AŞIRI İNTERNET KULLANIMININ ERGENLER ÜZERİNDEKİ OLUMSUZ ETKİSİ SİBER ZORBALIK ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME Ergenlik ve Siber Zorbalık Yücel Kılıç FİNAL ÖDEVİ PDR 2004 Kaynak Tarama ve Rapor Yazma Yard. Doç. Dr. Cem Özışık İstanbul İstanbul Kültür Üniversitesi Eğitim Fakültesi Mayıs, 2014
Öz İletişim kavramının bilgisayar sayesinde değişmesi ve bilgi paylaşımının hızındaki artış özellikle gençler arasında sosyal iletişim ve çevre kavramlarını önemli ölçüde değiştirmiştir. Siber zorbalık, geleneksel zorbalığın ilerlemiş bir boyutu olarak kabul edilmektedir ve gençler arasında hızla yayılmaktadır. Bu makalede siber zorbalık ile ilgili literatür, arama motorlarında ergenlik, siber zorbalık, internet kullanımı, dijital teknoloji kelimeleri ile taranmış, gözden geçirilmiştir. İnternet kullanım oranları, aşırı internet kullanım biçimlerinin adlandırılışı, siber zorbalığın tanımı ve çeşitleri, siber zorbalığın görülme oranları, şekilleri ve araçları ile nedenleri özetlenmiştir. Araştırmalar siber zorbalık oranlarının yaş, cinsiyet, teknoloji kullanımı gibi değişkenlere bağlı olarak değişebildiğini göstermektedir. Eğitimciler, aileler ve gençler işbirliği çerçevesinde hareket etmenin ve siber zorbalığa karşı dikkatli olmanın gerekliliğini göz ardı etmemelidirler. Anahtar Kelimeler: Ergenlik, siber zorbalık, internet, dijital teknoloji. Abstract Thanks to the computer to change the concept of communication and information sharing among teens in the rate of growth characteristics and environmental concepts of social networking has changed dramatically. Cyber bullying, traditional bullying is recognized as an advanced size and is spreading rapidly among young people. In this article the literature about cyber bullying, search engines "adolescence, cyber bullying, internet access, digital technology" with the words scanned, has been revised. Internet usage rates, excessive internet use named of forms, definitions and types of cyber bullying, cyber bullying incidence, causes and ways and means are summarized. Research cyber bullying rates by age, sex, use of technology can vary depending on variables such as shows. Educators, families and young people to act in cooperation and the need to be wary of cyber bullying should not be ignored. Keywords: Adolescence, cyber bullying, internet, digital technology. 2
I. Giriş Günümüz bilgisayarlarının 150 yıla dayanan bir geçmişi vardır. Önceleri hesap makinesi ile insan hayatına giren dijital yaşam, 1800 lerin sonu ile 1900 lerin ilk yarısına kadar adım adım geliştirilen bilgisayar 1970-1980 li yıllarda internet ile birleşerek insanlığı kendi dünyasına bağlamıştır. Oda bilgisayarlar günümüzde cep, tablet ve el bilgisayarları olarak tanımlanır hale gelmiştir. Yalnızca bilgisayar değil telefonlar da ankesörden cebe doğru gelişme ve değişme göstermiştir. İnsanlar arkadaşlıklarını sanal ortamdan kurmaya, yaşadıklarını anında paylaşmaya, konuşma yerine yazma yoluna gitmeye alışmışlar ve bundan kopamaz, buna bağımlı hale gelmişlerdir. Bu bağımlılık durumu son yıllarda alt düzey yaşlarda sıklıkla gözlenir hal almıştır. Bilgisayar bağımlılığı obezite gibi açık ve net görünebilir problem yanında siber/sanal kötülük kavramı gibi soyut, görünemeyen ve etkisi hesaplanamayacak güçlükte olumsuzluk da getirebilmektedir. Gençler ya da ergen bireyler arasında hızla yayılan dijital çağa ayak uydurma isteği, dijital teknolojiden uzak duramama durumu ileri yetişkinlere oranla daha dikkat çekicidir. Teknolojiyi kullanmak işe yarama, zamandan tasarrufluk anlamında bakıldığında elbette faydalı