ÜRİNER SİSTEM HASTALIKLARI ve HEMŞİRELİK BAKIMI Öğr.Gör. Dr. Funda AKDURAN Öğr.Gör. Funda AKDURAN
Üriner sistem böbrekler, üreterler, mesane ve üretradan oluşur. BÖBREKLERİN FONKSİYONLARI İdrar oluşumu Artık ürünlerin dışarı atılması Elektrolit ve sıvı dengesinin düzenlenmesi Asit baz dengesinin düzenlenmesi Kan basıncının düzenlenmesi Hormonların salgılanması, metabolize edilmesi ve dışarı atılmasıdır. 2
KAN BASINCININ DÜZENLENMESİ Kan basıncı düşünce böbreklerden renin salgılanır. Renin kan yoluyla karaciğer de anjiotensin I e dönüşür. Anjiotensin daha sonra, çok kuvvetli vazokonstrüktör olan anjiotensin II ye dönüşür. Vazokonstrüksiyon da kan basıncının artmasına neden olur. 3
Diğer taraftan anjiotensin II nin aldosteron sekresyonunu arttırıcı etkisi vardır. Anjiotensin II daha sonra Anjiotensin III e dönüşür. Anjiotensin III aldosteron sekresyonunu Anjiotensin II den daha çok arttırır. Böylece bu mekanizma bir yandan vazokonstrüktör etki ile diğer yandan ise aldosteron salınımı sonucu Na ve su reabsorbsiyonunu arttırıp volümü çoğaltarak kan basıncının yükselmesine neden olur. 4
KAN BASINCININ DÜZENLENMESİ 5
KREATİNİN: KAN TESTLERİ Böbrek fonksiyonunun etkinliğini ölçer. Kreatinin kas enerji metabolizmasının artık ürünüdür. Normal değeri 0.6-1.2 mg/dl. KAN NİTROJENİ (KAN ÜRE NİTROJENİ-BUN-BLOOD UREA NİTROGEN) Böbrek fonksiyonlarının normal olup olmadığının en önemli göstergesidir. Protein metabolizmasının son ürünüdür. BUN değeri 7-18 mg/dl dir. 6
BÖBREK HASTALIKLARINDA SIK KULLANILAN TERİMLER Noktüri: Gece idrara çıkma Anüri: 24 saatlik total idrar miktarının 50 ml nin altında olması Oligüri: 24 saatlik total idrar miktarının 400 ml nin altında olması Poliüri: 24 saatlik total idrar miktarının 2500 ml den fazla olması 7
Pollaküri: Sık ve az idrar yapma Dizüri: Ağrılı ya da zor idrar yapma Proteinüri: İdrarda protein bulunması Piyüri: İdrarda cerahat bulunması Hematüri: İdrarda eritrosit bulunması 8
İDRAR RETANSİYONU İdrar yaptıktan sonra mesanenin tamamen boşaltılamamasıdır. Kronik idrar retansiyonu, mesanede kalan idrarın basıncı nedeniyle sıklıkla istemsiz olarak bireyin idrar yapmasına neden olur. Rezidüel İdrar İdrar yapıldıktan sonra mesanede kalan idrar miktarıdır ve 50 ml ye kadar normal kabul edilir. 9
İDRAR RETANSİYONU OLAN HASTADA HEMŞİRELİK BAKIMI Klinik bakım, mesanede fazla idrar birikimini önlemek, Obstrüksiyonu gidermek, Varsa enfeksiyonu tedavi etmektir. İdrar miktarı ölçülüp kayıt edilir, Neden idrar yapamadığı araştırılır. 10
HASTAYA NORMAL İDRAR BOŞALTMA İÇİN YARDIM Hastanın mahremiyeti sağlanır. Rahat idrar yapabileceği pozisyon verilir. Hastanın durumuna göre, yatakta sürgü/ördek yerine tuvalete gitmesi ya da komot kullanması önerilir. Erkek hasta yatak kenarında oturarak, idrarını ördeğe rahat yapabilmektedir. 11
Perine üzerine yapılan sıcak uygulama, duş, sıcak içecekler mesane sfınkterlerini gevşeterek idrar yapımını kolaylaştırır. Musluk açılarak idrar yapma hissi uyarılabilir. Mesane üzerine yapılan perküsyon, hastanın ellerini sıcak suya batırması da uyarıcı olabilir. 12
