ÜÇÜNCÜ NESİL MOBİL TELEKOMÜNİKASYON SİSTEMLERİ İÇİN TÜRKİYE DE UYGULANACAK FREKANS BANDI, LİSANS, SERVİSLER, UYGULAMALAR VE ÜLKEMİZDEKİ DURUMU

ÜÇÜNCÜ NESİL MOBİL TELEKOMÜNİKASYON SİSTEMLERİ İÇİN TÜRKİYE DE UYGULANACAK FREKANS BANDI, LİSANS, SERVİSLER, UYGULAMALAR VE ÜLKEMİZDEKİ DURUMU THE FREQUENCY BAND, LICENCE, SERVICES, APPLICATIONS AND PRESENT STATUS IN TURKEY FOR THE THIRD GENERATION MOBILE TELECOMMUNICATIONS SYSTEMS Dr.M. Murat CANDAN 1 1 Telekomünikasyon Kurumu-ANKARA 1 e-posta: mcandan@tk.gov.tr Özet Üçüncü Nesil (3N); sayısal ses, paket tabanlı veri, görüntü, çoğul ortam uygulamalarının, farklı hareketlilik ortamlarında 144 kbps dan 2 Mbps a kadar hızlarda sunulabilmesini sağlayan bir teknolojidir. 3N tanımlamaları daha çok veri iletim hızı ile gündeme gelse de Ülkemizin de üyesi bulunduğu Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), hıza ilişkin belirlemelerin yanında, hem karasal hem de uydu sistemlerini kullanabilen, 2N ve sabit sistemlerle uyumlu çalışabilen ve bunun yanında evrensel dolaşım, daha kaliteli hizmet sağlama, devre ve paket anahtarlamalı veri iletimini destekleme gibi bazı teknik özellikleri karşılayabilen sistemleri 3N olarak kabul etmiştir. Bu bildiride, 3N mobil telekomünikasyon sistemleri, verilebilecek hizmetler, bu konuya ilişkin Avrupa Birliği düzenlemeleri, ülke uygulamaları, ülkemizde 3N yetkilendirme çalışmalarında gelinen nokta, 2007 yılı içinde yapılacak 3N ihalesi ve kullanıcılara getireceği yeniliklerin neler olduğu hakkında bilgi verilmektedir. Anahtar sözcükler: Üçüncü Nesil, 3N, IMT-2000, UMTS, 3N ihalesi, Yeni nesil Abstract Third Generation (3G) is a mobile technology that offers mobile services such as digital voice, packet data, video and multimedia applications between 144 kbps and 2 Mbps in different environments. Though 3G definitions are made mainly in terms of data rate, International Telecommunication Union (ITU), of which our country is one of the members, defines the technologies as 3G, which can use both terrestrial and satellite systems, operating in compatibility with 2G and fixed systems, supporting both circuit and packet switched data transmission with better quality of service. In this paper, it is informed about 3G mobile telecommunications systems, services, EU regulations concerning 3G, country practices, studies of 3G authorization and 3G tender in Turkey, and what type of innovations for Turkish users will be realized. 1. GİRİŞ Son 20-30 yıl içinde, gerek teknik gerekse kurumsal açıdan yenilikçi özellikler taşıyan telekomünikasyon teknolojileri bilgi teknolojileri ile birlikte sosyal yaşamı yeniden şekillendirdi. Optik kanallardan ses ve veri yollama, internet dâhil olmak üzere bilgisayar ağları, telli ve telsiz, telekomünikasyon ağları ya da uydu iletişim sistemleri ve uydu ağları gibi uygulamalar, varlıklarını telekomünikasyon teknolojilerindeki gelişmelere ve teknolojiler arasındaki yakınsamaya borçludur. Daha da geniş bir çerçeve içinde, otomatik ses verilerini tanıma, görüntü tanıma ve iyileştirme, veri sıkıştırma ve kaydetme teknolojileri gibi sayısal işaret ve görüntü işleme uygulamaları, telekomünikasyonun önemli alt bölümleri olarak gelişmektedir[1]. Her geçen gün yeni bir gelişmenin kaydedildiği telekomünikasyon sektöründe, mobil şebekeler üzerinden sadece ses hizmetleri değil, aynı zamanda genişbant veri hizmetleri de rahatlıkla sunulabilir hale gelmiştir. 1. Nesil (1N) olarak ifade edilen analog sistemlerin sadece ses temelli hizmetler sunabilmesi, hizmet kalitesinde sıkıntılar yaşanması, küreselleşememesi ve bu teknolojilerin hizmet çeşitliliğini sağlayamaması sebebi ve sayısal teknolojinin gelişimi ve üstünlüklerinin anlaşılmasıyla, 1N sistemleri zamanla kullanımdan kaldırılarak, 2. Nesil (2N) sistemlerine geçişler başlamıştır. Ancak, kısa bir süre sonra, 2N teknolojisi ile sesin yanında oldukça düşük hızlarda da olsa yapılan veri iletimi, talepler

