kpss 2014 Türkiye'nin en çok satan DERS NOTLARI kim korkar tarih ten
Komisyon KPSS TARİH DERS NOTLARI Yayın Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Merve Koşar Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş. Bahçekapı Mahallesi 2460. Sokak No: 7 Şaşmaz/ANKARA (0312-278 34 84) ISBN-978-605-364-053-0 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 16102 Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın, bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermelerini ve bandrolsüz yayınları satın almamalarını diliyoruz. 22. Baskı: Ankara, Nisan 2014 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net
Ön Söz Değerli Adaylar, Tarih Ders Notları, KPSS derslerindeki özet ders notu ihtiyacını karşılamak ve Genel Kültür Testi nde önemli bir yer tutan Tarih kapsamındaki 30 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacına yönelik olarak hazırlanmıştır. Yayının amacı, derslerde belirli bir sürede anlatmaya çalıştığımız aslında çok kapsamlı olan Tarih konusunu özet bir şekilde sunarak, konular arasında bağlantı kurarak, adayların sıkılmamasını sağlamak için şemalarla, kavram haritalarıyla, tablolarla destekleyerek konunun kalıcılığını artırmaktır. Bu ders notları uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Ders notlarının, çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS ve meslek hayatınızda başarılar. PEGEM AKADEMİ YAYINCILIK
İçindekiler Ön Söz... iii Orta Asya Türk Tarihi... 1 Orta Asya Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık... 3 Konu Kavrama Soruları... 5 Türk İslam Devletleri... 7 Türkiye Tarihi... 8 Orta Asya ve Yakın Doğu da Kurulan Diğer Türk-İslam Devletleri... 9 Türk İslam ve Türkiye Tarihinde Kültür ve Uygarlık... 10 Konu Kavrama Soruları... 14 Osmanlı Tarihi... 16 Osmanlı Kültürü ve Uygarlığı... 20 Konu Kavrama Soruları... 29 Osmanlı da Yenileşme Islahat ve Demokratikleşme Hareketleri... 31
Fransız İhtilali ne Karşı Osmanlı Devletinin Aldığı Tedbirler... 33 Konu Kavrama Soruları... 34 XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti nde Siyasi Gelişmeler... 36 I. Dünya Savaşı... 38 Konu Kavrama Soruları... 44 Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi... 46 Konu Kavrama Soruları... 54 Kurtuluş Savaşı Muharebeler Dönemi... 55 Konu Kavrama Soruları... 59 İnkılâplar... 62 Konu Kavrama Soruları... 67 Atatürk İlkeleri... 69 İlke-İnkılâp İlişkisi... 70 Konu Kavrama Soruları... 72 Atatürk Dönemi Dış Politika... 74 Atatürk Dönemi Sonrası Türkiye ve Dış Politika... 75 vi
XX. Yüzyıl Başlarında Dünya... 76 II. Dünya Savaşı... 77 Konu Kavrama Soruları... 78 Soğuk Savaş Dönemi... 80 Konu Kavrama Soruları... 82 Yumuşama Dönemi... 84 Konu Kavrama Soruları... 86 Küreselleşen Dünya... 88 Konu Kavrama Soruları... 90 Tarih Dizini... 92 vii
