Lise Öğrencilerinde SCL-90-R ile Semptom Taramas ı Rüstem AŞKIN*, Bilal ILISU**, Ali S. Ç İLLİ*, F. Betül ALTUĞ*, Nazmiye KAYA*, Rahim KUCUR* ÖZET Bu çalışmada, 30'si k ız, 17'si erkek olmak üzere toplam 537 sa ğlık meslek lisesi ö ğrencisinde, 90 soruluk bir semptom tarama listesi olan SCL-90-R ile ruhsal belirtilerin düzeyi ve da ğılım ı ve bunların cinsiyet, ya ş, aile ve «retmenlerle ilişki, ailenin ekonomik ve e ğitim düzeyi, okulu seçme nedeni, ergenlik bilinci gibi etkenlerle ili ş- kisi araştırıldı. 08'i k ız, 101'i erkek toplam 309 (% 57) «rencide, genel şiddet indeksi (GSI) 1 'in üzerinde (psikopatolojik düzeyde) bulundu. Ö ğrencilerin % 90'ında ailenin eğitim düzeyi dü şük, % 55'inin ise ekonomik durumu bozuk bulunmu ştur. Her yüz öğrenciden 46'sı okullarını ekonomik zorunluluk nedeniyle seçtiklerini belirtmişlerdir. Alt skalalar yönünden değerlendirildiğinde, somatizasyon 37 (% 44), obsesif kompulsif belirtiler 373 (% 69), kişiler arası duyarlılık 413 (% 77), depresyon 331 5% 61), anksiyete 9 (% 66), öfkedüşmanlık 94 (% 54), fobik anksiyete 147 (% 7), paranoid dü şünceler 301 (% 56), psikotik belirtiler 16 (% 40), uyku-yeme problemleri 333 (% 6) ö ğrencide l'in üzerinde GSI puanı almıştır. Anahtar kelimeler: Lise öğrencileri, SCL-90-R, ruhsal belirtiler Düşünen Adam; 1995, 8 (1): 43-47 SUMMARY In this study, 537 students (31 girls and 17 boys) of high school were screened by SCL-90-R. We examined the distribution and level of psychological symptoms and the symptoms relation to the socieconomical variables. 309 students (08 girls, 101 boys) had global severity index (GSI) above the one point (at the psychological level), 90 % of students had low educational level and 55 % low economical status, 46 % of students reported the preferred the school from economical necessity. In respect to subscales, the numbers of students whose GSI score higher than 1 point were as follows: For somatization 37, for obsessive-compulsive 373, for interpersonal sensitivity 413, for depression 331, for anxiety 9, for anger-hostility 94, for phobk anxiety 147, for paranoid thinking 301, for psychotic symptoms 16, for sleep-eating problems 333. Key words: High school students, SCL-90-R, psychological symptoms GIRIŞ Ya şam ın ikinci 10 yılı "krizle e ş anlamlı" sayılacak denli değişirnlerle doludur ( 14). Bu değişime bireyin önemli katkısı olamayacağı gibi, ona direnmesi de olanaks ızdır. Ego s ınırlarının aynşması, değişen de- recelerde benlik-nesne farkhla şmas ı ergenlik döneminin doğal süreci içindedir (6). Aslında ergenlik ve gençli ğin de içiçe oldu ğu bu dönemde, artm ış iç gözlem, heyecanlardan ve fiziksel duyumlardan daha fazla haberdar olma, ruhsal sorun ve yakınmaları da arttırmaktadır ( 15). * Selçuk Üniversitesi T ıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dal ı ** Konya Devlet Hastanesi Psikiyatri Klinigi 43
