Bir Nöroşirürji Kliniğinde Gece Verilen Hemşirelik Bakımının Değerlendirilmesi* Rengin ACAROĞLU**, Cemile SAVCI***, Aslı BİLİR***, Hatice KAYA**, Merdiye ŞENDİR, Evren ÖRENLİ***, Zeynep TEMEL*** ÖZET Bu çalışma, bir nöroşirürji kliniğinde gece verilen hemşirelik bakımını hemşireler ve hastaların bakış açısından değerlendirmek amacı ile planlandı. Tanımlayıcı ve karşılaştırmalı olarak düzenlenen çalışma, bir devlet hastanesinin nöroşirürji kliniğinde, çalışmaya gönüllü olarak katılan 120 hasta ve 120 hemşire ile gerçekleştirildi. Veriler demografik özellikleri içeren bilgi formu ve Gece Hemşirelik Bakımı Ölçeği ile toplandı. Verilerin analizi SPSS Programında, yüzdelik, aritmetik ortalama ve nonparametrik testler kullanılarak yapıldı. Çalışmaya katılan hastaların yaş ortalaması 46.03±13.34, hemşirelerin yaş ortalaması 30.33±1.50 idi. Gece verilen hemşirelik girişimleri ve tıbbi girişimler boyutlarında hemşireler ile hastaların bakış açıları arasında farklılık olmadığı saptandı (p>0.05). Gece verilen hemşirelik bakımının değerlendirilmesi boyutunda ise hastaların puan ortalamalarının hemşirelerin puan ortalamalarından anlamlı derecede yüksek olduğu olduğu belirlendi (p<). Sonuç olarak, hemşireler, gece verdikleri bakımı olumlu değerlendirmelerine karşın hastaların gereksinimlerini tam olarak karşılayamadıklarını düşünürken, hastaların gece aldıkları hemsirelik bakımını oldukça olumlu değerlendirdikleri belirlendi. Anahtar Kelimeler; Gece hemşirelik bakımı, hemşirelik, hasta memnuniyeti ABSTRACT Evaluation Of Nursing Care Provided At Night In The Neurosurgery Clinic This study was carried out to evaluate nursing care provided at night from the perspective of both nurses and patients. This descriptive and cross-sectional study was carried out with 120 nurses and 120 patients who agreed to participate in the study, in the neurosurgery clinic of the state hospital. Data were collected using the Questionnaire Form which included demographical characteristics and The Night Nursing Care Instrument. The data were analysised by SPSS Program, using percentage, arithmetic mean, standard deviation and nonparametric tests. The mean age of the patients participating in the study was 46.03±13.34 years and nurses was 30.33±1.50. The result showed no statistically significant differences were found between nurses assessments and patient s perceptions of the nursing care provided at night in nursing intervations and medical intervations (p>0.05). In the subscale of evaluation, patients have significantly higher mean score than nurses (p<). As a conclusion, the nurses have evaluated the nursing care provided by themselves at night positively. But they have thought that meeting patient s need was unsatisfactory. The patients reported that they were satisfied with the nursing care received at night. Key words; nursing, care at night, patient s satisfation. * Türk Nöroşirürji Derneği XXI. Bilimsel Kongresi- III. Nöroşirürji Hemşireliği Kongresi, 21-24 Nisan, Antalya, 2007 de sözel bildiri olarak sunulmuştur. ** İ.Ü.Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu, ***S.B Taksim Eğitim ve Araştırma Hastanesi Nöroşirürji Kliniği