ORTA ASYA TÜRK TARİHİ Türk Adı Türklere Ait Uygarlık Merkezleri Güçlü, kuvvetli Miğfer Töreli Türeyen Olgunluk çağı Kudretli Çoğalan Andronova Anav Afanesyeva Karasuk Tagar Abakan Kalteminar Akdeniz Karadeniz Hazar Denizi Basra Körfezi Aral Gölü Sibirya Orta Asya Anayurt Himalaya Dağları Baykal Gölü Kingan Dağları Harzemşahlar Devleti Büyük Timur Altın Orda Devleti Büyük Selçuklu 12 13 11 Gazneliler Devleti Babür 15 14 10 9 Karahanlılar Devleti Osmanlı 16 Türklerin Tarihte Kurdukları Devletler 8 Uygur Devleti Büyük Hun 1 Batı Hun 2 7 3 5 Avrupa Hun 4 Ak Hun Göktürk 6 Avar Hazar Göçlerin Sonuçları Farklı coğrafyalarda güçlü Türk devletleri kuruldu. Türk tarihini incelemek zorlaştı. Kültürel etkileşime neden oldu. Kavimler Göçü ne neden oldu. Bazı Türk boyları zamanla özbenliklerini kaybettiler. Coğrafyalarına yapıldı. Avrupa (Balkanlar) Anadolu Mezopotamya ve Mısır ORTA ASYA DAN YAPILAN TÜRK GÖÇLERİ Göçlerin Nedenleri Olumsuz iklim koşulları Ekonomik ve Salgın hastalıklar Sosyal Nüfus artışı Boylar arasındaki mücadeleler Dış güçlerin baskısı (Çin-Moğol) Siyasi Bağımsız yaşama düşüncesi Yeni yerleri ele geçirme düşüncesi Cihan Hakimiyeti Düşüncesi 1
ORTA ASYA TÜRK TARİHİ AVRUPA DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI TÜRK GÖÇLERİ SONRASI ASYA DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI Kavimler Göçü (375) AVRUPA HUN DEVLETİ Merkezi Avrupa da olan ilk Türk devletidir. En önemli hükümdarı Atilla dır. Kavimler Göçü ne neden olan Türk devletidir. Krallıklar güç kaybetti. Orta Çağ başladı. Roma ikiye ayrıldı. (Doğu ve Batı) Skolastik zihniyet ortaya çıktı. Avrupa nın etnik yapısı değişti. Feodalitenin temeli atıldı. AVARLAR Orta Avrupa ya devlet ve ordu teşkilatlanmasında örnek oldular. İstanbul u kuşatan ilk Türk topluluğudur. İtil (İdil) Bulgarları Müslümanlığı benimsediler. PEÇENEKLER Bizans ordusunda paralı askerlik yaptılar. BULGARLAR - MACARLAR Tuna Bulgarları Hristiyanlığı benimsediler. Hristiyanlığı benimsediler. Latin kültürüyle kaynaşıp öz benliklerini kaybettiler. Bu devletler Avrupa yı askeri ve idari alanda etkilediler. Avrupa ya maden işlemeyi öğrettiler. Çoğunluğu Hristiyanlığı benimseyip, Avrupa kültürü içinde asimile oldular. KIPÇAKLAR (KUMANLAR) Oğuzlarla mücadele ettiler. Bu mücadeleleri Dede Korkut Hikayeleri ne konu oldu. Rusların İgor destanının konusunu da oluşturdular. ORTA ASYA DA KURULAN DİĞER TÜRK DEVLETİ ASYA HUN DEVLETİ Tarihte bilinen ilk Türk devletidir. İlk hükümdarları Teoman dır. Ötüken de kuruldular. Türkleri ilk kez bir bayrak altında toplamayı başaran devlettir. Çin Hun mücadelesinin en önemli nedeni İpek Yolu hakimiyetidir. Çinlilerle ilk siyasi anlaşmayı yaptılar. Teoman zamanında Çinliler, Hun akınlarına karşı Çin Seddi ni yapmışlardır. Mete, ilk düzenli orduyu oluşturdu. (onluk sistem) Çinliler, savaşarak yenemedikleri Hunları entrikalarıyla yıktılar. I. GÖKTÜRK Avar hakimiyetine son vererek Ötüken de kuruldular. İlk hükümdarları Bumin Kağan dır. Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir. Türkler ikinci kez bir bayrak altında toplandılar. Sasani ve Bizans la olan müttefikliklerini İpek Yolu için yaptılar. İslamiyet öncesi kurulan Türk devletlerinin en güçlüsüdür. Çin entrikalarıyla yıkıldılar. II. GÖKTÜRK (KUTLUK) Bağımsızlık mücadelesi vererek kurulan ilk Türk devletidir. İlk hükümdarları Kutluk - İlteriş Kağan dır. Kendilerine ait 38 harfli alfabeleri vardır. Türklere ait ilk yazılı eser olan Orhun Kitabeleri ni oluşturdular. Bu kitabaler, Kül Tiğin Tonyuluk Bilge Kağan adına dikilmiştir. Uygur, Basmil ve Karlukların ayaklanmalarıyla yıkıldılar. UYGURLAR Orhun ve Selenga ırmakları civarında kurulmuştur. İlk hükümdarı Kutluk Bilge Kül Kağan dır. Çin le etkileşim sonucunda Maniheizm inancını benimsediler. Bu din, savaşmayı ve et yemeyi yasakladığı için alternatif bir geçime yönelip tarımsal üretime başladılar. Buna bağlı olarak yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti oldular. Şehirler ortaya çıktı. Mimari gelişti, çinicilik ve fresko sanatları gelişti. Moğolların Türkleşmesinde etkili oldular. İlk Müslüman Türk Devleti olan Karahanlılar la savaştılar. SABİRLER Sibirya ya adlarını bıraktılar. KIRGIZLAR OĞUZLAR HAZARLAR KARLUKLAR İSKİTLER En uzun destan olan Manas destanına sahiptirler. Büyük Türk devletleri kurdular. Museviliği kabul eden ilk Türk devletidir. Hz. Osman la savaşarak İslamiyet in Karadeniz in kuzeyine yayılmasını engellediler. 2 İslamiyet i kabul eden ilk Türk topluluğudur. Tarihte bilinen ilk Türk topluluğudur. TÜRGİŞLER Emevilerle savaşarak İslamiyet in Orta Asya ya yayılmasını engellediler. Yerleşik yaşama geçen ilk Türk boyudur. 18 harfli Uygur alfabesine sahip olup hareketli matbaayı kullandılar. Minyatür sanatında geliştiler. Töreyi yazılı hâle getirdiler. Kırgızlar tarafından yıkıldılar.
ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK DEVLET YÖNETİMİ DEVLET ANLAYIŞI KUT ANLAYIŞI VERASET SİSTEMİ İKİLİ SİSTEM KURULTAY HATUN Bağımsızlık Türklerde devlet şu şekilde oluşmuştur. Oguş (Aile) Urug (Soy) Bod (Boy) Budun (Millet) İl (Devlet) Bir devletin kurulmasında gözetilmesi gereken ilkeler Ülke Halk Kanun SEMBOLLERİ Otağ (Kağan çadırı) Örgin (Taht) Tuğ (Bayrak) Davul Kotuz (sorguç) Yay Hükümdarın Tanrı tarafından görevlendirilmesi inancıdır. Kut, kan yoluyla babadan oğula geçmektedir. Bu durum taht kavgalarına neden olmuştur. Bu nedenle devletler kısa sürede parçalanmıştır. HÜKÜMDAR UNVANLARI Han Hakan Kağan İlteber İlteriş İdikut Tanhu Şanyu Ülke hanedanın ortak malıdır. Türklerde tam olarak belirli bir veraset sistemi yoktur. Verasetin belirsizliği taht kavgalarına neden olmuştur. Bu nedenle devletler kısa sürede parçalanmıştır. GÖREVLERİ Orduyu komuta etmek Töreyi uygulamak Siyasi birliği sağlamak Halkın ihtiyaçlarını gidermek Doğu (merkez) Hakan Tam bağımsız Ülkenin ikiye ayrılarak yönetilmesidir. İlk olarak Hunlarda ortaya çıkmıştır. Batı Yabgu Yarı bağımsız (İç işlerinde serbest, dış işlerinde merkeze bağlıdır.) Devlet işlerinin görüşüldüğü meclistir. (Toy olarak da isimlendirilir.) Üyeleri Hakan Hatun Boy beyleri Hanedan üyeleri Kurultay üyelerine Toygun denir. Kurultayda son söz hakanındır. Kurultay