karşısında yetersiz kalmıştır. Bu durum yeni bir kuşağın ortaya çıkmasında itici güç oluşturmuştur. Dolayısı ile mobil şebekelerde sesin yanında hızlı veri iletimini teknik imkanlar dahilinde geliştirme çalışmaları başlatılmış olup 2,5. Nesil (2,5N) diye tabir edilen ve temeli 2N şebekelerindeki veri iletim hızını artırmaya yönelik olan teknolojiler geliştirilmiştir. Çağımızın vazgeçilmezleri arasında yer alan mobil iletişim, günümüzde mobil genişbant kavramıyla yeni bir boyut kazanmakta olup mobil şebekeler üzerinden genişbant hizmetleri alabilmek de zaruri bir ihtiyaç haline gelmektedir. Mobil kullanıma olan bağımlılık arttıkça, bu şebekeler üzerinden sunulan katma değerli hizmetler de hızla çeşitlendirilmekte ve genişbant ihtiyacı da beraberinde artmaktadır. Bu artışla birlikte 2,5N sistemleri de bazı kullanıcı kesimlerinin ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kalmıştır. Bu sebeple teknoloji üreticileri yeni bir kuşak olan ve hem ses hem de hızlı veri iletimine imkân sağlayan Üçüncü Nesil (3N) genişbant teknolojisini geliştirmişlerdir. Ancak, Dünyada 1999-2000 yıllarında 3N lisansları verilmeye başlamasına rağmen, işletmecilere getirilen mali yükümlülüklerin ağır olması, yaşanan ekonomik kriz ve terminal cihazlarının temininde yaşanan darboğaz, ilk etapta beklenilen başarıların yakalanamamasındaki temel etkenler arasında sayılabilir. Bununla birlikte, 2003-2004 yıllarından itibaren 3N şebekelerinin ticari olarak hizmete sunumunun artmasıyla birlikte, abone sayılarında da hızlı artışlar kaydedilmiştir. Hatta 2N ve 3N abone sayılarının artışına ilişkin veriler incelendiğinde, hizmetin sunumunun başlangıç yıllarında 3N abone artışının 2N abone artışından daha hızlı olduğu görülmektedir [2]. 2. ÜÇÜNCÜ NESİL MOBİL TELEKOMÜNİKASYON SİSTEMLERİ 3N mobil telekomünikasyon sistemlerinin çerçevesi 17 Mayıs 1865 yılında kurulan ve Ülkemizin de Kurucu Üyeleri arasında yer aldığı Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (International Telecommunications Union - ITU) tarafından belirlenmiştir. ITU, hem karasal hem de uydu sistemlerini kullanabilen, 2N ve sabit sistemlerle uyumlu çalışabilen ve bunların yanı sıra, Yüksek hareketlilik içeren her türlü telsiz ortamında 144 Kbit/sn, düşük hareketli ortamlarda 384 Kbit/sn, hareketsiz ortamlarda da 2 Mbit/sn veri iletimini sağlayabilen, Çift yönlü veri iletebilme yeteneği olan, Hem devre anahtarlamalı hem de paket anahtarlamalı veri iletimini destekleyebilen, Daha kaliteli ses hizmeti sağlayabilen, Spektrumu verimli kullanabilen, 2N Sistemleri ile kesintisiz iletişim sağlayabilen, Uluslararası dolaşım yeteneği bulunan, Çoklu ortam uygulamaları için terminallere aynı anda birden fazla hizmet sunulabilen mobil telekomünikasyon sistemlerini 3N olarak kabul etmiştir. Bu sistemler ITU tarafından genellikle IMT- 2000 sistemleri olarak ifade edilmektedir [3]. Diğer taraftan, Avrupa Parlamentosunun ve 14 Aralık 1998 tarihli Konseyin 128/1999/EC Kararına göre UMTS, GSM gibi ikinci nesil sistemlerin yeteneklerinin ötesinde özellikle yenilikçi çoklu