ve elzem bir beceridir. Ancak teknolojinin aşırı kullanımından kaynaklanan, sosyalleşme sürecini soyutlaştıran, insanı önce kendine ve daha sonra çevresine yabancılaştıran bu yabancılaşma sonucunda soyut dünyanın kendine verdiği güçle insanı adeta soyut duygusuzlar haline getiren olumsuzluk önemli bir sonuçtur. Soyut duygusuzlar olarak tanımladığımız insanlar, sosyal çevrelerine sanal dünyanın kendisine sağladığı gizlilik imkanları sayesinde zarar verebilmekte ve bu zararların boyutları kestirilemeyecek düzeylere ulaşabilmektedir. İntiharlara kadar uzanan zararlar sıralamasında internet, hız, anında ulaşım kavramlarına çok da masum bakmamamız gerektiğini görebilmek mümkündür. Ergenlik düzeyinde bireylerin kendilerini bulma, kendileri ile birlikte çevrelerini şekillendirme çabaları ile birleştirilen sanal dünya, etkisi altına aldığı bireye adeta hükmetmekte ve bireye isteklerini yaptırabilmektedir. 3
Ergenlik çocukluğun son, yetişkinliğin de ilk evresidir. Ergenlik kişinin toplumsal rolleri kesin olmasa bile keşfedebileceği, sınayabileceği bir ara evre olarak tanımlanabilir. Bu evre, hayatında boşluk hisseden ergenin evden uzaklaşma ve arkadaş çevresine yönelme gibi davranışları sergilemesi ile gözlemlenebilir. Dijital çağda yaşayan ve internetle sürekli ilişki içerisinde bulunan ergen, ortam değişikliğini yalnızca okulla sınırlandırmaz. Ergen bu süreçte, okulun yanında mahalle, başka okullar, şehirler hatta ülkelerden de kendisine arkadaş edinebilmektedir. Bu bağlamda arkadaş sayısının hızla artmasını sağlayan sanal ortam beraberinde zorbalığın sanal dünya içerisindeki tanımı olan siber zorbalığı ve bunun yansıması siber mağduriyeti de beraberinde getirmektedir. Burada dikkat çeken ergenlik çağı bireylerinin bu değişim, gelişim ve dönüşümden faydalanma durumlarına karşılık görebilecekleri/gördükleri olumsuzluktur. Bunun adı son yıllarda önemi artan ve gittikçe artacağı düşünülen, siber/sanal zorbalıktır. Siber/sanal zorbalık gizlilik sağlaması ile bireylerin dikkatini çekmektedir. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, ergen öğrencilerin interneti kullanım durumları üzerinden hareketle siber zorba davranışlarda bulunma durumlarını gözler önüne sermektir. Siber zorbalığa ilişkin tanımlamaların yapılması ve özellikle siber zorbalığa dikkat çekmek amacıyla bu değerlendirmede Ergenlik ve siber zorbalık konu başlığı altı soru ile alt başlıklara bölünerek incelenmiştir. 1. Dünyada ve Türkiye de internet kullanım oranları nelerdir? 2. Dijitaliteyi aşırı kullanma biçimleri hangi kavramlarla tanımlanmaktadır? 3. Siber zorbalık nedir? Siber zorbalık çeşitleri nelerdir? 4. Dünyada ve Türkiye de ergenlerde siber zorbalık görülme oranları hangi düzeydedir? 5. Siber zorbalığın görülme şekilleri ve siber zorbalık araçları neler olabilir? 6. Siber zorbalığın nedenleri nelerdir? 4
II. Bulgular 2.1. Dünyada ve Türkiye de internet kullanım oranları Dijital çağ diye adlandırılan içerisinde bulunduğumuz çağ hızla değişmekte ve gelişmektedir. Akıllı (smart) cep telefonları, tablet bilgisayarlar, sosyal paylaşım siteleri ve internet; sosyal yaşam tanımı içerisinde öncelikli yer alması gereken kavramlar haline gelmiştir. Öyleki dünya nüfusunun yaklaşık %35 inin 2.484.915.152 internet kullanıcısı olduğu ve internet kullananların sayısının 2000 yılından 2014 yılına kadar %690 arttığı görülmüştür. Türkiye ise nüfusunun %45 inin yaklaşık 36.500.000 internet kullanıcısı ile dünyada 12., Avrupa da 5. sırada yer almaktadır (Global Social, Digital & Mobile Statistics Jan, 2014). Türkiye İstatistik Kurumu nun Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması na (2013) göre hanelerin %49.1 i internet erişimine sahip ve 16-74 yaş grubundaki bireylerin bilgisayar ve internet kullanım oranları sırasıyla %49,9 ve %48,9 dur (TÜİK 2013). İnternet ile birlikte cep telefonu kullanımı da hızla yaygınlaşmaktadır. Ulaştırma Bakanlığı nın verilerine göre 2003 yılında 27.9 milyon mobil abone sayısı, 2013 yılında yaklaşık 2.5 kat artarak 68.9 milyona ulaşmıştır. Abonelerin aylık ortalama görüşme süresi 323 dakika ve yazdıkları SMS miktarı 218 adettir. Bu oranlar AB ülkeleri içerisinde en yüksek kullanım oranlarıdır (UBAK 2013). Tüm bu veriler, ülkemizde ve dünyada internet ve cep telefonu kullanımının yaygın olduğunun göstergesidir. 2.2 Dijitaliteyi aşırı kullanımın tanımları Dijital dünyadaki hızlı değişim yaşamı kolaylaştırmak gibi olumlu işlevi yanında olumsuzluklar da getirmektedir. Aynı anda birçok insana ulaşma ve birçok insanla iletişim kurabilme, video, resim ve benzeri paylaşımlarda bulunma ve kilometreleri saniyeler içerisinde aşma dijital dünyanın olumlu işlevlerine örnektir. Dijitalitenin olumsuz işlevinin başında bilgisayar ve bilgisayarın sunduğu imkanlardan uzak kalamama gelmektedir. Bu durum Young a (1998) göre bağımlılık, Davis, Flett, ve Besser e (2002) göre problemli 5
kullanım ve Morahan-Martin ve Schumacker (2000) e göre patolojik kullanım olarak tanımlanmaktadır. Bilgisayar ve iletişim ağı bireyi robotikleştirmekte, pasifize etmekte ve bilgisayar başından ayrılamayan makine haline getirmekte; ailenin tanımını aynı ev içerisinde yaşayan yabancılar olarak değiştirmektedir. Bilgisayar yalnızca yetişkinleri değil ergenleri hatta çocukları da dünyasına çekmektedir. Ve yapılan araştırmalar ergenlerin gelişimsel özellikleri sebebiyle bilgisayar ve internet bağımlılığı geliştirme konusunda risk grubunda yer aldığını göstermektedir (Cao ve Su, 2007). 2.3 Siber zorbalık tanımı ve çeşitleri Siber zorbalık terimini ilk kullanan kişi olarak Bill Belsey kabul edilmektedir. Belsey e (2005) göre siber zorbalık, e-posta, cep telefonu, çağrı cihazlı metin (text) mesajları, anlık mesajlaşma, karalayıcı kişisel web siteleri ve karalayıcı kişisel online sorgulama web siteleri gibi iletişim ve enformasyon teknolojilerinin kullanımı yoluyla, bir kişi veya bir grup tarafından başkalarına zarar vermek amacıyla yapılan kasıtlı, tekrar eden ve saldırgan davranışlardır (Akt. Özel,2013). Mason a (2008) göre siber zorbalık bir birey veya bir grubun, başka bir birey veya grubu kasıtlı ve tekrar eden bir şekilde taciz veya tehdidi kolaylaştırmak için iletişim teknolojilerini kaba yazılar ve / veya görüntüler gönderme veya yayınlama yoluyla bilinçli olarak kullanması dır. Bilgi iletişim teknolojilerinin başkalarına zarar vermek amacıyla, bir birey veya bir topluluk tarafından, kasıtlı, tekrar edici ve belli bir süre devam eden saldırgan davranışları desteklemek amacıyla kullanılmasıdır (Çalışgan, 2013). Arıcak a (2011) göre siber zorbalık genel olarak, bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak bir birey ya da gruba, özel ya da tüzel bir kişiliğe karşı yapılan teknik ya da ilişkisel tarzda zarar verme davranışlarının tümü şeklinde tanımlanmaktadır. İki çeşit siber zorbalık bulunmaktadır: İlki olayın daha çok teknik yönünü içeren elektronik zorbalık (electronic bullying), diğeri ise olayın daha çok psikolojik yönünü içeren elektronik iletişim (e-iletişim) zorbalığıdır (e-communication bullying). Elektronik zorbalık kişilerin 6