Bazen bütün bu tekniklerin hepsini uygulamak gerekebilir. Ameliyat sonrası insizyon yerindeki ağrıya bağlı idrar yapımı zorlaşabildiğinden analjezik verilebilir. Tüm bu uygulamalara karşı hasta idrar yapamazsa mesanenin daha fazla dolmasını önlemek için kateterizasyon uygulanır. 13
İDRAR İNKONTİNANSI Hastanın istemsiz ya da kontrolsüz olarak idrar yapmasıdır. Birçok nedene bağlı oluşabilir. Her yaştaki bireyde görülebilir. Yaşlı bireylerde ve sık doğum yapan kadınlarda daha sık görülmektedir. 14
İnkontinans sorunu olan bireyler utanma, sosyal izolasyon ve aşağılık kompleksi gibi duygular ile tıbbi yardım almak için başvuruda bulunamazlar. 15
İDRAR İNKONTİNANSI OLAN HASTADA HEMŞİRELİK BAKIMI Hemşirelik bakımının planlanması, idrar inkontinansının hastalığın kaçınılmaz bir parçası olmadığı, yaşa rağmen tedavi edilebilir olması ilkesi temel alınarak başlanır. 16
Mesane eğitimi; eğitimin amacı hastayı düzenli aralıklarla idrar yapmaya alıştırarak, idrar kaçırmasını önlemektir. Ayrıca hastaya idrar yapma hissini baskılamayı ve idrar yapma aralıklarını uzatması öğretilir. Öncelikle hastanın mesanesi tamamen boşaltılır. 17
Pelvis kaslarını güçlendiren Kegel egzersizleri öğretilir. Bunun 6 ay süre ile günde 30-80 defa yapılması gerekir, yaşlılar daha uzun yapmalıdır. 18
HASTA EĞİTİMİ VE EVDE BAKIM Hastanın evdeki güvenliğini sağlayan önlemler alınır. Banyo karanlık ise ışık devamlı yanık bırakılır. Ayağın takılmaması için halı vb. eşyalar uygun şekilde düzenlenir, Sürgü/ördek hastanın kolay ulaşacağı şekilde yerleştirilir, Aldığı sıvı miktarını ve zamanını takip etmesi, Akşam yemeğinden sonra sıvı almaması, Kafein, alkol, tatlandırıcı gibi irritanlar almaktan 19 kaçınması,
Konstipe olmamak için; yeterli sıvı ve lifli gıdalar alması, dengeli beslenmesi, düzenli egzersizler yapması ve önerildiğinde laksatif alması, Günde 5-8 defa düzenli idrar yapması, Pelvis kaslarını güçlendiren egzersizleri (kegel egz.) düzenli yapması, Sigara kullanıyorsa bırakması önerilir. 20
BÖBREK YETMEZLİĞİ 21
Böbrek yetmezliği, böbreklerin vücudun metabolik atıklarını atamadığı, Sıvı elektrolit dengesini düzenleme yeteneğini kaybettiği durumlarda gelişir. Metabolitlerin vücuttan atılabilmesi için günlük idrar miktarının en az 400 ml olması gerekir. 22
Bu durumda bedenden idrar ile atılması gereken maddeler beden sıvısında birikir ve sonuçta endokrin, metabolik fonksiyonlar bozulduğu gibi, sıvı elektrolit ve asit baz dengesi de bozulur. Böbrek yetmezliği sistemik bir hastalıktır ve genellikle çeşitli böbrek hastalıklarının sonunda gelindiği son noktadır. 23
Böbrek yetmezliği 2 gruba ayrılarak incelenir: Çok kısa bir süre içinde gelişirse Akut Böbrek Yetmezliği Tedaviye rağmen hastalığın ilerlediği, böbrek fonksiyonlarının geri dönüşsüz olarak bozulduğu ve üremi tablosunun geliştiği Kronik Böbrek Yetmezliği 24
AKUT BÖBREK YETMEZLİĞİ (ABY) Böbrek fonksiyonları kısa bir süre (saatler ya da günler) içinde bozulur 24 saatlik idrar miktarı 400ml nin altına düşer Üre ve kreatinin düzeyinde yükselmeyle kendini gösterir Üre ve kreatinin yükselmesinin esas nedeni GFH de azalmadır (Glomerüler Filtrasyon Hızı : Normal değeri 120ml/dak) 25
Böbrek fonksiyonlarında ani bozulma GFH de azalma (Glomerulus ;Böbreğe gelen kanın süzüldüğü filtre ) Nitrojenli atıkların birikmesi Sıvı Elektrolit Bozuklukları 26