Lise Öğrencilerinde SCL-90-R ile Semptom Taramas ı Aşkın, il ısu, Çilli, Altuğ, Kaya, Kucur Davran ışsal ve duygusal sorun geli ştirme riski, cinsiyet ve yaşla değişmektedir ve bu yönden ö ğrenci ve ergen nüfus öncelikli s ıradad ır ( 16,17". Çocuk ve ergende psikiyatrik sorunlar san ıldığından çok daha yaygındır (3). Psikopatoloji, ruhsal belirtiler şeklinde dışa vurduğu gibi, çoğu zaman fizik yakınmalar şeklinde de kendini gösterebilir (,1 ). Genç nüfusta psikiyatrik sorunlar ın doğas ının ve boyutunun iyi anla şılmas ı, bunların önlenmesi ve çözümlenmesinde büyük önem ta şır. Gerçekte bu konuda yanlış bilgilerin fazial ığ' ın ın yanısıra kesin bilgiler de oldukça k ıs ıtl ıdır (0). Dünyada ve ülkemizde ergenlik ve gençlik döneminin ruhsal sorunlar ı ile ilgili değişik çalışmalar yapılmıştır (7-11,15-17 ). Symptom Check List-90 (SCL-90; ve SCL-90-R), özellikle alan çalışmalarında, h ızlı veri toplamada avantaj sa ğlayan bir testtir (10,13). Bu test psikopatolojinin değerlendirilmesine yönelik çok boyutlu bir listedir ve MMPI ile yüksek oranda uyumluluk sağladığı bildirilmiştir (9). Bununla birlikte bütün kendinden bildirimli görüşme listelerinde oldu ğu gibi, bireysel nedenlerle kimi semptomlar ın yetersiz kimilerinin ise abart ılı bildirilmesi nedeniyle her zaman ve tümüyle geçerli olamayabilmektedir ( 18). Bu araştırma ile ergenlik ve ilk gençlik dönemindeki lise öğrencilerinde ruhsal belirtilerin s ıklığı, şiddeti ve dağılım ını değerlendirmek ve bunlar ın çeşitli psikososyal, bir anlamda müdahale edilebilir olan etkenlerle ilişkileri belirlemeye çal ışılmıştır. MATERYEL ve METOD Araştırmam ız, okul idarecileri, öğretmenleri ve öğrencilerle yap ılan görü şmeler sonucu, anlaşmayla ve isteğe bağlı olarak gerçekle ştirildi. Lise 1.,., 3. ve 4. s ınıflarda okuyan toplam 593 ö ğrenciye anket ve test formlar ı verilmi ş, 56 öğrenci yan ıtları yetersiz bulunduğu için çal ışma dışı bırakılmıştır. Formlar dağıtılmadan önce, öğrencilerle yakla şık 10 dakikalık bir söyleşi ile, öğrencilerle çal ışmanın amac ı tartışılmıştır. Çal ışmada araç olarak John Hopkins Üniversitesince geliştirilen Symptom Check List-90-Revised (SCL- 90-R) kullan ılmıştır. SCL-90-R, toplam 90 soruluk bir test olup, sorular 9 alt grupta toplanmaktad ır. Somatizasyon (1 madde), obsesif-kompulsif belirtiler (10 madde), kişiler aras ı duyarl ılık (9 madde), depresyon (13 madde), anksiyete (10 madde), öfkedüşmanlık (6 madde), fobik anksiyete (7 madde), paranoid düşünceler (6 madde), psikotik belirtiler (10 madde) ve daha çok uyku ve yeme,sorunlar ı ile ilgili 7 maddelik bir ek skala. Sorular, öğrenciler tarafından O'dan 4'e kadar puanlanmıştır. (0:hiç, 1: çok az, : orta derecede, 3: oldukça fazla, 4: ileri derece). Alt ölçek puanlar ı ile semptom dağılım ı değerlendirilmektedir. 