GİRİŞ Bir Nöroşirürji Kliniğinde Gece Verilen... 35 Hasta bireyin memnuniyetini sürdürmek ve artırmak amacı ile, sağlık bakımı kalitesinin ölçümü ve değerlendirilmesi en önemli ölçütlerden birisidir (Acaroğlu, Şendir, Kaya ve Soysal 2007; Larrabee ve ark. 2004; Özsoy, Özgür ve Durmaz Akyol 2007). Hastanede yatan hastaların memnuniyeti etkileyen en önemli faktörün ise hemşirelik bakımı olduğu bilinmektedir. Hastanede yatan hastaların bakımımının yaklaşık yarısı gece verilen hemşirelik bakımı ile sağlanır. Gece verilen bakım, hastanın temel gereksinimlerinin karşılanması, özellikle kaliteli bir uyku ile dinlenebilmesini sağlamak ve planlanmış bakım ve tedavi girişimlerini uygulamak üzerine odaklanır. Bununla birlikte ağrının giderilmesine yönelik girişimlerin öncelikle ele alınması ve gece hastanın özel isteklerine karşı uyanık olunması gerektiği belirtilmektedir (Johnsson, Oleni ve Fridlund 2002; Meredith 2000). Uyku hem bedensel hem de ruhsal iyilik için yaşamsal bir etkinliktir. Ancak hastanede yatan hastaların üçte ikisinin en az bir gece uyku sorunu yaşadığı ve özellikle gece kesintisiz ve rahat bir uyku uyuyamadığı belirtilmektedir (Merkouris, Papathanassoglou ve Lemonidou 2004; Southwell ve Wistow 1995; Şendir, Acaroğlu, Kaya, Erol ve Akkaya 2007). Hastaların, uyku sorunu yaşaması ve yeterince dinlenememesi, gün boyunca yorgunluğun sürmesine ve sonuçta anksiyete, depresyon ve konsantrasyon sorunları ile yaşam kalitesinin düşmesine yol açmaktadır (Oleni, Johnsson ve Fridlund 2004; Özsoy, Özgür ve Durmaz Akyol 2007). Bu nedenle hasta ile birlikte olası sorunları tanılamak, hem dinlenme /uyku öncesi hem de dinlenme / uyku sırasındaki sorunları ortadan kaldıracak uygun girişimleri planlamanın ön koşuludur (Johansson, Oleni ve Fridlund 2002; Şendir ve ark. 2007). Bunun yanı sıra, gece boyunca tıbbi tedaviyi destekleyici girişimlerin uygun ve doğru biçimde sürdürülerek hasta yanıtlarının değerlendirilmesi, gece verilen hemşirelik bakımının diğer işlevlerini oluşturur. Bu amaca ulaşmak için hemşire, bakım planını sürekli gözden geçirmek durumundadır (Meredith 2000; Muecke 2005). Araştırmalar, hemşire ve hastaların gece bakımına etki eden faktörleri belirlemede farklı görüşlere sahip olduğundan söz etmekte ve sıklıkla hemşirelerin, hastaların gece bakımını reddetmesi nedeni ile hemşirelik girişimlerini uygulamada güçlük yaşadıklarını göstermektedir (Johnsson ve ark. 2002; Lauri, Lepisto ve Kappeli 1997; Oleni ve ark. 2004). Hemşireler, gece vardiyasında daha fazla sayıda hastanın bakım sorumluluğunu üstlenmekte ve genellikle daha az deneyimli sağlık ekibi üyeleri ile birlikte çalıştığı için bazı durumlarda karar verme ile ilgili sorunlar yaşayabilmektedirler ( Brown ve Brooks 2002; Larrabee ve ark. 2004). Bununla birlikte, gece çalışan hemşirelerin performansının düşük olduğu dolayısı ile hasta bakımı kalitesinin bundan olumsuz yönde etkilenebileceği vurgulanmaktadır (Akl ve ark. 2006; Meredith 2000; Muecke 2005). Literatür incelendiğinde, gece verilen hemşirelik bakımı üzerine odaklanan çalışmaların oldukça sınırlı sayıda kaldığı görülmektedir. Ülkemizde ise son yıllarda bakım kavramına ilişkin çalışmaların ivme kazandığı görülmekle birlikte (Acaroğlu ve ark. 2007; Algıer, Abbasoğlu, Hakverdioğlu, Ökdem ve Göçer in 2005; Eşer, Khorshid, Demir ve Denat 2005; Özsoy, Özgür ve Durmaz Akyol 2007), gece bakımına ilişkin çalışmaların genellikle uykunun değerlendirilmesine yönelik olduğu, gece verilen hemşirelik bakımının, hemşirelerin tüm işlevlerini kapsayacak biçimde ele alınmadığı gözlenmektedir. Oysa hasta bireyin bakımında sürekliliği sağlama ve sürdürme dolayısı ile bakımın kalitesini artırmada gece verilen hemşirelik bakımının da değerlendirilerek eksikliklerin belirlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması gerekir. Amaç Bu çalışma bir nöroşirürji kliniğinde gece verilen hemşirelik bakımını hemşireler ve hastaların bakış açısından değerlendirmek ve her iki grubun bakış açısını karşılaştırmak amacı ile planlandı. Araştırma soruları; Hemşireler gece verdikleri bakımı yeterli buluyor mu? Hastalar gece aldıkları hemşirelik bakımından memnun mu?
36. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:2,Sayı:1.2009 Hemşireler ile hastaların gece verilen hemşirelik bakımına ilişkin değerlendirmeleri arasında farklılık var mı? GEREÇ VE YÖNTEM Tanımlayıcı ve karşılaştırmalı olarak planlanan çalışma bir devlet hastanesinin nöroşirürji kliniğinde Ekim 2006-Ocak 2007 tarihleri arasında gerçekleştirildi. Çalışmaya başlamadan önce kurum yönetiminden yazılı, çalışmaya katılacak hemşireler ve hastalardan bilgilendirme sonrası sözel izin alındı. Çalışmanın yürütüldüğü klinikte 15 yatak nöroşirürji, 15 yatak nöroloji hastalarına ayrılmış olup, hemşireler toplam 30 nöroşirürji ve nöroloji hastasına bakım vermekteydi. Gündüz vardiyasında (08-16) dört hemşire, gece vardiyasında (16-08) bir hemşire çalışmaktaydı. Çalışmanın evrenini, çalışmanın yürütüldüğü tarihlerde bu kliniklerde yatan hastalar ile aynı klinikte çalışan hemşireler oluşturdu. Örneklem grubunun seçiminde, hastalar için; en az bir gece hastanede yatmış, yanında refakatçi bulunmayan, okur- yazar, zaman, yer ve kişiyi algılama yeteneğine sahip olma kriterleri dikkate alındı. Her sabah gece nöbetini devreden bir hemşire ve araştırma kriterlerini karşılayan hastalar arasından rastgele seçilen bir hasta Gece Hemşirelik Bakımı Ölçeği ni doldurdu. Çalışma, 120 hasta ve 120 hemşire ile tamamlandı. Veriler, hasta ve hemşirelerin bireysel özelliklerini belirleyici soruları içeren anket formu ve Gece Hemşirelik Bakımı Ölçeği (The Night Nursing Care Instrument) ile toplandı. Hemşire ve hastanın bakış açısından gece verilen hemşirelik bakımını değerlendirmek üzere Johansson tarafından 2002 yılında tez çalışması kapsamında geliştirilen ve Türk toplumuna uyarlanması 2006 yılında Acaroğlu, Şendir ve Kaya tarafından yapılan, Gece Hemşirelik Bakımı Ölçeği (GHBÖ), her biri 11 madde içeren iki bölümlü likert tipi bir ölçektir. Ölçeğin, birinci bölümü hemşirelerin, ikinci bölümü ise hastaların değerlendirmelerini kapsamaktadır. Her iki bölüm de benzer olumlu ifadelerden oluşan hemşirelik girişimleri, tıbbi girişimler ve değerlendirme olmak üzere üç alt boyut içermektedir. Ölçeğe verilen yanıtlar 1 (kesinlikle katılmıyorum) ile 5 (tamamen katılıyorum) arasındadır. Ölçeğin değerlendirilmesi hemşire ve hastaların maddelere verdikleri yanıtların yüzdeleri ve puan ortalamaları üzerinden yapılmaktadır. Yüzdelik üzerinden değerlendirmede kesinlikle katılmıyorum ve katılmıyorum yanıtları olumsuz deneyimler, katılıyorum ve tamamen katılıyorum yanıtları ise olumlu deneyimler olarak değerlendirilmektedir (Johansson, Oleni ve Fridlund 2005). Elde edilen veriler SPSS programında değerlendirildi. Ölçek maddelerine verilen yanıtlar yüzdelik, aritmetik ortalama ve standart sapma ile