ortam hizmetlerini destekleme ve karasal ve uydu bileşenlerinin birlikte kullanılması yeteneğine sahip üçüncü nesil mobil ve telsiz iletişim sistemini ifade etmektedir. Bu sistemin en az aşağıdaki özellikleri desteklemesi gerekmektedir. Çoklu ortam yeteneği, farklı coğrafi alanlarda GSM gibi 2G sistemlerin yeteneklerinin ötesinde tam ve düşük mobiliteli uygulamalar, İnternete, iç ağlara ve diğer IP tabanlı hizmetlere verimli erişim, Sabit şebekelere eşit, yüksek kaliteli ses iletimi, Ayrık IMT-2000/UMTS ortamları arasında, uygun olduğu durumlarda, hizmet taşınabilirliği (Ör: kamu/özel/iş; sabit/mobil), GSM'le ve IMT-2000/UMTS şebekelerinin karasal ve uydu bileşenleri arasında tam dolaşım ve kesintisiz bir ortamda çalışma, Telsiz erişim şebekesi: Tüm hizmetlere (eşzamansız trafiği destekleyen ve uyumlaştırılmış frekans bantlarında bant genişliği / isteğe bağlı veri hızına izin veren paket veri tabanlı hizmetler dahil) erişim için yeni karasal hava arayüzleri, Çekirdek şebeke: Sabit/mobil yakınsamasını dikkate alarak mevcut çekirdek şebeke sistemlerinin (ör: geliştirilmiş GSM şebekesi) evrimi üzerine kurulu tam bir dolaşım işlevi de dahil olmak üzere çağrı yönetimi, hizmet denetimi, konum ve mobilite yönetimi. ITU ve AB nin bu belirlemelerine rağmen, 3N sistemlerinin yetenekleri daha çok iletim hızı ile gündeme gelmektedir. Hız, herhangi bir hizmetin kalitesini belirleyen temel etkenlerden olsa da uluslararası dolaşımın desteklenebilmesi, spektrumun verimli kullanılması gibi ITU tarafından belirlenen diğer özellikler de 3N sistemlerinin taşıması gereken özelliklerindendir ve bunların hepsinin bir bütün olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.

Başlangıçta, IMT-2000 ile tek bir standart hedeflenmesine rağmen bölgesel ve ulusal farklılıkları çözmek amacıyla, 1998 yılında 3GPP (Üçüncü Nesil Ortaklık Projesi) kurulmuş ancak bu organizasyon Avrupalı GSM tedarikçilerinin etkisinde kalmıştır. Hemen ardından da ABD li CDMA tedarikçilerinin desteklediği 3GPP2 (Üçüncü Nesil Ortaklık Projesi 2) Forumu oluşturulmuş [1] ve yine bölgesel farklılığa doğru bir gelişme görülmüştür. Birliktelik sağlamaya yönelik bu projelere rağmen, katılımcıların bölgesel ve ulusal menfaatlerini ön plana çıkarmaları sonucu tek bir IMT-2000 standardına erişmek imkansız hale gelmiştir. Tek bir standardı imkânsız kılan baş unsur ekonomi faktörüydü [4]. Hedeflen tek standart yerine onaylanan birden fazla standarttan Şekil 1 de yer alan beşi ön plana çıkmaktadır. Şekil 1. ITU Tarafından Belirlenen IMT-2000 Karasal Telsiz Arayüzleri Bununla birlikte, Avrupa nın desteklediği WCDMA ve Amerika nın desteklediği CDMA2000 standartları günümüzde en çok kullanılan 3N standartlarını oluşturmaktadır. 1N den itibaren dünyanın farklı bölgelerinde uygulanan farklı mobil sistemlerin 3N ye doğru gelişimi de farklı senaryolar üzerinden gerçekleşebilmektedir. Herhangi bir 3N standardını kullanacak 3N şebekesini baştan oluşturmak mümkün olsa da, 3N sistemlerine yapılacak yatırım maliyetlerinin azaltılmasını teminen mevcut altyapılarından azami ölçüde yararlanabilmek için, işletmeciler genellikle kendi ülkelerinde kullanılmakta olan 2N sistemleri üzerine inşa edilebilecek uygun 3N standardını tercih etmektedir. Bu sebeple de başlangıçta tek bir 3N standardı için yola çıkılmış olmasına rağmen daha sonra ITU, ülkelerin çıkarları doğrultusunda birden fazla 3N standardı benimsemek zorunda kalmıştır. Şekil 2 de 3N ye geçiş aşamasında izlenilen yollar gösterilmektedir [1]. Şekil 2. 