hakanın belirlemesinde ve töre üzerinde etkili olup, hayvan ve insan sayımı da yapardı. Yabgu Kurultay karar verme değil danışma meclisidir. Şad Kurultayda hakanın kararlarının sorgulanabilmesi ve herkesin özgürce fikrini söylemesi kurultayın demokratik bir özelliği olduğunu gösterir. Kurultayın yanı sıra Keneş adı verilen bir meclis de vardı. DEVLET GÖREVLİLERİ Buyruklar Yabgu Tigin (Tekin) Ayukı Aygucu Bitigçi Tarhan (Tarkan) Tudun Yargucı Tamgacı Bakanlar Tigin Ülkenin batı bölümünü yöneten kişi (hükümdar kardeşi) Şehzade Hükümet Başbakan Yazışmaları yürüten görevli (katip) Komutan Vergi ve denetim işlerinden sorumlu kişi Yargıç Mühürdar Hakanın eşidir. Elçi kabulünde bulunurdu. Kurultay toplantılarına katılabilirdi. Devlet yönetiminde söz sahibiydi. 3
ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ORDU EKONOMİK HAYAT DİL, EDEBİYAT, BİLİM, SANAT VE MİMARİ Ordu - millet anlayışı hakimdir. (Kadın - erkek herkes asker sayılırdı.) Mete, Onluk Sistemi getirmiştir. (İlk düzenli ordu) Hilal - Turan savaş taktikleridir. En önemli silahları: ok, yay, mızrak, kılıç, süngü, kargıdır. Bayrak yerine tuğ kullanılır. Başa takılan şapkaya tolga denir. TOPLUMSAL YAPI VE HUKUK Toplumun temelini aile (oguş) oluştururdu. Aile reisi erkekti. Tek eşle evlilik hakimdi. Küçük aile tipleri göçebeliğin sonucu olarak benimsenmiştir. Sosyal sınıf kavramına göçebelikten dolayı rastlanmazdı. İslamiyetten önce Türk devletlerinde dini ve milli bakımdan önemli olan günlerin milletçe kutlandığı törenlerere şölen denir. Uygurların yerleşik yaşama geçmesiyle şehirler (balık) kuruldu. Toprak devletindir bu yüzden toprak aristokrasisine rastlanmazdı. Geleneklerden oluşan yazısız kuralları vardır. (Töre)Töre zamana ve şartlara göre değiştirilebilir. Hükümdarın yetkilerini yalnızca töre sınırlandırabilir. Halk, hakan ve kurultay, törenin kaynağını oluşturur. Hakan bile töreye aykırı hareket edemez. Yargu - Mahkeme Yargucu - Yargıç Ağır suçlar idam cezasına çarptırılır. (Adam öldürmek, ordudan kaçmak, tecavüz gibi) Hapis cezaları kısa sürelidir. (Göçebe hayat tarzlarından dolayı) İlk yazılı hukuk kuralları Uygurlar Dönem inde oluşturulmuştur. (Bu gelişme yerleşik yaşamın bir sonucudur.) Temel geçim kaynağı hayvancılıktır. Hayvancılığa bağlı olarak dokumacılık gelişmiştir. Hayvansal ürünler (kurutulmuş et, deri, canlı hayvan) ihraç edilmiştir. İpek Yolu ve Kürk Yolu Orta Asya nın önemli ticaret yollarıdır. DİN VE İNANIŞ Uygurlar - Maniheizm Uygurlar ve Türgişler - Budizm Hazarlar - Musevilik (Yahudilik) Karluklar - İslamiyet Bulgarlar, Macarlar - Hristiyanlığı seçtiler. En eski inançları Totem dir. (kurt ve kartala saygı duyulması) Umay adı verilen ve tabiat olaylarını düzenlediğine inanılan tanrıçaları vardı. Yada Taşı nın şans getirdiğine inanılırdı. Ataların mezarlarına saygı duyulmasına Atalar Kültü denirdi. Ahiret inancının varlığını, ölülerin eşyalarıyla gömülmesi ve Cennet (uçmağ) Cehennem (tamu) anlayışlarını göstermektedir. Şamanizm, dinden