incelendi. Hemşirelerin ve hastaların gece bakımını algılamaları arasındaki farklılıkların karşılaştırılmasında nonparametrik testler kullanıldı. BULGULAR VE TARTIŞMA Çalışmaya katılan hastaların %49.2 si 41-60 yaş grubunda (yaş ortalaması 46.03±13.34), %55.8 i kadın, %44.2 si erkek idi. Hemşirelerin yaş ortalaması 30.33±1.50 idi. Ölçeğin, Hemşirelik Girişimleri boyutunda, gece boyunca hastaların isteklerini dikkate alma, planlanmış işlemler hakkında bilgilendirme ve katılım, konuşma fırsatı ile gözlem ve izlem maddelerinde, hem hemşirelerin hem de hastaların olumlu yanıt yüzdelerinin oldukça yüksek olduğu görüldü. Boşaltım ve pozisyon değişimi gibi gereksinimlere yardım ve beslenme maddelerinde olumlu yanıt yüzdeleri de yüksek olmakla birlikte Hemşirelik Girişimleri alt boyunda yer alan diğer maddelerin yüzdelerinden çok az da olsa düşüktü. Bu bulgu, 16-08 vardiyasında, klinikteki tüm hastaların sorumluluğunu bir hemşirenin üstlenmesinin bir sonucu olarak, hemşirelerin hastaların bu gereksinimlerini karşılamak için yeterince zaman ayıramadıklarını düşündürdü. Hemşirelik Girişimleri alt boyutunda, hemşire ve hastaların puan ortalamaları maddeler düzeyinde ve toplamda birbirine yakın değerlerde olup, istatistiksel açıdan anlamlı farklılık göstermedi (p>0.05) (Tablo 1).
Bir Nöroşirürji Kliniğinde Gece Verilen... 37 Tablo 1. Hemşirelerin ve Hastaların Gece Verilen Hemşirelik Bakımını Değerlendirmesi Hemşireler/Hastalar (%) Hemşireler/ Hastalar Madde Yanıtları* 1 2 3 4 5 X±SD p değeri** Hemşirelik Girişimleri 4.59±0.55 0.14 4,55±0.73 İsteklerini dikkate alma 0/1.7 0/0.8 0/1.7 8.3/5.8 91.7/90 4.91±0.27 0.59 4,81±0.66 Bilgilendirme ve katılım 1.7/1.7 0/1.7 0/5 18.3/15 80/76.7 4.75±0.62 4.63±0.79 0.40 Gereksinimlere yardım 1.7/12.5 4.2/3.3 5/4.2 41.7/16.7 47.5/63.3 4.29±0.87 0.21 4.15±1.38 Beslenme 2.5/9.2 4.2/7.5 8.3/2.5 16.7/18.3 68.3/62.5 4.21±1.30 0.37 4.17±1.32 Konuşma fırsatı 1.7/4.2 3.3/0 4.2/8.3 25/14.2 65.8/73.3 4.50±0.85 0.33 4.52±0.96 Gözlem ve izlem 0/2.5 0/1.7 0/0 5.8/6.7 94.2/89.2 4.94±0.23 4.78±0.75 0.14 Tıbbi Girişimler 4.92±0.34 4.84±0.56 Planlanmış tıbbi 0/0.8 0/0 0/1.7 1.7/1.7 98.3/96.7 4.99±0.25 direktifler 4.93±0.42 0.30 0.06 Planlanmamış tıbbi direktifler 2.5/5 0/1.7 2.5/1.7 17.5/5.8 77.5/85.8 4.67±0.75 4.65±0.98 0.15 Değerlendirme 4.49±0.66 4.93±0.40 Gece dinlenme 1.7/2.5 4.2/0 1.7/0.8 24.2/6.7 68.3/90 4.53±0.85 4.81±0.68 Güvenlik 0/0.8 0/0 9.2/0 28.3/0.8 62.5/98.3 4.53±0.66 4.95±0.37 Memnuniyet 0/0.8 0/0 10.8/0 45.8/2.5 43.3/96.7 4.32±0.66 4.94±0.39 Toplam 50.32±3.67 51.39±5.38 *1= kesinlikle katılmıyorum, 2= katılmıyorum, 3=kararsızım, 4= katılıyorum, 5= tamamamen katılıyorum. ** Mann Whitney U testi Ülkemizde özellikle gece verilen