3N ve Sonrasına Doğru Gelişim Geçiş süreçleri, işletmecilerin kendi ekonomik kararlarının yanında ülkelerin coğrafi konumları, stratejik ve finansal hedefleri doğrultusunda da şekillenebilmektedir. Bu nedenle, GSM işletmecileri, TDMA işletmecileri ve Japonya daki PDC sistemlerini kullanan işletmeciler, 3N ye geçiş yolunda, WCDMA i; CdmaOne işletmecileri ise, CDMA2000 i tercih etmektedirler. Bu nedenle her işletmeci için en uygun tek bir çözüm bulmak imkânsızlaşmakta ve standartların geliştirilmesi aşamasında olduğu gibi geçiş sürecinde farklı yollar izlenebilmektedir. Mobil şebekeler üzerinden daha gelişmiş ve daha fazla bant genişliği sunabilecek teknolojilerin geliştirilmesine yönelik talep beklentisi nedeniyle mobil şebeke endüstrisinde yer alan bazı oyuncular tarafından 3N sonrası sistemlerin geliştirilmesine yönelik çalışmalar başlamış durumdadır. Bunlar 3N sistem yeteneklerinin artırılmasının yanında, yeni kuşak şebekelerin de tanımlanması üzerine odaklanmaktadır. 3N şebekelerinin bir sonraki adımı bazı endüstri çevreleri tarafından 3N sonrası şeklinde ifade edilirken, bazı çevreler tanımlamaları daha da özelleştirerek 3,5 N ve sonraki kuşak olarak da 4N ifadesine yer vermektedirler. 3,5N de temel olarak 3N sistemlerinin kapasitesi artırılırken, 4N konusundaki çalışmalar devam etmekte ve hâlihazırda 4N tanımlamaları üzerinde endüstriyel çevrede bir fikir birliği sağlanamamıştır. Bazı teknoloji üreticileri 4N yi mobil ortamda 100 Mbit/sn ile 1 Gbit/sn arasında hız sağlayabilecek bir sistem olarak tanımlarken bazıları da mevcut kablosuz teknolojilerinin ortak bir platformda çalışmasını sağlayacak tümleşik bir sistem olarak değerlendirmektedir. 2.1. Avrupa Birliği Düzenlemeleri 2.1.1.UMTS Kararı (128/1999/EC Kararı) Avrupa Komisyonu, ticari taleplere uygun olarak iç pazar ilkeleri temelinde UMTS şebekelerinin ve

hizmetlerinin Birlik içerisinde hızlı ve koordineli bir şekilde hizmete sunulması amacıyla 1998 yılında bir karar almıştır [5]. Bu karara göre; 1. AB ye üye devletler, en geç 1 Ocak 2002 tarihine kadar UMTS hizmetlerinin koordineli ve aşamalı bir şekilde hizmete sunulmasını sağlamak üzere kendi bölgelerinde her türlü çalışmayı yapacaklar ve özellikle UMTS için 1 Ocak 2000 tarihinden geç olmamak üzere bir yetkilendirme sistemi oluşturacaklardır (Madde 3.1) 2. Üye devletler, ETSI tarafından geliştirilen veya onaylanan standartlara uygun olarak ve CEPT tarafından uyumlaştırılan frekans bantlarında UMTS in kurulmasını temin edeceklerdir (Madde 3.3) 3. Üye devletler, teknik imkânsızlıklar nedeniyle, yetkilendirme sistemlerini oluşturma ve UMTS hizmetlerinin sunumunu sağlama konusunda belirtilen süreyi 12 ay daha uzatabileceklerdir. Bu kararlara göre, yetkilendirmede üye devletlere tanınan yetkilendirme sistemini oluşturma ve UMTS hizmetlerinin sunumunu sağlama süreleri, teknik imkânsızlıkların da göz önüne alındığı varsayılırsa 1 Ocak 2003 tarihinde dolmuş durumdadır. Ayrıca UMTS Kararı 22 Ocak 2003 tarihi itibarı ile süresi bitmiş durumdadır (14. Madde gereği). UMTS, AB tarafından tercih edilen bir teknoloji olarak seçilmiştir. AB Komisyonu, Birlik içerisinde uluslararası dolaşımı kolaylaştırmak amacıyla 3N sistemleri için lisans verilirken, üye ülkelerin en azından 1 adet WCDMA telsiz ara yüzünü kullanan UMTS lisansı vermelerini istemektedir. Bu gereksinim haricinde diğer tahsisler, DTÖ (Dünya Ticaret Örgütü) anlaşmalarına göre, her türlü 3N standardına açık bırakılmıştır [1,6]. 