şifrelerini ele geçirmek, web sitelerini heklemek, spam içeren ya da bulaşıcı e-postalar göndermek gibi teknik olayları içerir. Elektronik zorbalık, bireysel yapılabileceği gibi birçok kişi tarafından organize bir şekilde aynı anda da yapılabilir. Ddos denilen bu tür saldırıların hedefi sistemi kullanılamaz hale getirmektir. Bu tür saldırılar kişilerin sahip olduğu web sitelerine yapılabildiği gibi büyük kurum ya da devletlere ait yazılım ya da sitelere de yapılmaktadır. Bu saldırılar donanım ve yazılımlara direkt olarak etkide bulunurken, dolaylı olarak kişilerin duygularına da etki etmektedir. E-iletişim zorbalığı ise bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak kişileri sürekli rahatsız etme (cyber-stalking), kişilerle alay etme, isim takma, dedikodu yayma, internet üzerinden kişiye hakaret etme ya da kişinin rızası olmadan fotoğraflarını yayınlama gibi ilişkisel saldırı davranışlarını içerir. Bu da direkt olarak duyguları etkilemektedir. Tüm bu tanımlara baktığımızda siber zorbalığın ortak bir tanımının yapılamadığını ve yapılan tanımların da teknolojinin gelişmesi ile değişikliğe uğradığı gerçeğini görmekteyiz. Yine de siber zorbalık tarih boyunca süregelen genel zorbalıktan bazı yönleriyle ayrılmaktadır. Greene e (2006), göre geleneksel zorbalık üç bakımdan siber zorbalıktan farklıdır. İlk olarak; siber zorbalıkta zorbalığı yapan kişinin kimliği belli olmadığı halde, geleneksel zorbalıkta zorbalığı yapan kişinin kimliği bellidir. İkinci olarak; siber zorbalık her yerde gerçekleşebilirken geleneksel zorbalık, okul sınırlarında gerçekleşmektedir. Son olarak; siber zorbalıkta zorbayla mağdur arasında bir güç dengesizliği olmayabilirken, geleneksel zorbalıkta zorbayla mağdur arasında asimetrik bir güç dengesi söz konusu olmaktadır. Bu ayrımlar siber zorbalığın çok daha kolay gerçekleşebileceğini ve sonuçlarını kestirmenin mümkün olamayacağı gerçeğini gözler önüne sermektedir. 2.4 Dünyada ve Türkiye de ergenlerde siber zorbalık görülme oranları Siber zorbalık görülme oranları, internet kullanımına paralel olarak dünya genelinde olduğu gibi Türkiye de de her geçen gün artmaktadır. Bu bağlamda Norveç te 1993 yılında ilk ve ortaöğretim öğrencileri üzerine yapılan araştırmada öğrencilerin %15 inin düzenli 7
olarak zorbaca eylemlerde bulunduğu sonucu ortaya çıkmıştır. İtalya da 2008 yılında 11-14 yaşları arasındaki ortaokul öğrencilerine yapılan bir araştırmada da öğrencilerin %15 inin zorbalık davranışlarında bulundukları tespit edilmiştir. Kanada da 1995 ve 1999 yıllarında yapılan üç araştırma sonucu 8 12 yaş aralığındaki ilkokul öğrencilerinin %12 sinin zorba olduğu bulunmuştur (Akt. Serin, 2012). Erdur-Baker ve Kavşut (2007) araştırmalarında Türkiye de sanal zorba oranının %28 olduğunu ve erkeklerin daha çok siber zorbalık yaptıklarını ifade etmişlerdir. Ayas ve Horzum un (2012) ilköğretim öğrencileri ile yaptıkları çalışmada da öğrencilerin %11.6 sının sanal zorbalık yaptığı saptanmıştır. 2012 yılında İstanbul da 4291 öğrenci ile yapılan bir araştırmaya göre Türkiye de siber zorbalık yapma oranı %9.42 ye ulaşmıştır. Siber zorba ve siber mağdur olanların oranı ise %5.31, öğrencilerin bir şekilde zorbalıkla karşı karşıya kalma oranı ise %26.52 ye ulaşmıştır. Ayrıca kız öğrencilerin siber zorbalık oranı %17.55, siber mağdur oranı %24.37; erkeklerde ise siber zorbalık %18.12 ve siber mağdurluk %24.64 olarak ölçülmüş; kız öğrencilerin erkek öğrencilerden hem daha az siber zorbalık davranışlarında bulundukları hem de daha az siber mağdur oldukları belirlenmiştir. Sınıf düzeylerine göre ise siber zorbalık oranları; 5. sınıflarda 1626 öğrencide % 17.60, 6. sınıflarda 1126 öğrencide %17.95, 7. sınıflarda 674 öğrencide %17.92 ve son olarak 8. sınıflarda 