GFH GFH dakikada 50ml ye kadar böbrek ve beden için zararlı maddeleri atabilir. GFH dakikada 20-25ml olduğunda böbrek metabolik atıkları atamaz ve böbrek yetmezliği gelişir. GFH dakikada 10ml olduğunda Son Dönem Böbrek Hastalığı söz konusudur. 27
ABY Tanısı Neden Önemli? ABY nde böbrek fonksiyonları aniden bozulmuştur ÇOĞUNLUKLA GERİ ÇEVRİLEBİLİR! Çoğu zaman tedavi ile böbrek fonksiyonları tam olarak düzelir! 28
ABY Risk Altındaki Hastalar Yaşlılar Renal alt hastalığı olanlar Diyabetikler Sirotik hastalar Büyük ameliyat geçiren hastalar 29
Böbrek fonksiyonları bozulmuştur ama çoğunlukla düzelebilir! ABY tablosu içindeki hastalar oldukça kritik bir durumdadır, mortalite yüksektir! İyi bir tanı ve tedavi yaklaşımına gerek vardır! 30
ABY - Etiyoloji Prerenal nedenler: Böbreğin hipoperfüzyonu (Böbreğin kanlanmasının engellendiği durumlar) Renal nedenler: Böbrek dokusunun harabiyeti Postrenal nedenler: İdrar akımının obstrüksiyonu 31
Prerenal Nedenler Ağır kanamalar Glukozüri İleri derecede poliüri Ağır diyare nedeniyle volüm kaybı ve hipotansiyon Kardiyak sorunlar Geniş yanıklar 32
Renal Nedenler Glomerüllerin yada böbrek tübülüslerin harabiyeti Yanıklar, ezilme, enfeksiyon Nefrotoksik maddeler (civa,arsenik v.s) Ciddi transfüzyon reaksiyonları Penisilinler, steroid olmayan antienflamatuar ilaçlar Diüretikler v.s.. 33
Postrenal Nedenler Tubüluslardan meatusa kadar mekanik tıkanıklık yapan nedenler: Prostat hipertrofisi, taş, uterus kanseri v.b. sonucu oluşmaktadır. 34
PATAFİZYOLOJİ Böbrek kan akımı azalınca renal iskemi Vazokonstrüksiyon renal kan akımı daha da azalarak renal iskemi artar. Perfüzyon sorunu her iki böbreği de etkiler. İskemi uzun sürdüğünde renal tübüler nekroz ve sonucunda BÖBREK YETMEZLİĞİ gelişir. 35
ABY KLİNİK EVRELERİ 1. Başlangıç evresi 2. Oligürik evre 3. Diürez (Poliüri) evresi 4. İyileşme evresi 36
Oligüri Evresi: Bu evrede etiyolojik nedenlere bağlı olarak nefronlar harap olduğundan idrar süzülemez. Bu nedenle günlük idrar miktarı 400 ml den az olup bazen bu miktar 100 ml'ye kadar azaldığı gibi bazen de hiç idrar yapılamayabilir (anüri). 37
Oligürik evrede tedavinin temel amacı: Sıvı kontrolünü sağlamak Elektrolitlerin dengesini düzenlemek Metabolik artıkların vücuttan atılmasını ve komplikasyon gelişmesini önlemektir. Bu amaçlara yönelik olarak, öncelikle yetmezliğin nedeni araştırılır, sorun tanımlanır ve daha fazla harabiyeti önlemek için tedavisi yapılır. 38
Diürez ( Poliüri ) Evresi: Bu evrede nefronlardaki bozukluklar düzelmiş ve hasta bol miktarda idrar çıkarmaya başlamıştır. Hasta günde 1-2 lt. Hatta bazen 3-4 lt idrar çıkarır. İdrar miktarı artınca kanda biriken maddeler dışarı atılır ve kan biyokimyası normale döner 39
Günlük Verilecek Sıvı Miktarı Hesabı Bir gün önceki idrar miktarı + zorunlu kayıp (500ml) = Günlük Verilecek Sıvı Miktarı 40
Yapılan Laboratuvar İncelemeleri Tam kan sayımı, periferik yayma Trombosit sayımı Tam idrar muayenesi, idrar miktarı, osmolorite, idrarda Na, kreatin miktarı Serum, üre, kreatin, Na, K, Ca, Mg, albumin düzeyi 41