2.1.2 Yetkilendirme Direktifi 1997 tarihli Lisanslama Direktifi (97/13/EC), 2002 tarihli yeni AB düzenleyici paketinde Yetkilendirme Direktifi (2002/20/EC) olarak değiştirilmiş durumdadır. Ancak 3N lisanslarının verilmeye başlandığı zaman üye ülkeler Lisanslama Direktifi hükümlerine göre lisans vermişlerdir. gelişmesini kolaylaştırmak ve kullanıcılara yönelik faydaları artırmaya yönelik olmalıdır (Madde 10.3) [7]. Lisanslama Direktifi ve UMTS Kararı, AB ye üye ülkelerinde 3N yetkilendirmesi için yasal bir zemin oluşturmaktadır. Lisanslama Direktifi temel ilkeleri ortaya koyarken, yetkilendirme yöntemleri konusunda herhangi bir sınırlama getirmemektedir. Ulusal idareler ve düzenleyici kurumlar kendi lisanslama modellerini oluşturma konusunda serbest bırakılmıştır. AB ye üye ülkeler, UMTS Kararı ve Lisanslama Direktifi nin yanında diğer AB mevzuatı ve kendi yasal çizgileri içerisinde 3N lisanslarını vermişlerdir. 2005 Yılı Eylül ayı itibarı ile AB ye yeni katılan ülkelerin de etkisiyle lisans sayısı 79 a yükselmiş durumdadır. Şekil 3 de AB deki UMTS lisans durumu görülmektedir. Birlik içerisinde birçok ülkede 2N işletmecilerinin UMTS lisansına da sahip oldukları görülürken, bazı UMTS işletmecileri de sadece 3N şebekeleri üzerinden hizmet vermek üzere piyasaya giriş yapmışlardır. Temmuz 2006 Şekil 3: 25 AB ülkesinde Ticari olarak faaliyete geçen işletmeciler UMTS lisanslı işletmeciler [8]. 2.2 Ülke Uygulamaları Tablo 1 de, ülkelere ilişkin 3N lisanslarının veriliş yöntemi, lisansların veriliş tarihleri, lisans ücretleri ve lisansların geçerlilik sürelerini içeren bilgiler yer almaktadır [9]. Lisanslama Direktifine göre Üye devletler sadece; 1. Radyo frekansı ve numara gibi kıt kaynakların etkin kullanımını temin etmek üzere herhangi bir telekomünikasyon hizmeti için verilecek bireysel lisans sayısını sınırlandırabilmektedir (Madde 10.1). 2. Tarafsızlık, ayrım gözetmeme ve şeffaflık ilkeleri gibi bazı seçim kriterlerini dikkate alarak bireysel lisansları verebilir. Herhangi bir seçim, rekabetin

Tablo 1. Ülke Uygulamaları Ülke Yetk. Yön. Yetk. Tarihi İşletmeci Sayısı Mev. Yeni Ort.Yet. Ücreti/ İşl. (Milyon Avro) Yetk. Süresi (Yıl) Avusturya Art. Kasım 00 4 1 140 20 Belçika Art. Mart 01 3-150 20 Danimarka Art. Eylül 01 2 1 130 20 Finlandiya G.Yar. Mart 99 3 - - 20 Fransa G.Yar. Tem 01 3-619 15+5 Almanya Art. Ağus 00 4 1 8400 20 Yunanistan Art. Tem 01 3-161 20 İrlanda G.Yar. Haz 02 2 1 80 20 İtalya Art. Ocak 01 3 2 2400 15+5 Lüksemburg G.Yar. Mayıs 02 3 - - 20 İngiltere Art. Mayıs 00 4 1 7000 20 İspanya G.Yar. Mart 00 3 1 130 20 Hollanda Art. Ağus 00 5-537 15 Portekiz G.Yar. Ekim 00 3-100 15 İsveç G.Yar. Aralık 00 2 1 0,11 15 İsviçre Art. Ocak 01 4-34 15 Japonya İlk Nisan 00 3 - - Süresiz Gelen Bulgaristan Art. Mayıs 05 3-27 20 Romanya Art. Kasım 04 2-35 - Çek Cmh. Art. Aralık 01 3-110 20 Hırvatistan Art. Ekim 04 3-25 20 3. UMTS/IMT-2000 SPEKTRUMU Dünyanın birçok bölgesinde, UMTS/IMT-2000 operatörleri için ayrılmış olan spektrum WARC-92 de ve ITU-Telsiz Tüzüğü (Radio Regulations) içinde tanımlanan frekans bandlarıdır. UMTS/IMT-2000 için tanımlanan 1885-2025 MHz ve 2110-2200 MHz bandı sistemin ilk kurulumunda, ana bandlar olarak değerlendirilmektedir [10]. Şekil 4 de, bazı ülke ve bölgelere göre UMTS/IMT- 2000 spektrum planlaması görülmektedir. Şekilde de görüldüğü gibi bazı ülkelerin planlamaları WARC- 92 de varılan anlaşmalardan farklıdır. Birçok ülke, UMTS/IMT-2000 uygulamasına başlamak için WARC-92 ile tanımlanan bandları kullanmakla birlikte mevcut durum, pazar ihtiyacı ve ekonomik konuları da dikkate alarak WRC-2000 de tanımlanan bandları ya da WARC-92 ve WRC-2000 bandlarının oluşturduğu kombinasyonu içeren bandlarda kullanıma başlamıştır [11]. 