlerinin yapıldığı fakir doğu ülkelerinden, alıcıların beklediği zengin batıya doğru olmuştur. Doğal olarakta Asya ila Avrupa arasında coğrafi bir köprü konumunda olan ülkemizde bu trafiğin ne yazık ki önemli bir halkasını oluşturmuştur. PLASTİK DÜŞLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu 3
Özellikle 1980 ve 90 lı yıllarda Ortadoğu ülkelerinde artan politik düzensizliklerle birlikte ülkemizde giderek tırmanan terörizmin ekonomik kaynağını silah-eroin ticareti oluşturmuştur. Böylece aslında ölümün alınıp satıldığı bu uluslar arası ticaretten sızan maddeler ülkemiz iç piyasasına da girdiler ve binlerce insanımızı bağımlı hale getirdiler. Madde kullanımına bağlı problem, bu maddelerin kullanılması ile sadece bağımlılık oluşturması değildir. Aynı zamanda akıl hastalıkları oluşturma, başta AIDS ve sarılık olmak üzere bulaşıcı hastalıkların yayılması, etkisi altındayken kaza ve yaralanmaların meydana gelmesi, aşırı dozlarda kullanımı nedeni ile ölümler ve kronik kullanıma bağlı oluşan diğer hastalıklar gibi sağlık problemleri ile birlikte işgücü kaybı, ailelerin parçalanması ve yasadışı yollara yönelme gibi sosyoekonomik kayıplara da yol açar. Artık, Dünya Sağlık Örgütü tarafından da en önemli üç sağlık probleminden biri kabul edilen madde kötüye kullanımı ve bağımlılığının tanınması, kullanımı önleyici
Bölüm: 4 Uyuşturucu Gerçeğini Anlamak / Mahvolmuş Hayatlar 5 tedbirlerin alınması, tedavi yöntemlerinin yeterince uygulanması konusuna dikkatlerin çekilmesi gerekir. MADDE KÖTÜYE KULLANIMI VE BAĞIMLILIĞINI ANLAMAK İnsanların çoğu madde kullanmayı tamamen sosyal bir sorun, madde kötüye kullanımı ve bağımlılığını ise zayıflık ve suça eğilim olarak görürler. Bunlara göre eğer bağımlı kişiler, gerçekten istemiş olsalardı maddeyi bırakabilirlerdi. Yani bağımlıların, madde kullanmaya devam etmelerin nedenini gerçekten bırakmayı istememeleri olduğuna inanırlar. Bu mitler sadece madde bağımlılarını ve madde kullanımına bağlı sorunları olanları kalıba sokmakla kalmaz onların ailelerini, sosyal çevrelerini, bağımlılık tedavisi ile uğraşan sağlık çalışanlarını, sosyal destek sağlayan kurumları da içine alır. İnsanların madde kullanımı ve bağımlılıkla ilgili mitlerini ve uzun süreli yanlış inanışlarını ancak bilimsel kanıtlarla değiştirirsek çok önemli bir halk sağlığı sorunun çözümü için gerekli kamuoyu desteğini sağlayabiliriz. Bağımlılık, genellikle bireyin kendi isteği ile bir seçim yaparak ilk kez madde kullanmasıyla başlar. Ama madde kullanmayı sürdürmesi kişinin kendi tercihi değildir. Son zamanlardaki yapılan bilimsel araştırmalar maddelerin fonksiyonlarının sadece normal beyini etkileyerek kuvvetli haz duyusu yaratmak olmadığı aynı zamanda beyin metabolizmasında ve fonksiyonlarında uzun süreli değişimler oluşturduğunu kanıtlamıştır. Beyinde oluşan değişiklikler nedeni ile madde kötüye kullanımı giderek kronik, tekrarlayan bir hastalık olan bağımlılığa döner. Bu nedenle maddeye bağımlı olanlar önce dayanılmaz bir arzu hissederler, kendilerini durduramaz maddeyi alırlar ve sonrada tekrarlayıcı bir şekilde kullanırlar. Artık yaşamları tamamen maddenin etkisi altında kalır. Madde kullanmayı sürdürmeye neden olan bu tekrarlayan zorlayıcı davranışı sonlandırmak için tedavi şarttır. PLASTİK DÜŞLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu 5
Bağımlıların madde kullanmaya yönelik dayanılmaz arzularıyla başa çıkmalarına yardımcı olmak ve nüksleri engellemek için tedavi programlarında çeşitli yaklaşımlar geliştirilmiştir. Yapılan araştırmalar bağımlılığın tedavi edilebilir olduğunu göstermektedir. Uygulanan tedavilerle hastalar bireysel ihtiyaçlarını karşılayabilir, kendilerini kontrol edebilir ve göreceli olsada normal hayatlarına geri dönebilirler. Bağımlının tedavisi sadece kendisine değil aynı zamanda topluma da faydası büyüktür. Bağımlıların tedavi sonrası artan psikolojik ve sosyal işlevsellikleri ile üretime kısmen de olsa