daha çok sihir, büyü, gizli güçlere inanma biçiminde ortaya çıkmıştır. Mezarlarına (Kurgan) Mezar taşlarına (Balbal) Cenaze törenine (Yuğ) Ölülerin ardından yapılan ağıta (Sagu) denilmiştir. Din adamlarına Şaman, Kam, Baksı adı verilmiştir. Orhun Kitabeleri Diğer Kitabeler Bilim, Sanat, Mimari Türklerin dilleri Ural - Altay dil grubuna girmektedir. Sözlü edebiyat göçebeliğin sonucu olarak gelişmiştir. Sav: Atasözleri Sagu: Ağıt Koşuk: Saz (Kopuz) eşliğinde söylenen şiirler Dede Korkut Hikayeleri: Oğuz Kıpçak (Kuman) mücadelelerini anlatır. Destanlar DESTANLAR İskitler Hunlar Kırgız Göktürk Uygur Alp Er Tunga Oğuz Kağan Manas (En uzun destan) Yazılı edebiyat II. Göktürkler e aittir. Bilge Kağan (735), Kültiğin (732) ve Vezir Tonyukuk (732) adına yazılmıştır. Orhun Alfabesi yle Yollug Tigin tarafından yazılmıştır. Çözümleyen W. Thomsen dır. Türk milleti adının geçtiği ilk Türkçe metindir. Siyasetname özelliği taşır. Yenisey Yazıtları Kırgızlara aittir. Karabalgasun Yazıtları Uygurlara aittir. Sine Uşi Yazıtları Uygurlar a aittir. Bozkurt ve Ergenekon Türklerin Kullandıkları Alfabeler Takvimler Türeyiş ve Göç Türkler, Güneş yılını bugünkü değerlere çok yakın bir şekilde hesaplamışlardır. İlk kez kağıt ve matbaayı Uygur Türkleri kullanmışlardır. Göçebe Türklerin sanat eserleri taşınabilir malzemelerdendir. Göçebe Türklerin sanat eserlerinde av ve savaş sahneleri fazlaca mevcuttur. Uygurlarla birlikte sulama kanalları, evler, saray ve tapınaklar yapılmıştır. Uygurlarda Mani dininin etkisiyle minyatür, çinicilik ve fresko sanatları gelişmiştir. Hunlar Dönemi ne ait Pazırık Halısı dünyanın en eski halısıdır. On İki Hayvanlı Türk Takvimi Celali Takvim Hicri Takvim Rumi Takvim Miladi Takvim Göktürk, Uygur milli alfabeleridir. Kiril, Sogd, Arap, Latin kulandıkları alfabelerdir. 4
KONU KAVRAMA SORULARI 1. İslamiyetten önce Orta Asya daki Türkler genellikle komşularına canlı hayvan, kösele, deri, kürk ve silah satmışlar, karşılığında hububat almışlardır. Bu durum Orta Asya daki Türklerin aşağıdaki alanların hangisinde ilerlememiş olduklarını gösterir? A) Hayvancılık B) Maden işleme C) Tarım D) Askerlik E) Ticaret Çözüm: Yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti Uygurlar dır. Bir devletin yerleşik hayata geçtiğinin kanıtı olarak mimari kalıntılar, mesken (ev) vergisi alınması, duvar resmi (fresk) ve sulama kanalları gösterilebilir. Alfabe kullanılması, ticaret yapılması, yazılı belge bırakılmış olması yerleşik hayatın kanıtı değildir. Çünkü Göktürkler yukarda sıraladığımız özellikleri taşıyorlardı. Göktürkler, Uygurlardan önce kurulan bir devlet olduğuna göre A,B,C,D seçenekleri yerleşik hayatın kanıtı olamaz. Cevap E 6. I. Kopuz II. Keman III. Kanun Yukarıdakilerden hangileri, Türklere özgü müzik aletleridir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III Çözüm: Orta Asya da Türkler, göçebe yaşam tarzının sonucu ekonomik faaliyet olarak, hayvancılıkla uğraşmışlardır. Bu nedenle tarım alanında çok