3. nesil mobil iletişim sistemlerinin ilk gelişimi ana bandlarda olmakla birlikte, UMTS/IMT-2000 teknolojisi WRC-2000 de tanımlanan ilave bandlarda kullanılacak şekilde geliştirilmelidir. ITU Avrupa Çin Japonya/ Kore Kuzey Amerika Şekil 4. IMT-2000 Frekans Bandları UMTS ile ilgili olarak, ERC tarafından 1997 yılında hazırlanan ilk Karar ERC/DEC/(97) 07 dir [12]. O tarihten itibaren, Avrupa da üreticiler, operatörler ve düzenleyici kuruluşlar UMTS konusu ile ilgili olarak birlikte ya da bireysel olarak birçok çalışma yapmışlardır. ERC/DEC/(97) 07 Kararı, ERC/DEC/(00) 01 Kararı ile geliştirildi [13]. ITU Radyokomünikasyon sektöründe, IMT-2000 sistemleri ve ötesi konusu en önemli konular arasında bulunmaktadır. UMTS/IMT- 2000 çeşitli gruplar bünyesinde yoğun bir şekilde çalışılmaktadır. Avrupa Komisyonu, ECC/PT 1 (eski adı TG 1), UMTS Forum, ITU/WP 8F (eski adı TG 8/1) ve 3GPP gibi birçok kuruluş bu konu ile ilgili çalışmalara devam etmektedir. Ayrıca, ulusal düzeylerde de çalışmalara başlanılmıştır. CEPT bünyesinde UMTS kullanımı ERC/DEC/(06) 01 Kararında, UMTS için ayrılan bandlar tanımlanmaktadır. ERC/DEC/(06) 01 Karar ında karasal UMTS için tanımlanan bandlar; 1900-1980 MHz, 2010-2025 MHz ve 2110-2170 MHz dir [14]. 4. 3N HİZMETLERİ 3N sayesinde Türkiye'de cep telefonu kullanıcıları için yeni bir dönem başlamış olacaktır. Basit anlatımıyla, hızlı ve görüntülü iletişim olarak bilinen 3N teknolojisi beraberinde pek çok yeni nesil servisin de kullanımına yol açacaktır. 3N sistemlerinin en temel özelliği mobil ortamda genişbant İnternet erişimine imkân sağlanmasıdır. Verilebilecek hizmetler ancak uygulama geliştiricilerin geliştirdikleri uygulamaların farklılığıyla izah edilebilecek olsa da, bu şebekeler üzerinden görüntülü telefon hizmetinin yanında sağlık, eğitim, güvenlik, bankacılık, turizm ve ofis vb. uygulamaları da mobil olarak gerçekleştirilebilmektedir. Kısaca, mobil genişbant veri hizmetlerinin sunulduğu bir ortamda, eğitimden eğlenceye, etkileşimli oyunlardan ticari

uygulamalara kadar her türlü hizmete zamandan ve konumdan bağımsız olarak ulaşılabilecektir. Tüketiciler 3N cihazlarının, sahip oldukları elektronik cihazların direkt olarak yerini alabileceğini düşünmemekle birlikte, bu cihazları TV, Radyo, Oyun Makinesi gibi diğer elektronik cihazlara erişimleri olmadığı zaman kullanılabilecek çok-fonksiyonlu cihazlar olarak değerlendirmektedirler Kullanıcılara cazip gelen ilk 5 eğlence içerikli servis; radyo dinleyebilmek, şarkı isteği yapabilmek, albüm indirebilmek, TV gibi programlar izleyebilmek ve oyunlar oynayabilmek şeklinde sıralanmaktadır. [1] 5. ÜLKEMİZDEKİ MEVCUT DURUM Ülkemizde mobil iletişim teknolojilerinin kullanımı 1986 yılında NMT ile başlamış ve mobil iletişim 23.02.1994 tarihinden itibaren de sayısal sistemler olan GSM ile birlikte ülkemizde birçok kişi için vazgeçilmez bir ihtiyaç halini almış durumdadır. Ülkemizin GSM ile tanışması ilk önce Ankara, İstanbul ve İzmir de gerçekleşmiş ve daha sonra diğer bölgelere yayılmıştır. GSM hizmetleri başlangıçta Türk Telekom ile Turkcell İletişim Hizmetleri A.Ş. ve Telsim Mobil Telekomünikasyon Hizmetleri A.