katılımları artacak ayrıca suç işleme oranları ve AİDS gibi bulaşıcı hastalıkları yayılması azalacak böylece topluma getirdikleri maliyet önemli ölçüde düşecektir. Boşa geçen her an bir çok gencin ölmesi,bir çok ailenin de yıkılması, hapishanelerin uyuşturucu suçluları ile dolması ve terörist örgütlerin silahlanması anlamına gelir. Hemen harekete geçmek gerekmektedir. Böylece gençlerimize ve insanlarımıza, 21. yüzyılda daha güvenli gelecek verebiliriz. Belirleyici ve yönetici konumundaki kişiler bir an önce gerekli çalışmaları başlatmazlarsa, tarih önünde hesabını veremeyecekleri büyük bir günahın vebalini üstlenirler. Bağımlılığın ne olduğunu anlamak daha ilk adımda madde kullanımını önlemeye yardımcı olur. Artık elimizde bağımlılık ile ilgili yeterli bilimsel veri olduğundan toplumun bu konudaki ön yargılarını değiştirebiliriz. Aile,okul, toplum ve medyayı içine alan kapsamlı önleme programlarının madde kullanımını azaltmakta etkin olduğu A.B.D. de yapılan çalışmalarda göstermiştir. Ülkemizde de bir an önce bu konuda eğitim kampanyaları yapılması şarttır.bağımlılık konusunda insanlara sürekli verilebilecek en iyi mesaj bağımlı olduktan sonra tedavi olmak yerine hiç başlamamak olmalıdır. Plastik Düşler isimli bu kitabımızda çağımızın en önemli sorunlarından biri olan madde kullanımının oluşturduğu sorunlar size anlatılırken verebileceğimiz en iyi umut olarak bu konu hakkında bilimsel olarak kanıtlanmış geçerli en son bilgiler çerçevesinde
Bölüm: 4 Uyuşturucu Gerçeğini Anlamak / Mahvolmuş Hayatlar 7 tüm yanlış anlaşılmaların üstesinden gelmek ve madde kullanımını yaymaya çalışan sapık ideolojilerin yerine doğru bilgiler koymak olacaktır. NEDEN İNSANLAR MADDE KULLANIR? İnsanların neden madde kullandığına dair pek çok sebep vardır. Bazı insanlar maddeleri onlara verdiği hissi sevdiği için veya heyecan aradıkları için kullanırlar. Diğerleri bir maddeyi meraktan veya arkadaşları yaptığı için deneyebilirler. Ancak bir çok insan maddeleri hoş olmayan duygularla ve hayatın zorluklarıyla başa çıkmak için kullanır. Aslında madde kullanıcılarının yaklaşık yüzde 50 sinin depresyon, anksiyete, bipolar bozukluktan veya şizofreni gibi bir akıl hastalığından çektiğini tahmin edilmektedir. Duygusal olarak acı çeken insanlar kafayı bulmak için değil normal hissetmek için madde kullanırlar. Madde kullanımı görünürde çekici olabilir ve bütün sorunlardan kolay bir kaçış gibi gelebilir. Uyarıcılar aşağılık duygularına karşı koymak için, uyku hapları panik ataklarla başa çıkmak için, veya ağrı kesiciler depresyondan kurtulmak için kullanılabilir. Ancak madde kullanımı kişiye sadece kısa vadede kendini iyi hissettirebilirken bu kendini tedavi etme teşebbüsü sonuçta geri tepebilir. Altta yatan sorunu tedavi etmektense madde kullanımı sadece semptomları maskeler. Maddeyi uzaklaştırınca sorun düşük öz saygı olsun, stres olsun veya mutsuz bir aile hayatı olsun, hala ordadır. Daha da ötesi uzun süreli madde kullanımı normal, güncel işlevsellikte temel bozulmalar gibi kendi sorunlarını getirir. Ne yazık ki madde kullanım ve bağımlılığının psikolojik, fiziksel ve sosyal sonuçları genelde kullanıcının başa çıkmaya veya kaçınmaya çalıştığı orijinal sorundan daha kötüdür. NEDEN MADDE BAĞIMLILARI KENDİLERİ BIRAKAMIYORLAR? Neredeyse bütün bağımlılar başta maddeleri kullanmayı kendileri bırakabileceklerine inanırlar ve tedavi olmadan bırakmaya çalışırlar. Ancak bu teşebbüslerin çoğu uzun vadeli kaçınmaya ulaşmakta başarısızlıkla sonuçlanır. Araştırmalar uzun süreli madde kullanımının beyin işlevlerinde birey madde kullanmayı PLASTİK DÜŞLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu 7
