Kültür ve Sanat Dünyas ndan Tekin Özertem Tiyatro Şeytanın Kilisesi(!) 74 Günümüzden yaklafl k 1800 y l öncesine ait bu tan mlama... Hristiyanl n yavafl yavafl güçlenmeye, güçlendikçe tiyatroya karfl tav r almaya bafllad.s. 200 y l nda, dindar bir yazar böyle tan mlam fl tiyatroyu. Bu olumsuz yaklafl m, IV. yüzy lda Katolik kilisenin tiyatroyu önce din adamlar na, daha sonra da halka yasaklamas izlemifl. V. yüzy lda da tiyatrocular, kiliselere kabul edilmez olmufllar.
Sonunda tiyatroyu kendi içine almakta bulmufl Katolik kilisesi çareyi. Amaç, bir taflla iki kufl vurmak: nsanlar n tiyatroya olan ilgi, sevgi ve isteklerini denetlerken, tiyatro arac l ile onlar daha iyi birer Hristiyan yapmak. Ve kiliselerde aç l r olmufl tiyatro perdeleri! Kimi din adamlar, miracle denilen halka uygun oyunlar yazmaya, kimileri de bu oyunlarda oyuncu olarak görev almaya bafllam fllar. Konular n kutsal kitaptan alan, sa n n yaflam n ve mucizelerini anlatan bu oyunlar n ngiltere deki kiliselerde nas l sahnelenecekleri; içeriklerinin nas l olmas konusunda Winchester psikoposu, taraf ndan bir yönetmelik bile haz rlanm fl. Kiliselerde sahnelenen bu dinsel içerikli oyunlar giderek büyümeye, kiliselere s may p meydanlara taflmaya ve esnaf loncalar taraf ndan gerçeklefltirilmeye bafllanm fl. XV. ve XVI. yüzy llarda kutsal kitaptaki konularla s n rlanmayan, iyilik, dürüstlük, BD MART 2013 Aforoz tehdidine, onca göz da na ra men yine de engelleyememifl kilise insanlar n tiyatroya olan tutkusunu. Ne gezici tiyatro topluluklar vazgeçmifl oyunlar n sergilemekten, ne de halk onlar izlemekten. Kimi din adamlar n n kaçak göçek bu oyunlar izlemeleri de iflin cabas... ahlâkl olmak gibi konular iflleyen morality denilen oyunlar ortaya ç km fl. Rönesans ile birlikte din adamlar n n üstlendi i yazarl k ve oyunculuk görevini (!) yeniden profesyonel yazar ve oyuncular devralm fl. Devralm fl ama yaklafl k 1250 y l sürmüfl kilisenin tiyatro üzerindeki tahakkümü. Peki, ama neden? Orta Ça n tart flmas z egemeni olan kilise yaflam n renklerinden, var olanla var olmas gereken aras ndaki ayr m n ortaya konmas ndan; elefltiri, yergi ve öneriden hep uzak durmufltur da ondan. Olabildi ince kendi ö retisiyle yo urdu u mevcut düzeni denetleyip koruyarak sürdürmek istemesinden... Tiyatro sanat sadece Orta Ça da Orta Ça n tart flmas z egemeni olan kilise yaflam n renklerinden, var olanla var olmas gereken aras ndaki ayr m n ortaya konmas ndan; elefltiri, yergi ve öneriden hep uzak durmufltur... 75