BELİRTİ VE BULGULAR! Normal böbrek fonksiyonlarının bozulması vücudun hemen hemen bütün sistemlerini etkilemektedir.! Böbrek yetmezliği bazı hastalarda çok sinsi seyreder. Hiç belirti olmayabilir veya tek belirti halsizlik olabilir.! Gece idrar yapmak için uyanma böbrek, prostat veya idrar yolları hastalığının ilk bulgusu olabilir, ihmal edilmemelidir. 42
İnatçı bulantı-kusma ve diyare Dehidratasyona bağlı mukoz membran ve ciltte kuruluk Nefeste idrar kokusu (üremik fetor) 43
Renal yetmezlik belirtileri arasında: Susuzluk Poliüri Noktüri Anoreksi Kaşıntı Yorgunluk Konfüzyon Oligüri Dehidratasyon sayılabilir. 44
TEDAVİ Tedavi yetmezliğin nedenine ve hangi evrede olduğuna göre planlanır. 45
HEMŞİRELİK BAKIMI
Öykü ve Fizik Muayene Hastanın kapsamlı öyküsü alınır, hastalığın nedeni hakkında veri toplanır Fiziksel değerlendirme yapılırken, idrar yapmada değişiklik olup olmadığı, Mukoz membranların kuruluğu, Mesane distansiyonu, Ödem durumu, Kaşıntı gibi belirtiler değerlendirilir. 47
Yakın zamanda geçirilmiş diyare, kusma ve kan kaybı, Kilo alma, kas zayıflığı, Yakın geçmişte ameliyat/kaza geçirme, Mental durum değişiklikleri, Kullandığı ilaçlar hakkında veri toplanır. 48
Hasta ya da yakınlarından aşağıdaki konularda bilgi edinilir; Hastanın 24 saatlik idrar miktarı, Kan basıncı, Sıvı durumu, ödem Akciğer sesleri, deri turgoru, günlük kilosu, Asidoz/ağızda amonyak kokusu Mental durum değişiklikleri, Nabız hızı ve ritmi 49
Hemşirelik Tanısı A: Anormal sıvı kaybı, düzenleyici mekanizmaların bozukluğu ile ilgili olarak Sıvı Volüm Defisiti / Fazlalığı Amaç: Sıvı Elektrolit Dengesinin Devamlılığının Sağlanması 50
HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ 1. Oligürik evrede sıvı birikimi ve elektrolit dengesizlik belirti ve bulguları yakından izlenmeli 2. Hiperkalemi açısından hasta takip edilmeli (gıdalar ve oral sıvılar// parenteral sıvılar//oral ilaçlar), kas-iskelet durumu ve kardiyak fonk.değerlendirilmeli 3. Verilecek sıvı miktarı formüle göre hesaplanmalı, kontrol edilmeli ve hastaya yardımcı olunmalı 51
3. Hastanın hidrasyon durumu yakından takip edilmeli (her saat ve her gün) ve kaydedilmeli 4. Sıvı birikimini gösteren herhangi bir durum varsa hekime haber verilmeli. Ödem öncelikle ayaklarda, bacaklarda, sakral bölgede ve göz çevresinde fark edilir, hasta 2-5 kg alıncaya kadar fark etmeyebilir. 5. Hasta pulmoner ödem, konjestif kalp yetmezliği belirti ve bulguları açısından yakından izlenmeli. 52
Hemşirelik Tanısı B: Anoreksi,bulantı ve sıkı diyet ile ilgili Beden Gereksiniminden Az Beslenme Amaç: Yeterli Beslenmenin Sağlanması 53
HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ 1. ABY olan bir çok hasta bulantı, biyokimyasal değişiklikler ve GIS iritasyonu nedenleri ile yemeği tolere edemez. 2. Hasta ağızdan beslenebildiği zaman hastanın durumuna göre protein ve potasyum kısıtlanır ya da az miktarda verilir. Böylece hiperkalemi ya da metabolik artıkların birikimine yol açmadan doku onarımı sağlanır. 3. Hastaya yeterli enerji, karbonhidrat ve yağlardan sağlanır. 54
C: Hemşirelik Tanısı Biyokimyasal Değişiklikler ile ilgili Aktivite intoleransı Amaç: Aktivite ve İstirahat Dengesinin Sağlanması 55
HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ 1. Akut dönemde hasta, metabolik aktiviteyi azaltmak için sıkı yatak istirahatına alınır. 2. GYA yardımcı olunur. 3. Ambulasyona izin verildiğinde, gerektikçe yardımcı olunur ve birden hareketlenmemesi için başlangıçta yanında olunur. 56
Hemşirelik Tanısı D: Beslenmede Azalma, İmmüne Yanıtın Azalması ile İlgili Enfeksiyon Riski Amaç:Enfeksiyon Gelişmemesi 57
HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ Enfeksiyon doku yıkımına ve metabolik artıkların birikimine neden olur, ABY de bu artıkların eliminasyonunda azalma vardır.bu nedenle: Hasta bakımında aseptik tekniğe özen gösterilmeli Kateter uygulanması yüksek risk taşıdığından gerekli bakım yapılmalı 58
3. Hasta yanına enfeksiyonu olan hasta ve ziyaretçi hatta hasta olan sağlık personeli de girmemelidir. 4. Hastanın pulmoner fonksiyonları yakından izlenmeli 5. Solunum yolları açıklığı sağlanmalı 6. Atelektaziyi ve pulmoner enfeksiyonları önlemek için hasta sık sık çevrilir, öksürtülür ve derin nefes alması sağlanır. 59
Hemşirelik Tanısı E: Mental Konfüzyon, Motor Duyularda Azalma ile İlgili Yaralanma riski Amaç:Yaralanmaların Önlenmesi 60
HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ ABY liği olan hastada yorgunluk, konfüzyon ve görme bozukluğu gibi değişiklikler olabileceği için düşme riski yüksektir. Hasta ajite, huzursuz olduğunda yatak kenarlıkları kaldırılır, Hasta yakınlarına hastadaki mental değişikliklerin, yüksek üre ve elektrolit dengesizliği nedeniyle olduğu ve tedavi ile düzeleceği anlatılarak anksiyeteleri giderilmeye çalışılır. 61
Ödem ve cilt kuruluğu nedeniyle doku bütünlüğünde bozulma riski vardır. Doku bütünlüğünde bozulma riskine karşı koruyucu önlemler alınır. Ayrıca kanda biriken toksik maddelerin irritasyonu ile kaşıntı olabilir. Cilt temizliğine önem verilir. 62
Hemşirelik Tanıları Sağlık durumundaki değişiklik ile ilgili olarak «Baş etmede yetersizlik» Daha önce öğrenme şansı olmaması ya da hatırlayamama nedeniyle «Bilgi eksikliği» 63
KRONİK BÖBREK YETMEZLİĞİ ÖĞR.GÖR.DR. FUNDA AKDURAN
Kronik böbrek yetmezliği glomerüler filtrasyon değerinde azalmanın sonucu böbreğin sıvı-elektrolit dengesini ayarlama ve metabolik-endokrin fonksiyonlarında kronik ve ilerleyici bozulma hali olarak tanımlanabilir. 65
Üremi, kronik böbrek yetmezliğinin neden olduğu tüm klinik ve biyokimyasal anormallikleri içeren bir deyimdir ve birçok kaynakta kronik böbrek yetmezliği ile eş anlamda kullanılmaktadır. 66
Kronik böbrek yetmezliği medikal yönünün yanı sıra hastaların sosyal, ekonomik ve psikolojik durumlarını da etkilemektedir. 67
Özetle KBY; Sık görülen, Renal ve KV morbiditesi ve mortalitesi yüksek olan, Farkındalığı ve erken tanısı düşük olan, Yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen, Büyük ekonomik yük getiren, Ancak, önlenebilen veya geciktirilebilen bir hastalıktır. 68
69
70
71
TANI Kan üre azotu ve kreatinin düzeylerindeki yükselme veya kreatinin klirensindeki azalma ile böbrek yetmezliği tanısı kolaylıkla konur; sorun akut-kronik böbrek yetmezliği ayırıcı tanısıdır. Kreatinin klirensi, nefronların en önemli, en temel, diğer işlevlerinin dayanağı olan filtrasyon fonksiyonunun göstergesidir. Kronik böbrek yetmezliği tanısında pratikte en çok kullanılan yöntem radyolojik olarak böbreklerin küçük olduğunun gösterilmesidir (bazı hast.durumlarında küçülme görülmeyebilir) 72