bıraktıktan sonra da uzun süre devam eden ciddi değişiklikler yaptığını göstermiştir. Madde kullanmaya bağlı beyin işlevlerindeki değişimlerin olumsuz etkilerine rağmen madde kullanmaya devam etme dürtüsü gibi bir çok davranışsal sonuçları olabilir. Bunlar bağımlılığı tanımlayan karakteristiklerdir. Bağımlılığın böylesine önemli bir biyolojik unsuru olduğunu anlamak bir bireyin maddeden kaçınmaya ulaşmayı ve bunu sürdürmeyi tedavi olmadan başarmasının güçlüğünü açıklamaya yardımcı olabilir. İş veya aile sorunlarından dolayı psikolojik stres, madde kullandığı geçmişinden biriyle karşılaşmak gibi sosyal durumlar veya madde kullanımıyla ilişkilendiren sokaklar, objeler ve hatta kokularla karşılaşmak gibi çevre faktörü biyolojik unsurlarla etkileşerek sürdürülen kaçınmayı engelleyebilir ve nüksün olma ihtimalini artırır. Araştırmalar gösteriyor ki en şiddetli bağımlılar bile tedaviye aktif olarak katılabilir ve aktif katılım iyi sonuçlar elde etmek için önemlidir. MADDE KULLANMA HAKKI Plastik Düşler isimli kitabımızın bu bölümüne kadar tüm anlatımlarda alkol ve madde kullanmanın olumsuz yönlerinden bahsettikten sonra böyle bir başlığın açılması sizlere ilginç gelebilir. Kişilerinin başkalarına zarar vermedikleri sürece özgürlük ve hürriyetlerinin kısıtlanmaması gereği çağdaş toplumun olmazsa olmaz kurallarından biridir.dolayısı ile sizin istediğinizi yapma hakkınızın ihlal edilmemesinin gerektiği gibi siz de başka birisinin istediğini yapma hakkını ihlal etmemelisiniz. Böyle bir
Bölüm: 4 Uyuşturucu Gerçeğini Anlamak / Mahvolmuş Hayatlar 9 çıkarsamadan yola çıkılınca eğer bir kişi alkol veya madde kullanmak istiyorsa veya maddelerden kaçınmak istiyorsa bu tamamen kendi seçimidir.aslında bu kitabın yazılmasının önemli bir amacıda sadece bir kişinin madde kullanma veya kullanmama için tercih hakkını kullanırken madde kullanımından neler elde edilebileceğinin bilinmesini de sağlamaktır. Gerçekten bir çok kişi kendi madde kullanma hakkının kısıtlanmasını istemez. Tarih boyunca insanlar şu veya bu nedenle maddeleri kullanmışlardır. Modern tarihçiler eski uygarlıkların anestezik kullandığını bulmuşlardır. Örneğin Azteklerde bir bitki olan Sabah Zaferi (Morning Glory) tohumlarını hallusinojen olarak kullananlar, cemiyetinin üyeleri tarafından saygı ile selamlanmıştır.eski çağlardan beri Avrupa da alkol, Asya da ise afyon, Güney Amerika da ise koka bitkisi aynı saygıyı görmüştür. Dünyanın her yerinde her zaman çeşitli maddeler şu veya bu şeklide zevk almak için bazen de tıbbi amaçlarla kullanılmışlardır. Hatta bazı bilim adamları kendi madde kullanım deneyimlerini yazdıkları bilimsel makalelerinde anlatmışlardır. Bir zamanlar öğrenmeyi artırmak için uyarıcı maddeler herkese önerilmiştir. O zaman maddelere doğru yaklaşım şekli nedir? Bazı kişiler ellerine geçen her maddeyi kullandıkları zaman kendilerini mutlu hissederler. Bazı kişiler ise diyetleri sadece tahıllı besinlerden oluşunca mutlu olurlar. Tabii ki bu kişiler nadiren bulunur. Ancak bir kişi sadece belli bir maddeyi kullanarak mutlu olacağına inanırsa bu durum birkaç ay içinde değişmeye meyillidir. Giderek gelişen bağımlılık nedeni ile madde kullanımı yaşamın en önemli nedeni haline gelir. Fakat her kullanıcıyı böyle dramatik bir sürecin beklediğini söylemek haksızlık olur.aslında hepimiz her alkol kullananın bağımlı olmadığını biliriz. Bu durum diğer maddelerinde bazıları için geçerlidir.yani her madde kullanıcısının sağlığı, sosyal ilişkileri bozulur, cinsel hayatı kesintiye uğrar, hobileri ve ilgileri kaybolur, çalışma yaşamı devam etmez diyemeyiz. PLASTİK DÜŞLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu 9