BD MART 2013...hiçbir engelleme, bask, denetim ve sansür süreci kilisenin orta ça boyunca gerçeklefltirdi i kadar dehflet verici olmam flt r. de il, tüm zamanlarda egemenler taraf ndan denetim alt na al nmak istenmifl; fakat hiçbir engelleme, bask, denetim ve sansür süreci kilisenin orta ça boyunca gerçeklefltirdi i kadar dehflet verici olmam flt r. Tiyatro tarihinin bafllang ç sayfalar na göz att m zda Tiyatro nun 2500 Y l ya da Tiyatro nun 3000 Y l gibi tan mlamalarla karfl lafl r z. Bu tan mlamalar Judea dan, M - s r dan ve Antik Yunan dan bafllay p günümüze kadar uzanan zaman dilimi için kullan lm flt r. Oysa, tiyatro sanat n n tarihi, iki bin y ll k yer yer yaz lm fl; on binlerce y ll k da yaz lmam fl geçmifli ile mitler, büyüler dünyas içinde tarih öncesi insana kadar uzanmaktad r. Orta Ça n karanl n ayd nlatan Rönesans bilgeleri -pek ço u, din adamlar ile dini bütün insanlard rantik Yunan ve Latin yazarlar n n oyunlar n keflfettikten sonra tiyatro 76 tarihinde yeni bir dönem bafllam flt r. talya baflta olmak üzere Avrupa n n bir çok yerinde bu oyunlar sahnelemek için tiyatro binalar yap lm fl; yeni oyunlar yaz larak modern tiyatronun temelleri at lmaya bafllanm flt r. Bu yeni tiyatro anlay fl, bütün dünyada oldu u gibi Tanzimat Dönemin den bafllayarak geleneksel tiyatromuzun yan s ra toplumumuzun kültürel, sanatsal ve düflünsel gelifli- Dr. Cemil Topuzlu
minde önemli bir rol oynam flt r. Özel tiyatrolardan sonra ülkemizin ilk ödenekli tiyatrosu ve konservatuvar olan Darülbedayi-i Osman-î (*) ( stanbul fiehir Tiyatrosu) de 1914 y l nda stanbul fiehremini/belediye Baflkan Operatör Dr. Cemil (Topuzlu) Pafla taraf ndan bu amaçla kurulmufltur. stanbul fiehir Tiyatrosu nun kuruluflunu 1946 y l nda zmir fiehir Tiyatrosu(**), 1949 y l nda da Devlet Tiyatro ve Operas n n kurulufllar izlemifl; Gedikpafla Tiyatrosu ndan bu yana Türk Tiyatrosu nun ve ülkemizdeki tiyatro sanat n n geliflimi, özel tiyatrolar n göz ard edilemeyecek çileli katk lar yla, stanbul fiehir Tiyatrosu ile Devlet Tiyatro ve Operas taraf ndan gerçeklefltirilmifl ve bugünkü düzeye ulaflm flt r. BD MART 2013 Ve bu ay biz de bütün ça dafl ülkelerle birlikte 20 Mart ta, Dünya Çocuk ve Gençlik Tiyatrosu Günü nü; 27 Mart ta da Dünya Tiyatro Günü nü kutlayaca z. Tiyatro sanat n n ister çocuk, ister genç, ister yetiflkin olsun insan yaflam ndaki yerini, önemini; insanlar n ve ülkelerin geliflimindeki vazgeçilmezli ini bir kez daha alg lamaya ve kavramaya çal flaca z. 20 Mart Dünya Çocuk ve Gençlik Tiyatrosu Günü nün geçmifli henüz çok yeni; 2001 y l ndan bu yana kutlanmakta. 27 Mart Önümüzdeki y l, ülkemizde tiyatro sanat n n sürdürülebilirli i için devlet deste inin önemini kan tlayan; Devlet Tiyatro ve Operas n n kurulmas na öncülük eden, bugünkü ad ile stanbul Büyükflehir Belediyesi fiehir Tiyatrolar, dünkü ad ile Darülbedayi nin 100. Kurulufl Y l Dönümü nü kutlayaca z. Devlet Tiyatrosu nun kuruluflunun 60. y l n iki y l önce kutlad k. Nam k Kemal in as l ad Vatan olan, sansür nedeniyle Silistre ad ile oynanan ve daha sonra Vatan Yahut Silistre ad n alan oyununun Gedikpafla Tiyatrosu ndaki ilk temsilinden bu güne 140 y l geçti. gününün UNESCO nun çat s alt ndaki Uluslararas Tiyatrolar Birli i (International Theatre Institute) taraf ndan Dünya Tiyatro Günü olarak kabul edilmesinin üzerinden de henüz 52 y l geçti... 20 Mart Dünya Çocuk ve Gençlik Tiyatrosu Günü nün amac, tiyatro sanat n n çocuk ve gençlerin e itim ve geliflimlerindeki önemine yetiflkinlerin dikkatini çekmek; çocuk ve gençler için gerçeklefltirilen ve gerçeklefltirilecek tiyatro çal flmalar n n olmas gereken düzeyde yürütülmesini ve sürdürülebilirli ini sa lamak. 27 Mart Dünya Tiyatro Günü nün amac çok 77