KLİNİK ÖZELLİKLER Hastaların klinik semptom ve bulguları böbrek yetmezliğinin derecesi ve gelişme hızı ile yakından ilişkilidir. Kronik böbrek yetmezliğinden etkilenmeyen organ veya sistem yok kabul edilebilir. Glomerüler filtrasyon değeri 35-50 ml/dakikanın altına inmedikçe hastalar semptomsuz olabilir. 73
Hastaların ilk semptomları genellikle noktüri ve anemiye bağlı halsizliktir. Glomerüler filtrasyon değeri 20-25 ml/dakika olunca hastada üremik semptomlar ortaya çıkmaya başlar. Glomerüler filtrasyon değeri 5-10 ml/dakikaya inince son dönem böbrek yetmezliğinden bahsedilir ve hastalar diyaliz, renal transplantasyon gibi renal replasman tedavilerine ihtiyaç duyarlar. 74
Böbreğin ilk bozulan fonksiyonlarından birisi idrarı konsantre etme yeteneğinin azalmasıdır; Hastalarda noktüri başlar. Kronik böbrek yetmezliği olan hastalarda son dönem böbrek yetmezliğine kadar su, sodyum ve potasyum dengesi normal koşullarda korunur ancak alt ve üst sınır limitleri azalmıştır. 75
Örneğin sağlıklı bir insan kısa sürede 3 litre sıvı alsa kısa sürede bu sıvıyı vücuttan uzaklaştırabilirken bu miktar sıvı alımı kronik böbrek yetmezliği olan bir hastada hipervolemiye yol açabilir. Tuzsuz diyetle sağlıklı bir insanın idrarla tuz kaybı birkaç günde ihmal edilebilir düzeye gelirken kronik böbrek yetmezliği olan bir hasta vücut volüm artışına bağlı olarak tuz kaybetmeye devam eder ve kısa sürede hiponatremi gelişebilir. 76
Kronik böbrek yetmezliği seyrinde görülen iyon metabolizması bozuklukları sonucu gelişen metabolik kemik hastalığı için üremik kemik hastalığı terimi kullanılmaktadır. 77
Beslenmenin güvenilir göstergelerinden biri olan serum albümin düzeyi hemodiyaliz hastalarının %88 inde 3.5 g/dl nin üzerindedir. Hastaların ortalama Hb değerleri 11.1 gr/dl dir. Kronik böbrek yetmezliğinin erken dönemlerinden itibaren fonksiyonel nefron sayısındaki azalma ile birlikte fosfat retansiyonuna yatkınlık gelişir. Bu durum sekonder hiperparatiroidizm ile kompanse edilir. 78
Hastalar yaygın kemik ve eklem ağrılarından yakınırlar, kas güçsüzlüğü ve spontan kırıklar görülebilir. Konjestif kalp yetmezliği ve kardiyomiyopati bu hastalarda en önemli ölüm nedenidir. 79
Kronik böbrek yetmezliği hastalarının günlük yaşam aktivitelerini, üretkenliklerini kısıtlayan en önemli nedenlerden birisi anemidir. Kanama eğilimini artıran önemli faktörler trombosit fonksiyon bozukluğudur. 80
TEDAVİDE GENEL PRENSİPLER Son dönem böbrek yetmezliği olan hastalara diyaliz tedavisi veya renal transplantasyon yapılması gerekir. 81
KRONİK BÖBREK YETMEZLİĞİNDE HEMŞİRELİK BAKIMI FUNDA AKDURAN
Hemşirelik Tanısı 1 : İdrar Atılımının Azalması, Sodyum Ve Suyun Fazla Alınması İle İlgili Olarak «Sıvı Volümünde Fazlalık» Amaç: Fazla sıvı olmadan ideal beden ağırlığının devamını sağlamak Hemşirelik Girişimleri Hastanın sıvı durumu yakından izlenir Hasta her gün aynı cins giysiler ile tartılır Aldığı çıkardığı sıvı miktarı izlenir, kaydedilir Deri turgoru ve ödem durumu değerlendirilir Boyun venlerinde dolgunluk olup olmadığı kontrol edilir Kan basıncı, nabzın hızı ve ritmi düzenli aralıklarla izlenir 83