863 öğrencide %18.01 bulunmuştur (Serin, 2012). Özel e (2013) göre de erkek öğrenciler siber zorbalıkta kız öğrencilere oranla %3 lük bir farkla önde görülmektedirler, ayrıca 13-19 arasında değişen 1324 öğrencinin siber zorbalık ortalamaları 13-14 yaşlarda % 28.01, 15 yaşta %28.39, 16 da %28.42, 17 yaşta %28.81 ve son olarak 18-19 yaşlarda %32.29 olarak hesaplanmıştır. Bu durum; hem siber zorbalığın yaş büyüklüğü ile doğru orantılı olduğunun hem de erkek öğrencilerin geleneksel zorbalık deneyimlerinin ve elektronik iletişim araçlarını sık kullanmalarının siber zorbalığı yordamada başarılı değişkenler olduğunun göstergesidir ve kız/erkek empati düzeyleri ile boyun eğici davranışlarda bulunma özelliklerinin açıklayıcı olabileceği çeşitli araştırmalarda dile 8
getirilmiştir. Son olarak Manap ın (2012) yaptığı araştırmada Samsun İli nin merkeze bağlı ilçeleri olan Canik, Atakum ve İlkadım daki 2 özel ve 7 kamuya ait ilköğretim kurumunda 6., 7., ve 8. sınıfta öğrenim görmekte olan 559 kız, 583 erkek öğrenci olmak üzere toplam 1142 öğrenci incelenmiş ve sonuçlar şu şekilde sıralanmıştır: Kız öğrencilerin erkek öğrencilere oranla siber zorbalıkta bulunma düzeyleri daha düşüktür. Mann-Whitney U testine göre siber zorbalık oranı kızlarda 532, erkeklerde 609 olarak hesaplanmıştır. Öğrenim görülen sınıf düzeyi yükseldikçe siber zorbalık oranları da artmaktadır. Öğrencilerin en sık girdiği internet sitelerine göre siber zorbalık düzeyi değişmektedir. Sosyal paylaşım- sohbet siteleri en yüksek, eğitim-ödev-forum siteleri ise en düşük puana sahiptir. İnterneti sık kullanan öğrencilerin zorbalık düzeyleri sık kullanmayanlara göre daha yüksektir. Sosyal aktivitelere katılan öğrencilerin katılmayanlara göre siber zorbalık düzeyleri daha düşüktür. Ailenin sosyoekonomik düzeyine göre de siber zorbalık düzeyleri değişmektedir. Aksiyon/macera, korku/gerilim, savaş ve bilim kurgu dizi ve filmlerine ilgi duyan öğrencilerin romantik/aşk ve komedi türü dizi ve filmlere ilgi duyan öğrencilere göre siber zorbalıkta bulunma düzeyleri daha yüksektir. Araştırma sonuçlarında erkeklerin siber zorba davranış sergilemede kızlara göre önde olmaları ve yaş büyüklüğüne göre artış ortak noktalar olarak görülmektedir. 2.5 Siber zorbalığın görülme şekilleri ve araçları Siber zorbalık davranışları farklı şekillerde ve araçlarla yapılmaktadır. Bu davranışların sergilenme şekilleri; kızdırma-kışkırtma (flaming), taciz (harassment), karalama/iftira (denigration), taklit etme (impersonation), ifşa etmek/ortaya çıkarmak (outing and trickery), dışlama (exclusion), rahatsız edici ve tekrarlayıcı mesaj ve aramalar (cyberstalking)dır. Araçları ise; elektronik posta (e-mail), anlık mesaj (instant messaging), sohbet odaları (chat rooms), metin mesajlaşması (text messaging), çevrimiçi oyunlar (online games), bloglar ve video bloglar (vblogs), tartışma duvarları ve e-posta listeleri (discussion boards and e-mail lists), birebir ağ-kurma (peer-to peer networking), web siteleri (web sites), 9
sosyal paylaşım siteleri (sosyal networking sites) olarak sıralanmaktadır (Özel, 2013). Şahin ve ark. a (2010) göre ise siber zorba davranışlar sekiz başlık halinde incelenmiştir. Bu başlıklar; e-posta aracılığı ile birisine hakaret/cinsel içerikli/tehtid içeren mesajlar gönderme, izin almadan bilgisayardaki bilgileri alma, chat odasında hakaret/cinsel içerikli/tehtid içeren konuşmalar yapma, sms aracılığı ile hakaret/cinsel içerikli/tehtid içeren mesajlar gönderme, online oyunlarda hakaret/cinsel içerikli/tehtid içeren konuşmalar yapma, özel numara ile rahatsız etme, izinsiz fotoğraf/video