fazla ilerleyememişlerdir. Maden işleme, askerlik, ticaret, hem göçebe yaşam tarzında hem de yerleşik hayatta görülür. Cevap C 2. İslamiyet ten önceki Türklerde, dini ve millî bakımdan önemli olan günlerin milletçe kutlanması törenlerine ne ad verilirdi? A) Töre B) Şölen C) Buyruk D) Kurultay E) Yabgu Çözüm: İslamiyet ten önceki Türk devletlerinde dini ve millî bakımından önemli olan günlerin milletçe kutlandığı törenlere şölen denirdi. Şölenler toplumsal dayanışmayı, birlik ve beraberliği sağlardı. Buyruk: Bakan anlamına gelir. Kurultay (Toy): Önemli konuların görüşülüp karara bağlandığı yer. Töre: Sosyal hayatı düzenleyen yazısız hukuk kuralları. Yabgu: Ülkenin batısını yöneten hanedan üyesi. Cevap B 3. Aşağıdakilerden hangisi, Uygurların yerleşik hayata geçtiklerine bir kanıt sayılabilir? A) Kendilerine özgü alfabelerinin olması B) Dini inançlarının sanat anlayışlarını yönlendirmesi C) Ticaret yapmaları D) Yazılı belge bırakmış olmaları E) Halktan toprak, ev ve hayvan vergisi almaları 4. 5. I. Orhun Kitabeleri II. Manas Destanı III. Karabalgasun Kitabesi Yukarıdakilerden hangileri Göktürkler Dönemi ne aittir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III Çözüm: Orhun Kitabeleri, II. Göktürk (Kutluk) Devleti Dönemi nde Bilge Kağan, kardeşi Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına yazılmıştır. Manas Destanı Kırgızlar a, Karabalgasun Kitabeleri Uygurlar a aittir. Cevap A I. Toy II. Kurultay III. İl Yukarıdakilerden hangileri, İslamiyet ten önce kurulan Türk devletlerinde, devletin siyasi, ekonomik ve kültürel işlerinin görüşülüp karara bağlandığı meclise verilen adlar arasındadır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III Çözüm: İslamiyet Öncesi Türk tarihinde meclise toy veya kurultay adı verilirdi. İl-el, devlet anlamına gelmektedir. Cevap D Çözüm: Kopuz, Orta Asya dan itibaren Türklerin kullandığı bir çalgıdır. Cevap A 7. İslamiyet ten önceki Türklerin kendilerinden farklı inanışlara sahip insanlarla bir arada yaşaması, Türklerde aşağıdakilerden hangisine bir kanıttır? A) Ülke sorunlarının görüşüldüğü meclis kurduklarına B) Ülkeyi iki bölüm hâlinde yönettiklerine C) Birden fazla devlet kurduklarına D) Hoşgörülü olduklarına E) Yerleşik hayata geçtiklerine Çözüm: Türklerin farklı inanışlara sahip insanlarla bir arada yaşaması, Türklerin farklı inanışlara saygı duyduklarının yani hoşgörülü olduklarının kanıtıdır. A seçeneği kurultayla, B seçeneği ikili teşkilatla, C seçeneği teşkilatçı yapıyla, E seçeneği ise Uygurlarla ilgilidir. Cevap D 8. Uygurlar Dönemi nde, ticari ilişkilerin gelişmesiyle kişiler arasındaki anlaşmalar yazılı hâle getirilmiştir. Bu durum, aşağıdaki alanlardan hangisiyle ilgili belgelerin oluşturulduğunu gösterir? A) Hukuk B) Sanat C) Edebiyat D) Askerlik E) Siyaset Çözüm: Uygurlarda ticari ilişkilerin yazılı hale getirilmesi belli kuralların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu durum hukuk alanında belgelerin oluştuğunu gösterir. Cevap A 5