Eğer birisi hayatını maddelerden aldığı zevkle yaşamak ve hatta onlara adamak istiyorsa bunu medeniyet ve ahlak diyarında yapması mümkün değildir. Geçen yüzyılda milyonlarca genç No Future sloganı ile nasılsa gelecek olmayacak bugünü zevk içinde yaşayalım diye madde kullandılar. Bunların bazıları yüksek doz kullanım veya madde kullanımının neden olduğu hastalık yada kazalarda öldüler. Çoğu ise sağlıklarını, sosyal ve ekonomik güçlerini kaybettiler. Çoğu zaman kişilerin madde kullanımına yanlış tutumları onları bağımlı hale getirir. Zevki ve mutluluğu kısa ve kestirme yoldan elde etmek gibi yanlış bir beklenti ile madde kullanılırsa gerçekten bağımlılık kaçınılmaz olur. Çünkü hiçbir zaman ilk kullanılan dozun yaşattığı zevki aynı şekilde aynı doz kullanılarak elde edilemez. Her seferinde dozu artırmak ve kullanım sıklığını artırmak gerekecektir. Buda hızla bağımlılık oluşmasına neden olur.o zaman maddelere doğru yaklaşım şekli nedir? Gerçekten bu maddeleri kontrollü kullanmak mümkün müdür? Evet alkol için bunu yapmak genellikle mümkündür.ancak bunu herkes yapamaz. Özellikle bir kişide alkol bağımlılığı gelişmişse en azından şimdilik bu kişinin kontrollü alkol içebileceğini söylemek mümkün değildir.belki geliştirilebilecek yeni ilaçlarla alkol kullanım isteği sınırlandırılabilirse gelecekte bu kişiler içinde kontrollü içmek mümkün olabilir. Fakat maddeler söz konusu olunca genellikle ya hep yada hiç yaklaşımı geçerli olmaktadır. Bunun önemli nedeni giriş maddesi düşüncesidir. Yani daha hafif bir madde kullanmanın mutlaka kişinin ağır maddeleri kullanmasına yol açacağı inancıdır. Açık bir şekilde bu her zaman için doğru değildir.aslında bu gülünç bir korkutma taktiğidir. İnsanlar yıllarca ağır maddelere geçmeden aralıklı olarak hafif maddeleri kullananları gördükçe bu söylevin inandırıcılığı kalmadığı gibi gerçekten bazı insanların daha ağır maddeler geçebilecekleri tehlikesi de göz ardı edilir. Bir kişinin maddeleri hayatı olumsuz etkilemeden bir eğlence şekli olarak sadece rasgele biçimde kullanarak yaşaması mümkün müdür? Sanırım buna verilecek en iyi cevap durumun kullanılan maddeye göre olduğu gibi insandan insana da değişebileceğidir. Artık insanlar bir zamanlar olduğu gibi sadece kulaktan dolma bilgilerle madde kullanmaya başlamıyorlar. Bu konuda yazılmış hazırlanmış eserlerden maddelerin cinslerini, etkilerini, kullanım şekillerini ve oluşturdukları komplikasyonları araştırma şansına sahipler. Maddelerle ilgili doğru bilgilere sahip olmak kişinin sağlıklı
Bölüm: 4 Uyuşturucu Gerçeğini Anlamak / Mahvolmuş Hayatlar 11 ve eğlence amaçlı kullanım tercihini yapabilmesi için önemlidir. Her fırsatta önünüze ne gelirse o maddeyi kullanmak ciddi tehlikeleri yaşamanıza neden olur. Sonuç olarak insanların madde kullanımlarının kendi tercihleri olduğunu söylememiz gerekir. Ancak her hangi bir tercihin yapılabilmesi için olumlu ve olumsuz her yönünün bilinmesi gerekir. Bilgi çağı olarak tanımlanabileceğimiz günümüz dünyasında yukarıda belirtildiği gibi maddeler hakkında her bilgiye ulaşarak hem kendimiz hem de yakınlarımız için tercih kullanma hakkına sahip olmalıyız.bu nedenle Plastik Düşler isimli kitabımızın devamında madde kullanımı ile ilgili alt kültürü, sanat, din ve diğer faktörleri anlattıktan sonra maddeleri tek tek tanıtacağız. MADDE ALT KÜLTÜRÜ Bir toplumun tarihsel süreç içinde ürettiği ve kuşaktan kuşağa aktardığı her türlü maddi ve manevi özelliklerin bütününe kültür denir. Bir başka anlatımla toplumun yaşayış ve düşünüş tarzı olarak tanımlanabilir. Toplum içinde egemen popüler kültürün dışında kalan, kendi kendini yaratmış ve kendine özgü bir yaşam tarzı benimsemiş toplulukların kültürüne ise alt kültür denir. Maddeye bağlı yaşam tarzlarından dolayı toplumun egemen sistemleri ile göbek bağlarını kopararak, dışarıda ve kenarda kendilerine özgü bir yaşam biçimi ve değerleri oluşturan madde kullanıcıları da içinde bulundukları toplumun kültüründen ayrı bir alt kültür olarak ele alınırlar. Madde alt kültürü olarak adlandırdığımız madde kullanıcılarının dünyası kısa bir sürede için bile olsa gözlendiğinde, onların madde kullanımı ile biçimlenen kendilerine özgü yaşamları dikkat çeker. Maddelere verdikleri PLASTİK DÜŞLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu 11