çekme ve yayma, messenger ve e-mail hesaplarının şifrelerini alarak özel mesajlara ulaşmadır. Ayrıca siber zorbalık görülme biçimlerinin yedi şekilde; online kavga, siber taciz, iftira, taklit, başkasının bilgilerini sanal ortamda izinsiz kullanma, dışlama, siber tehdit ve siber zorbalık araçlarının yazılı mesaj zorbalığı, fotoğraf/video klibi zorbalığı, telefon zorbalığı, e- posta zorbalığı, sohbet odası (chat) zorbalığı, sosyal paylaşım siteleri aracılığıyla zorbalık, anlık mesajlaşma yoluyla zorbalık, web siteleri aracılığıyla zorbalık olarak tanımlanış biçimleri de vardır (Akt. Serin, 2012). 2.6 Siber zorbalığın nedenleri Zorbalık üzerine yapılan çalışmalara bakıldığında zorbalığın tek bir nedeninin olmadığı gözlenmektedir. Bireyin kendisinden, ailesinden, arkadaş çevresinden, okulundan ve yaşadığı çevreden ayrıca kitle iletişim araçlarından kaynaklanan nedenler olarak sıralanmaktadır. Araştırmalar zorbalık yapan çocukların, baskın karakter yapısında, çabuk öfkelenen, kurallara uymakta zorlanan, sosyal problem çözme becerileri düşük ve şiddeti bir çözüm yolu olarak gören, psikolojik ve fiziksel güçleri farklı çocuklar olduğunu göstermiştir. Araştırmalarda zorbalık yapan erkek çocukların fiziki gelişimsel özellikleri bakımından arkadaşlarından daha kuvvetli ve daha kilolu oldukları görülmüştür. Ailevi nedenleri ihmal edilmiş, yok sayılmış, akran iletişimine izin verilmemiş, sevgisiz, sıcaklıktan yoksun, kuralsız, aşırı hoşgörülü ortamlarda yetiştirilen çocukların şiddet dolu ve antisosyal davranışlar için büyük risk oluşturması kapsamaktadır. Televizyon veya yazılı-görsel medya 10
araçlarının, bilgisayar oyunlarının çocuğun zorbalık davranışını gerçekleştirmesi üzerine olan etkisi de yadsınamaz bir gerçektir. Çocuklar; yayın organlarında şiddeti gözlemleyip, gerçekleştirme yolunu tercih edebilirler. Ayrıca arkadaşların ve okulun çocuğu şiddete sevk etmesi zorbalık davranışı için birer etkendir (Özel, 2013). Siber zorbalık, zorba kişinin kimliğini rahat biçimde gizleyebilmesi açısından kolayca gerçekleştirilen bir çeşittir. Bireylerin bilişim ve iletişim teknolojileri sayesinde kendilerine sahte hesaplar açabilmeleri ve böylece kendilerini farklı gösterme fırsatı bulmaları zorbalar için bu teknolojilerin cazip hale geldiği fikrini ortaya çıkarmaktadır. Eroğlu na (2011) göre, gençleri siber zorbalığa yapmaya iten nedenler; siber zorbalık aracıyla başkalarının üzerinde kontrol kurmayı amaçlama, saldırganca davranmaktan haz alma, arkadaşlar arasında saygınlık kazanma çabası, gerçek yaşamda davranışa dökemediği saldırganlık içeren düşlemlerini sanal ortamda davranış olarak dile getirme arzusu, kendisine kötü davranan kişilerden sanal dünyada intikam almaya çalışma, sert ve soğukkanlı görünme isteği, siber zorbalıkta yakalanma ihtimalinin geleneksel akran zorbalığından daha zayıf olması, siber zorbalıkta kimliğini gizleme imkânının bulunması ve siber zorbalıkta mağdurla yüz yüze iletişim kurma zorunluluğunun bulunmaması olarak sıralanmaktadır. Aşağılanmışlık, öfke, üzüntü, intikam isteği, nefret, kasıtlı kıskançlık ve güç dengesizliği şeklinde de neden sıralaması yapılabilir. Eroğlu (2011) siber zorbalığın nedenlerinin sorulduğu aynı araştırmasının sonuç bölümünde, siber zorbaların %38 i siber zorbalığın eğlence amaçlı olduğunu, %25 i siber zorbalığın intikam alma amacı taşıdığını, %6 sı bireyin kendisini kötü hissetmesinin siber zorbalık yapmasına yol açtığını ve %31 i bu konuda herhangi bir fikrinin bulunmadığını belirtmiştir. 11
