İKTİSADA GİRİŞ 1 TEMEL MİKROEKONOMİ Kaynak: Tümay Ertek, «Temel Ekonomi (Basından Örneklerle)», Beta Yayınları, İstanbul, 5. Baskı. Emre Atılgan, «İktisada Giriş 1 Ders Notları», http://emreatilgan.com/iktisada-girisders-notlari/
6. TÜKETİCİ DAVRANIŞI TEORİSİ
Açıklanacak konular Tüketici dengesi yaklaşımları Kardinal yaklaşım Ordinal yaklaşım Tüketici dengesi, farksızlık eğrileri ve bütçe doğrusu
6.1. MARJİNAL FAYDA VE TÜKETİCİ DENGESİ Tüketicinin bir mal veya hizmeti satın alıp tüketmesi sonucu elde edeceği haz ve mutluluğa fayda denir. Tüketicinin hangi mal ve hizmeti tercih edeceğinde etkili olan faktörler vardır. Bunlar: Mal ve hizmetlerin fiyatları Tüketicinin gelir seviyesi Zevk ve tercihleri (malların marjinal faydaları) Belli bir noktaya kadar, bir mal veya hizmetin tüketimi arttıkça, o mal veya hizmetin tüketiminden alınan haz (fayda) artar.
Kardinal yaklaşıma göre fayda ölçülebilir ve her mal veya hizmet belli bir fayda birimi ile ifade edilir. Bu fayda birimi utildir. Toplam Fayda ve Marjinal Fayda Bir mal veya hizmetten belli bir miktarda tüketildiği zaman elde edilen faydaya toplam fayda (total utility=tu) denir. Bir mal veya hizmetten bir birim fazla tüketildiği zaman toplam faydada meydana gelecek değişmeye marjinal fayda (marginal utility=mu) denir. Marjinal fayda tüketilen malın en son biriminden elde edilen fayda veya tüketilen en son birimin TU da meydana getireceği değişmedir. Mal ve hizmetlerden elde edilen fayda onlara duyulan ihtiyacın şiddetine bağlıdır. İhtiyacın şiddeti ne kadar fazla ise elde edilen fayda da o kadar fazladır, şiddet azaldığında fayda azalır. İhtiyaçlar giderildiğinde nasıl fayda azalıyorsa sağlanacak olan marjinal fayda da azalır.
Azalan Marjinal Fayda Kanunu Bir mal veya hizmet tüketiminde, her ilave birimden daha az fayda elde edilmesine Azalan Marjinal Fayda Kanunu denir.
Tüketici Dengesi Tüketici ihtiyaçları karşısında sınırlı olan gelirini kendisine en çok faydayı sağlayacak ürün bileşimleri arasında dağıtmaya çalışır. Tercih ettiği bileşimden daha farklı bir ürün bileşimi satın aldığında daha fazla fayda sağlamıyor ise toplam fayda maksimumdur ve tüketici dengededir. Bu denge, dengeyi belirleyen faktörler değişmediği sürece değişmez. Dengeyi sağlayan ve sabit varsayılan değişkenler: Tüketicinin geliri Tercihleri (malların marjinal faydaları) Satın alınan malların birim fiyatları (P) Fayda maksimizasyonu (tüketici dengesi) kuralı, MU a = MU b = MU c = = MU n P a P b P c P n
Fayda Maksimizasyonu (Tüketici Dengesi) Kuralı Tüketici fayda maksimizasyonu için A ve B mallarına harcadığı son 1TL den elde ettiği marjinal faydaları birbirine eşit olana kadar satın alır. Fayda maksimizasyonu kuralı tüm mallar için her bir malın marjinal fayda ve fiyat oranlarının eşitlenmesidir. MU A P A = MU B P B
Azalan Marjinal Fayda ve Negatif Eğimli Talep Ceteris paribus maç biletinin fiyatı P Y =60 TLden P Y =30 TLye düşerse Ahmet in talep edeceği miktar Q Y =2 den Q Y =4 e çıkar. Ahmet in maç için talebi negatif eğimli bir eğridir. Talep kanununa göre fiyat azaldıkça talep edilen miktar artar. Piyasa Talep Eğrisi Piyasa talep eğrisi tüketicilerin bireysel talep eğrilerinin yatay olarak toplanması ile elde edilir.
Ordinal Yaklaşım Ordinal yaklaşıma göre fayda ölçülemez. Bu yaklaşım da tüketici dengesini farksızlık eğrisi ve bütçe doğruları yardımıyla açıklamaya çalışır. Farklı yoldan gidilse de ortak denge koşulu ile aynı sonucu elde ederler. Ordinal yaklaşımın varsayımları Tüketici geliri sabittir. Satılan malların fiyatları sabittir. Tüketici sadece iki mal almaktadır. Tüketici çeşitli mal kombinasyonları arasında tercih yapar veya bu kombinasyonlar arasında kayıtsız kalır. Tüketici rasyoneldir.
Kayıtsızlık (Farksızlık) Eğrileri Tüketici X ve Y malı tüketiminde çeşitli kombinasyonlar arasında tercih yapar. Tüketicinin satın alacağı her farklı mal ve hizmet bileşiminde elde edeceği fayda düzeyi U 1 dir. Farksızlık Eğrisi: Tüketiciye aynı fayda düzeyini sağlayan farklı mal bileşimlerinin geometrik yeridir. Orijinden uzakta olan farksızlık eğrisi daha yüksek bir fayda düzeyini temsil eder. U 2 > U 1 dir
Kayıtsızlık Eğrilerinin Özellikleri Kayıtsızlık eğrilerinin her noktasında toplam fayda seviyesi aynıdır. Orijinden uzaklaştıkça daha yüksek fayda düzeyini gösterirler Kayıtsızlık eğrileri birbirlerini kesmezler Kayıtsızlık eğrileri negatif eğimlidirler Kayıtsızlık eğrileri orijine göre dış bükeydirler.
Bütçe Doğrusu Tüketicinin amacı gelir (bütçe) kısıtına bağlı olarak kendisine en çok faydayı sağlayacak mal bileşimini tercih etmektir. Dolayısıyla orijinden en uzaktaki farksızlık eğrisi üzerinde tüketici dengesi oluşur. Bütçe Doğrusu: Bir tüketicinin belirli bir gelirle herhangi iki maldan piyasada satın alabileceği değişik bileşimleri gösteren bir doğrudur.
Tüketici Dengesi Tüketici dengesini bulmak için farksızlık eğrisi ve bütçe doğrusundan yararlanılır. Tüketicinin satın alabileceği mal ve hizmet miktarları bütçe kısıtı ile sınırlıdır. Tüketici dengeye gelebilmek için sahip olduğu geliri ile kendisine en yüksek faydayı sağlayacak mal ve hizmet miktarını tercih eder. Buna optimum tüketim miktarı denir.