90 soruya verilen yan ıtların toplam puan ın ın soru say ısına bölünmesi genel şiddet puan ını (GSI; ruhsal belirti düzeyi) oluşturmaktad ır. GSI'nin l'in üzerinde bulunmas ı, belirtilerin psikopatolojk düzeyde oldu ğunu göstermektedir. BULGULAR Toplam 537 öğrencinin SCL-90-R'den ald ıkları puanların ortalama ruhsal belirti düzeyi (GSI) 1.4 olarak bulunmuştur (Tablo 1). En yüksek derecede GSI puanı 1.76 ile ki şiler aras ı duyarlılık alan ında, en düşük oranda da 0.78 ile fobik-anksiyete alan ında saptanmıştır. 30 kız öğrencinin 08'inde (% 65), 17 erkek öğrencinin 101'inde (% 46) GSI puan ı l'in üzerinde bulunmu ştur (p<0.001). Ayr ıca 6 erkek, 16 kız öğrencide GSI puan ı 'nin üzerinde bulunmuştur. Alt gruplar yönünden incelendi ğinde de (Tablo 1) kişiler aras ı duyarlılık, depresyon, anksiyete ve fobik anksiyete puanlar ı, erkeklere oranla çok daha fazla say ıdaki kız öğrencide yüksek bulunmu ştur (p<0.001) (Tablo 1). Yaş gruplarına göre ise GSI yönünden farkl ılık bulunmamakta birlikte, somatozasyon 14-16 ya ş grubunda, obsesif-kompulsif belirtiler 17-18 ya ş grubunda anlaml ı ölçüde daha dü şük (); anksiyete 14-16 ya ş grubunda oldukça önemli biçimde yüksek (p<0.01), yine fobik anksiyete ve psikotik belirtiler 14-16 ya ş grubunda çok anlaml ı ölçüde yüksek oranda saptanm ıştır (p<0.001) (Tablo ). 44
Lise öğrencilerinde SCL-90-R ile Semptom Taramas ı Aşkın, I l ısu, Çilli, Altuğ, Kaya, Kucur Tablo I. GSI ve alt skala puanlar ı I'den yüksek bulunan öğrencilerin cinsiyete göre da ğılım ı Toplam Sornatiz. Obses. komp. aras ı duy. Depr. Anks. öfke Fobik anksiy. Paranoid Psikotik dü ş. bel. Uyku yemek GS İ K ız 30 150 3 69 149 176 183 111 188 133 09 08 Erkek 17 87 141 144 8 71 111 36 113 83 14 101 Toplam 537 37 373 413 331 47 94 147 301 16 333 309 p<0.001 p<0.001 p<0.001 p<0.001 p<0.001 Tablo. GSI ve alt skala puanlar ı I'den yüksek olan ö ğrencilerin yaş gruplar ına göre da ğı l ım ı Yaş Toplam Somatiz. Obses. komp. aras ı duy. Depr. Anks. öfke Fobik anksiy. Paranoid dü ş. Psikotik bel. Uyku yemek GS İ 14-16 61 19 44 5 45 3 8 9 30 38 41 17-18 69 113 17 199 168 13 146 71 146 107 157 144 19 ve üstü 07 105 157 16 118 9 10 47 10. 79 138 14 Örıemlilik p<0.01 p<0.001 p<0.001 TARTIŞMA ve SONUÇ Oldukça yüksek say ıda öğrenciyi içeren bu ara ştırman ın sonuçları genel olarak önemli bir çoğunluğunu kızların oluşturduğu lise öğrencilerinde psikopatoloji oran ı ya da riskinin hiç de az olmad ığını ortaya koymaktad ır. Çalıştığımız grupta, psikiyatrik belirtilerin yoğunluğunu yans ıtan GSI ortalamas ı= 1.4 olarak bulunmas ı, bu oran ın kritik değere yakınlığı nedeniyle psikopatolojinin pek şiddetli olmadığını düşündürmektedir. Bu oran ı, Doğan ve ark. ( 11) 1.4; Çuhadaroğlu (8) 1.8; Alper ve ark. ( 1) yalnızca psikiyatri poliklini ğine başvuran gençlerde 1.17 olarak bulmuşken, Birsöz (4) 0.41, Fidaner ve Fidaner ( 1) ise 0.95 olarak saptam ışlardır. Ancak bütün bu çalışmaların ayn ı koşullara