adlar, kendi aralarında kullandıkları jargon, bilinen yollar dışında kullanım biçimleri, yoksunluk, zehirlenme veya yasal sorunlar yaşadıklarında baş etme yolları ile diğer insanlardan farklı bir yaşam tarzı oluşturdukları görülmektedir. Ancak tüm madde kullanıcılarını içine alan tek bir alt kültürden bahsedilemez.tüm dünyanın değişik yörelerinde gerek kullanıcılar gerekse kullanılan maddeler ve kullanım paternleri farklılıkları nedeni ile madde alt kültürleri de farklı özellikler gösterebilir. Madde kullanım paternleri aynı toplum içinde de zaman ve yaşla değişkenlik gösterebilir.maddeye başlamak ve sürdürmek açısından en önemli ve kritik yıllar ergenlik ve genç erişkinlik dönemleridir. Madde kullanıcılarının içlerinde bulundukları kültürel çevrenin aktarılan inançları, normları ve değerleri önemlidir. Bu durum madde kullanımını kolaylaştırabilir yada sınırlayabilir. Örneğin İslam dini kurallarına göre yönetilen Pakistan da alkol kullanımı yasal ve sosyal açıdan kabul görmediği için içlerinde bulunduğu coğrafyanın doğal ürünü olan afyon kullanımı yoğundur. Madde kavramı dahi kültürler arasında farklılıklar gösterebilir. Çoğu zaman tıbbi endikasyonları dışında eğlence amaçlı olarak yasa dışı olarak kullanılan, beyni etkileyerek insanların ruhsal durumu ve davranışlarını değiştiren maddeler anlaşılmaktadır. Ancak bilimsel gibi görünen bu kavram aslında sosyal olarak inşa edilmiştir. En azından yasa dışı olma özelliği ve tolerabilitesi devletlerin politikalarına göre değişir. Özellikle bulundurulması ve kullanılmasına yasal bir engelleme getirilmeyen uçucu maddeler veya daha yasalarda tanımlanmamış yeni sentezlenen
Bölüm: 4 Uyuşturucu Gerçeğini Anlamak / Mahvolmuş Hayatlar 13 kimyasallarda madde kavramı altında ele alındığının unutulmaması gerekir. Aynı zamanda neredeyse tüm dünyada kullanımı bile yasakken Hollanda da satışı ve kullanımı serbest olan esrarı da bu duruma örnek olarak gösterebiliriz. Diğer bir kültürel değer olarak karşımıza cinsiyet farkı çıkmaktadır. Toplumların giderek endüstrileşmesi daha önceleri sadece ev hayatının içinde olan kadının toplumsal rolünü değiştirdikçe alkol ve madde kullanımına yakınlaşmasına neden olmuştur. Kişilerin madde kullanımı değerlendirmesi, sosyokültürel ve sosyoekonomik şartların değişmesi ile birlikte yapılmalıdır. Bu değişken süreç madde kullanan kişilerin bireysel gelişimine neden olan çevresel şartlarıyla birlikte biyolojik özelliklerinden de etkilenir. Ancak her ne sebeple olursa bir kişinin madde bağımlısı olabilmesi için öncelikle buna neden olacak etkenle karşılaşması gerekmektedir. Madde kullanıcılarının alt kültür özelliklerinin bilinmesi daha iyi anlaşılmalarını sağlayacaktır.böylece hem kullanıcılara yardım etmek hem de madde kullanma riski taşıyan kişilere daha kolay olacaktır. MADDE VE SANAT Kullanılan maddeler çok sanatçının bedeninde yer eder. Madde kullanımı çoğu zaman kişisel bir esin arayışından uzaklaşan marjinalliğin ifadesine dönüşür ve arı bireyciliğin gereci olurlar. Bu nedenle tüm zamanlarda sanatçılar arasında uyuşturucu madde kullanımı yaygınlaşmıştır ve neredeyse bir modadır.pek çok hayranı bulunan, kendilerine özenilen sanatçıların madde kullanıyor olmaları, gençlerin bu maddelere yönelmelerine neden olan faktörler arasında önemli yer tutmaktadır. Gençler sanki hayranı oldukları ünlü sanatçılar gibi madde kullanırlarsa kişisel yeteneklerinin daha iyi ortaya çıkacağını ve artacağını sanırlar. Madde kullanımının yaygınlaşması bakımından sanat dalları içerisinde özellikle müzik, edebiyat ve sinema diğer sanat dallarına nazaran daha önemlidir. Bu nedenle Plastik Düşler kitabımızın bu bölümünde madde kültürü ile yukarıda belirttiğimiz sanat dallarının ilişkisine yer verilmiştir. Müzik ve Madde Kültürü Müzik, başta gençler olmak üzere madde kullanımının yayılmasını etkileyen en önemli sanat dalıdır. 1950 li yıllarda toplumun alışagelmiş kurallarına karşı çıkan Batı Avrupa ülkeleri ve A.B.D. li gençler arasında ortaya çıkan ve Beat Kuşağı adıyla bilinen akımı ile birlikte madde kullanımı yaygınlaşmıştır. Bu akım, madde kullanımı ve blues, jazz ve rock başta gelmek üzere bazı çağdaş müzik türleriyle birlikte anılır. Bu akımın kurallarına göre yaşayanlara, kötülüklerden arınmış, mutlu ve huzurlu kişi anlamına gelen beatnik adı verilir. Beatnikler başka insanların yaşamına karışmazlar ve her insanın kendine göre toplum kurallarından bağımsız yaşaması gerektiğine inanırlardı. Bu insanlar, belli bir yerde yaşamaya, oraya saplanıp kalmaya karşıydı. Bu nedenle bu akımın temsilcileri otostop yaparak, göçebe bir hayat sürmüştür denilebilir. PLASTİK DÜŞLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu 13