Solunum hızı ve çabası izlenir Potansiyel sıvı kaynakları tanımlanır; İlaç alırken içilen ve IV verilen sıvı; Gıdalarla alınan su v.b Hasta ve ailesine sıvı kısıtlamasının nedenleri anlatılır Hastaya, sıvı kısıtlaması ile ilgili zorluklarında yardımcı olunur Hastaya sık sık ağız bakımı verilir ya da yapması için desteklenir 84
Beklenen Hasta Sonuçları Hızlı kilo değişikliklerinin olmaması Diyet ve sıvı kısıtlamalarına uyum sağlaması Ödem olmaması ve normal deri turgorunun devamlılığı Boyun venlerinde dolgunluk olmaması Zorlu solunum ve nefes darlığı olmadığını ifade etmesi Sık sık ağız bakımı yapması Susuzluğunun azaldığını ifade etmesi Ağız mukoz membranında kuruluğun azaldığını bildirmesi 85
Hemşirelik Tanısı 2: Beslenmede değişim; iştahsızlık, bulantı, kusma, diyet kısıtlaması ve ağız membranındaki değişiklik ile ilgili «Beden Gereksiniminden Az Olması» Amaç: Yeterli besin alınmasının sağlanması Hemşirelik Girişimleri *Beslenme durumu değerlendirilir Kiloda değişiklik Laboratuvar bulguları *Hastanın beslenme ve uyguladığı diyet biçimi Uyguladığı diyetin öyküsü Sevdiği yiyecekler Kalori hesaplama 86
Beslenmede değişikliğe neden olan faktörler değerlendirilir; İştahsızlık, bulantı/kusma Diyetin lezzetli olmayışı Depresyon Diyet kısıtlamasını anlayamama Stomatit Yeterli beslenmesinde etkili olan faktörlerin elimine edilmesi Beslenme planı yapılırken geçmişte ve halen uyguladığı diyet biçiminden yararlanılır 87
Hasta rahatladıkça daha iyi uyum sağlar. Böbrek hastalıklarında uygulanan diyetin, yükselen üre ve kreatinin ile ilişkisi anlatılır. Sodyum ve potasyum içermeyen gıdalar açıklanır. Serbest olan gıdaların listesi verilir. Hasta her gün tartılır. Yetersiz protein alımının göstergesi olan durumlar değerlendirilir: Ödem durumu İyileşmede gecikme Serum albumin düzeyinde azalma 88
Beklenen Hasta Sonuçları Biyolojik değeri yüksek olan protein tüketebilmesi, Kısıtlanan diyet çerçevesinde yiyeceklerini seçebilmesi, Kısıtlama çerçevesinde yüksek kalorili besinleri tüketebilmesi, Diyet kısıtlaması ile üre ve kreatinin düzeylerinin ilişkisini kendi anladığı şekilde anlatabilmesi 89
İlaçlarını planladığı gibi alarak, bulantı ve dolgunluk yakınmasının olmaması, Yemek listesi hakkında bilgi sahibi olması, İştahının arttığını bildirmesi, Kilosunda fazla artış ya da kayıpların olmayışı, Deri turgorunun normal olması, ödem olmaması ve plazma albuminlerin kabul edilebilir düzeyde olması 90
Hemşirelik Tanısı 3:Tedavisi ve durumu hakkında «Bilgi Eksikliği» Amaç: Tedavisi ve durumu tanımlaması ve tedavisine katılım yeteneğini kazanması Hemşirelik Girişimleri Hastaya: & Böbreklerin normal fonksiyonu, & Hastalıkla değişen durum, & Tedavisinin etkisi ve devamlılığının önemi, & Tedavi ve fistülle ilgili komplikasyonlar ve komplikasyonları önlemeye yönelik önlemler öğretilir & Hastalar için yazılı doküman varsa hasta ve ailesine verilir 91