sahip benzer gruplarda yapılmadığı da gözönünde tutulmalıdır. Bu araştırmanın önemli sonuçları ve düşündürdükleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir: 1. Lise öğrencilerinin % 57'sinde GSI de ğeri l'in üzerinde, ba şka bir deyi şle psikopatolojik düzeyde bulunmu ştur.. Öğrencilerin % 46'sı ekonomik zorunluluktan dolay ı okulu seçmekte; % 74'ü ergenlik dönemine ait yeterli bilgiye sahip bulunmamakta; % 96's ı ise öğretmen ve idarecilerin sorunlar ına yakla şım ın ı ye- tersiz bulmaktad ırlar. Sonuncu veri, ö ğretmen ve idarecilerin ilgisizlik ya da duyars ızl ıldarından çok onların da küçümsenmeyecek sorunlara sahip olduklarını düşündünnelidir. 3. Öğrencilerin geneli aç ıs ından bakıldığında en yüksek orand ı (% 77) kişiler aras ı duyarl ılık, en dü şük oranda (% 7) fobik anksiyete alt grubu puanları patolojik ölçüde yükselmektedir, En yüksek oranda alt grup puan ın kişiler aras ı duyarlılık grubunda bulunmas ı şaşırtıc ı değildir (,14,1537) (Tablo 5). 4. GSI yan ında, alt gruplar yönünden de k ızlarda kişiler aras ı duyarlılık, depresyon, anksiyete ve fobik anksiyete puanlar ı çok daha yüksek oranda patolojik düzeydedir. Bu durum kültüre ve cinsiyete ait özelliklerin bile şkesinden kaynaklanabilir. 5. Somatizasyon anne ve baban ın ekonomik ve eğitimsel zay ıflığı, anksiyete, öfke ve uyku-yeme gibi sorunlar daha çok baban ın düşük eğitim düzeyi ile ilişkilidir. Özellikle somatizasyon sorununun sosyoekonomik düzey zay ıflığı ile ilişksi genel olarak kabul edilmektedir () (Tablo 3). 6. Yatılı-gündüzlü okuma yönünden bulgular yat ılı öğrenciler aleyhine ise de, genellikle aileleriyle seyrek görü şenlerde daha az oranda psikopatoloji bu- 45
Lise Öğrencilerinde SCL-90-R ile Semptom Taramas ı A şk ın, lltsu, Çilli, Altu ğ, Kaya, Kucur Tablo3. Alt grup ve GSI puanlar ı l'den yüksek bulunan ögrencilerde ailesel etkenler Anne-Baba Eğitim durumu ANNE Düşük Orta iyi Onemlilik Toplam Somatiz. Obses. kamp. 479 5 13 4 0 331 40 arası duy. 374 37 Düşük 345 167 45 7 BABA Orta 11 53 87 95 İyi 54 17 41 46 Onemlilik Düşük 318 173 09 40 Ailenin Orta 14 51 106 109 ekonomik lyi-yüksek 77 13 58 64 durumu Onemlilik p<0.01 Sürekli 159 7 111 116 Aileyle Haftal ık 63 8 46 51 görüşme Daha seyrek 315 137 16 46 sıklığı Depr. Anks. öfke Fobik Paranoid Psikotik Uyku GSI anicsly. düş. bel. yemek 303 9 59 136 67 194 93 7 7 17 34 11 34 39 36 1 1 0 0 0 1 1 15 77 39 19 99 40 101 43 187 173 55 19 145 67 73. 139 01 69 4 160 85 49 8 4 170 105 6 16 81 1 38 1 97 194 7 184 8 87 47 167 1 55 6 119 61 36 66 5 15 6 79 8 189 9 5 101 45 187 p>0,05 07 67 170 89 50 103 41 165 Tablo 4. GSI ve alt grup puanlar ı l'den yüksek olan ögrencilerde di ğer psiko-sosyal etkenler Geldiği yer Okulu seçme nedeni Okula uyum (yanl ı ögrencilerde) Sorunlarını PaYlaFiğ, şiler ki Ergenliğe bağlı değişkenlerle ilgili bilgi durumu öğretmenidarecilerin sorunlarına yaklaşımı Ruhsal sorunlar için uzmana başvurma gereksinimi Köy 69 Kasaba 145 Şehir 33 Ki şisel istek 136 Telkin 15 Ekonomik 49 Iyi 18 Yeterli değil 31 Zor-bozuk önem ınik Yeterli 13 Kısıtl ı 391 Yetersiz 14 Arkadaş 430 öğr.