hemşirelik bakımını değerlendiren çalışmaya rastlanmamakla birlikte, bu bulgu, genel olarak hemşire ve hastaların hemşirelik girişimlerini algılamalarını inceleyen çalışmaların bulguları ile karşılaştırıldığında farklı sonuçların elde edildiği görüldü. Eşer ve arkadaşlarının (2005) çalışmasında, hastaların öncelik sırasına göre belirlediği bakım davranışlarının hemşireler tarafından farklı öncelikle algılanması çalışmanın bu bulgusu ile farklılık gösterdi. Algıer ve arkadaşlarının (2005) çalışmasında da hemşirelik girişimlerinin önemini algılamada hemşire ve hastalar arasında farklılık olduğu, hemşirelerin fizyolojik, hastaların ise davranışsal alandaki
38. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:2,Sayı:1.2009 girişimleri daha önemli bulduğu saptanmıştır. Sözü edilen bu çalışmalarda, gündüz-gece ayırımı yapılmaksızın verilen bakımın bütün olarak değerlendirilmesi, bu çalışmada ise yalnızca gece verilen bakımın değerlendirilmesinin farklı sonuçların elde edilmesine yol açtığını düşündürdü. Oleni ve arkadaşlarının (2004) İsveç te yaptıkları çalışmada, gece verilen hemşirelik bakımının hemşireler tarafından değerlendirilmesi ile hastalar tarafından algılanması arasında farklılık saptaması ve hastaların bakım gereksinimlerinin yeterince karşılanmadığını ifade etmesi, çalışmanın bu bulgusu ile benzer değildi ve çalışma koşullarının yanı sıra kültürel farklılıkların bir yansıması olarak değerlendirildi. Nitekim, Oleni ve arkadaşlarının (2004) çalışmasını yürüttüğü birimde gece vardiyasında çalışan hemşire sayısı fazla olup bir hemşire daha az sayıda hastanın bakım sorumluluğunu üstlenmişti. Yine Merkouris ve arkadaşlarının (2004) Yunanistan da yürüttükleri benzer çalışmada hastaların, gece bakım gereksinimlerini karşılamak için hemşirelerin fazla zaman ayıramadıklarını belirtmesi bu bulgudan farklı idi. Tıbbi Girişimler boyutunda yer alan ağrı kesici, uyku ilaçları, infüzyon ve enjeksiyon uygulaması gibi planlanmış ya da planlanmamış tıbbi direktiflerin uygulanması konusunda, hemşire ve hastaların olumlu yanıt yüzdeleri birbirine yakın değerler ile oldukça yüksekti. Bu alt boyutta, hemşire ve hastalar arasında, hem maddeler hem de toplam puan ortalamaları açısından istatistiksel olarak farklılık görülmedi (p>0.05) (Tablo 1). Bununla birlikte, planlanmış tıbbi direktiflerin uygulanması maddesi, ölçeğin tüm alt boyutlarındaki maddeler arasında, hemşireler açısından en yüksek olumlu yanıt yüzdesine sahipti. Elde edilen bu bulgu, hemşirelik girişimlerinin, ilaç uygulamaları gibi destekleyici rollerde yoğunlaştığına dikkati çekerken aynı zamanda, Eşer ve arkadaşları (2005) ile Oleni ve arkadaşlarının (2004) çalışma bulguları ile de benzerlik