III. Sonuç ve Öneriler Ergenlik; kimlik karmaşası, gruba ait olma, sosyal çevre, rol ve statü kazanma gibi daha bir sürü değişkenin birey üzerinde yoğun etkiye sahip olduğu ve bireyin bu değişkenleri tanımlaması ile örülmüş bir süreçtir. Bu değişkenlerin gerçek hayatta doğru biçimde karşılık bulması olumlu gelişim göstermede başat etkendir. Gerçek hayatta yerini bulamayan gelişim görevlerinin alt başlığı olan bu değişkenler için dijitalitenin sanal dünyası kapılarını ardına kadar açmış durumdadır. Sonuçlara bakıldığında internet ve teknoloji kullanım oranları dünya genelinde yıldan yıla büyük artışlar göstermektedir ve Türkiye nin artış oranları göze çarpar niteliğe sahiptir. Bağımlılık, oksijensiz ve sağlıksız yaşam, insanlardan uzaklaşma, dil kullanma yeteneğinde gerilik, sosyallikten rahatsızlık gibi birtakım olumsuzluklar da bu artışla birlikte bireyleri etkisi altına almıştır. Hayattaki beklentilerin karşılanamaması ve yalnızlığa itilme gibi psikolojik sorunların altyapısı olan tanımlamalar ergenlik dönemi bireyleri için önemli çıkmazlardır. Ergenler bu çıkmazlardan gizliliğine sığınarak internet vasıtasıyla kurtulabileceklerini düşünmektedirler. Bunun sonucunda da var olan geleneksel zorbalık isim değiştirerek internette kendini sürekli geliştirmektedir. Bu gelişimin adı da, siber zorbalıktır. Yaklaşan değil, yaklaşmış ve nüfuz eder düzeye ulaşmış tehlikedir. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin yaygınlaşmasına paralel olarak artan internet kullanım oranları siber zorbalık görülme düzeylerine de artış anlamında etki etmiştir. Ezber bozan sözcükler hayatımızın içine çıkmamak üzere yerleşmiş durumdadır: Digital yerli, digital göçmen, avatar, blog, nickname, hack etme, virtual, online, wireless, social network ve Cyberbullying. Bu sözcüklerin dünyasında yapılan araştırmalarda çıkan sonuçlar göz ardı edilemeyecek düzeydedir ve önlem alınmasını zorunlu kılmaktadır. Son yıllarda yapılan araştırmaların artarak devam etmesi Türkiye geneli fotoğraftaki boyutun derecesinin görülmesinde genç, aile, eğitimci ve yöneticilere yardımcı olabilir. Ergenlik dönemi bireyleri için özgürlüğe kısıtlama getirilmemesi şartıyla Güvenli internet/bağlantı ana başlıklı 12
projelerin desteklenmesi önleyici çalışmaların içerisinde sayılabilir. Alt sınıflardan üst sınıflara olmak üzere öğrenciler için okullarda, anne ve babayı kapsayacak biçimde ailede, öğretmen ve idareciler için seminerlerde İnternet kullanımı ve sanal zorbalık ile ilgili araştırma sonuçlarını içeren örnekler başlıklı eğitimlerin sürekli biçimde verilmesi siber zorba/mağdur oranlarında düşüş sağlayabilir. Bilinçlilik düzeyini artırma amaçlı yapılacak her türlü çalıştay, konferans, seminer, kongre ve sempozyum eğitim yöneticileri tarafından öncelikle destek verilmesi gereken başlıklar olarak düşünülebilir. Digital dünyanın dizginlenmesinde, ergenlere zararının engellenmesinde, hayatın ekranın içinde kaybolmamasında ebeveyn, genç ve eğitimcilere görevler düşmektedir. Ebeveynler; haneiçi kişisel bilgisayarlardan, tabletlere ve cep telefonlarına kadar olmak suretiyle digital dünya olarak tanımlanan araçların kullanımı konusunda çocuk ile iletişim halinde olmalı, eğitimcilerden destek almalı, çocukları baskı oluşturmamak kaydıyla gözlemlemeli, çocuğa sanal ortamdan gelen saldırılar varsa bunların kayıt altına alınmasını sağlamalı ve çocukta oluşabilecek değişimlere kayıtlı kalmalıdır. Gençler ise; bilinçli davranmaya daha fazla özen göstermeli, özel bilgilerinin sanal ortamda paylaşılması konusunda seçici olmalı, bloglarda fotoğraf paylaşımı ve görüş bildirimine temkinli yaklaşmalı, karşılık yerine bilişim suçlarının alt kolu olan siber zorbalığın da Türk Ceza Kanununun 107. ve 134. maddeleri gereğince özel hayatın gizliliğini ihlal ettiğinin ve suç sayıldığının bilincinde olup şikayeti tercih etmelidir. Son olarak eğitimciler; konuyu her defasında gündeme getirmek ve gündemde tutmak, öğrenciler arasında bu konu ile ilgili tartışmalar düzenlemek ve kanunun irdelenmesini sağlamak, empatik bakış sağlamak, eğitim programlarını dijital dünyanın getirdiği olumsuzluklara karşı planlamak başlıklarında çalışmalı ve yol gösterici olmalıdırlar. 13