-yöneti. 7 Yok 100 Yeterli 16 Tatminlcar 33 Yetersiz 88 Duyuyorum Duymuyorum Onemlilik Toplam Somatiz. Obses. Depr. Anks. Öfke Fobik Paranoid Psikotik Uyku GSI komp. arası dny. anksiy. düş. bel.. yemek 3 8 45 7 4 31 13 9 3 43 9 51 99 115 88 61 60 47 81 49 76 78 154 46 53 16 16 03 87 191 144 14 0 p<0.01 p<0.01 p<0.0i p<0.01 47 87 95 77 53 7 34 58 36 74 73 69 104 13 110 69 81 4 76 67 104 95 11 18 195 144 15 141 71 167 113 155 141 p<0.01 p<0.01 8 7 10 7 8 8 4 9 10 10 51 151 171 134 91 113 51 13 97 138 14 10 16 14 13 8 15 1 16 8 15 ii p>0.0! 54 86 88 66 67 76 78 45 85 63 174 74 31 51 173 10 11 14 16 38 34 9 13 13 14 7 8 4 9 9 10 1 191 301 38 66 190 5 113 47 156 56 36 6 5 6 5 4 I 4 4 4 40.67 79 63 5 65 33 50 58 73 69 p<0.01 5 Il 9 5 4 10 6 8 6 8 8 73 141 159 130 9 97 6 106 84 19 118 159 1 45 196 151 187 79 187 16 196 183 p<0.01 p<0.0i p<0.01 140 188 05 177 146 155 75 161 137 164 169 30 97 185 08 54 101 139 7 140 79 169 140 p<0.01 p<0.001 p<0.01 p<0.01 p<0.00i p<0.01 lunmuştur. Aile ile seyrek görü şme, belki dü şük düzeydeki patolojinin sonucu da olabilir. 7. Soınatizasyon dışında psikopatoloji oranlar ı, kırsal kökenlilerin daha sağlıklı olduğu yönündedir. Bu oldukça karmaşık bir sorun olup yaln ızca bu konuya odaklanmış çalışmalarla aç ıklanabilecelctir (Tablo 4). 8. Okulu ki şisel isteğe bağl ı olarak seçmi ş olma, beklenebileceği gibi psikopatoloji oran ında büyük ölçüde azalt ıc ı bir etken olmu ştur (4). 9. Okula uyum değerlendirmesi anlamlı farkl ıl ıklar göstermemi ştir, ergenlik bilincinin yetersizli ği ise öğrenci ruhsal sa ğlığını oldukça olumsuz yönde etkilemektedir. Oysa bu sorun, müdahale edilmesi en kolay sorunların başında gelir. 10, Ruhsal sorunlar ı için uzmana başvurma gereksinimi duydu ğunu belirten ö ğrenciler, GSI ve istisnasız her alt semptom grubunda çok daha yüksek psikopatoloji göstermi şlerdir. Bu bulgu kendini iyi hissedenlerin daha sağlıklı olduğu yönündeki genel 46
Lise öğrencilerinde SCL-90-R ile Semptom Taramas ı Aşkın, Ihsu, Çilli, Altuğ, Kaya, Kucur Tablo 5. Ortalama alt grup puanlar ı Alt grup Puan Somatizasyon 1.07 Obsesif kompülsif 1.45 aras ı duyarl ı l ık 1.76 Depresyon 1. Anksiyete 1.10 öfke-dü şmanl ık 1.34 Fobik anksiyete 0.78 Paranoid dü şünce 1.7 Psikotik belirtiler 1.0 Ortalama OSI 1.4 kan ıyı desteklediği gibi, öğrencilerin hekime ya da hekimin öğrencilere ulaşmas ını kolaylaştırılmas ı yönünde ciddi bir mesaj içermektedir. KAYNAKLAR 1. Alper Y, Ayd ın C, Tamer Kabakl ıoğlu M, Aktener E: Psikiyatri polikliniğine başvuran 14-4 yaş grubu gençlerde semptom dağıl ımının SCL-90-R ile incelenmesi: XXVI. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojk Bilimler Kongresi, Izmir, 1990.. Beiter M, Ingersoll G, Ganser J, Orr DP: Relationships of somatic symptoms to behavioral and emotional risk in young adolescents. J Pediatr 118:473-478, 1991. 3. Bernstein GA, Borchardt CM: Anxiety disorders of childhood and adolescence: a critical review. J Am Acad Child Adolesc Psy 30:519-53, 1991. 4. Birsöz S: Hastal ık öncesi yaşam değişimleri ve ruhsalsonuçlar ı üzerine bir inceleme. Bas ılmam ış Doçentlik Tezi, Ankara, 1980, 5. Bogenç A, Ayd ın S, Bilge Y: Yanaç ık cezaevi yükümlülerinde SCL-90 (Symptom Check List-90) ile yap ılan bir çal ışma. XXVI. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojk Bilimler Kongresi, İzmir, 1990. 6. Canat S: Ergenlik dönemi ve bireyle şme sorunu. XXI. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojk Bilimler Kongresi, Adana-Mersin, 1985. 7. Çuhadaroğlu F: Gençlerde benlik sayg ısı ile ilgili bir araştırma. XXI. Ulusal Psikiyatsi ve Nörolojk Bilimler Kongresi, Adana- Mersin, 1985. 8. Çuhadaroğlu F: Üniversite öğrencilerinde psikiyatrik semptom dağılım ı. XXII. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojk Bilimler Kongresi, Marmaris, 1986. 9. Derogatis LR, Rickels K, Rock AF: The SCL-90 and the MMPI: a step in the validation of a new self-report scale. Br J Psy 18:80-89, 1976. 10. Derogatis LR, Meyer JK, King KM: Psychopathology in inviduals with sexual dysfunction. Am J Psy 138:757-763, 1981. 11.Doğan O, Göğüs A: Yeti ştirme yurtlar ında SCL-90 ile yap ılan bir çalışma. Nöroloji Noro şirürji Psikiyatri Dergisi 4:198-00, 1987. 1. Fidaner H, Fidaner C: SCL-90 ile yap ılan bir çal ışma. XX. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojk Bilimler Kongresi, Bursa, 1984. 13.Glass RM, Allen AT, Uhmenhuth EH, et al: Psychiatric screening in a medical clinic. Arch Gen Psychiatry :1189-1195, 1978. 14.Güleç C: Ergenlik ça ğı krizleri. XXI. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojk Bilimler Kongresi, Adana-Mersin, 1985. 15. Hansell S, Mechanic D: Introspectiveness and adolescent sympotm reporting. J Human Stress 11:165-176, 1985. 16. Hibbard R, Binek C, Rauch S, et al: Abuse, feelings and health behaviors in a student population. Am J Dis Child 14:36-330, 1988. 17. Ingersoll G, Orr D: Behavioral and emotional risk in early adolescents. J Early Adolescence 8:394-398, 1989. 18.Kass F, Charles E, Klein DF, Cohen P: Discordance between the SCL-90 and therapists psychopathology ratings. Arch Gen Psy 40:389-393, 1983. 19. Ostrove E, Offer D, Howard K: Gender differences in adolescents symptomatology: a normative study. J Am Acad Child Adolesc Psy 8:394-398, 1989. 0. Rutter M: Prevention of childrens psychologic disorders: myth and substance. Pediatrisc 70:883,894, 198. 1. Wesserman A, Whitington M, Rivara M: Psychogenic basis for abdominal pain in children and adolescents. J Am Acad Child Adolesc Psy 7:179-184, 1988. 47