Beatnikler, madde kullanımı, özgür cinsellik ve müziğe büyük bir bağlılıkla yaşarlardı. Yaşam tarzlarının vazgeçilmez bir parçasını içinde ütopik bir isyan barındırdığını düşündükleri müzik türleri oluşturmaktaydı. Bu tür müziklerin ilahları, çoğu şarkılarında bağımlı oldukları maddelerden sık sık övgüyle ve sevgiyle söz ediyorlardı. Bazı kimselerin özellikle rock müziğinin marijuana ve LSD sayesinde yaratılabileceği inancının doğmasının nedeni, bu alanda büyük isim yapmış sanatçıların pek çoğunun madde kullanıyor olmasıdır. Ancak geçtiğimiz 30 yılda aşırı dozdan ölmüş olan müzik yıldızlarının uzun bir listesi vardır. Bu listede yer alan Doors'un Jim Morrison ı, Who'nun Keith Moon u, Sex Pistols'ın Sid Vicious ı, Blind Melon'ın Shannon Hoon u, Rolling Stones'un Brian Jones u, Jimi Hendrix, Janis Joplin, Elvis Presley,Bob Marley ve Nirvana nın Kurt Cobain gibi ünlüler ilk akla gelenlerdir. Ayrıca Whitney Houston, Kelly Osbourne, Ray Charles, Eric Clapton gibi yıldızlarda alkol ve diğer madde bağımlılıklarından dolayı tedavi ve rehabilitasyona girmiş olan uzun rock veya pop starların listesinden sadece birkaçıdır. Madde kullanan ünlü müzisyenlerin bir çoğu bunu hayranlarından saklamadıkları gibi eserlerinde dinleyicilere açık açık madde kullanma mesajı da vermişlerdir. Örneğin madde kullanımından ölen Jimmy Hendrix şarkılarında esrarı övmüş ve önermiştir. Ünlü gitarist ve şarkıcı Eric Clapton cocain adlı bir parça yapmış. Yine ünlü Amerikan Folk şarkıcısı Bob Dylan, Mr.Tambourine Man adlı şarkısında uyuşturucu satıcısını anlatmıştır. Ayrıca ünlü yıldızların bir çoğu konserlerinde de izleyicilerinin karşısında madde kullanmış ve hatta dinleyicilerine dağıtmışlardır. Ancak gerek müzisyenler gerekse dinleyicilerin müzik yaparken veya dinlerken eğlence amaçlı madde kullanımın bağımlılığa dönüşebileceği ve çok olumsuz sonuçlar doğurabileceğine dair farkındalığı artığı için müzik endüstrisinde madde kullanımı son yıllarda azalmıştır. Artık günümüzde sanatçıların toplum içerisine kafaları iyi olarak değil
Bölüm: 4 Uyuşturucu Gerçeğini Anlamak / Mahvolmuş Hayatlar 15 ayık çıkması artı değer olarak kabul edilmektedir. Yani önceki yıllarda sanatçıların arasında madde kullanımı sanki bir statü sembolü idi, Ama şimdi sağlıklı bir yaşam biçimi içinde olmak önceden madde kullanımı ile olduğundan daha havalı bir durum oluşturmaktadır. Edebiyat ve Madde Kültürü Müzik kadar olmasa da edebiyatında madde kültürüne etkisi önemlidir.bu konuda ilk önemli eser olarak 19. yüzyıl Fransız edebiyatçısı Charles Baudelaire in Yapay Cennetler adlı yapıtını görüyoruz. Bu eserinde uçlarda gezen bir kişilik sergileyen sanatçının melankolisini şarap ve afyon besleyerek anlattığı yapma cennetini keyif verici maddelerin edebiyata doğrudan nüfuz edişinin açık bir göstergesi sayılabiliriz. Yüzyıl başındaki Rus edebiyatının önemli isimlerinden Mikhail Bulgakov, Morfin isimli eserinde morfinmanlık deneyiminden yola çıkarak, kendini yavaş yavaş zehirleyen bir doktorun bedensel ve ruhsal tutsaklığını anlatır. Dünyaca ünlü İngiliz sair ve yazar Aldous Huxley 1954 yılında yazdığı Algı Kapıları adlı kitabında doktor kontrolü altında aldığı meskalin tecrübesini ve kendisine kazandırdıklarını ballandıra ballandıra anlatmıştır. Madde ve edebiyat beraberliğinin en önemli eserleri 1960 lı yıllardan sonra A.B.D. yazılmıştır. Bu dönemde gençler Vietnam savaşının ortasına atılmış ve bir anlamda hem ahlaksal hem de fiziksel açıdan kurban edilmişlerdir. Dönemin karmaşasını,o büyük hayal kırıklığını bütün ahlaki değerleri ve geleneksel erdemleri sorgulayarak ve yine kimyasallardan destek alarak son derece umutsuz bir PLASTİK DÜŞLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu 15