gösterdi. Ayrıca, çalışmanın yürütüldüğü klinikte gece vardiyasında, bir hemşirenin 30 hastanın bakım sorumluluğunu üstlendiği ve bu hastaların yarısının cerrahi girişim uygulanan /uygulanacak hastalardan oluştuğu göz önüne alındığında bu sonucun kaçınılmaz olduğu düşünüldü. Değerlendirme boyutunda yer alan, hastaların gece boyunca dinlenmesi, kendilerini güvende hissetmesi ve hemşirelik bakımından memnun olma maddelerine verilen olumlu yanıt yüzdeleri, hemşirelerin olumlu yanıt yüzdelerinden daha yüksekti (p<). Aynı zamanda, değerlendirme boyutunun hem toplam hem de içerdiği maddeler düzeyinde, hasta puan ortalamalarının istatistiksel olarak anlamlı farklılıkla hemşirelerin puan ortalamalarından daha yüksek olduğu görüldü (p<). Hemşirelerin gece boyunca sundukları bakımda, hastaların dinlenmesi ve güvenlik gereksinimlerini tam olarak karşılayamadıklarını düşündükleri, dolayısı ile verdikleri hizmetten de yeterince memnun olmadıkları görülürken, hastaların gece verilen hemşirelik bakımı sonucu kendilerini oldukça güvende hissettiği, yüksek düzeyde memnuniyet duyduğu ve dinlenebildiği belirlendi. Bu bulgu, Şendir ve ark. (2007) gece uygulanan hemşirelik ve tıbbi girişimlerin hastanın uykusunu, dolayısı ile dinlenmesini olumsuz yönde etkilediğini bildiren çalışmanın sonuçları ile Oleni ve arkadaşlarının (2004) gece bakımını değerlendiren çalışma bulgularından farklılık gösterdi, Bununla birlikte, değerlendirme boyutunda hastaların aldıkları bakımdan oldukça memnun olduklarının belirlenmesi Acaroğlu ve arkadaşlarının (2007) çalışma bulguları ile benzerlik sergiledi. Bu boyuttan elde edilen bulgular üzerinde, değerlendirme boyutunun diğer boyutlara göre daha subjektif ifadeler içermesinin etkili olabileceği düşünülmekle birlikte hemşirelerin gece verdikleri bakım hizmetini daha objektif değerlendirdiğini düşündürdü. Gece Hemşirelik Bakımı Ölçeğinin bütünü incelendiğinde, hem hemşireler hem de hastalarda maddelere verilen yanıtların olumlu yüzdelerde yoğunlaşması, her iki grubun da gece verilen hemşirelik bakımını olumlu değerlendirdiğini gösterdi. Ancak, hastaların toplam puan ortalaması ile, hemşirelerin toplam puan ortalaması karşılaştırıldığında, aralarında hastalar lehine istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık bulunması (p<), gece verilen hemşirelik bakımının hastalar tarafından çok daha olumlu algılandığına ve hasta memnuniyetinin yüksek olduğuna işaret etti. Yalnızca gece ya da zaman sınırlaması dikkate alınmaksızın hemşirelik bakımının değerlendirildiği çalışmalarda hastaların hemşirelik bakımını, hemşirelerin beklentisinden daha yüksek düzeyde memnun edici bulması bu bulguları destekler nitelikte idi (Acaroğlu ve ark. 2007; Akl ve ark. 2006).