Hemşirelik Tanısı 4: Yorgunluk, anemi, metabolik artıkların birikimi ve diyaliz işlemi ile ilgili «Aktivite İntoleransı» Amaç: Sınırlılıkları içinde aktivitelere katılması Hemşirelik Girişimleri Yorgunluğa neden olan faktörler belirlenir Bireysel bakımında yapabildiği kadarının kendisinin yapmasına izin verilir, yorulduğunda yardım edilir, Aktiviteler arasında dinlenmesi önerilir, Diyaliz uygulanan hastalara, diyaliz tedavisinden sonra istirahat etmesi önerilir ve izlenir. 92
Beklenen Hasta Sonuçları I.Giderek artan düzeyde hareket ve egzersizlere katılması II.Kendini daha iyi hissettiğini ifade etmesi III.Hareket ve istirahat sürelerini ayarlaması IV.Yapabileceği bireysel bakım aktivitelerine katılabilmesi 93
Hemşirelik Tanısı 5: Beden imajında değişim, başkalarına bağımlı olma, rol değişikliği ve seksüel disfonksiyon ile ilgili olarak «Benlik Saygısında Bozulma» Amaç: Benlik saygısını geliştirme Hemşirelik Girişimleri Hastanın ve ailenin hastalığa ve tedaviye ilişkin tepkileri değerlendirilir. Hasta ve aile bireyleri ile ilişkileri ve hastalık durumlarında başetme yöntemleri araştırılır. Hastalık ve tedavi sürecinin hastayı ve aileyi nasıl etkilediğini belirlemek için tartışma ortamı hazırlanır. Hep beraber hastanın rahatlaması için gerekli olan sıcak ve sevgi dolu bir ortam sağlama planları yapılır. 94
Beklenen Hasta Sonuçları 1.Hasta hastalanmadan önce kullandığı ve etkili olan başetme yöntemlerini ancak hastalığı ve tedavisi nedeniyle artık bunları kullanma olasılığının olmadığını tanımlayabilmesi, 2.Hasta ve aile bireylerinin, hastalık nedeniyle değişen yaşamlarını ve bu konudaki düşüncelerini ifade edebilmeleri 3.Böbrek yetmezliği değişiklikleri ile baş edemediğinde profesyonel yardım arayışında olması 95
Hemşirelik Tanısı 6: Yeterli beslenmede, invaziv yolların olması (damar yolu, kateter), diyaliz, ağız ülserasyonları ve kemik iliği baskılanması ile ilgili olarak «Enfeksiyon Alma Riski» Amaç: Metabolizmanın ve katabolizmanın önlenmesi Hemşirelik Girişimleri Tüp ve kateterlerin uygun bakımı yapılır, Düzenli ağız bakımı yapılır. Tahriş edici, sert, sıcak, acı besinler verilmez. Dudaklara yumuşatıcılar sürülür. 96
Ürenin cilt yoluyla atılması ve üre kristallerinin ciltte birikmesi ve kaşıntıya neden olması nedeniyle kaşıntı olur. Hastanın tırnakları kısa kesilir ve sık sık cilt, kalaminli solüsyon ile temizlenir. Bu uygulama ile enfeksiyon giriş yolu önlenmiş olur Hastanın beslenmesine dikkat edilerek, beden direncinin azalması önlenir Hastaya diyaliz uygulanıyor ise buna yönelik bakım uygulanır Beden ısısında değişiklik olup olmadığı izlenir. Beklenen Hasta Sonuçları Hastanede kaldığı süre içinde enfeksiyon geçirmemesi, Hasta ve ailesi enfeksiyon ile ilgili risk faktörlerini bilmesi ve korunmak için uygun önlemleri aldığını göstermesi Ziyaretçi kısıtlaması ve bunu nedenlerini hasta ve ailesi açıklayabilsin 97
Hemşirelik Tanısı 7: ödem nedeniyle cildin incelmesi, devamlı yatma ve proteinden fakir diyet alma ile ilgili olarak «Doku Bütünlüğünde Bozulma Riski» Amaç: Doku bütünlüğünün devamlılığının sağlanması Hemşirelik Girişimleri Sık sık pozisyon değiştirilir, Çarşafların kuru ve kırışıksız olmaması sağlanır, Cilde nemlendirici, besleyici kremlerle masaj yapılır, Diyeti doğrultusunda beslenmesi ve hidrasyonu sağlanır, Hasta ve yakınlarına bası yaralarının önlenmesi için gerekli önlemler öğretilir 98