kuşkuculukla dile getirenlerin başında Hemingway i gösterebiliriz. Uzunca bir süre, Amerika yı altüst eden cinsel devrimi ele alan Henry Miller alkol ve uyuşturucuyu birer silah olarak kullanmıştır.aynı kuşağın bir başka temsilcisi olan Charles Bukowski esin veren alkol ve madde kullanıcıları anlatan ilk öykücülerindendir. Gençliğin protest akımı olarak ortaya çıkan Beat Kuşağı yazarlarının eserleri de ön plana çıkarlar. Sokak şairleri bilinen Beat şair ve yazarlarının kitapların dilimize çevirileri fazla yapılmamış olsa da ülkemizde önemli ölçüde tanınırlar. Allen Ginsberg, Neal Cassady, William Burroughs, Gregory Corso, Gary Synder, Lawrence Ferlinghetti ünlü beatniklerdendir. İşte Jack Kerouac da bu akımın en önemli ve Türkiye de en çok bilinen temsilcisidir. 1957 yılında yayımlanan Yolda (On The Road) adlı romanı birçok eleştirmene göre Beat Kuşağı nın en önemli yapıtıdır. Adından da anlaşılacağı gibi yolculuk teması üzerine kurulu olan bu romanda Kerouac, kendinin ve arkadaşlarının gerçek yaşamını anlatır. Kitapta yazar, uçsuz bucaksız Amerikan düzlüklerinde otostop yaparak orda burada geceleyerek gezerken,kadınları, uyuşturucu ve alkolü yol arkadaşıyla paylaşır. Madde kullanmanın propagandistliğini üstlenmiş olan bu yazarların eserlerinde savundukları görüşlerden biri de, bu maddeleri kullanmanın bir gelişmişlik ve ilericilik simgesi olduğudur. Bu eserlerde madde kullanımını olumlu gösterme çabasına verilebilecek en iyi yanıtı yine 12 yaşında esrara, 13 yaşında da eroin başlayan Chrsitian F. nin madde kullanımı nedeni ile çektiklerini anlattığı kendi yaşam öyküsünü dile getiren Eroin adlı kitabında bulabiliriz.
Bölüm: 4 Uyuşturucu Gerçeğini Anlamak / Mahvolmuş Hayatlar 17 Sinema ve Madde Kültürü İnsanlar izledikleri filmler sayesinde kendi hayatlarının gerçeğinden 90 dakikalığına ayrılarak kendilerini fantezi dünyasının içine atarlar. Gerçekten sinema izleyicileri için rahatlatıcı, eğlendirici hata öğretici bir yoldur. Değişik temaların işlendiği sinemanın yapımcılarının tercih ettikleri en önemli konularının başında uyuşturucu geliyor. Geniş bir izleyici kitlesi her yıl yenileri çekilen uyuşturucu bağımlılığı, adam vurma ve çete kültürü sahneleri içeren yüzlerce filmi izliyorlar. Madde kültürünün yayılmasında önemi büyük olan sinemanın rolü aslında yalnızca uyuşturucu alanlar veya satıcıların kötü olarak anlatılması ile sınırlı değildir. Bir sinemada patlamış mısır ve hafif içeceklerle otururken izlenilen filmde anlatılan kültürü büyük ekranda bize ilginç gelmektedir. Filmlerde madde kültürü her yönüyle oldukça heyecanlı ve cesur olarak tarif edilmektedir. Bu anlatımlar gençler için cazibe merkezidir. Zaten delikanlılık çağında olan, heyecan ve macera arayan gençlere sanki bunun yolu öğretilmektedir. Bunu içinde filmlerde madde kullanımı konusu işlenirken çok dikkatli olmalıdır. Özellikle sadece uyuşturucu kaçakçılarının heyecanlı sahnelerini değil madde kullanımına bağlı kontrolsüz şiddetleri, hesapsız ölümleri de anlatmak lazımdır. Bugünün toplumunda ciddi bir gerçeklik kontrolüne ihtiyaç vardır. Gerçek yaşam asla filmlerdeki gibi değildir. Filmlerde anlatılan madde kültürü oldukça heyecanlı ve cesur olarak tarif ediliyor olsada gerçekte korkutucu, karanlık ve en önemlisi ölümcüldür. Bu başlığın altında anlatılacak olan madde kültürü bakımından önemli olan sinema eserlerin neredeyse tamamı sinemaya aktarılan edebiyat uyarlamalarıdır. Bu eserlerin çoğunda madde kültürü anlatılırken yer altı dünyası ile olan ilişkide ele alınmıştır. Madde kullanımın ön plana çıktığı ilk eserler yine Beat kuşağının edebiyat ürünlerinin sinemaya uyarlaması olan kült filmleridir. PLASTİK DÜŞLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu 17