IV. Kaynakça Arıcak, O.T. (2011). Siber Zorbalık:Gençlerimizi Bekleyen Yeni Tehlike. Kariyer Penceresi Rehberlik ve Eğitim Dergisi, 2(6), 10-12. Ayas, T., & Horzum, M.B. (2012). İlköğretim öğrencilerinin sanal zorba ve mağdur olma durumu. İlköğretim Online Dergisi, 11(2), 369-380. http://ilkogretim-online.org.tr/ Baker Ö.E., & Kavşut F. (2007). Akran zorbalığının yeni yüzü: Siber zorbalık. Eurasian Journal of Educational Research, 27, 31-42. Cao, F., & Su, L. (2007). Internet addiction among Chinese adolescents: prevalence and psychological features. Child: Care Health and Development, 33(3), 275-281. doi:10.1111/j.1365-2214.2006.00715.x Çalışkan, H. (2013). İlköğretim Öğrencilerinde İnternet Bağımlılığı ve Siber Zorbalık (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yeditepe Üniversitesi, İstanbul. Davis, R.A, Flett, G.L., & Besser, A. (2002).Validation of a new scale for measuring problematic internet use: Implications for pre-employment screening. CyberPsychology & Behavior, 5(4), 331-345. Eroğlu, Y. (2011). Koşullu Öz-Değer, Riskli İnternet Davranışları, İnternet Kullanım Sıklığı ve Siber Zorbalık Arasındaki İlişkinin İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya. Greene, M.B. (2006). Bullying in school: A plea for measure of human rights. Journal of Social Issues 62, 63-79. Manap, A. (2012). İlköğretim İkinci Kademe Öğrencileri ve Siber Zorbalık: Samsun İli Örneği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun. Mason, K. (2008). Cyberbullying:A preliminary assessment for school personnel. Psychology in the Schools, 45(4), 323 348. DOI: 10.1002/pits.20301 Morahan-Martin, J. & Schumacker, P. (2000). Incidence and correlates of pathological Internet use among college students. Computer Human Behaviour, 16, 13 29. Özel, S. (2013). Lise Öğrencileri Arasında Siber Zorbalık, Siber Mağduriyet, Depresyon ve Benlik Saygısı İlişkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fatih Üniversitesi, İstanbul. Serin, H. (2012). Ergenlerde Siber Zorbalık / Siber Mağduriyet Yaşantıları ve Bu Davranışlara İlişkin Öğretmen ve Eğitim Yöneticilerinin Görüşleri (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul. Şahin M., Sarı S.V., Özer Ö., & Er S.H. (2010). Lise öğrencilerinin siber zorba davranışlarda bulunma ve maruz kalma durumlarına ilişkin görüşleri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 257-270. 14
Young, K.S. (1998). Internet Addiction:The emergence of a new clinical disorder. Cyberpsychology & Behavior, 1(3), 237 244. Türkiye Cumhuriyeti Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı (2014, Nisan 15). Bilgi Teknolojileri ve İletişim. http://www.ubak.gov.tr/ adresinden edinilmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu (2014, Nisan 15). 2013 yılı Hanehalkı bilişim teknolojilerini kullanım araştırması sonuçları, Sayı: 13569. http://www.tuik.gov.tr adresinden edinilmiştir. We Are Social (2014, Nisan 17). Global Social, Digital & Mobile Statistics Jan,2014. http://www.slideshare.net/wearesocialsg/social-digital-mobile-around-the-world-january-2014 adresinden 17 Nisan 2014 edinilmiştir. 15