Bir Nöroşirürji Kliniğinde Gece Verilen... 39 Yazarın Yorumu ve Kullanım Alanı Hemşireler gece verdikleri bakımı olumlu değerlendirmeklerine karşın, hastaların gereksinimlerini tam olarak karşılayamadıklarını düşünürken, hastaların gece aldıkları hemşirelik bakımını oldukça olumlu değerlendirdiği ve dolayısı ile doyurucu buldukları belirlendi. Ancak, bir hemşirenin 30 hastanın sorumluluğunu üstlendiği bir klinikte gece hemşirelik bakımı hizmetinin, hem hemşireler hem de hastalar tarafından bu kadar olumlu değerlendirilmesi dikkat çekici bulundu. Bu sonuçlar doğrultusunda; - çalışmanın daha büyük ve farklı klinik alanlardaki örneklem grubu ile tekrarlanması, - gece çalışmanın hemşireler üzerindeki etkisinin değerlendirilmesi, - gece hemşirelik bakımını etkileyen faktörlerin araştırılması önerildi. KAYNAKLAR Acaroğlu R, Şendir M, Kaya H, Soysal E (2007). Bireyselleştirilmiş hemşirelik bakımının hasta memnuniyeti ve yaşam kalitesine etkisi. İÜ FNHYO Hemşirelik Dergisi, 59: 61-67. Akl EA, Bais B, Rich E, Izzo J, Grant BJB, Schünemann HJ (2006). Internal Medicine Residents, Attendings, and Nurses Perceptions of the Night Float System, Journal of General Internal Medicine, 21:494-497. Algıer L, Abbasoğlu A, Hakverdioğlu G, Ökdem Ş, Göçer, S (2005). Hastaların ve hemşirelerin, hemşirelik girişimlerinin önemini algılamaları. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9 (1):33-40. Brown BR, Brooks I. (2002). The temporal landscape of night nursing. Journal of Advanced Nursing, 39 (4):384-390. Eşer İ, Khorshid L, Demir Y, Denat Y (2005). Hastaların hemşirelik bakım öncelikleri ve önceliklerin karşılanma durumu. Ege Universitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 21(Özel Sayı): 161-170. Johansson P, Oleni M, Fridlund B (2002). Patient satisfaction with nursing care: in the context of health care: a literature study. Scandinavian Journal of Caring Sciences, 16:337-344. Johansson P, Oleni M, Fridlund B (2005). Nurses' assessments and patients' perceptions: development of the Night Nursing Care Instrument (NNCI), measuring nursing care at night. International Journal of Nursing Studies, 42 (5):569-78. Larrabee HL, Ostrow CL, Withrow ML, Janney MA, Hobbs GR, Burant C (2004). Predictors of patient satisfaction with ınpatient hospital nursing care. Research in Nursing and Health, 27:254 268 Lauri S, Lepisto M, Kappeli S (1997). Patients' needs in hospital: Nurses' and patients' views. Journal of Advanced Nursing, 25 (2):339-346. Meredith RE (2000). Improving the quality of care provided at night. Professional Nurse, 15: 502-505. Merkouris A, Papathanassoglou E, Lemonidou C (2004). Evaluation of patient satisfaction with nursing care: quantitative or qualitative approach? International Journal of Nursing Studies, 41(4): 355-367. Muecke S (2005). Effects of rotating night shifts: literature review. Journal of Advanced Nursing, 50 (4): 433-439. Oleni M, Johansson P, Fridlund B (2004). Nursing care at night: an evaluation using the Night Nursing Care Instrument. Journal of Advanced Nursing, 47 (1): 25-32. Özsoy SA, Özgür G, Durmaz Akyol A (2007). Patient expectation and satisfaction with nursing care in Turkey: a literature review. International Nursing Review:Volume, 54 (3): 249-255.
40. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:2,Sayı:1.2009 Southwell MT, Wistow G (1995). Sleep in hospitals at night: are patients needs being met? Journal of Advanced Nursing, 21:1101-1109. Şendir M, Acaroğlu R, Kaya H, Erol S, Akkaya Y (2007). Evaluation of quality of sleep and effecting factors in hospitalized neurosurgical patients. Neurosciences Journal, 12:226-231. İletişim adresi: Rengin Acaroğlu İstanbul Üniversitesi, Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu, Abide-i Hürriyet Cad.Şişli-İstanbul 34381 E-mail: rencar@istanbul.edu.tr