Madde ve sinema ilişkisi ele alındığında ilk aklımıza gelen başyapıt, bağımsız sinemanın en önemli örneklerinden birisi olarak kabul edilen Geniş İnsan anlamına gelen Easy Rider filmidir. Başrollerini Peter Fonda, Dennis Hopper ve Jack Nicholson'ın paylaştığı 1969 yılı ABD yapımı olan bu filmde hayatı hafife alan, para kazanmayan ama harcayan, madde kullanarak yaşayan insanlar betimlenir. Filmde, uyuşturucu satışından kazandıkları parayı harcamak amacıyla madde kullanarak motosikletleri ile gezinen iki hippiye, özgürlükler ülkesi Amerika'da toplumun takındığı farklılıklara ve bireysel özgürlüğe karşı hoşgörüsüz tutumu anlatılır. Önemli bir diğer sinema eseri ise Beat kuşağının en renkli yazarlarından biri olan William S. Burroughs, madde alt-kültürü ve yer altı dünyasını anlatan aynı adlı romanından sinemaya uyarlanan, yönetmenliğini David Cronenberg yaptığı 1992 yılında vizyon giren Çıplak Şölen (Naked Lunch) adlı filmdir. Burroughs'un sinemaya uyarlanması pek mümkün görünmeyen bu romanı, Cronenberg tarafından ustaca işlenmiş, kült bir filme dönüşmüştür. Film, New York'ta 1953 yılında başlıyor ve Afrika'ya kadar uzanıyor.aslında yazar olmak isteyen tekdüze bir hayatı olan böcek ilaçlayıcısı, evde yine bu ilaçlarla kafayı bulup bağımlı olan karısına katılır ve gerçek ile hayal arasında gidip gelerek, kendilerine bilinç altından doğan başka bir dünya yaratırlar. Sanrılar içindeyken tanıştıkları doktorun dev bir kırkayak etinden elde ettiği bir uyuşturucuyu tadarak hayal güçlerinin sınırlarını zorlayarak daha da çılgınlaşan bir dünyaya sahip olurlar. Artık etrafta dolaşan ve konuşan dev böcekler, aldatıldıklarını söyleyen fısıltılar, vajina ve penis benzeri objeler bu yeni gerçekliğin standartlarıdır. Önemli bir başka sinema eseri de ünlü yönetmen Oliver Stone nun 1991 yılında çektiği The Doors adlı filmdir. Filmde Aldous Huxley'in meskalin adlı bir maddeyle yaşadığı gerçek deneyimlerini anlattığı Algı Kapıları isimli kitaptan esinlenerek adı
Bölüm: 4 Uyuşturucu Gerçeğini Anlamak / Mahvolmuş Hayatlar 19 konulan Amerikalı rock grubu, The Doors ve hayranları tarafından söylediği bir şarkıya istinaden Kertenkele Kral (lizard king) adı takılan ve ölene kadar madde kullanan solistleri Jim Morrison un öyküsü anlatılır. Bu filmin en önemli sahnesinde konserlerinde Jim Morrison un söylediği I'm a lizard king. I can do anything (Ben kertenkele kralıyım herseyi yapabilirim) sözleri dikkat çekicidir.bu sözlerden esinlenen çok sayıda genç hayranı da kendisi gibi madde kullanmışlardır. Yine senaryosunu Oliver Stone'nun yazdığı ve Alan Parker'ın yönetmenliğini üstlendiği Geceyarısı Ekspresi (Midnight Express) isimli filmde madde kullanan ve satan William Hayes isimli şahsın ülkemizde tutuklandıktan sonra yaşadıkları anlatılır. 1978 yılında çekimleri biten ve gösterime giren 2 Oscar ödülü kazanmış filmdeki gerçeklere dayanmayan çarptırılmış bir anlatımla ülkemiz haksız yere karalanmıştır. ma olarak tarihin sayfalarında yerini almıştır. Filmin gerçek kahramanı olan William Hayes ise yaptığı bir röportajda başından geçen olayların filmin senaristleri tarafından abartıldığı ve bu sayede Oscar'a giden yolun açıldığı açıklanmıştır. PLASTİK DÜŞLER Prof. Dr. Ömer Ayhan Kalyoncu 19
Madde kullanımı ile ilgili önemli sinema eserlerinden bahsederken aslında bir alkolik öyküsü olan bağımlılığın çok iyi anlatıldığı ünlü oyuncular Mickey Rourke ve Faye Dunaway in oynadıkları Bar Sineği (Barfly) isimli filmden de bahsedeceğiz. 1987 yılında çekilen bu filmde ünlü yazar Charles Bukowski nin bir barda tanıştığı kendisi gibi alkolik olan bir kadınla yaşadığı aşkın gerçek hikayesi anlatılmıştır. Bu konuda son yıllardaki çekilen en önemli sinema filmi 1996 yılında Danny Boyle tarafından yönetilen ve Irvine Welsh' in yazdığı aynı isimli romandan sinemaya