BD MART 2013 daha kapsaml : Tiyatro sanat konusunda, bilgi ve uygulamalarla ilgili iliflkileri dünya çap nda gelifltirmek; bu geliflim sürecinde sanat n yarat c üretkenli inin gere i ve önemi konusunda gerekli bilinci oluflturmak; insanlar aras nda bar fl ve dostlu un geliflmesine katk da bulunmak Söylenip, yaz lmam fl olsa da tiyatro sanat üzerinde oluflturulmak istenebilecek her türlü bask, sansür ve tahakküme karfl her zaman duyarl olmak Geçen y l ülkemizdeki yüz y ll k bir gelene in, ödenekli tiyatrolar n 78 gerekli olup olmad klar tart flmalar ve bu tart flmalar n yaratt umutsuzluk ve endifle ile kutlam flt k her iki Dünya Tiyatro gününü. Bu y l da endifleler halen sürüp gidiyor. Dile im sa duyunun galip gelmesi, ödenekli tiyatrolar n maddi ve manevi olarak çok daha güçlendirilmesi ve ça dafl bir flekilde yap land r lmalar. 20 Mart Dünya Çocuk ve Gençlik Tiyatrosu Günü nüz ile 27 Mart Dünya Tiyatro Günü nüz kutlu olsun. tekinozertem@butundunya.com.tr *Darülbedayi-i Osman-î: Osmanl Güzellikler Evi ** zmir Belediyesi taraf ndan 1950 y l nda çal flmalar na son verilmifltir. (...)Milletleraras Tiyatro Enstitüsü nün kendi ad na konuflma ödevini bana vermifl olmas ndan faydalanarak, eskiden krallar hakk nda kullan lan bir sözü (biraz de ifltirerek) flöylece tekrarlayaca m: Tiyatro öldüyse, YAfiASIN T YATRO! Jean Cocteau, 1962 y l 27 Mart Dünya Tiyatrolar Günü ilk uluslararas bildirisinden. Derler ki, tiyatro üçüz do mufl bir sanat koludur: Yazar, oyuncu ve seyirci. Bunlar birbirinden ayr l rsa ortada tiyatro kalmaz. Oysa ben diyorum ki, günün en önemli sorunlar n ka da aktaran yazar da, onlar sahnede dile getiren sanatç da sizin aran zdan ç km flt r. Onun için biz bir bütünüz. Teker teker düflüncelerimiz ayr olabilir, ama dertlerimiz birdir. Muhsin Ertu rul, 1978 y l 27 Mart Dünya Tiyatrolar Günü ilk Ulusal Bildirisinden. 29 Yafl Lise ö retmeni ile karfl laflan genç, ona üniversiteye gitmedi i için piflmanl k duydu unu söyledi. Ö retmeni, Peki flimdi neden gitmiyorsun? diye sordu. Ö renci, Çünkü art k yirmi befl yafl nday m. Evliyim, bir çocu um var ve üniversiteyi bitirmem en az dört y l m al r. diye yan tlad. Ö retmen, Peki, dedi, Üniversiteye gidersen bitirdi inde kaç yafl nda olacaks n? Tabii ki yirmi dokuz. diye karfl l k verdi ö rencisi... Devam etmezsen kaç yafl nda olacaks n? diye sordu ö retmen. Ö renci, Yine yirmi dokuz. dedi ve ö retmenin ne demek istedi ini anlad. Evet, dört y l sonra yirmi dokuz yafl nda olaca m. dedi, Üniversiteye gitsem de, gitmesem de...