Ş. arasındaki gelir paylaşımı esasına göre yürütülürken, 27.04.1998 tarihinde, Ulaştırma Bakanlığı ile bu iki işletmeci arasında imtiyaz sözleşmesi imzalanmış ve bu tarihten itibaren GSM işletmecileri lisanslı işletmeciler olarak faaliyetlerini devam ettirmişlerdir. Bu işletmeciler, imzalanan imtiyaz sözleşmeleri ile 900 MHz bandında GSM sistemi işletme hakkını 500 Milyon ABD Doları+KDV lisans bedeli karşılığında elde etmişlerdir. 2000 yılının Nisan ayında da 1800 MHz bandında GSM lisansı verilmesi için çalışmalara başlanmış ve söz konusu GSM hizmetlerine yönelik yetkilendirme için yapılan ihale neticesinde 27.10.2000 tarihinde Ulaştırma Bakanlığı ile Telecom Italia Mobile (TIM) firması ve İş Bankası ortaklığı olan İş-Tim Telekomünikasyon Hizmetleri A.Ş. firması arasında 2.525 Milyar ABD Doları+KDV lisans bedeli karşılığında imtiyaz sözleşmesi imzalanmıştır. Daha sonrada Ulaştırma Bakanlığı ile Türk Telekom iştiraki olan Aycell Haberleşme ve Pazarlama Hizmetleri A.Ş. firması arasında da aynı lisans bedeli üzerinden GSM Görev Sözleşmesi 11.01.2001 tarihinde imzalanarak yürürlüğe girmiştir. 27.01.2000 tarih ve 4502 sayılı Kanun, 29.01.2000 tarih ve 23948 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmak suretiyle yürürlüğe girmiştir. Söz konusu kanun ile telekomünikasyon hizmetlerinin yürütülmesi ve telekomünikasyon altyapılarının tesisi ve işletilmesi ile ilgili düzenlemelerin yanında sektördeki gerekli diğer düzenleme ve denetleme gibi işleri yapmak üzere Telekomünikasyon Kurumu kurulmuştur. Telekomünikasyon sektörüne ilişkin devletin sahip olduğu yetki ve sorumlulukların belirlenmesi açısından bakıldığında, 4502 sayılı kanunla, politika belirlemenin yanında lisanslama yetkisinin Ulaştırma Bakanlığına, sektöre özgü düzenleme ve denetleme yetkisinin de Kuruma verilmiş olduğu görülmektedir. 4673 sayılı Kanunun 7 nci maddesi ile 406 sayılı Kanuna eklenen ek madde 27 yer alan İmtiyaz sözleşmesi akdedilerek yürütülecek olan telekomünikasyon hizmetleri veya alt yapısına yönelik yetkilendirmeye ilişkin planlar Kurum tarafından hazırlanır. Kurum tarafından hazırlanan bu planlar Ulaştırma Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından onaylanır ve Kurum tarafından yürütülür. hükümleri gereği, 3N konusunu da içine alan İmtiyaz sözleşmesi akdedilerek yürütülecek olan telekomünikasyon hizmetleri veya alt yapısına yönelik yetkilendirmeye ilişkin plânlar Kurum tarafından hazırlanması, hazırlanan bu plânların Ulaştırma Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından onaylanması ve Kurum tarafından yürütülmesi gerekmektedir [15]. Bu çerçevede, Telekomünikasyon Kurumu tarafından hazırlanan IMT-2000/UMTS hizmet ve altyapılarına ilişkin taslak yetkilendirme planı Bakanlar Kurulunca onaylanmış ve 16 Şubat 2006 tarihli ve 26436 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Plan uyarınca Planın Resmi Gazete de yayım tarihinden itibaren 6 ay içerisinde ihaleye çıkılması gerekmekte olup, ihale ilanı 7 Haziran 2007 tarihli ve 26545 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmış ve ihale süreci başlamıştır. İhalelerde 2886 sayılı Kanun uyarınca kapalı teklif usulü uygulanacaktır. İhale Şartnamesi kapsamında dört lisans için, her bir lisansın belirlenen asgari değeri üzerinden dört ayrı ihaleye çıkılacaktır. Birinci İhale A lisansı için olmak üzere, İhaleler sırasıyla A, B, C ve D lisansları için yapılacaktır. Bu kapsamda dört lisans için 7 Eylül 2007 tarihinde saat 10.00 da Telekomünikasyon Kurumu Merkez binasında ihaleler yapılacaktır. Her bir lisans için ayrılan band genişliği ve lisansların asgari değerleri Tablo 2 de belirtilmektedir.

Tablo 2. Lisanların asgari değerleri Tahsis edilecek bant genişliği (MHz) Asgari Değer (milyon Avro) 45 (A 40 (B 35 (C 252 224 196 140 6. SONUÇ 25 (D 3N şebekeleri üzerinden ses hizmeti sunulacak olsa da esas ağırlığın hızlı ve zengin içerikli veri uygulamaları olacağı düşünülmektedir. Dolayısı ile, 3N şebekelerinin faaliyete geçmesi ve genişbant erişim imkanlarının artmasının; İnternet kullanımının yaygınlaşmasına katkı sağlayacağı, Bilgi toplumuna geçişte önemli bir etken olacağı, Özellikle yazılım alanında yerli firmalara önemli fırsatlar yaratılabileceği, Gençlerimize yazılım sektöründe istihdam oluşturabileceği, Uzaktan eğitim, m-kütüphane, İnternet üzerinden bilimsel laboratuvarlara erişim, İnternet üzerinden dil eğitimi gibi uygulamalar ile eğitime katkı sağlanacağı, Yaşlı ve engellilerin uzaktan gözetim ve kontrolünde kolaylıklar sağlayacağı, m-uygulamalar ile vatandaşlarımızın yaşamının daha da kolaylaşacağı beklenmektedir. Kısacası, genişbant İnternet hizmetlerinin olduğu bir ortamda, eğitimden eğlenceye, interaktif oyunlardan ticari uygulamalara kadar her türlü hizmet verilebilecektir. Ülkemizde 3N hizmetlerinin sunulabilmesi için ihale yöntemiyle dört işletmeciye lisans verilmesine karar verilmiş olup, yetkilendirme çalışmalarının 2007 yılı sonuna kadar tamamlanması ve 2008 yılı içerisinde tüketicilerin yeni nesil hizmetleri kullanabilmesinin sağlanması hedeflenmektedir. Kaynakça [1] Candan, M.M., Üçüncü Nesil Mobil Haberleşme Sistemleri İçin Türkiye de Uygulanacak Frekans Bandı, Lisans, Servisler, Uygulamalar Ve Ülkemizdeki Durumu, Uzmanlık Tezi, Telekomünikasyon Kurumu, 2002. [2] Çalışma Grubu, IMT-2000/UMTS Hizmet Ve Altyapılarına İlişkin Yetkilendirme Planına Esas Rapor, Telekomünikasyon Kurumu, 2006. [3] UMTS Ulusal Koordinasyon Kurulu, Alt Çalışma Grubu-1, 3N Dünya Tecrübeleri, Aralık 2002, s.9. [4] Huber, J. F., UMTS, The Mobile Multimedia Vision for IMT-2000 Standardization, IEEE Commun. Mag., s129, 2000. [5] AB, Decision No 128/1999/EC of The European Parlıament and of The Council of 14 December 1998 On The Coordinated Introduction Of A Third- Generation Mobile And Wireless Communications System (UMTS) In The Community,1998. [6] National Telecommunications And Post Commission, Allotment of Spectrum in the Frequency Bands of 2nd and 3rd Generation Mobile Communications Systems in Greece and Granting of Relevant Individual Licenses, 2001. [7] Regulatory framework for 3N mobile communications in the EU, Jean Piquemal, ITU- BDT Seminar on Network Evolution, Sofia, Bulgaria, 21-24 January 2003. [8] Commission of the European Communities, Annex to The European Electronic Communications Regulation And Markets 2006 (12nd Report), 2007, Volume I, Brussels. s.18. [9] Cullen International SA, http://www.cullen-international.com, 2004. [10] UMTS Forum, UMTS/IMT-2000 Spectrum, Report No:6, s18, 1999. [11] ITU, Radiocommunication Study Groups, Development Of A Preliminary Draft New Recommendation For The Implementation Of Frequency Bands Identified For Terrestrial Component Of IMT-2000, Document No. 8F/5, Sweden, 2000. [12] European Radiocommunications Committee-ERC, ERC Decision of 30 June 1997 On The Frequency Bands For The Introduction Of The Universal Mobile Telecommunications System (UMTS), ERC/DEC/(97)07, 1997. [13] European Radiocommunications Committee - ERC, ERC Decision of 28 March 2000 Extending ERC/DEC/(97)07 On The Frequency Bands For The Introduction Of Terrestrial Universal Mobile Telecommunications System (UMTS), ERC/DEC/(00)01, 2000. [14] ECC Decision of 24 March 2006 on the harmonised utilisation of spectrum for terrestrial IMT- 2000/UMTS systems operating within the bands 1900-1980 MHz, 2010-2025 MHz and 2110-2170 MHz (ECC/DEC/(06)01), 2006. [15] Telekomünikasyon Kurumu, IMT-2000/UMTS Hizmet Ve Altyapılarına İlişkin Yetkilendirme Planına Esas Raporu, Aralık 2006.